Елка канадская

Елка канадская
Маладое дрэва канадскай елкі
Навуковая класіфікацыя
Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Хвойныя Клас:  Хвойныя Парадак:  Хвоі Сямейства:  Хваёвыя Род:  Елка Від:  Елка канадская
Міжнародная навуковая назва
Picea glauca (Moench) Voss
Сінонімы
Abies alba (Aiton) Michx. nom. illeg. Abies arctica A.Murray bis Abies canadensis Mill. Abies coerulea Lodd. ex J.Forbes Abies laxa (Münchh.) K.Koch Abies virescens R.Hinterh. & J.Hinterh. Picea acutissima Beissn. Picea alba (Aiton) Link Picea canadensis (Mill.) Britton, Sterns & Poggenb. nom. inval. Picea coerulea (Lodd. ex J.Forbes) Link Picea laxa Sarg. Picea tschugatskoyae Carrière nom. inval. Pinus alba Aiton Pinus canadensis Du Roi nom. illeg. Pinus coerulea Lodd. ex Loudon nom. inval. Pinus glauca Moench Pinus laxa (Münchh.) Ehrh. Pinus tetragona Moench Pinus virescens Neilr. nom. inval.
Арэал
Ахоўны статус
Выклікаюць найменшыя асцярогі IUCN 2.3 Least Concern : / 42323
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   183295 NCBI   3330 EOL   1061641 GRIN   t:28291 IPNI   195874-2 TPL   kew-2563473

Елка канадская таксама ужываецца Eлка шызая (Picea canadensis, Picea glauca) — хвойнае дрэва роду Хваёвыя.

Батанічнае апісанне

Нассенне елкі канадскай

Елка канадская ўяўляе сабой вечназялёнае дрэва вышынёй 15-20 м, рэдка да 40 метраў. Дыяметр ствала — да 1 метра. Кара тонкая, лускаватая. Крона узкаканічная ў маладых дрэў, у старых дрэў становіцца цыліндрычнай. Ігліца даўжынёй 12-20 мм, ромбічных формы ў сячэнні. Колер сіне-зялёны зверху і сіне-белы знізу. Шышкі слаба цыліндрычныя, даўжынёй 3-7 см і шырынёй да 2,5 см. Колер шышак зялёны або чырвоны, спелая шышка карычневая. Насенне чорныя, даўжынёй 2-3 мм з са светла-карычневым крылом даўжынёй 5-8 мм.

Прыроднае распаўсюджанне

Распаўсюджанне і месца паходжання віду — Паўночная Амерыка ад паўночнай Аляскі на захадзе да Ньюфаўндленда на ўсходзе. На поўначы тэрыторыя распаўсюджвання абмежаваная лесатундрай, на поўдні — штатамі Мантана, Мічыган, Мэн, Вісконсін, таксама ізаляваныя папуляцыі елкі знаходзяцца ў Паўднёвай Дакоце і Ваёмінгу. Від вельмі распаўсюджаны ў Паўночнай Амерыке, ахоўны статус ацэньваецца як з самай нізкай пагрозай.

Дэкаратыўныя формы

'Alberta Globe'

'Conica' у Барысаўскім раёне

'Little Globe'

'Sanders Blue'

Канадская елка ў Нацыянальным парку Деналі, Аляска, ЗША

var. albertiana 'Tiny'

Вядома каля 20 дэкаратыўных формаў елі канадскай — рознай вышыні, канфігурацыі кроны (канічная або шарападобная) і колеру ігліцы (светла-зялёная, залацістая, блакітнавата-зялёная або шыза-блакітная). Сярод садаводаў асабліва папулярныя карлікавыя канадскія елкі, якія можна вырошчваць нават у кветніках (іх аб’ядноўваюць, напрыклад, з верасам) або ў чыгунах.

Форма «Аўрэа» («Aurea») — вельмі хутка расце. Ігліца на верхнем баку мае залацісты колер. У культуры вядомая з 1866 года.

«Ауреаспіката» («Aureospicata») — адрозніваецца жоўтым колерам ігліцы і маладых пабегаў, але толькі летам. Пазней дрэва становіцца зялёным. Гэтая форма выведзена ў 1890 годзе ў гадавальніку ў Карлсруэ.  

«Коніка» («Conica») — папулярная канічная форма елі канадскай . У 60 гадоў вышыня дрэва можа дасягаць 4 м. Крона — пірамідальная, шчыльная, густая і пышная, дыяметрам да 2 метраў. Светла -зялёная ігліца зусім не калючы на дотык. Расце вельмі павольна .

Упершыню гэтая форма была выведзена ў Канадзе паўночнаамерыканскімі дэндроламі Рэдэр і Джэкам на возеры Лаган ў 1904 годзе, адкуль і распаўсюдзілася па садах і парках свету. Коніка эфектная ў самых кампазіцыях : на партэры або ў групавых пасадках . Рэкамендуецца для вырошчвання ў кантэйнерах на дахах, тэрасах, у групавых пасадках каля дамоў, для афармлення камяністых садоў. Дрэва ценестойкае. Мутанты канадскай елі «Коніка» — «Альберта Глобу», «Лаўрын», «Элеганс кампакт», " Гном ", «Граціліс Компакта», якія часта прадаюць пад адной назвай — «Коніка».

