Castell Dolbadarn

Castell Dolbadarn
Math	castell, cestyll y Tywysogion Cymreig
Sefydlwyd	1220 ;
Daearyddiaeth
Lleoliad	Llanberis
Sir	Llanberis
Gwlad	Cymru
Uwch y môr	136.8 metr
Cyfesurynnau	53.116578°N 4.114197°W
Rheolir gan	Cadw
Perchnogaeth	Cadw
Statws treftadaeth	adeilad rhestredig Gradd I, heneb gofrestredig, Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
Deunydd	llechfaen
Dynodwr Cadw	CN066
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Saif Castell Dolbadarn ar fryn creigiog gerllaw Llyn Padarn, bron rhwng y llyn yma a Llyn Peris, yn agos i bentref Llanberis yng Ngwynedd. Dolbadarn oedd prif amddiffynfa Tywysogion Gwynedd yng nghantref Arfon.

Hanes

Adeiladwyd y castell gan Llywelyn ap Iorwerth (Llywelyn Fawr) i amddiffyn y ffordd trwy Nant Peris o'r arfordir gogleddol i galon Eryri. Credir fod caer wedi bod yno o'r chweched ganrif, ond mae'r rhannau hynaf o'r adeiladau presennol yn dyddio o gyfnod Llywelyn.

Dywedir fod Llywelyn ap Gruffudd wedi defnyddio castell Dolbadarn i garcharu ei frawd Owain ap Gruffudd yn yr 1250au. Treuliodd Owain tuag 20 mlynedd yn garcharor yno. Yn ddiweddarach, yn ystod y rhyfeloedd yn erbyn Edward I o Loegr yr oedd Dolbadarn yng ngofal brawd arall Llywelyn, Dafydd ap Gruffudd. Wedi lladd Llywelyn yng Ngilmeri ar 11 Rhagfyr 1282, cipiwyd castell Dolbadarn gan fyddin Iarll Penfro. Ffodd Dafydd i'r mynyddoedd, ond ychydig fisoedd wedyn daliwyd ef a'i ddienyddio drwy grogi, diberfeddu a chwarteru, yn yr Amwythig. Defnyddiwyd gwaith coed y castell gan Edward i adeiladu Castell Caernarfon. Credir i'r castell gael ei ddefnyddio i gadw carcharorion yn ystod gwrthryfel Owain Glyndŵr yn nechrau'r 15g.

Pensaernïaeth

Nodwedd amlycaf Castell Dolbadarn yw'r tŵr canolog crwn, sef y gorthwr, oedd ar un adeg yn cynnwys tri llawr ac sy'n dal i fod tua 48 troedfedd o uchder, gyda muriau 8 troedfedd o drwch. Nid oes dim yn weddill o'r lloriau mewnol, ond gellir dringo'r grisiau cerrig tu mewn i fur y tŵr. Nid oes cymaint yn weddill o'r adeiladau eraill oedd o gwmpas y tŵr yma, ond gellir gweld seiliau muriau allanol gyda thyrau a neuadd.^[1]