زمانی کوردی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

کوردی
کوردی
Kurdî, Kurdí, Кӧрди
خوێندنەوە	kʊɾdiː
قسەی پێدەکرێ لە	تورکیا; عێراق; ئێران; سووریا; ئەرمەنستان; ئازەربایجان; تورکمانستان; کازاخستان; لوبنان; ئەڵمانیا; ویلایەتە یەکگرتووەکان; کەنەدا; ئوسترالیا; ئوکراینا; فەڕەنسا; سوێد; نەرویژ; ئەڵمانیا; پۆڵەندا<; فینلاند; (بۆ ھەموو پێرستەکە، ئەم وتارە ببینن)
ناوچە	ڕۆژاوای ئاسیا
ژمارەی ئاخێوەران	٤٠-٤٥ میلیۆن (ڕێکەوت نەدراوە)
بنەماڵەی زمان	ھیندوئەورووپایی ھیندوئێرانی ئێرانی ئێرانیی ڕۆژاوا ئێرانیی باکووری ڕۆژاوا کوردی; ; ; ; ;
سیستەمی نووسین	ئەلفوبێی کوردی (ئەلفوبێی ئارامی (عەرەبی) لە ڕۆژھەڵات و باشووری کوردستاندا، ئەلفوبێی لاتینی لە باکوور و ڕۆژئاوای کوردستاندا و ئەلفوبێی کیریلی لە سۆڤیەتی پێشوودا.)
ڕەوشی فەرمیبوون
زمانی فەرمییە لە	عێراق زمانی فەرمی لە پەنا زمانی عەرەبیدا.; ئێران زمانی ناوچەیی بە پێی یاسای بنەڕەتی. ئەرمەنیا - زمانی کەمینە.
سامان دەدرێتەوە بەدەستی	بێ ساماندانی فەرمی
کۆدەکانی زمان
ISO 639-1	ku
ISO 639-2	kur
ISO 639-3	kur – Macrolanguage; Individual codes:; ckb – کوردیی ناوەندی; kmr – کوردیی باکووری; sdh – کوردیی باشووری; lki – لەکی
Linguasphere	58-AAA-a (North Kurdish incl. Kurmanji & Kurmanjiki) + 58-AAA-b (Central Kurdish incl. Dimli/Zaza & Gurani) + 58-AAA-c (South Kurdish incl. Kurdi)
	ئەم پەڕەیە ھێماکانی فۆنەتیکی IPA بە یوونیکۆدی تێدایە. بەبێ پشتیوانیی نیشاندانی یوونیکۆد، لەوانەیە لە جێگەی کاراکتەرەکانی یوونیکۆد، نیشانەی پرسیار، چوارگۆشەکان یان ھێماکانی تر ببینی.

گەڕان بە مێژوودا

→ گۆڕانکاریی کۆنتر گۆڕانکاریی نوێتر ←

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو

دیداریویکیدەق

نێوھێڵ

وەک پێداچوونەوەی ‏٠٧:١١، ٢٦ی نیسانی ٢٠١٩

ئەم وتارە سەبارەت بە زمانی کوردی نووسراوە. بۆ بینینی وتارە هاوشێوەکان بڕوانە کوردی (ڕوونکردنەوە).

زمانی کوردی زمانێکە کە خەڵکی کورد قسەی پێدەکەن. لە ڕووی بنەماڵەوە بەشێکە لە زمانە ھیندوئێرانییەکان کە خۆیان یەکێکن لە بنەماڵەی زمانە ھیندوئەورووپایییەکان. ئەم زمانە لە زمانی کەڤناری مادی کەوتووەتەوە.^[١] زمانی کوردی لە نێوان زمانە ئێرانییەکاندا لە بواری گەورەیی سێیمین زمانە و دەکەوێتە دوای زمانی فارسی و زمانی پەشتۆ.^[٦]

شێوەزارەکانی کوردی

زمانی کوردی چەند شێوەزاری سەرەکی ھەیە کە جیاوازی زۆریان ھەیە و زمانناسەکان لە سەر چۆنیەتی جیاکردنەوەی ئەم شێوەزارانە یەکدەنگ نین. بەڵام زۆربەیان زمانی کوردی بەم چوار دەستەیە دابەش دەکەن:^[٧]

ھەندێک لە زمانناسان، لوڕیش و شێوەزارێکی زمانی کوردی پۆلبەندی دەکەن. ئەگەر چی لوڕی ژمارەیەکی زۆری وشەی کوردی تێدایە، بەڵام ھێشتاش لێکۆلینەوەیەکی ئەوتۆ لە سەر لوڕی لە بەر دستدا نییە.^[١]

ئەلفوبێی کوردی

بە ھۆی ئەوەی کە کوردەکان لە ژێر دەسەڵاتی عوسمانی و ئێران بوون و ئەلفوبێی فەرمیی ئەو دوو وڵاتە ئەلفوبێی عەرەبی بوو، کوردەکانیش تا پێش ٣٠ەکان تەنیا ئەلفوبێی عەرەبییان بۆ نووسینی کوردی بەکار دەھێنا. لە تورکیا، لە دوای بە فەرمیکردنی ئەلفوبێی لاتینی بۆ زمانی تورکی، جەلادەت عەلی بەدرخان لە ساڵی ١٩٣٢ ئەلفوبێیێکی لاتینیی بۆ زمانی کوردی داھێنا کە ئێستا بە ناوی "ئەلفوبێی ھاوار" یان "بەدرخان" دەناسرێت.

