Прыморская армія
Прымо́рская а́рмія, Асо́бная Прымо́рская а́рмія — агульнавайсковае фарміраванне (аб’яднанне, армія, асобная армія) РСЧА Узброеных Сіл Саюза ССР у часы Вялікай Айчыннай вайны.
| Асобная Прыморская армія (АПрым. А) | |
|---|---|
 Эмблема УС | |
| Гады існавання |
19 ліпеня 1941 — 28 ліпеня 1942; 20 лістапада 1943 — 9 ліпеня 1945 |
| Краіна |
 СССР |
| Падпарадкаванне | камандуючаму войскамі арміі |
| Уваходзіць у |
Паўднёвы, Закаўказскі, Каўказскі, Крымскі, Паўночна-Каўказскі, 4-ы Украінскі фронт |
| Тып | армія |
| Складаецца з | упраўленне, аб’яднанні, злучэнні, воінскія часці і ўстановы |
| Колькасць | аб’яднанне |
| Дыслакацыя | |
| Удзел у | |
| Камандзіры | |
| Вядомыя камандзіры |
Н. Я. Чыбісаў І. Я. Пятроў |
Першае фарміраванне
правіцьПрыморская армія першага сфарміравання створана 19 ліпеня 1941 года на падставе дырэктывы Паўднёвага фронту ад 18 ліпеня 1941 года на базе Прыморскай групы войскаў (з 19 жніўня 1941 года — Асобная Прыморская армія).
У пачатку вайны армія вяла цяжкія баі, адыходзячы ў бок Адэсы. 5 жніўня 1941 года атрымала загад абараняць горад да апошняй магчымасці[1].
Да 10 жніўня армія наладзіла абарону на подступах да горада. Былі адбіты спробы 4-й румынскай арміі авалодаць Адэсай з ходу.
З 19 жніўня армія ўвайшла ў Адэскі абарончы раён, атрымала прыметнік «Асобная» у назве і стала напрамую падпарадкоўвацца Стаўцы ВГК УС Саюза ССР. Складалася на 19 жніўня з упраўлення, трох стралковых і кавалерыйскай дывізій, двух палкоў марской пяхоты і атрадаў маракоў Чарнаморскага флоту. Асобнай Прыморскай арміі супрацьстаяла 17 пяхотных дывізій і 7 брыгад праціўніка.
21 верасня войскі арміі спынілі наступ немцаў у 8-15 км ад горада. Больш чым на два месяцы скавалі каля 20 дывізій праціўніка. З-за пагрозы прарыву нямецкіх войск групы армій «Поўдзень» у Данбас і Крым было вырашана эвакуіраваць войскі Адэскага абарончага раёна, у тым ліку Асобную Прыморскую армію, у Крым па моры. Гэтая задача была выканана Чарнаморскім флотам і Асобнай Прыморскай арміяй у перыяд з 1 па 16 кастрычніка 1941 года.
У другой палове кастрычніка армія ўвайшла ў падпарадкаванне камандаванню войскаў Крыма і прымала ўдзел у абарончай бітве супраць войскаў 11-й нямецкай арміі і румынскага корпуса, якія прарваліся ў стэпавую частку Крыму. Злучэнні арміі адступалі да Севастопаля, ведучы цяжкія баі.
4 лістапада 1941 года быў утвораны Севастопальскі абарончы раён (САР), у склад якога, застаючыся ў падпарадкаванні войскаў Крыма да 19 лістапада, увайшла Асобная Прыморская армія. Да гэтага часу яна ў складзе ўпраўлення, 25-й, 95-й, 172-й і 421-й стралковых, 2-й, 40-й і 42-й кавалерыйскіх дывізій, 7-й і 8-й брыгад марской пяхоты, 81-га асобнага танкавага батальёна і шэрагу іншых часцей заняла абарону на подступах да Севастопаля.
З 20 лістапада Севастопальскі абарончы раён знаходзіўся ў аператыўным падпарадкаванні Закаўказскага, з 30 снежня Каўказскага, з 28 студзеня 1942 года Крымскага франтоў, з 26 красавіка ў непасрэдным падпарадкаванні галоўнакамандуючага Паўднёва-Заходняга напрамка. 20 мая Асобная Прыморская армія ўключана ў склад войскаў Паўночна-Каўказскага фронту.
