Douar (planedenn)
Ur pennad Douar (disheñvelout) zo ivez.
Douar | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
An Douar e kreiz miz Even 2016 | |||||||
Doareennoù kelc'htro | |||||||
Skin keitat | 149 597 887 km (1 ua) | ||||||
Treuzkiz | 9,4 ×108 km (6,283 ua) | ||||||
Ezkreizennegezh | 0,016 710 22 | ||||||
Prantad reveulziañ siderel |
365,25696 devezh | ||||||
Tizh keitat | 29,783 km/s (107 218,8 km/h) | ||||||
Stouadur | 0° (dre dermenadur) | ||||||
Adplanedennoù | 1, al Loar | ||||||
Doareennoù fizikel | |||||||
Treuzkiz keheder | 12 756,28 km | ||||||
Treuzkiz polel | 12 713,55 km | ||||||
Platadur er poloù |
0,003 352 9 1÷298,242 | ||||||
Gorread | 510 067 420 km² | ||||||
Ec'honenn | 1,08321 x 1012 km³ | ||||||
Mas | 5,9736 x 1024 kg | ||||||
Mas ec'honel keitat | 5,515 x 103 kg/m³ | ||||||
Gravitadur (led. 45°, uhl. 0) |
–9,78 m/s² | ||||||
Prantad (devezh siderel) |
0,997 258 devezh (23,934 19 h) | ||||||
Tizh er c'heheder |
1 674,38 km/h | ||||||
Stouadur an ahel | 23,45° | ||||||
Albedo keitat | 0,367 | ||||||
Tizh frankizadur | 11,186 km/s | ||||||
Temperadur war ar gorre |
| ||||||
Doareennoù an atmosfer | |||||||
Gwask atmosfer | 101 325 Pa | ||||||
Kediadur (% ec'honenn) |
N2 78,11 O2 20,953 Ar 0,934 H2O 0 — 7 CO2 0,01 — 0,1 |
An Douar (anvet Terra e latin) eo an trede planedenn dostañ d’an Heol e sistem an Heol. Furmet e vije bet ar blanedenn 4.57 miliard a vloavezhioù ’zo.
Stumm ur sferenn a zo dezhi paneve m'eo ar pennahelioù (polioù Norzh ha Su) un tammig plaenoc'h eget ma'z int war ur sferenn wir pe ur voul. Graet e vez alies a-walc'h ar voul-douar eus ar blanedenn koulz evit he deskrivañ hag evit chom hep meskañ an Douar, anezhañ ul lodenn eus pluskenn ar blanedenn hag ar blanedenn hec'h-unan.
Ar blanedenn douarek nemeti eo zo warni kementadoù bras a zour. Tro-war-dro dezhi ez eus un aergelc'h tev-tre graet gant oksigen ha nitrogen, ar re-se an aezhennoù pennañ.
Skeudennadur an Douar
kemmañP'eo ar blanedenn Douar ur voul vras e komzer eus ar voul-douar. Anavezet e oa he stumm gant ar skiantour, matematikour ha steredoniour Eratostenes, un Egiptad gresianeger, en deus jedet tro ur c'helc'h Douar gant ur resisted digredus pa weler teknikoù a c'helle implijout.
Kollet eo bet an anaoudegezhioù-se ken e krede Europiz ar Grennamzer e oa plat an Douar, e troe an Heol en-dro dezhañ eus ar Reter d'ar C'hornôg, hag e tremene dindani diouzh an noz. Koulskoude e voe adkavet testennoù Erastotenes, met hemañ en doa bet rediet kinnig martezeadennoù kemplezh evit displegañ kelc'htro al Loar pa ne gave diaes lavaret e oa an Heol oc'h ober tro ar blanedenn hervez e gerzhed seblantus.
E penn ar 17vet kantved e savas un nebeud skiantourien evit prouiñ ne c'helle ket an Heol hag ar stered treiñ en dro d'an Douar avat hag ouzhpenn-se e kerzhe ar stered hag ar planedennoù en egor. Dizoloet e voe mont en-dro koskoriad an Heol gant Kopernik. Disklêriañ a reas e oa an Douar an trede planedenn tostañ d'he steredenn hag e teskrivas ar reizhiad heolel ma tro ar planedennoù en-dro d'an Heol.
Kadarnaat a reas labourioù Kopernik Galileo Galilei hag e tegasas implij ar matematik er steredoniezh evit jediñ kerzhed ar planedennoù.
Aozadur diabarzh an Douar
kemmañDonder (km) |
Gwiskad | Douester (g/cm3) | |
---|---|---|---|
5 100-6 378 | 1. — Kalon | 12,8-13,1 | |
2 890-5 100 | 2. — Kalon-diavaez | 9,9-12,2 | |
35-2 890 | 3. — Mantell-izelañ | 3,4-5,6 | |
35-60 | 4. — Mantell-uhelañ | 3,4-4,4 | |
5. — Gorread Mohorovičić | |||
0-35 | 6. — Krestenenn (etre 5 ha 200 km diouzh al lec'h) | 2,2-2,9 |
Yezh
kemmañ- Dre fent e lavarer an (tamm) douar patatez-mañ, pa gomzer eus ar bed.
Levrlennadur
kemmañ- Koskoriad an Heol, Bruno Mauguin ha Bénédicte Saulier-Le Dréan (Egorenn ar skiantoù), treiñ gant an Ofis ar Brezhoneg, 2006, Éditions Apogée, ISBN 2-84398-249-9, pp. 20-25.
Liammoù diavaez
kemmañKoskoriad an Heol |
---|
Planedennoù : Merc'her • Gwener • Douar • Meurzh • Yaou • Sadorn • Ouran • Neizhan
|
Korrblanedennoù : Ceres • Ploudon & C'haron • Eris – Makemake – Haumea — Quaoar
|
Loarennoù pennañ : Loar • Phobos • Deimos • Io • Europa • Ganymede • Callisto • Titan • Titania • Triton
|
Traoù all : Heol • Gourizad asteroidennoù • Stered-lostek • Gourizad Kuiper • Koumoulennad Oort • Disk strewet
|
Gwelet ivez : Listennad adplanedennoù koskoriad an Heol - Listennad asteroidennoù koskoriad an Heol |