"Ехініформіс " («Echintformis») — міні-форма канадскай елі, расце вельмі павольна. У 30 гадоў вышыня дрэва — 0,5 м. Крона шарападобная, каля 1 м у дыяметры. Пабегі кароткія, да 2 см даўжынёй, і, як і пупышкі, — карычневыя. Ігліца 5-7 мм у даўжыню, вельмі вузкая, блакітнавата-зялёная, размешчана радыяльна. Карані моцныя, шырока пашыраныя. «Хініформіс» лепш расце на малакіслых, вільготных глебах. Дрэва святлалюбівае. Упершыню гэтую форму вывелі ў Францыі ў 1955 годзе, цяпер яна шырока распаўсюджана. Нярэдка гэта дрэва блытаюць з падобнай па форме елкай чорнай.

«Элеганс кампакт» («Elegans Compacta») — мае канічную форму, але расце хутчэй, чым «Коніка» — прырастае на 4-5 см штогод. Маладыя пабегі і пупышкі жоўта-карычневыя. Ігліца — свежа-зялёная, 8-10 мм у даўжыню. Упершыню гэтую форму вывелі ў 1950 годзе ў Чэхаславакіі.

• «Гном» («Gnom») — мае таксама канічную крону. Дрэва штогод вырастае на 3-5 см. Ігліца выразна шэра-зялёная , 8-10 мм у даўжыню. Паходжанне формы адносяць да 1969 (дзяржаўны гадавальнік іглічных раслін у Ежыце, Чэхаславакія).

«Граціліс Компакта» («Gracilis Compacta») — карлікавая форма канадскай елі. Дрэва мае канічную крону і штогод вырастае на 4-7 см. Ігліца — вельмі густая і жорсткая, шэра-зялёная, 7-10 мм даўжынёй. Выснову мутанта адносяць да 1960 года (таксама ў Ежыце).

«Лаўрын» («Laurin») — карлікавая форма, расце вельмі павольна — не больш за 2,5 см у год. Пабегі размешчаны побач. Ігліца — цёмна-зялёная, радыяльная, 5-10 мм даўжынёй. Максімальная вышыня дрэва — не больш за 1,5 м. Форма выведзена ў 1970 годзе ў гадавальніку г. Арнольда ў Германіі.

• «Нана» , Нізкая («Nana») — карлікавая форма, да 1 — 2 м вышынёй. Штогод вырастае на 2,5-4,5 см. Крона шырокая, закругленая. Галіны густыя, шэрыя, вельмі гнуткія. Ігліца радыяльная, тонкая, жорсткая, шэра-блакітная , 5-7 мм даўжынёй. Дрэва зімаўстойлівае, вядомае з 1828 года. Сустракаецца нячаста, рэкамендуецца для групавых пасадак у парках і скверах і для вырошчвання ў кантэйнерах. Елкай «Нана» азеляюць кварталы, балконы і дахі.

«Пендула» («Pendula») — плакучая форма канадскай елі, выведзена А. Кар’ерам ў парку Версаля. Галіны моцна схіленыя ўніз. Ігліца — густая, блакітнавата—зялёная.

«Цукерхут» («Zuckerhut») — карлікавая форма елі канадскай. Упершыню яе вывелі ў 1955 годзе. Дрэва расце павольна, не больш за 3-5 см у год. Максімальная вышыня — 1,5 м. Крона канічная, з завостранай верхавінай, дыяметрам 0,5-0,8 м. Кара — шэра-карычневая, гладкая або лускаватая. Ігліца размешчана радыяльна, ярка-зялёная, вельмі мяккая. Дрэва адносна ценестойкае і марозаўстойлівае. У маладым узросце можа пакутаваць ад вясновых сонечных апёкаў. Да глебы непатрабавальнае, але лепш расце на свежых суглінках або супесках.

Значэнне і выкарыстанне

Святочная канадская елка

З’яўляецца дрэвам сімвалам канадскай правінцыі Манітобы, а таксама штата Паўднёвая Дакота.

У прамысловасці

Елка канадская, як і большасць іншых відаў елак, дае каштоўную драўніну — белую, лёгкую і мяккую. Яе шырока выкарыстоўваюць у будаўніцтве, дрэваапрацоўчай, цэлюлозна-папяровай прамысловасці. Таксама з канадскай елі вырабляюць музычныя інструменты, у тым ліку гітары. Кара елі мае 7-15 % дубільных рэчываў, таму з яе здабываюць смалу, дзёгаць, жывіцу, драўняны воцат.

У ландшафтным дызайне

Елка канадская — каштоўная дэкаратыўная расліна. Яе саджаюць у парках, скверах, выкарыстоўваюць у лесапалосах. Таксама яна добра супрацьстаіць вятрам і можа выкарыстоўвацца ў ветраахоўных насаджэннях.

Іншае

Елка канадская, як і яе сваячка — елка еўрапейская і калючая — часта служыць атрыбутам навагодніх святаў. Дэкаратыўную форму часта разводзяць у чыгунках.