Перайсці да зместу

Атум

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Атум
t
tm
A40
Атум
Атум
Бог першастварэння, сонца, памерлых
Міфалогія Старажытнаегіпецкая
Пол мужчынскі пол
Бацька Нун
Маці Нуанэт
Жонка Ісуат
Дзеці Шу, Тэфнут
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Атум (егіп. jtm, itmw, «Дасканалы») — у егіпецкай міфалогіі бог першатварэння і сонца, які ўзначальваў геліопальскую дзявятку багоў, адно з найстаражытнейшых бостваў.

Этымалогія імя

[правіць | правіць зыходнік]

Верагодна, «Атум» паходзіць ад старажытнаегіпецкага «дасканалы», альбо «той, хто сам сябе стварыў».

Знешні выгляд

[правіць | правіць зыходнік]

Часцей малявалі як чалавека ў падвойнай кароне, якая сімвалізавала панаванне над землямі Верхняга і Ніжняга Егіпту. Яго зааморфнымі іпастасямі былі хтанічныя жывёлы — нярэдка іхнеўмона (мангуст), змяя ці скарабей, які ўзнікае з-пад зямлі.

Атум у міфалогіі

[правіць | правіць зыходнік]

Паводле геліопальскага міфа, Атум узнік з першабытнага хаосу (першапачатковага акіяну), які ў міфах насіў імя Нун. Акіян Нун часам называецца яго першазданным бацькам. У «Тэкстах пірамід» (накшталт выслоўя 1587) Атум апісваецца як «прыгорак» у акіяне, які народжвае ўсіх іншых багоў. Перад тым як Неба аддзялілася ад Зямлі, Атум быў адзіным гаспадаром усяго існага. З дапамогай сама-суполення ён зачаў і нарадзіў («выліў з уласнага рота», «выплюнуў») першую шлюбную пару багоў — бога паветры Шу і багіню вільгаці Тэфнут. Як першаістоты ў іншых міфалогіях (скандынаўскі Імір), Атум — двухполае, андрагіннае боства. Андрагінія ў дадзеным выпадку — сімвал абсалютызацыі, самадастатковасці творцы, які спалучае і мужчынскі, і жаночы пачатак. Ад Шу і Тэфнут нарадзіліся Геб (бог зямлі) і Нут (багіня неба), а ўжо ад іх — багі Асірыс, Ісіда, Сет і Нефтыда. Па іншаму міфу, бог паветры Шу — гэта подых, які выйшаў з носу Атума, а багіня вільгаці Тэфнут — гэта сліна, якая выйшла з яго рота. Разам гэтая пара багоў увасабляла сілы, неабходныя дзеля жыцця.

Статуя Атума, музей Луксор

Пад сама-суполенням першабога Атума егіпцяне маглі разумець мастурбацыю. Рука бога, якая ўдзельнічала ў гэтым працэсе, часта персаніфіцыравалася як багіня Іусат (жаночы пачатак Атума). Пазней, аднак, багіня Ісуат («рука Атума») нярэдка малявалася як самастойная асоба, жонка бога. Наогул касмаганічныя міфы егіпцян, хоць і паходзяць непасрэдна ад вуснай народнай традыцыі, носяць значны след міфатворасці жрэцтва.

У міфе аб знішчэнні людзей Атум (ці Нун) узначальвае сход багоў, на якім багіні-ільвіцы Хатор-Сехмет было даручана пакараць людзей, якія паўсталі супраць Ра, каб звергнуць яго. У іншым міфе раз'юшаны Атум пагражае знішчыць усё, што ён стварыў, ператварыць свет у водную стыхію.

У Кнізе Мёртвых (глава 175) Атум распавядае Асірысу пра канец сусвету, калі ўсё створанае ён зноў разбурыць, а сам зноў ператварыцца ў змяю.

Трэба адзначыць, што ў старажытных егіпцян не было адзінай сістэмы касмаганічных міфаў: Атум лічыўся першастваральнікам у Геліопалі, Амон — у Фівах, у Элейфанціне — Хнум, у Мемфісе — Птах, у Гермопалі — Тот.

У «Тэкстах пірамід» Атум лічыцца ўвасабленнем вячэрняга сонца (Херпі — ранішняга, Ра — дзённага).

Эвалюцыя культу

[правіць | правіць зыходнік]

Упершыню сустракаецца ў «Тэкстах пірамід». У Мемфісе паходжанне Атума вялі ад Птаха, нават атоесамлівалі з гэтым богам. Таксама Атум атоесамліваўся з Херпі (Атум-Херпі ў шэрагу выслоўяў «Тэкстаў пірамід» завецца стваральнікам Асірыса), з Апісам (Апіс-Атум). Да яго набліжалі Асірыса («Жывы Апіс-Асірыс — уладар неба Атума з двума рогамі на галаве»). Нават Атон — адзіны бог, культ якога на кароткі тэрмін зацвердзіў фараон Ахенатон, першапачаткова лічыўся іпастассю Атума. З цягам часу культ Атума адціскваецца культам бога Ра і нават атоесамліваецца з ім. У адным з гімнаў сцвярджаецца наступнае:

Вітаем цябе, Амон-Ра-Атум-Гор далягляду,

Што кідае промні на паверхню неба,

Каб напоўніць свет сваёй прыгажосцю,

Прыгожымі вобразамі ззяючы над зямлёй, -

Бо ён болей боскі за ўладароў зямлі...

Дух твой на небе далёкі ад людзей,

Але промні твае прабіраюцца ў пекла...

[1]

У "Тэкстах пірамід" Асірыс і Гор разглядваюцца як боствы, варожыя памерламу фараону, а Атум-Ра - як дружалюбная сіла. Наогул сонечны Атум-Ра нярэдка супрацьпастаўляецца хтанічнаму богу Асірысу. У свяшчэнным возеры ў Карнаке Атуму быў прысвечаны гранітны скарабей. У Геліопалі ўшаноўваўся сакральны камень "бенбен", які лічыўся першым праяўленнем Атума.

Зноскі