30 чэрвеня праціўніку ўдалося ўварвацца ў Севастопаль. Стварылася крызіснае становішча для савецкіх войскаў.
Пасля эвакуацыі 1 ліпеня 1942 года вышэйшага камандна-палітычнага складу, які кіраваў абаронай горада, і камандуючага арміяй генерала І. Я. Пятрова на Каўказ, армія практычна спыніла арганізаваны супраціў. Амаль усе байцы і малодшы камандны склад арміі трапілі ў палон ці загінулі. 28 ліпеня 1942 года армія была расфармаваная.
Баявы склад Прыморскай арміі Паўночна-Каўказскага фронту на 1 чэрвеня 1942 г.
правіць- упраўленне
- 25-я стралковая дывізія
- 95-я стралковая дывізія, мела напаўафіцыйную назву Малдаўская
- 109-я стралковая дывізія
- 172-я стралковая дывізія
- 345-я стралковая дывізія
- 386-я стралковая дывізія
- 388-я стралковая дывізія
- 79-я марская стралковая брыгада
- 7-я брыгада марской пяхоты
- 8-я брыгада марской пяхоты
- сем розных артылерыйскіх і зенітна-артылерыйскіх палкоў, два асобных артылерыйскіх дывізіёна, у тым ліку 53-ці асобны гвардзейскі мінамётны дывізіён («Кацюш»)
- 69-ы знішчальны авіяцыйны полк
- 81-ы асобны танкавы батальён
- 125-ы асобны танкавы батальён
- некалькі часцей спецыяльных войскаў
У сярэдзіне чэрвеня 1942 года ў Севастопаль таксама прыбылі:
- 138-я стралковая брыгада
- 142-я стралковая брыгада
Камандаванне
правіцьКамандуючыя войскамі:
- генерал-лейтэнант Н. Я. Чыбісаў (часовы выканаўца абавязкаў, 18 ліпеня — 26 ліпеня 1941);
- генерал-лейтэнант Г. П. Сафронаў (26 ліпеня 1941 — 5 кастрычніка 1941);
- генерал-маёр І. Я. Пятроў (5 кастрычніка 1941 — 28 ліпеня 1942).
Члены Ваеннага савета:
- дывізіённы камісар Ф. М. Варонін (19 ліпеня 1941 — 22 жніўня 1941);
- брыгадны камісар М. Г. Кузняцоў (22 жніўня 1941 — 28 ліпеня 1942);
- дывізіённы камісар І. П. Чухноў (сакавік — ліпень 1942).
Начальнікі штаба:
- генерал-маёр В. Ф. Вараб’ёў (19 ліпеня 1941 — 10 жніўня 1941);
- генерал-маёр Г. Д. Шышэнін (10 жніўня 1941 — 22 жніўня 1941);
- палкоўнік М. І. Крылоў (22 жніўня 1941 — 28 ліпеня 1942).
Другое фарміраванне
правіцьПрыморская армія другога фарміравання створана 20 лістапада 1943 года на падставе дырэктывы Стаўкі ВГК ад 15 лістапада 1943 года, на базе палявога ўпраўлення Паўночна-Каўказскага фронту і войскаў 56-й арміі. Падпарадкоўвалася непасрэдна Стаўцы ВГК і называлася Асобная Прыморская армія.
Да 20 лістапада 1943 года на Керчанскім плацдарме знаходзіліся 11-ы гвардзейскі і 16-ы стралковыя корпусы, астатнія войскі арміі заставаліся на Таманскім паўвостраве.
Перад арміяй паставілі задачу пашырыць Керчанскі плацдарм, пераправіць на яго ўсе злучэнні і часці і весці падрыхтоўку наступальнай аперацыі з мэтай вызвалення Крыму.
З канца лістапада 1943 года да студзеня 1944 года войскі арміі правялі тры прыватныя наступальныя аперацыі (у тым ліку дэсант на мыс Тархан), у выніку якіх пашырылі плацдарм і палепшылі сваё аператыўнае становішча. З лютага да пачатку красавіка яны трывала ўтрымлівалі займаемыя рубяжы, удасканальвалі іх у інжынерным дачыненні да і займаліся баявой падрыхтоўкай.
