Европа берлеге

Европа иҡтисади берләшмәһе менән бутамаҫҡа.

Европа берлеге
Европа берлеге флагы Флаг Девизы: Согласие в многообразии Гимн: Ода к радости Европа берлеге гимны noicon Ода к радости (инструментальная версия)
Государства — члены Европейского союза
Төп мәғлүмәт
Политик үҙәктәр	Брюссель Люксембург Страсбург
Етәкселек
— Европа советы — Комиссия — Парламент — Министрҙар советы	Шарль Мишель Урсула фон дер Ляйен Давид-Мария Сассоли Португалия
Нигеҙе
— Париж договоры — Рим договоры — Маастрихт договоры	23 июль 1952 1 ғинуар 1958 1 ноябрь 1993
Географик ҡылыҡһырламаһы
Территория	донъяла 7-се 4 236 351 км²
Халыҡ (2020) — оценка — Халыҡ тығыҙлығы	донъяла 3-сө 453 007 803 106,9 чел/км²
Эске тулайым продукт (ВВП) (по ППС, 2018) — барлығы — ВВП/кеше	донъяла 2-се 21,7 трлн долл. 42 460 долл.
ВВП (номинал, 2018) — всего — ВВП/кеше	донъяла 2-се 18,4 трлн долл. 35 940 долл.
Валюта	евро
Сәғәт бүлкәте — йәйге ваҡыт — дингеҙ аръяғы ерҙәре менән	UTC от 0 до +2 UTC от +1 до +3 UTC от −4 до +4
Үрге кимәл  домены	.eu
Телефон коды	см. список
Официаль сайты
http://europa.eu/

Европа берлеге (ЕБ) — 27 Европа дәүләтенең иҡтисади һәм сәйәси берләшмәһе.

Европа берлеге 1992 йылда Европа иҡтисади берләшмәһе нигеҙендә Маастрихт килешеүе менән ойошторола, 1993 йылдың 1 ноябрендә үҙ көсөнә инә һәм төбәк интеграцияһына йүнәлтелә.

ЕБ — халыҡ-ара ойошма (дәүләт-ара дәүләтселек) һәм дәүләттең билдәләрен берләштергән халыҡ-ара берәмек, әммә юридик яҡтан икелә түгел.

Европа комиссияһы

Союз илдәрендә көсө булған стандартлаштырылған закондар системаһы ярҙамында, кешеләр, тауарҙар һәм булышлыҡтарҙың ирекле хәрәкәтен гарантиялаусы, шул иҫәптән илдәр-ағзалар һәм башҡа Европа илдәре ингән Шенген зонаһы сиктәрендә паспорт контролен туҡтатҡан дөйөм баҙар булдырылған.

Халыҡ-ара асыҡ хоҡуҡ субъекты булараҡ, Европа берлеге халыҡ-ара мөнәсәбәттәрҙә ҡатнашыу һәм халыҡ-ара килешеүҙәр төҙөү вәкәләтенә эйә. Берҙәм тышҡы һәм оборона сәйәсәтен уҙғарыуын күҙ уңында тотҡан дөйөм тышҡы хәүефһеҙлек сәйәсәте ойошторолған.

Бөтә донъя буйынса ЕБ-ның даими дипломатик миссиялары ойошторолған, Берләшкән Милләттәр Ойошмаһында, Бөтә донъя сауҙа ойошмаһында, Ҙур Етәүҙә (Большая Семёрка) һәм Егерме ил төркөмөндә (группа Двадцатки) вәкиллектәре эшләй. ЕБ делегациялары ЕБ илселәре менән етәкләнә.

Европа берлегенең институттары булып Европа советы, Европа комиссияһы (хөкүмәт), Европа берлеге советы (рәсми исеме — Совет, Министрҙар Советы), Европа берлеге Суды, Европа иҫәпләү палатаһы, Европа үҙәк банкы һәм Европа парламенты торалар. Европа парламенты ЕБ граждандары менән һәр биш йыл һайын һайлана.

