ئینگلیزیی کۆن

ئینگلیزیی کۆن
لقی	Anglic
ناو بە زمانی فەرمی	Ænglisc sprǣc
کورتەناو	Old English
Indigenous to	British Isles، ئینگلتەرا، سکۆتلاند، وێڵز
گۆڕدراوە لەلایەن	زمانی ئینگلیزیی ناوین
ڕێکەوتی کۆتاییھاتن	١ی کانوونی دووەمی ١٠٦٦
Linguistic typology	subject–object–verb، V2 word order، nominative–accusative language، stress-timed language، fusional language
سیستەمی نووسین	ئەلفوبێی لاتین، futhorc، futhark
Entry in abbreviations table	OEng.
تاگی "ستەک ئێکسچەینج"	https://linguistics.stackexchange.com/tags/old-english
کۆدی زمانی ویکیمیدیا	ang
لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

ئینگلیزی کۆن (Ænglisc)یان ئەنگلۆساکسۆن (بە ئینگلیزی: Old English) ئەو زمانەیە کە خەڵکی ئینگلتەرا لە نێوان ساڵانی ٤٥٠ بۆ ١١٠٠ قسەی پێدەکەن. ئینگلیزی کۆن زۆر جیاوازە لە ئینگلیزی مۆدێرن. ئەم زمانە چەندین وشەی تێدایە کە ڕەگ و ڕیشەی ژێرمانییان ھەیە. لە ڕووی ڕێزمانەوە، ئەم زمانە لە زمانی ئێستا قورستر بوو و لە زمانی ئەڵمانی نزیکتر بوو.

ئەم زمانە ھێواش ھێواش پەرەی سەندووە بۆ ئینگلیزی ناوەڕاست.

مێژووی زمانی ئینگلیزی بەزۆری بەسەر سێ قۆناغدا دابەش دەکرێت:

• ئینگلیزی کۆن لە سەدەی حەوتەمەوە تا نزیکەی ساڵی ١١٠٠ی زایینی؛
• ئینگلیزی ناوەڕاست لە ساڵی ١١٠٠ تا ١٤٥٠ یان ١٥٠٠؛
• ئینگلیزی نوێ لە ساڵی ١٥٠٠ تا ئەمڕۆ.

مێژوو

سێلت و ڕۆمانییەکان

پێشتر سێلتەکان لە بەریتانیا بە زمانی سێلتیک قسەیان دەکرد. بە داگیرکردنی گال لەلایەن جولیۆس قەیسەرەوە، سەربەخۆیی سێلتەکان لە کیشوەری ئەورووپا کۆتایی ھات. دواتر ئیمپراتۆرییەتی ڕۆمانی بە فەرماندەیی جولیۆس قەیسەر لە ساڵی ٤٣ زایینییەوە دەستی بە داگیرکردنی بەریتانیا کرد و ناوی لێنا یەکێک لە پارێزگا ڕۆمانییەکان لەژێر ناوی پارێزگای بەریتانیا. بەھۆی ٤٠٠ ساڵ داگیرکردنی ئەم خاکە لەلایەن ڕۆمەکانەوە، بووە ھۆی کاریگەری زمانی لاتینی لە زمانی سێلتیکدا. ئیمپراتۆرییەتی ڕۆمانی دابەش بوو بەسەر دوو بەشی ڕۆژھەڵات و ڕۆژاوا. ئیمپراتۆرییەتی ڕۆمانی ڕۆژاوا بە خێرایی پاشەکشەی کرد و ئاژاوەگێڕی و بەریتانیای ڕۆمانییش ڕووخان. لەو کاتەدا بەریتانیای کەوتوو لە شوێنەکانی دیکەی ئیمپراتۆرییەتی ڕۆمانی ڕۆژاوا ئاوەدانتر بوو.

ئینگلتەرا لەژێر دەستی ئەنگلۆساکسۆنەکاندا

ئینگلتەرا لە سەردەمی ئەنگلۆساکسۆنەکاندا، لە سەردەمی کۆچکردنەکاندا، سێ ھۆزی " فریشتە "، " ساکسۆن " و " جوت " لە ناوچە جیاوازەکانی دانیمارک و باکووری ڕۆژاوای ئەڵمانیاوە کۆچیان کرد. ئەم ھۆزانە پاڵیان بە سێلت و ڕۆمانییەکانەوە نا کە ماوەیەکی زۆر لەوێ دەژیا لە ئینگلتەرا تا سکۆتلەندا و وێڵز و کۆرنواڵ. ھێرشی ئەو سێ ھۆزە بووە ھۆی تێکەڵبوونی پێکھاتە و وشەسازی لە زمانی ئینگلیزیدا. ئەوان بە زمانێکی یەکتر تێگەیشتن ھاوشێوەی فارسی باکوور قسەیان دەکرد کە زمانە ئینگلیز و فریسییەکانی سەرھەڵدا. ئەنگڵەکان کە گەورەترین ھۆزیان پێکھێنا، دوورگەکەیان ناونا ئینگلتەرا کە بە واتای خاکی ئەنگڵەکان دێت و ئەو زمانەی کە قسەیان پێدەکرد وردە وردە ناوی ئینگلیز و لە فارسیدا بە ئینگلیزی دەگوترا.

سەرچاوەکان

• بەشداربووانی ویکیپیدیا، «Old English»، ویکیپیدیای ئینگلیزی. سەردان لە ١٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣.