Douar (planedenn)

Ur pennad Douar (disheñvelout) zo ivez.

Douar
An Douar e kreiz miz Even 2016
Doareennoù kelc'htro
Skin keitat	149 597 887 km (1 ua)
Treuzkiz	9,4 ×108 km (6,283 ua)
Ezkreizennegezh	0,016 710 22
Prantad reveulziañ siderel	365,25696 devezh
Tizh keitat	29,783 km/s (107 218,8 km/h)
Stouadur	0° (dre dermenadur)
Adplanedennoù	1, al Loar
Doareennoù fizikel
Treuzkiz keheder	12 756,28 km
Treuzkiz polel	12 713,55 km
Platadur er poloù	0,003 352 9 1÷298,242
Gorread	510 067 420 km²
Ec'honenn	1,08321 x 1012 km³
Mas	5,9736 x 1024 kg
Mas ec'honel keitat	5,515 x 103 kg/m³
Gravitadur (led. 45°, uhl. 0)	–9,78 m/s²
Prantad (devezh siderel)	0,997 258 devezh (23,934 19 h)
Tizh er c'heheder	1 674,38 km/h
Stouadur an ahel	23,45°
Albedo keitat	0,367
Tizh frankizadur	11,186 km/s
Temperadur war ar gorre	izelañ keitat uhelañ 182°K 282°K 333°K
Doareennoù an atmosfer
Gwask atmosfer	101 325 Pa
Kediadur (% ec'honenn)	N2 78,11 O2 20,953 Ar 0,934 H2O 0 — 7 CO2 0,01 — 0,1

An Douar (anvet Terra e latin) eo an trede planedenn dostañ d’an Heol e sistem an Heol. Furmet e vije bet ar blanedenn 4.57 miliard a vloavezhioù ’zo.

Stumm ur sferenn a zo dezhi paneve m'eo ar pennahelioù (polioù Norzh ha Su) un tammig plaenoc'h eget ma'z int war ur sferenn wir pe ur voul. Graet e vez alies a-walc'h ar voul-douar eus ar blanedenn koulz evit he deskrivañ hag evit chom hep meskañ an Douar, anezhañ ul lodenn eus pluskenn ar blanedenn hag ar blanedenn hec'h-unan.

Ar blanedenn douarek nemeti eo zo warni kementadoù bras a zour. Tro-war-dro dezhi ez eus un aergelc'h tev-tre graet gant oksigen ha nitrogen, ar re-se an aezhennoù pennañ.

Skeudennadur an Douar

P'eo ar blanedenn Douar ur voul vras e komzer eus ar voul-douar. Anavezet e oa he stumm gant ar skiantour, matematikour ha steredoniour Eratostenes, un Egiptad gresianeger, en deus jedet tro ur c'helc'h Douar gant ur resisted digredus pa weler teknikoù a c'helle implijout.

Kollet eo bet an anaoudegezhioù-se ken e krede Europiz ar Grennamzer e oa plat an Douar, e troe an Heol en-dro dezhañ eus ar Reter d'ar C'hornôg, hag e tremene dindani diouzh an noz. Koulskoude e voe adkavet testennoù Erastotenes, met hemañ en doa bet rediet kinnig martezeadennoù kemplezh evit displegañ kelc'htro al Loar pa ne gave diaes lavaret e oa an Heol oc'h ober tro ar blanedenn hervez e gerzhed seblantus.

E penn ar 17vet kantved e savas un nebeud skiantourien evit prouiñ ne c'helle ket an Heol hag ar stered treiñ en dro d'an Douar avat hag ouzhpenn-se e kerzhe ar stered hag ar planedennoù en egor. Dizoloet e voe mont en-dro koskoriad an Heol gant Kopernik. Disklêriañ a reas e oa an Douar an trede planedenn tostañ d'he steredenn hag e teskrivas ar reizhiad heolel ma tro ar planedennoù en-dro d'an Heol.

Kadarnaat a reas labourioù Kopernik Galileo Galilei hag e tegasas implij ar matematik er steredoniezh evit jediñ kerzhed ar planedennoù.

Aozadur diabarzh an Douar

Gwiskadoù douarouriezhel an Douar

	Donder (km)	Gwiskad	Douester (g/cm3)
	5 100-6 378	1. — Kalon	12,8-13,1
	2 890-5 100	2. — Kalon-diavaez	9,9-12,2
	35-2 890	3. — Mantell-izelañ	3,4-5,6
	35-60	4. — Mantell-uhelañ	3,4-4,4
		5. — Gorread Mohorovičić
	0-35	6. — Krestenenn (etre 5 ha 200 km diouzh al lec'h)	2,2-2,9

Yezh

• Dre fent e lavarer an (tamm) douar patatez-mañ, pa gomzer eus ar bed.

Levrlennadur

• Koskoriad an Heol, Bruno Mauguin ha Bénédicte Saulier-Le Dréan (Egorenn ar skiantoù), treiñ gant an Ofis ar Brezhoneg, 2006, Éditions Apogée, ISBN 2-84398-249-9, pp. 20-25.

Liammoù diavaez

• (en) (fr)Blueturn — An Douar filmet eus an egor gant al loarell NASA/DSCOVR.