Союз хоҡуҡи суд һәм эске эштәр өлкәһендә закондар сығарыу акттарын (директивтарҙы, закондарҙы һәм ҡарарҙарҙы) ҡабул итә, шулай уҡ сауҙа, ауыл хужалығы, балыҡсылыҡ һәм төбәк үҫеш өлкәһендә дөйөм сәйәсәт эшләй.

450 миллион кеше һаны менән Европа берлеге илдәре 2018 йылда донъяның тулайым эске продуктында тотош ЕБ өлөшө һатып алыу мөмкинлеге паритету буйынса 23 процент самаһы һәм номиналь ЭТП буйынса 19 процент самаһы (16,1 триллион доллар) тәшкил иткән.

Европа берлегенең ун туғыҙ иле берҙәм валюта — евроны әйләнешкә индереләр, ул Европа иҡтисади союзын — еврозонаны булдыра.

2012 йылда Европа берлегенә Тыныслыҡ өсөн Нобель премияһы бирелә. 2017 йылда ЕБ Астурий принцессаһы премияһына лайыҡ була.

Дәүләт-ағзалар

Европа берлегенә 27 ил ҡушылған:

Номер	Дәүләт	Ҡушылған йылы
1	Австрия	1995
2	Бельгия	1957
3	Болгария	2007
4	Венгрия	2004
5	Германия	1957
6	Греция	1981
7	Дания	1973
8	Ирландия	1973
9	Испания	1986
10	Италия	1957
11	Кипр	2004
12	Латвия	2004
13	Литва	2004
14	Люксембург	1957
15	Мальта	2004
16	Нидерланды	1957
17	Польша	2004
18	Португалия	1986
19	Румыния	2007
20	Словакия	2004
21	Словения	2004
22	Финляндия	1995
23	Франция	1957
24	Хорватия	2013
25	Чехия	2004
26	Швеция	1995
27	Эстония	2004

Берлектә ҡатнашҡан илдәр һаны тәүге алтынан — Бельгия, Көнбайыш Германия, Италия, Люксембург, Нидерланд һәм Франция — бөгөнгө киңәйтеү юлы менән 27 илгә тиклем артҡан: Һөйләшеүҙәргә ҡушылыу менән илдәр үҙ суверенитеттарын дөйөм рәүештә эшләгән берлек институттарындағы вәкиллеккә алмашыу өсөн сикләйҙәр.

Европа берлегенә инеү өсөн ил-кандидат 1993 йылдың июнендә Копенгагенда Европа советы ултырышында ҡабул ителгән һәм 1995 йылдың декабрендә Мадридта Европа советы ултырышында раҫланған Копенгаген критерийҙарына тап килергә тейеш. Критерийҙар дәүләттә демократик принциптар, кеше хоҡуҡтарын яҡлау һәм хөрмәт принциптары, шулай уҡ хоҡуҡи дәүләт принцибы үтәлеүен талап итәләр. Шулай уҡ илдә конкурентлыҡҡа һәләтле баҙар иҡтисады булырға һәм ЕБ-ның дөйөм ҡәғиҙәләре һәм стандарттары, шул иҫәптән сәйәси, иҡтисади һәм валюта союзы маҡсаттарына бирелгәнлек танылырға тейеш.

Данияның автономиялы биләмәһе Гренландия 1985 йылда Европа берләшмәһе составынан сыға. Лиссабон килешеүе дәүләтең берлектән сығыу шарттарын һәм процедураһын күҙ уңында тота. Был процедура менән 2020 йылдың 31 ғинуарында берлек составынан сыҡҡан Бөйөк Британия файҙалана.

Әлеге ваҡытта 5 ил кандидат статусына эйә һәм ағзалыҡ тураһында һөйләшеүҙәр алып бара:

Номер	Дәүләт	Кандидат статусын алыу йылы	Һөйләшеүҙәр башланыу йылы
1	Албания	2014	2020
2	Төньяҡ Македония	2005	2020
3	Сербия	2012	2014
4	Төркиә	1999	2005
5	Черногория	2010	2012

     Европа берлегенең ил-ағзалары     ЕБ-нан ситтәге илдәр — Европа дөйөм баҙар ҡатнашыусылары     ЕБ-нан ситтә Европа дөйөм баҙарына өлөшләтә ҡушылған дәүләт территориялары     ЕБ-нан ситтәге илдәр— тотороҡландырыу һәм ассоциация процесы ҡатнашыусылары     ЕБ-нан ситтәге илдәр — тәрәнәйтелгән һәм бөтөнөһөн эсенә алған сауҙа зонаһы ҡатнашыусылары     ЕБ-нан ситтәге илдәр — Европа берлегенең таможня союзы ҡатнашыусылары

Босния һәм Герцеговина киңәйтеү рәсми программаһына инә (2016 йылдың февралендә ил ЕБ-ға инеүгә заявка биргән). Косово шулай уҡ был программаға инә, ләкин Европа комиссияһы уны бойондороҡһоҙ дәүләттәргә индермәй, сөнки илдең Сербиянан бойондороҡһоҙлоғо бөтә берлек ағзалары менән танылмаған.

Европа берлегенә ҡушылырға йыйынмаған йәки уның менән интеграция процесында булған, өлөшләтә берлек иҡтисадында ҡатнашҡан һәм ҡайһы бер директиваларҙы үтәгән Европа илдәре исемлеге:

• Исландия (1994 йылдан алып), Лихтенштейн (1995 йылдан алып) һәм Норвегия (1994 йылдан алып) Европа иҡтисад зонаһы аша дөйөм баҙарға инәләр, Швейцария (2002 йылдан алып) ике яҡлы килешеүҙәр төҙөп оҡшаш бәйләнештәргә эйә.
• Төньяҡ Ирландия (2021 йылдан алып) Бөйөк Британия Европа берлегенән сыҡҡандан һуң өлөшләтә дөйөм баҙарға бәйләнгән;
• Дөйөм баҙарҙың ҡайһы бер секторҙарында ҡатнашалар:
  • Тотороҡландырыу һәм ассоциация процесы аша: Албания (2009 йылдан), Босния һәм Герцеговина (2015 йылдан алып), Косово (2016 йылдан алып), Төньяҡ Македония (2004 йылдан алып), Сербия (2013 йылдан алып) һәм Черногория (2010 йылдан алып);
  • Тәрәнәйтелгән һәм бөтөнөһөн эсенә алған сауҙа зонаһы аша: Грузия (2016 йылдан алып), Молдавия (2016 йылдан алып) һәм Украина (2016 йылдан алып);
• Андорра (1991 йылдан алып), Монако (1963 йылдан алып), Сан-Марино (1991 йылдан), Төркиә (1995 йылдан алып) һәм Британия диңгеҙ аръяғы биләмәһе Акротири һәм Декелия (2004 йылдан) Европа берлегенең Таможня союзына инәләр.
• Андорра (2012 йылдан алып), Монако (1999 йылдан алып), Сан-Марино (1999 йылдан) һәм Британия диңгеҙ аръяғы биләмәһе Акротири һәм Декелия (2008 йылдан алып) еврозонаға инәләр һәм кооперация тураһында төрлө килешеүҙәр аша берлек менән мөнәсәбәттәрҙе терәкләйҙәр. Черногория (2002 йылдан алып) һәм өлөшләтә танылған Косово Республикаһы / UNMIK (2002 йылдан алып) әммә ЕБ менән рәсми килешеүҙәрһеҙ милли валюта сифатында евро ҡулланалар. Мальта ордены (2005 йылдан алып) Мальта скудоһы рәсми валюта сифатында ҡалған саҡта евроға почта маркаһы эмиссияһын етештерә.

Шулай уҡ берлек иҡтисадында, Рим килешеүенең 4-се өлөшө һәм ике яҡлы килешеүҙәр сиктәрендә, берлектә булмаған һәм Дания, Нидерланд һәм Франция менән айырым мөнәсәбәттәр менән бәйләнгән илдәр һәм территориялар ҡатнашалар:

• Дания менән ассоциацияланғандар: Гренландия;
• Нидерланд менән ассоциацияланғандар: Аруба, Кюрасао, Синт-Мартен, Бонэйр, Синт-Эстатиус и Саба;
• Франция менән ассоциацияланғандар: Яңы Каледония, Франция Полинезияһы, Франция Төньяҡ һәм Антарктик территорилар, Уоллис һәм Футуна, Сен-Пьер һәм Микелон, Сен-Бартелеми.

Ҡайһы бер дәүләттәр-ағзалар территорияларына ҡарата ҡайһы бер дөйөм Европа сәйәсмәне һәм ҡағиҙәләренән ситкә китеү ҡаралған:

• Германиялағы Бюзинген-ам-Хохрайн ҡалаһы һәм Гельголанд архипелагы;
• Грециялағы Святая гора автономиялы монахлы дәүләте;
• Испаниялағы автономиялы Сеута һәм Мелилья ҡалалары, автономиялы Канар утрауҙары берләшмәһе;
• Италияла Ливиньо, Кампионе-д’Италия коммуналары, Лугано күле һыуҙары;
• Финляндияла автономиялы Аланд утрауҙары өлкәһе;
• Францияның Гвиана, Гваделупа, Мартиника, Реюньон, Майотта дингеҙ аръяғы департаменттары һәм Сен-Мартен диңгеҙ аръяғы биләмәһе.

Шул уҡ ваҡытта берлек иҡтисадынан ситтә башҡа дәүләт-ағзалар территориялары тора:

• Фарер утрауҙары—Данияның автономлы регионы, ул 1973 йылда ЕБ-ға ҡушылыуҙан баш тарта.
• Төньяҡ Кипр — уның менән Төньяҡ Кипр Төрөк Республикаһы контроль итә.

Тарихы

1957—2020: ЕБ-ның сиктәренең үҙгәреүе

Европа тарихы дауамында күп йылдар аҡыл эйәләре тәҡдим иткән панъевропеизм идеялары Икенсе донъя һуғышынан һуң айырыуса ҙур көс менән яңғырай. Һуғыштан һуң континентта бер нисә ойошма барлыҡҡа килә: Европа советы, НАТО, Көнбайыш Европа берлеге.

Тыныс Европа — берләшеү башы (1945—1959)

Заманса Европа берлеген булдырыу яғына тәүге аҙым 1951 йылда эшләнә: Бельгия, Көнбайыш Германия, Нидерланд, Люксембург, Франция, Италия Европа күмер берләшмәһен (ECSC — European Coal and Steel Community) булдырыу тураһында килешеүгә ҡул ҡуялар һәм 1952 йылдың июлендә үҙ көсөнә инә. Уның маҡсаты күмер һәм ҡорос етештереү буйынса европа ресурстарын берләштереү була.

1957 йылда ошо уҡ алты дәүләт иҡтисади интеграцияны тәрәнәйтеү маҡсаты менән Европа иҡтисади берләшмәһен (EEC — European Economic Community) һәм атом энергияһы буйынса Европа берләшме (Евратом, Euratom — European Atomic Energy Community) ойоштора. Был өс Европа Берләшмәһе араһында иң мөһиме һәм компетенция яғынан киңе — ЕИБ.

Был Европа берләшмәләрен заманса Европа берлегенә үҫеү һәм әүерелдереү процесы, беренсенән, идара итеү функциялары милли кимәл өҫтөнә тапшырыу һәм, икенсенән, интеграцияла ҡатнашыусылар һанын арттырыу юлы менән бара.

Киңәйеү тарихы

     киңәйеү     сығыу

Дата	Дәүләт	Дөйөм ағзалар һаны
25 марта 1957	Бельгия, Көнбайыш Германия (ФРГ), Италия, Люксембург, Нидерланд, Франция	6
5 июля 1962	Франция Алжиры (Франция)	6
1 января 1973	Великобритания, Дания, Ирландия	9
19 июля 1976	Сен-Пьер һәм Микелон (Франция)	9
1 января 1981	Греция	10
1 февраля 1985	Гренландия (Дания)	10
11 июня 1985	Сен-Пьер һәм Микелон (Франция)	10
1 января 1986	Испания, Португалия	12
3 октября 1990	Көнсығыш Германия (элекке ГДР) һәм Көнбайыш Берлин	12
1 января 1995	Австрия, Финляндия, Швеция	15
1 мая 2004	Венгрия, Кипр, Латвия, Литва, Мальта, Польша, Словакия, Словения, Чехия, Эстония	25
1 января 2007	Болгария, Румыния	27
22 февраля 2007	Сен-Бартелеми һәм Сен-Мартен (Франция)	27
1 декабря 2009	Сен-Бартелеми һәм Сен-Мартен (Франция)	27
1 января 2012	Сен-Бартелеми (Франция)	27
1 июля 2013	Хорватия	28
1 января 2014	Майотта (Франция)	28
31 января 2020	Великобритания	27

