Аўстралапітэк афрыканскі (лац.: Australopithecus africanus) — вымерлы від аўстралапітэка, сямейства гамінідаў, які жыў каля 3,5—2,4 мільёна гадоў таму[1]. У адрозненне ад афарскага аўстралапітэка меў больш малпападобны шкілет, але больш аб’ёмны чэрап. Асноўныя месцазнаходжанні астанкаў гэтага віду — вапняковыя пячоры Паўднёвай Афрыкі: Таўнг (1924), Стэркфантэйн (1935), Макапансгат (1948), Глэдзісвэйл (1992)[2].
Шмат у чым будова шкілета аўстралапітэка афрыканскага мае мноства падабенстваў з яго усходнеафрыканскім родичем афарскім аўстралапітэкам. Напрыклад, у абодвух відаў даўжыня рук некалькі перавышала даўжыню ног. Аднак дэталі будовы чэрапа ў аўстралапітэка афрыканскага больш блізкія да чалавечых. Разам з тым, агульная будова цела мае больш падабенстваў з малпавым шкілетам (напрыклад, пальцы дадзенага віду доўгія і скручаныя, што дазваляла яму з лёгкасцю лазіць па дрэвах).
У цэлым паўднёваафрыканскія аўстралапітэкі больш прымітыўныя, чым усходнеафрыканскія і, як мяркуецца, з’яўляюцца больш далёкімі сваякамі сучаснага чалавека. Мяркуючы па костках канечнасцяў і таза, яны былі цалкам прамаходзячымі, хоць і праводзілі нямала часу на дрэвах. Рост афрыканскіх аўстралапітэкаў складаў каля 1-1,5 метраў, вага 20-45 кілаграмаў, аб’ём мозга — каля 425—450 кубічных сантыметраў[1].
Першая археалагічная знаходка аўстралапітэка была здзейсненая ў 1924 годзе ў Паўднёвай Афрыцы, у кар’ерах каменяломні Таўнг ў Трансваалі. Выяўлены тут незвычайны чэрап і іншыя акамянеласці былі накіраваны прафесару анатоміі Яганэсбургскага ўніверсітэтаРайманду Дарту. Вучоны вызначыў, што чэрап належаў дзіцяці ва ўзросце прыкладна 6 гадоў. Ён даў назву гэтай знаходцы «Бэбі з Таўнга».
Вялікая затылочная адтуліна, якая служыць для выхаду спіннога мозгу, размяшчалася на ніжнім баку чэрапа, што сведчыла аб выраўноўванні становішча цела і двухногай хадзе. Аб’ём мозгу складаў 520 кубічных сантыметраў (для параўнання ў шымпанзэ ён не перавышае 480 кубічных сантыметраў). Надглазнічныя валікі, характэрныя для малпаў, адсутнічалі, іклы не выступалі за межы суседняга раду, як у малпаў. Развіццё патылічных, цемянной і скроневых доляў сведчыла аб наяўнасці асацыятыўных зон у мозгу і складаных паводзінах арганізма. Дарт ахрысціў знаходку «адсутным звяном» у эвалюцыі чалавека і ацаніў яе ўзрост у 1 мільён гадоў[3].
У 1936 годзе антраполаг Роберт Брум выявіў чэрап дарослага прадстаўніка аўстралапітэка ў гроце Стэркфантэйн, паблізу ад Яганэсбурга. Чэрап быў няпоўным (адсутнічае ніжняя сківіца), ён належаў маладой самцы ва ўзросце 15-16 гадоў, таму парэшткам было дадзена імя «міс Плэз». Геалагічны ўзрост знаходкі складае каля 2,5 мільёна гадоў.
Па прысланаму ў 1956 годзе гіпсаваму адліву чэрапа ў Маскве была зроблена рэканструкцыя знешняга аблічча «міс Плэз». У яе невялікая галава, якая прама пастаўлена на кароткай, моцна высунутай наперад шыі. Нешырокія плечы, пакатыя як у малпаў. Малы аб’ём мазгавой часткі, адносна невялікія, але глыбокія арбіты вачэй, надброўе, якое навісае, вузкі невысокі лоб і маленькі сплошчаны нос спалучаюцца з цяжкай ніжняй часткай твару. Форма вушэй падобная з вушамі шымпанзэ, але мае меншыя памеры. Валасы на галаве даўжэй, чым у шымпанзэ, твар і лоб ад расліннасці вольныя. На спіне і на плячах прысутнічае кароткая рэдкая поўсць.[4]