فۆنولۆژیی مێژوویی

کوردی					پاڵەویی ئەشکانی	ئەوێستایی	فارسی	پاڵەوی ساسانی	فارسیی کۆن	Proto-Iranian
ک. باکووری	ک. ناوەندی	ک. باشووری	ھەورامی	زازاکی	پاڵەویی ئەشکانی	ئەوێستایی	فارسی	پاڵەوی ساسانی	فارسیی کۆن	Proto-Iranian
s	s	s	s	s	s	s	h	h	θ	*ś
z	z	z	z	z	z	z	d	d	d	*ź
s, *hr	s, *hr	s, *hr	*hr	*hr	hr	θr	s	d	ç	*θr
sp/zw	sp/zw	sp/zw	sp/zw	sp/zw	sp/zw	sp/zw	s/z	s/z	s/z	św/źw
pāš	pāš	pāš	??	??	paš	pas-ča	pas	pas	pasā	*pas-ča
ž	ž	ž	ž	j	ž	j	z	z	j	*j
ž	ž	ž	ç	j, z, ž	ž	ç	z	z	ç	*ç
d-	d-	d-	b-	b-	b-	duu-	d-	d-	duv-	*dw-
xw-	xw-	xw-	w-	w-	wx-	huu-, x^v-	x-	xw-	(h)uv-	*hw-
l, r	ł, r	ł, r	l, ł, r	rr	rδ	rd	l	l, r	rd	*rd
نادیار	نادیار	نادیار	نادیار	rz	rz	rz	l	l, r	rd	*rz
j-	j-	j-	y-	j-	y-	y-	j-	j-	y-	*y-
f(i)r-	f(i)r-	f(i)r-	wur-, har-	r-	fr-	fr-	for-, ھتد	fr-	fr-	*fr-
w-	w-	w-	w-	w-	f-	θw-	h-	h-	θw-	*θw-
w, y, (nil)	w, y, (nil)	w, y, (nil)	w, y	w, y	β, δ, γ	b, d, g	w, y, (/nil)	w, y, (')	b, d, g	b, d, *g
w, h, y, (/nil)	w, h, y, (/nil)	w, h, y, (/nil)	w, y, h	w, y, h	b, d, g	p, t, k	b, d, g	b, d, g	p, t, k	p, t, *k
n	n	n	?	n	nd	nd	nd	nd/nn	nd	*nd
žn	žn	žn	žn	šn, zn (?)	zn	sn	šn	šn	šn	*śn
v	w	w	m	m	-šm	-šm	-šm	-šm	-šm
v	w	w	m	m	-hm	-hm	-xm	-hm	-hm
h-, k-	h-, k-	h-, k-	h-	h-	x-	x-	x-	x-	x-	*x-
č-	č-	č-	?	ši-	šaw-	šiiu-	šaw-	šaw-	šiyav-	*čyau-
b-	b-	b-, w-	w-	v-	w-	w-	b-	w-	w-	*w-
(w)t	wt	ft	wt	wt	ft	ft	ft	ft	ft	*ft
t	t	t	t	t	xt	xt	xt	xt	xt	*xt

ھەڵسەنگاندنی زمانی کوردی لەگەڵ زمانە ھیندوئورووپایییەکان

کوردی						ئاڵمانی	ئیتالیایی	ئینگلیزی	پۆرتووگالی	ئیسپانی	سویدی	فارسی	فەڕەنسی	ھولەندی
کوردیی باکووری	کوردیی ناوەندی	کوردیی باشووری	لەکی	ھەورامی	زازاکی	ئاڵمانی	ئیتالیایی	ئینگلیزی	پۆرتووگالی	ئیسپانی	سویدی	فارسی	فەڕەنسی	ھولەندی
évar	éware	éware	íware	wérega	êre	abend	-	evening	-	-	afton	ivār	-	evond
bra	bra	bra	bra	bra	bra	bruder	fratello	brother	irmão	hermano	bror, broder	barādar	frère	broer, broeder
te, tu	to, tu	ti	tu	to	ti, to	du	voi	you	tu	te, tú	du	to	te, tu	-
hesin	asin	asin	asin	asin	asin	eisen	ferro	iron	ferro	hierro	järn	āhan	fer	ijzeren
erd	herd	?	?	?	erd	erde	terra	earth	terra	tierra	jorden	Zamin	terre	aanaarden
ére	ére	ére	íre	íge	-	hier	-	here	-	-	här	-	-	-
hingiv	hengwín	-	?	?	hingemín	honig	-	honey	-	-	honung	angabin	-	honing
kurt	kurt	kull	kull	kurt	kilm	kurz	corto	short	curto	corto	kort	kutāh	court	kort
lév	léw	léw	lic	lic	lew	lippe	labbro	lip	lábio	labio	läpp	lab	lèvre	lip
meh	mang	mang	mang	mange	menge	mond	mese	moon	-	-	mane	māh	-	maan
nav	naw	naw	nom	namê	name	name	nome	name	nome	nombre	nämna	nām	nom	naam
na	na	ne	?	?	né	nein	non	no	não	no	nej	na	non	neen
nú, nuh	nwé	nú	?	newe	newe	neu	nuovo	new	novo	nuevo	ny	now	nouveau	nieuw
neh	no	nú	nu	no	new	neun	nove	ninie	nove	nueve	nio	noh	neuf	negen
pardéz	perdéz	?	?	?	?	paradies	paradise	paradise	paraíso	paraíso	paradis	pardis	paradis	paradijs
spínax	espenax	?	?	?	ispanax	spinat	spinacio	spinach	espinafre	espinaca	spenat	esfanāj	épinard	spinazie
stér	estére	esare	asare	hesare	estare	stern	stella	star	estrela	estrella	stjärna	setāre	astre	ster
dot	-	dot	dit	-	-	tochter	-	daughter	-	-	dotter	doxtar	-	dochter
dlop	dlop	dlop	?	dlop	dalpa	tropfen	-	drop	-	-	droppa	-	-	druppel