Евроинтеграцияны тәрәнәйтеү тарихында төп ваҡиғалар

Алб.

Анд.

Австрия

Беларусь

Бельгия

Босния

Болгария

Хорватия

Кипр

Чехия

Дания

Эстония

Финляндия

Франция

(Фр.)

Германия

Греция

Грузия→

Венгрия

(Дан.)

Исландия

Ирландия

Италия

(Ит.)

(Ит.)

Латвия

Лих.

Литва

Люк.

Макед.

Мальта

Молдавия

Мон.

Чер.

Нид.

Норвегия

Польша

Португалия

Румыния

Рәсәй Федерацияһы

(Рәс.)

Сан-М.

Сербия

Словакия

Сло.

Испания

Швеция

Швейц.

Төркиә

Украина

Бөйөк Британия

Ватикан

Адриатик
диңгеҙ

Төньяҡ
Боҙло
океан

Аҙау
диңгеҙе

Балтик
диңгеҙе

Баренц диңгеҙе

Бискай
ҡултығы

Ҡара
диңгеҙ

Кельт
диңгеҙе

Скагеррак

Гренланд диңгеҙе

Кадис
ҡултығы

Урта диңгеҙ

Атлантик
океан

Төньяҡ
диңгеҙ

Норвег
диңгеҙе

Гибралтар
боғаҙы

• 1951 — Европа күмер һәм ҡорос берләшмәһен булдырыу тураһында Париж килешеүенә ҡул ҡуйыу.
• 1957 — Европа иҡтисади берләшмә һәм Евроатом булдырыу тураһында Рим договорына ҡул ҡуйыу.
• 1965 — ҡушылыу тураһында килешеүгә ҡул ҡуйыу, уның һөҙөмтәһендә өс европа берләшмәһе ЕБКҠ, ЕИБ һәм Евроатом өсөн берҙәм Совет һәм берҙәм Комиссия төҙөлдө. 1967 йылдың 1 июленән үҙ көсөнә инә.
• 1973 — ЕИБ-нең тәүге киңәйеүе (Дания, Ирландия, Бөйөк Британия ҡушылалар).
• 1978 — Европа валюта системаһын булдырыу.
• 1979 — Европа парламентына тәүге дөйөм Европа һайлауҙары.
• 1981 — ЕИБ-нең икенсе киңәйтеүе (Греция ҡушылды).
• 1985 — Шенген килешеүгә ҡул ҡуйыу.
• 1986 — ЕИБ-нең өсөнсө киңәйеүе (Испания һәм Португалия ҡушылған).
• 1986 — Берҙәм Европа акты — ЕБ-ның ойоштороу килешеүҙәренең тәүге үҙгәреше.
• 1992 — Европа иҡтисади берләшмәһе нигеҙендә Европа берлеге ойоштороу тураһында Маастрихт килешеүенә ҡул ҡуйыу.
• 1995 — Дүртенсе киңәйеү (Австрия, Финляндия һәм Швеция ҡушыла).
• 1999 — берҙәм Европа валютаһын индереү — евро (2002 йылдан алып әйләнештә).
• 2004 — Бишенсе киңәйеү (Чехия, Венгрия, Польша, Словакия, Словения, Эстония, Латвия, Литва, Кипр, Мальта ҡушылалар).
• 2007 — Лиссабонда Реформа тураһындағы килешеүгә ҡул ҡуйыу.
• 2007 — бишенсе киңәйеүҙең икенсе тулҡыны (Болгария менән Румыния ҡушыла). ЕИБ-нең ойоштороуының 50 йыллыҡ юбилейы билдәләнә.
• 2013 — алтынсы киңәйеү (Хорватия ҡушылған).
• 2020 — берлектән Бөйөк Британияның сығыуы.

