Беларускі ПЭН-цэнтар
| Беларускі ПЭН-цэнтар | |
 | |
| Дата ўтварэньня | лістапад 1989 |
|---|---|
| Тып | пісьменьніцкае |
| Юрыдычны статус | грамадзкае аб’яднаньне |
| Мэта | абарона правоў пісьменьнікаў |
| Штаб-кватэра | Залатая Горка, д. 2 |
| Месцазнаходжаньне | Менск |
| Дзейнічае ў рэгіёнах | Беларусь |
| Старшыня | Сьвятлана Алексіевіч |
| 1-ы намесьнік | Павал Анціпаў |
| Матчына кампанія | Міжнародны ПЭН-клюб (Лёндан, Ангельшчына) |
| Зьвязаныя кампаніі | Беларускі Хэльсынскі камітэт |
| Сайт | penbelarus.org |
Белару́скі ПЭН-цэ́нтар — грамадзкае аб’яднаньне Беларусі, створанае ў лістападзе 1989 году аргкамітэтам з 20 пісьменьнікаў.
Прыняты ў Сусьветную асацыяцыю пісьменьнікаў «Міжнародны ПЭН-клюб» у траўні 1990 году на Сусьветным кангрэсе. Зарэгістраваны Міністэрствам юстыцыі Беларусі 16 лістапада 1990 году на падставе Статуту і Пастановы Савету міністраў Беларусі № 274 ад 1 лістапада 1990 году, а таксама перарэгістраваны 31 кастрычніка 1999 году. Як сябра Міжнароднага ПЭН-клюбу Беларускі ПЭН-цэнтар мае статус «А» ў ЮНЭСКО і дарадчы статус у ААН. Аб’яднаньне створанае з мэтай пашырэньня інтэлектуальнай супрацы прадстаўнікоў творчых прафэсіяў, удзелу ў міжнароднай літаратурнай супрацы, разьвіцьця беларускай культуры, выхаваньня ў грамадзкай сьвядомасьці высокіх гуманістычных ідэалаў.
9 жніўня 2021 году Вярхоўны суд Беларусі задаволіў пазоў Міністэрства юстыцыі Беларусі пра закрыцьцё Беларускага ПЭН-цэнтру. Прысуд вынесла судзьдзя Ганна Сакалоўская згодна з абвінавачаньнем пракуроркі І.А. Кавальчук паводле 3-х артыкулаў Крымінальнага кодэксу Беларусі: 357 (частка 1) за змову з мэтай захопу дзяржаўнай улады, 361 (частка 3) за заклікі да шкоды нацыянальнай бясьпецы і 361-1 (частка 1) за ўдзел у экстрэмісцкім фармаваньні. Прадстаўніком Міністэрства юстыцыі выступіў А.У. Печкуроў[1].
Кіраваньне
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Сход. Склікаецца аднойчы на 2 гады. Паўнамоцны пры ўдзеле звыш паловы чальцоў. Ухваляе пастановы простай большасьцю галасоў ад ліку прысутных. Абірае Раду і Кантрольную камісію.
- Рада. Складаецца з 7 чалавек, у тым ліку абраных Сходам старшыні і ягоных трох намесьнікаў. Склікаецца прынамсі аднойчы на 6 месяцаў. Правамоцная пры прысутнасьці прынамсі 4 чальцоў. Ухваляе пастановы агульнай згодай без аднаго голасу. Выконвае пастановы Сходу, стварае журы літаратурных узнагародаў і кіруе маёмасьцю.
- Кантрольная камісія. Складаецца з трох чальцоў. Правамоцная пры прысутнасьці большасьці чальцоў, якой ухваляе пастановы. Зьбіраецца прынамсі штогод для праверкі справаводзтва і захаваньня маёмасьці.
Старшыні:
- Рыгор Барадулін (1990—1999)
- Васіль Быкаў (1999—2003)
- Лявон Баршчэўскі (2003—2005)
- Уладзімер Някляеў (2005—2009)
- Андрэй Хадановіч (2009—2017)
- Тацяна Нядбай (2017 — 27 кастрычніка 2019)
- Сьвятлана Алексіевіч (з 27 кастрычніка 2019 году)
Праграмы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Літаратурныя прэміі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]У 1994 годзе заснаваныя дзьве штогадовыя літаратурныя прэміі, якія прысуджаюцца выдатным прафэсіяналам з мэтай заахвочваньня іх працы і адзнакі зробленага на карысьць распаўсюджваньня ідэяў адкрытага грамадзтва.
Беларускі ПЭН-цэнтар выступіў у якасьці аднаго з заснавальнікаў Літаратурнай прэміі Ежы Гедройца.
Пісьменьнікі ў зьняволеньні
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]З 1996 году Беларускі ПЭН-цэнтар зьяўляецца сябрам камітэту «Пісьменьнікі ў зьняволеньні», заснаванага ў 1960 годзе Асамблеяй дэлегатаў міжнароднага ПЭН-клюбу.
Пісьменьнікі ў выгнаньні
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Праграма працуе на падтрымку пісьменьнікаў, якія вымушаны жыць у выгнаньні, і была ініцыявана ПЭН-клюбам у мэтах абмену інфармацыяй і вопытам, а таксама ў мэтах прыцягненьня ўвагі грамадзкасьці да праблем, зь якімі сутыкаюцца пісьменьнікі-выгнаньнікі.
