Мікалай Міхайлавіч Пржавальскі

Мікалай Міхайлавіч Пржавальскі
руск.: Николай Михайлович Пржевальский
Дата нараджэння	31 сакавіка (12 красавіка) 1839
Месца нараджэння	Кімбарава[d], Смаленскі павет, Смаленская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	20 кастрычніка (1 лістапада) 1888 (49 гадоў)
Месца смерці	Каракол, Пржэвальскі павет[d], Сямірэчанская вобласць, Туркестанскае генерал-губернатарства, Расійская імперыя
Месца пахавання	Каракол
Грамадзянства	Расійская імперыя
Род дзейнасці	заолаг, падарожнік-даследчык, пісьменнік, батанік, ваенны, географ, натураліст, падарожнік
Навуковая сфера	падарожнік натураліст
Альма-матар	Акадэмія Генеральнага штаба[d]
Член у	Леапальдзіна Расійская акадэмія навук
Узнагароды	Канстанцінаўскі медаль медаль «Вегі»[d] (1884) Founder’s Medal[d] (1879) Alexander von Humboldt Medal[d] (1878) Каралеўскі медаль[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Сістэматык жывой прыроды
Даследчык, які апісаў шэраг заалагічных таксонаў. Для ўказання аўтарства, назвы гэтых таксонаў суправаджаюць абазначэннем «Przewalski».

Мікалай Міхайлавіч Пржавальскі (12 красавіка 1839 — 1 лістапада 1888) — падарожнік і географ, даследчык Цэнтральнай Азіі, асветнік, ганаровы член Пецярбургскай Акадэміі навук (з 1878), генерал-маёр.

М. М. Пржавальскі належаў да беларускага шляхецкага роду Перавальскіх, герба Лук: «Срэбныя Лук і Страла, павернутыя да гары на чырвоным полі». Герб быў дараваны казаку з войска ВКЛ Карніле Анісімавічу Перавальскаму за баявыя подзвігі ў бітве з маскоўцамі пры ўзяцці Полацка арміяй Стэфана Баторыя. Леон Пржавальскі падпісаў паспалітае рушанне 1698 г. у Віцебскім ваяводстве. Напісанне прозвішча з часам паланізавалася. У XIX ст. род быў малазаможным, рассяліўся ў Смаленскай і Віцебскай губерні. Рыгор Віктаравіч быў ураднікам у дынабурскім павеце ў 1857 г.

Нарадзіўся ў в. Кімбарава Смаленскай губерні ў сям’і дробнага памешчыка, які паходзіў з Віцебшчыны. У 1855 годзе скончыў гімназію ў Смаленску і паступіў на ваенную службу. У 1861-63 гадах быў слухачом Акадэміі Генеральнага штаба ў Пецярбургу. У гэтыя гады ім складзены «Ваенна-статыстычны агляд Прыамурскага края», які стаў падставай для абрання яго ў 1864 годзе членам Рускага геаграфічнага таварыства, з якім у далейшым была звязана дзейнасць Пржавальскага. У 1864-67 гадах выкладаў геаграфію і гісторыю ў юнкерскім вучылішчы ў Варшаве.

Знаёмства ў 1867 годзе з П. П. Сямёнавым-Цян-Шанскім карэнным чынам паўплывала на фарміраванне Пржавальскага як вучонага. На працягу 1867-88 гадоў М. Пржавальскі ажыццявіў 5 вялікіх экспедыцый: у 1867-69 гадах — Усурыйскую, у 1870-73 гадах — Мангольскую, у 1876-77 гадах — Лабнорскую і Джунгарскую, у 1879-80 гадах — першую Тыбецкую. Урад Тыбета не хацеў дапусціць яго ў Лхасу, і яму прыйшлося павярнуць за 200 км ад Лхасы, затое ен прывёз апісанне каня, якога да гэтага не ведала навука і які быў названы ў яго гонар (Equus przewalskii). Чацвёртая экспедыцыя ў Цэнтральную Азію была праведзена ў 1883—1886 гадах. Падчас вандровак Пржавальскі штодня вёў запісы ў дзённіку, на базе якога паўсталі таленавіта напісаныя кнігі. Даследаваў Памір, Цянь-Шань, Кіргізію, Уйгурыю, Тыбет, Манголію, вытокі Жоўтай і Блакітнай ракі. Раптоўная смерць ад брушнога тыфу перашкодзіла яму ў 1888 годзе працягнуць сваю пятую экспедыцыю. Ён памёр ва ўзросце 49 год. Пахаваны паводле ўласнага тастамента ў г. Каракол на беразе возера Ісык-Куль (Кыргызстан).

Найбуйнейшымі заслугамі Пржавальскага з’яўляецца геаграфічнае і натуральна-гістарычнае даследаванне горнай сістэмы Кунь-Луня, храбтоў Паўночнага Тыбету, басейнаў Лоб-Нара і Куку-Нара і вытокаў Жоўтай ракі. Акрамя таго, ім быў адкрыты цэлы шэраг новых форм жывёл: дзікі вярблюд, конь Пржавальскага, шэраг новых відаў іншых млекакормячых, а таксама сабраны велічэзныя заалагічныя і батанічныя калекцыі, якія змяшчалі ў сабе шмат новых формаў, у далейшым апісаных спецыялістамі. Акадэмія навук Расійскай імперыі і навуковыя грамадствы ўсяго свету віталі адкрыцці Пржавальскага. Імператарская Санкт-Пецярбургская акадэмія навук узнагародзіла Пржавальскага медалём з надпісам: «Першаму даследчыку прыроды Цэнтральнай Азіі».

На думку А. І. Ваейкава, Пржавальскі быў адным з найбуйнейшых кліматолагаў XIX стагоддзя.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Мікалай Міхайлавіч Пржавальскі