Әлеге ваҡытта Евросоюз эсендә интеграцияның төрлө дәрәжәһен күҙ уңында тотҡан өс килешеү эшләй: Европа берлеге ағзаһы, евро зонаһында ағзалыҡ һәм Шенген килешеүендә ҡатнашыу. Европа берлегендәге ағзалыҡ Шенген килешеүендә ҡатнашыуҙы мотлаҡ талап итмәй. ЕБ-нең бөтә илдәре лә евро зонаһына инмәй. Интеграцияның төрлө дәрәжә миҫалдары:

• Бөйөк Британия һәм Ирландия сикләнгән ағзалыҡ шарттарында Шенген килешеүенә ҡул ҡуялар. Бөйөк Британия шулай уҡ евро зонаһына инеүҙе кәрәкле тип тапмаған.
• Дания менән Швеция референдумдар барышында милли валюталарҙы һаҡлап ҡалырға тип ҡарар итәләр.
• Норвегия, Исландия, Швейцария һәм Лихтенштейн ЕБ ағзалары булып тормайҙар, әммә Шенген зонаһына инәләр.

Политик перспективалар

Европа илдәре федерацияһын булдырыу идеяһына ЕБ граждандарының мөнәсәбәте
Ҡалып:Legend2

2012 йылдың 19 сентябрендә ул ваҡыттағы 27 Евросоюз илдәренең 11-нең сит ил эштәре министрлығы башлыҡтары Европа берлегенең буласаҡ мәсьәләләре буйынса төркөм ултырышы йомғаҡтары буйынса ҡабул ителгән реформа проектын тәҡдим итәләр. Буласаҡ Евросоюз һорауҙары буйынса, Австрия, Бельгия, Германия, Дания, Испания, Италия, Люксембург, Нидерланд, Польша, Португалия һәм Франция сит ил эштәре министрҙары төркөмө дөйөм тауыш биреү юлы менән һайланған президент вазифаһын, сит ил эштәре министрлығын, берҙәм Европа инеү визаһын булдырыуҙы һәм, бәлки, берҙәм армияны формалаштырыуҙы тәҡдим итте. Был төркөмдә Германия һәм Франция төп ролде уйнай, йәғни Евросоюзда иң ҙур һәм иң йоғонтоло дәүләттәр.

2013 йылдың мәғлүмәттәре буйынса, ЕБ граждандарының 44 проценты киләсәктә Европа дәүләттәре федерацияһын булдырыу идеяһын хуплай, 35 проценты быға ҡаршы сығыш яһай.

Структураһы

Түбәндә ЕБ-нең төп органдарының, йәки институттарҙың тасуирламалары бирелгән. Дәүләт өсөн традицион рәүештә закондар сығарыу, башҡарма һәм суд органдарына власты бүлеү ЕБ-нә хас түгел. Әгәр ЕБ-нең Суды суд органы тип иҫәпләнһә, ҡануни функциялар бер үк ваҡытта ЕБ Советына, Европа комиссияһына һәм Европарламентҡа ҡарай, ә башҡарма — Комиссия һәм Советҡа.

Европа Советы

ЕБ-нең дәүләт һәм хөкүмәт башлыҡтарынан торған юғары сәйәси орган. Европа советы ағзалары булып Европа советы рәйесе һәм Европа комиссияһы рәйесе тора. Европа советын ойоштороу нигеҙе Франция президенты Шарль де Голльдың Европа союзы дәүләттәре лидерҙарының формаль булмаған саммиттарын үткәреү тураһындағы идеяһы була. Рәсми булмаған саммиттар 1961 йылдан алып үткәрелә, 1974 йылда Париждағы саммитта был тәжрибә Валери Жискар д’Эстена тәҡдиме буйынса рәсмиләштерәнә.