Лінгвістычнае права
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Беларускі ПЭН-цэнтар удзельнічае ў рабоце Камітэту міжнароднага ПЭН-клюбу па мастацкім перакладзе і лінгвістычным праве, штаб-кватэра якога знаходзіцца ў Барсэлёне, і ў першую чаргу па праграме «Ўсеагульная дэкларацыя лінгвістычных правоў».
Крытыка
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]У 2015 годзе пра свой выхад зь Беларускага ПЭН-цэнтру заявілі літаратары Алесь Аркуш і Вінцэсь Мудроў. Паводле словаў Алеся Аркуша, знаходзіцца ў складзе гэтай арганізацыі — значыць «даваць магчымасьць яго кіраўніцтву рабіць усё што заўгодна», бо «з сябрамі арганізацыі ніхто не раіцца», ніхто не цікавіцца іх меркаваньнем па тым ці іншым пытаньні[2], а сам ПЭН-цэнтар, які павінен абараняць правы пісьменьнікаў, апошнім часам «ператварыўся ў нейкую кармушку, арганізацыю, дзе проста дзеляць гуманітарку, а не змагаюцца за пісьменьнікаў, чым павінны былі ў першую чаргу займацца»[3]. Дадатковай прычынай паслужыла заява ПЭН-цэнтру пра дыскрымінацыю расейскамоўных пісьменьнікаў. Па падобнай прычыне пакінуў арганізацыю і пісьменьнік Сяргей Дубавец[2]. Пасьля заявы пра «дыскрымінацыю рускамоўных літаратараў» пакінуў арганізацыю і драматург Юры Станкевіч, які патлумачыў прычыну свайго сыходу яшчэ й тым, што ён стаў сябрам ПЭН-цэнтру, калі «арганізацыя імкнулася прытрымлівацца пісьменьніцкага праваабарончага кірунку і нацыянальнай ідэі. А потым прыйшлі „эпігоны“, набылі сяброўства выпадковыя і невыпадковыя людзі, і наступіла непазьбежнае»[4].
У 2016 годзе ў беларускай літаратурнай прасторы ўзьнік скандал па выніках уручэньня літаратурнай прэміі «Дэбют», заснаванай Беларускім ПЭН-цэнтрам. На цырымоніі ўручэньня прэміі намінацыя «Паэзія» засталася безь пераможцы, у выніку чаго маладыя паэты палічылі такое рашэньне журы зьняважлівым да іх. Пасьля інцыдэнту паэт Алесь Плотка, які ўвайшоў у шорт-ліст прэміі, зьвярнуўся да арганізатараў конкурсу з просьбай, «каб брыдкі скандал, які ўзьнік вакол гэтай намінацыі, быў вырашаны». Яго падтрымалі і астатнія шортлістэры. Алесь Плотка пракамэнтаваў, што сваім рашэньнем не прызначаць пераможцу сярод паэтаў журы парушыла статут прэміі, дзе напісана: «ў кожнай намінацыі вызначаюцца пераможца (1 месца) і даюцца два заахвочвальныя прызы»[5].
Існуюць праблемы і зь іншай літаратурнай прэміяй, заснаванай Беларускім ПЭН-цэнтрам — «Прэмія Цёткі». Так, у сьпіс намінантаў могуць ня трапіць калектыўныя зборнікі зь вялікай колькасьцю аўтараў альбо мастакоў, хаця дадзены выпадак нідзе не прапісаны, а ў Палажэньні аб прэміі згодна п. 1.3. наадварот, нават гаворыцца, што «ў выпадку калектыўнага аўтарства прэмія дзеліцца між усімі аўтарамі кнігі-пераможцы». Пры гэтым арганізатары спасылаюцца на тое, што журы можа прымаць рашэньні аб прыняцьці кнігі да разгляду ў прэміі згодна з уласным меркаваньнем[6].
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ Вярхоўны суд вырашыў зьліквідаваць Беларускі ПЭН-цэнтар // Беларуская служба Радыё «Свабода», 9 жніўня 2021 г. Праверана 14 лістапада 2021 г.
- ^ а б Анна Шайкоўская Беларускі ПЭН-цэнтр скалануў скандал. Беларускае Радыё Рацыя. Праверана 8 сакавіка 2018 г.
- ^ Літаратары пакідаюць Беларускі ПЭН-цэнтр праз моўны скандал. Эўрапейскае радыё для Беларусі (12 сакавіка 2015). Праверана 8 сакавіка 2018 г.
- ^ Пісьменьнік Юры Станкевіч выходзіць з ПЭН-цэнтра. Наша Ніва (19 сакавіка 2015). Праверана 8 сакавіка 2018 г.
- ^ Настасься Салановіч (24 сакавіка 2016) Скандал на прэміі «Дэбют». Як «Паэзія» засталася без пераможцаў. БелаПАН. Праверана 8 сакавіка 2018 г.
- ^ Алег Грушэцкі (8 сакавіка 2018) Журы Прэміі Цёткі абвясціла намінантаў. Новы Час. Праверана 8 сакавіка 2018 г.
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Бубен, С.С., Процька, Т.С. Правы чалавека : дапаможнік для настаўнікаў. — Мн.: Тэхналогія, 2001. — С. 214. — 366 с. — 9000 ас. — ISBN 985-458-020-2