.jpg)
У красавіку — маі 1944 года Прыморская армія ўдзельнічала ў Крымскай стратэгічнай аперацыі. У яе пачатку армія разбіла ар’ергарды праціўніка паўночней Керчы. 11 красавіка сумесна з караблямі і авіяцыяй Чарнаморскага флоту і пры падтрымцы 4-й паветранай арміі вызваліла Керч. На наступны дзень яе войскі авалодалі Ак-Манайскімі пазіцыямі — апошняй умацаванай мяжой абароны нямецкай арміі на Керчанскім паўвостраве. 13 красавіка злучэнні арміі вызвалілі Феадосію і пры садзейнічанні крымскіх партызан — Стары Крым і Карасубазар (Белагорск). Працягваючы пераследваць праціўніка, вызваліла Судак (14 красавіка), ва ўзаемадзеянні з войскамі 4-га Украінскага фронту і пры садзейнічанні крымскіх партызан — Алушту (15 красавіка), Алупку і Ялту (16 красавіка). Да зыходу 16 красавіка выйшла да ўмацаваных пазіцый немцаў пад Севастопалем.
18 красавіка 1944 года ўключана ў склад 4-га Украінскага фронту і пераназваная ў Прыморскую армію. Да 7 мая яе войскі вялі падрыхтоўку да штурму Севастопальскага ўмацаванага раёна праціўніка. 9 мая, пасля жорсткіх двухдзённых баёў, злучэнні арміі ва ўзаемадзеянні з войскамі 2-й гвардзейскай і 51-й армій, а таксама Чарнаморскім флотам вызвалілі Севастопаль. Галоўныя сілы арміі развівалі наступленне ў кірунку мыса Херсанес, дзе праціўнік засяродзіў найбольш ўстойлівыя часці з рэшткаў нямецкіх дывізій і ўсю наяўную артылерыю. Да 12 гадзін 12 мая Херсанес быў ачышчаны ад праціўніка войскамі арміі ва ўзаемадзеянні з 19-м танкавым корпусам.
16 мая 1944 года Прыморская армія была выведзена са складу 4-га Украінскага фронту і зноў перайменаваная ў Асобную Прыморскую армію з непасрэдным падпарадкаваннем Стаўцы ВГК. Да канца вайны абараняла ўзбярэжжа Крыму.
9 ліпеня 1945 года палявое ўпраўленне Асобнай Прыморскай арміі было перафармавана ў упраўленне Таўрычаскай ваеннай акругі.
Склад
правіць- 11-ы гвардзейскі стралковы корпус
- 16-ы стралковы корпус
- 3-ці горнастралковы корпус
- 89-я стралковая дывізія
- 318 горна-стралковая дывізія
- 83-я марская стралковая брыгада
- 89-я марская стралковая брыгада
- 57-ы асобны зенітны артылерыйскі дывізіён СПА (з студзеня 1945 года)
- танкавыя, артылерыйскія, інжынерныя, авіяцыйныя злучэнні і часці
Камандаванне
правіцьКамандуючыя войскамі:
- генерал арміі І. Я. Пятроў (20 лістапада 1943 — 4 лютага 1944);
- генерал арміі А. І. Яроменка (4 лютага 1944 — 18 красавіка 1944);
- генерал-лейтэнант К. С. Мельнік (18 красавіка 1944 — 9 ліпеня 1945).
Члены Ваеннага савета:
- палкоўнік Е. Я. Мальцаў (20 лістапада 1943 — 28 снежня 1943);
- генерал-маёр П. М. Саломка (28 снежня 1943 — 9 ліпеня 1945).
Начальнікі штаба:
- генерал-лейтэнант І. А. Ласкін (20 лістапада 1943 — 6 снежня 1943);
- генерал-маёр С. Я. Раждзественскі (6 снежня 1943 — 17 студзеня 1944);
- генерал-маёр П. М. Котаў-Леганькоў (17 студзеня 1944 — 30 мая 1944);
- генерал-лейтэнант С. І. Любарскі (30 мая 1944 — 24 лістапада 1944);
- генерал-маёр С. С. Епанечнікаў (24 лістапада 1944 — 9 ліпеня 1945).
Зноскі
- ↑ Боевой состав Отдельной Приморской армии. (В кн.: Одесский Краснознамённый. / Буяхчев А. И., Лопаткин Н.И., Волков Н. С., и др.; Редкол.: Елагин А.С. и др.- 2-е изд., испр. и доп. - Кишинёв: Картя Молдовеняскэ, 1985. - с. 105-106.