ڕێزمانی کوردی

جێناوە سەربەخۆکان

کەس	کوردیی باکووری		کوردیی ناوەندی	کوردیی باشووری	لەکی	ھەورامی	زازاکی
کەس	ڕێک	چەوت	کوردیی ناوەندی	کوردیی باشووری	لەکی	ھەورامی	ڕێک	چەوت
١. ت.	ئەز	من	من	من	م	من	ئەز	مـ(ـن)
٢. ت.	تو	تە	تۆ	تو	تو	تۆ	ت	تۆ
٣. ت. ن.	ئەو	وی	ئەو	ئەو	ئو (iw)	ئاڏ	ئۆ	ئەی
٣. ت. م.	ئەو	وێ	ئەو	ئەو	ئو (iw)	ئاڏە	ئا	ئایە
١. ک.	ئەم	مە	ئێمە	ئیمە	ئیمە	ئێمە	ما
٢. ک.	ھوون	وە	ئێوە	ئیوە	ھومە	شمە	شما
٣. ک.	ئەو	وان	ئەوان	ئەوان	ئون (iwin)	ئاڏی	ئێ	ئینان

جێناوە لکاوەکان

کۆمەڵەی یەکەم

کەس/ژمارە	تاک	کۆ
کەسی یەکەم	م	مان
کەسی دووەم	ت	تان
کەسی سێیەم	ی	یان

کۆمەڵەی دووەم

کەس/ژمارە	تاک	کۆ
کەسی یەکەم	م	ین
کەسی دووەم	یت	ن
کەسی سێیەم	ێت/ات	ن

کۆمەڵەی سێیەم

کەس/ژمارە	تاک	کۆ
کەسی یەکەم	م	ین
کەسی دووەم	یت	ن
کەسی سێیەم	()	ن

پەراوێز

^ ^ئ ^ا ^ب Kurdish Language - Kurdish Academy of Language
^ "Kurdisch". Archived from the original on 9ی Septemberی 2010. Retrieved 26ی Mayی 2010. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= و |archive-date= (help)
^ ئەلفوبێی یەکگرتووی کوردی - ئاکادمیی زمانی کوردی
^ Iraqi constitution, article 4
^ European Charter for Regional or Minority Languages
^ Kurdish Language - Britannica Encyclopedia
^ زاراوەکانی زمانی کوردی - ئاکادمیی زمانی کوردی

ئەم وتارانەش ببینە

دەروازە کوردستان

بەستەری دەرەکی

ئینستیتوو

فەرھەنگ

[پ١-1] ئ ^ا ^ب Kurdish Language - Kurdish Academy of Language

[2] "Kurdisch". Archived from the original on 9ی Septemberی 2010. Retrieved 26ی Mayی 2010. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= و |archive-date= (help)

[3] ئەلفوبێی یەکگرتووی کوردی - ئاکادمیی زمانی کوردی

[4] Iraqi constitution, article 4

[5] European Charter for Regional or Minority Languages

[6] Kurdish Language - Britannica Encyclopedia

[7] زاراوەکانی زمانی کوردی - ئاکادمیی زمانی کوردی

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

@@ ھێڵی ٢٤٢: / ھێڵی ٢٤٢: @@
 * [https://web.archive.org/web/20100615061257/http://ferheng.org/english.html ئینگلیزی-کوردی]
 * [https://web.archive.org/web/20060103172221/http://www.dicts.info/2/turkish-kurdish.php?e=mc2 تورکی-کوردی-تورکی]
-* [http://vahidrch.persiangig.com/document/ph.pdf واج‌شناسی کوردی خوارگ]
+* [https://web.archive.org/web/20120723065907/http://vahidrch.persiangig.com/document/ph.pdf واج‌شناسی کوردی خوارگ]
 {{زمانی کوردی}}