Совет ЕБ-нең үҫешенең төп стратегик йүнәлештәрен билдәләй. Сәйәси интеграцияның генераль линияһын булдырыу — Европа советының төп миссияһы. Министрҙар Советы менән бер рәттән Европа советы Европа интеграцияһының төп килешеүҙәрен үҙгәртеүҙә сәйәси вазифа менән дә билдәләнгән. Уның ултырыштары йылына дүрт тапҡырҙан да кәм булмай — йәки Брюсселдә, йә был ваҡытта Европа союзы Советын етәкләгән дәүләт-ағза булып торған рәйеслек иткән дәүләттә уҙғарыла. Ултырыштар ике көн дауам итә. Совет ҡарарҙары уларға ҡушылған дәүләттәргә мотлаҡ ҡағыла.

Европа советы сиктәрендә «тантаналы» етәкселек башҡарыла, был инде иң юғары кимәлдәге етәкселектең булыуы бер үк ваҡытта ҡабул ителгән ҡарарға әһәмиәт һәм юғары легитимлыҡ өҫтәй. Лиссабон договоры үҙ көсөнә ингәндән алып, йәғни 2009 йылдың декабренән, Европа советы ЕБ институттары структураһына рәсми рәүештә инә. Килешеү положениелары менән Европа советы рәйесе тигән яңы вазифа булдырыла, ул ЕБ ағзаларының дәүләт һәм хөкүмәт башлыҡтарының бөтә ултырыштарында ҡатнаша.

Европа советың ЕБ Советынан һәм Европа Советынан айырырға кәрәк.

Бюджеты

Евросоюзға ағза булып торған илдәрҙән аҡсалата бүлемдәрҙән, өсөнсө илдәрҙән тауарҙар импортына таможня пошлинаһынан, илдәр-ағзаларҙа йыйылған НДС-таң булған дәүләттәр һәм башҡа ерҙән килгән керемдәрҙән барлыҡҡа килгән үҙ бюджеты бар. ЕБ бюджеты дәүләт-ағзаларҙың эске милли килемдәренең 1 проценттан аҙ ғына күберәк тәшкил итә. 2013 йылда ул 150,9 миллиард евро булған. 2020 йылға бюджеттың килем өлөшө — 168,7, ә сығым 153,6 миллиард евро тәшкил иткән.

Дөйөм бюджет сығымдарының төп статьялары — дөйөм ауыл хужалығы сәйәсәте, социаль һәм төбәк сәйәсәте — уларға бөтә сығымдарҙың 80 процентына тиклем сарыф ителә. Ҡалған аҡсалар инновацион, сәнәғәт (конкуренциялы), транспорт, энергетика, экологик, мәҙәни һәм мәғариф сәйәсәте, шулай уҡ уның тышҡы һәм аппаратты тотоу сәйәсәте финанслана.

Политик партиялар

Европа парламенты

Үтә уңдар

• Европа милли хәрәкәттәре альянсы (2009 йылға тиклем — Милләтле Европа өсөн союз) — милләтселек

Уңдар

• Азатлыҡ һәм демократия өсөн Европа— евроскептик

Уң урталыҡ

• Европа христианлыҡ политик хәрәкәте— христиан-демократик
• Европа консерваторҙары һәм реформистары альянсы— консерватив
• Европа халыҡ партияһы — либераль-консерватив

Урталыҡ

• Европа өсөн либералдар һәм демократтар альянсы— либерал
• Европа демократик партияһы — либерал

Һул урталыҡ

• Европа социалистары партияһы— социал-демократик
• Йәшелдәр Европа партияһы— экологик, социал-демократтарға конкурентлыҡ хәрәкәте

Һулдар

• Европа һулдары — коммунистик, демосоциалистик

Үтә һулдар

• Европа антикапиталистик һулдар —троцкист

Регионалистар

• Европа ирекле альянсы — регионалист

ЕБ-дә коррупция

Сесилия Мальмстрём эске сәйәсәт буйынса Европа комиссары докладына ярашлы, коррупция, кәм тигәндә, Европа иҡтисадина йыл һайын 120 миллиард евроға төшә. Докладта шулай уҡ коррупцияға ҡаршы көрәшкә етерлек иғтибар бирелмәүе һәм был проблеманың йыш ҡына кәметелеүе билдәләнә.

Иҫкәрмәләр

Комментари