Llanfair-yng-Nghornwy

Mae Llanfair-yng-Nghornwy ( ynganiad ) (weithiau Llanfairyngnghornwy) yn bentref bychan a phlwyf eglwysig yng ngogledd-orllewin Ynys Môn. Saif i'r gogledd-orllewin o'r briffordd A5025 rhwng Llanrhyddlad a Cemaes, ar lan Bae Caergybi. Mae'n rhan o gymuned Cylch y Garn.

Llanfair-yng-Nghornwy

Math	pentref
Daearyddiaeth
Sir	Ynys Môn
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	53.3919°N 4.5517°W
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Rhun ap Iorwerth (Plaid Cymru)
AS/au y DU	Llinos Medi (Plaid Cymru)
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Hanes a hynafiaethau

Maen hir Pen yr Orsedd.

Mae'n bosibl bod yr enw "Cornwy" yn dod oddi wrth lwyth Celtaidd y Cornovii. Cofnodir y llwyth yma yng nghanolbarth Lloegr, ond mae awgrym hefyd fod llwyth o'r un enw yn Iwerddon.

Cysegrwyd eglwys y plwyf i'r Santes Fair. Ni wyddys dyddiad sefydlu'r eglwys. Mae'r rhannau hynaf yn dyddio o'r 11g neu'r 12g. Cafodd ei helaethu dwywaith: yn y 15g, pan godwyd siansel, ac yn yr 16g pan ychwanegwyd capel i'r de o'r siansel gyda tri bwa yn eu gwahanu. Mae'r tŵr ym mhen gorllewinol yr eglwys yn dyddio o'r 17g. Mae'n adeilad cofrestredig Graddfa 1.

Ceir sawl heneb yn y plwyf, yn cynnwys meini hirion fel y rhai yn Llwyn Ysgaw a charreg unigol Pen yr Orsedd.

Natur

I'r de o'r pentref ceir bryn 170m Mynydd y Garn. Tua milltir i'r gorllewin, ger y traeth, ceir Llyn y Fydlyn. I gyfeiriad y gogledd ceir Trwyn y Gader (Saesneg: Carmel Head).

Allan yn y môr mae ynysoedd Maen y Bugail ac Ynysoedd y Moelrhoniaid yn perthyn i'r plwyf.

Pobl o Lanfair-yng-Nghornwy

• Huw Cornwy (bl. 1545 - 1596), bardd.
• R. S. Thomas; bu'r bardd yn byw yno am gyfnod cyn ymddeol.
• Syr Kyffin Williams; mae'r arlunydd wedi ei gladdu yn y fynwent.

Cyfeiriadau

Trefi a phentrefi Ynys Môn

Trefi
Amlwch  · Benllech  · Biwmares  · Caergybi  · Llangefni  · Niwbwrch  · Porthaethwy
Pentrefi
Aberffraw  · Bethel  · Bodedern  · Bodewryd  · Bodffordd  · Bryngwran  · Brynrefail  · Brynsiencyn  · Brynteg  · Caergeiliog  · Capel Coch  · Capel Gwyn  · Carmel  · Carreglefn  · Cemaes  · Cerrigceinwen  · Dwyran  · Y Fali  · Gaerwen  · Glyn Garth  · Gwalchmai  · Heneglwys  · Hermon  · Llanallgo  · Llanbabo  · Llanbedrgoch  · Llandegfan  · Llandyfrydog  · Llanddaniel Fab  · Llanddeusant  · Llanddona  · Llanddyfnan  · Llanedwen  · Llaneilian  · Llanfachraeth  · Llanfaelog  · Llanfaethlu  · Llanfair Pwllgwyngyll  · Llanfair-yn-Neubwll  · Llanfair-yng-Nghornwy  · Llan-faes  · Llanfechell  · Llanfihangel-yn-Nhywyn  · Llanfwrog  · Llangadwaladr  · Llangaffo  · Llangeinwen  · Llangoed  · Llangristiolus  · Llangwyllog  · Llanidan  · Llaniestyn  · Llannerch-y-medd  · Llanrhuddlad  · Llansadwrn  · Llantrisant  · Llanynghenedl  · Maenaddwyn  · Malltraeth  · Marian-glas  · Moelfre  · Nebo  · Pencarnisiog  · Pengorffwysfa  · Penmynydd  · Pentraeth  · Pentre Berw  · Pentrefelin  · Penysarn  · Pontrhydybont  · Porthllechog  · Rhoscolyn  · Rhosmeirch  · Rhosneigr  · Rhostrehwfa  · Rhosybol  · Rhydwyn  · Talwrn  · Trearddur  · Trefor  · Tregele