Nemertinlər
| Nemertinlər | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
|
Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Ranqsız: Tipüstü: Tip: Nemertinlər |
||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
|
||||||||||||
| ||||||||||||
Nemertinlər (lat. Nemertea) — əsasən dənizlərdə yaşayır, nadir hallarda parazitlik edir. Bədəni qurdşəkilli olub, kirpikli epiteli ilə örtülüdür. 250 cins və 1000-ə yaxın növü təsnif olunub.
Xarici quruluşu
[redaktə | vikimətni redaktə et]Bədəni uzununa dartılıb, yığılıb-açılma qabiliyyətinə malikdir. Çox vaxt silindrikdir. Ölçüləri 1-2 sm-dən 2 m-ə qədər dəyişir. Nemertinlər əsasən tünd rəngdə olur, bəzən yaşıl, qırmızı, çəhrayı və alabəzək rənglərdə olur. Bədənin ön hissəsinin qarın tərəfində uzununa yarıq şəklində ağız yerləşir, ondan qabaqda heyvanın lap ön qütbündə xüsusi dəlik vardır ki, buradan vaxtaşırı xaricə uzun xortum atılır. Nemertinlərin dəri epitelisi kirpikciklidir. Burada çoxlu selik vəzili hüceyrələr olur. Daxili orqanların arası dəri-əzələ kisəsindən daxilə, birləşdirici toxuma-parenxima ilə doludur.[3]
Daxili quruluşu
[redaktə | vikimətni redaktə et]Həzm sistemi - bağırsaq ağızdan anal dəliyinə qədər uzanan düz boru şəklindədir. Ağızdan sonra ektodermal mənşəli qısa ön bağırsaq, yaxud qida borusu yerləşir. O uzun entodermal orta bağırsağa keçir. Qidanın həzmi həm bağırsaq boşluğunda, həm də hüceyrə daxilində baş verir. Nemertinlər xırda heyvanlarla qidalanan yırtıcılardır. Xortum müdafiəyə və şikara hücum etmək üçün xidmət edir.
Qan-damar sistemi - üç əsas uzununa damara malikdir. Biri bel, ikisi yan damarlardır. Bel qan damarı bağırsağın üstündə, onunla xortumun yatağı arasında yerləşir. Damarların üçü də bədənin ön hissəsində birləşir və bədən boyu eninə atmalarla birləşir. Qanda ona qırmızımtıl, sarı və yaxud yaşıl rəng verən müxtəlif tənəffüs piqmentləri, eyni zamanda hemoqlobin vardır.
Tənəffüs sistemi - ixtisaslaşmış tənəffüs orqanları yoxdur.
İfrazat sistemi - protonefridial tipdədir. Bu bir cüt boru olub bədənin yan tərəfində yerləşir. Onlar dəliklə xaricə açılır. Kanalcıqlar öz qurtaracaqları ilə yan qan damarlarının divarlarına daxil olur və maddələr mübadiləsinin son məhsullarının xaric olmasını asanlaşdırır.
Sinir sistemi - yaxşı inkişaf etmişdir. Onun mərkəzi hissəsi iki cüt beyin yaxud serebral düyünlərindən ibarətdir. Sinir düyünləri xortumun altında və üstündə sinir liflərindən ibarət komissuralarla birləşmişdir. Baş beyindən arxaya bir cüt iri, yan sinir sütunları gedir. Onlar ya dəri-əzələ kisəsi qatlarının arasında, o cümlədən dəri epitelisində, ya da parenximada yerləşir.
Hiss orqanları - yan yarıqlar və serebral orqanlar olduqca adidir. Birincilər titrək kirpikli epiteli ilə örtülmüş və başın yanlarında yerləşən yarıqvari çöküklərdən ibarətdir. İkincilər-dərin çöküklərdir. Onlar beyin sinir düyününə sıx birləşir və onun içərisinə daxil olur.
Cinsi sitem - ayrıcinslidir.Bağırsağın yan cibcikləri arasında çoxlu cüt yumurtalıqlar və ya toxumluqlar yerləşir. Cinsi hüceyrələrin xaricə çıxmasına qısa axarlar xidmət edir.
İnkişafı
[redaktə | vikimətni redaktə et]Mayalanma xaricidir. Mayalanmış yumurta tam bölünür. Bölünmə nəticəsində blastula, daha sonra qastrula yaranır. Nemertinlər üçün xarakterik sürfə pillidi adlanır. Formalaşmış qurd pillidinin divarını deşir və xaricə çxır. Daha sonra suyun dibinə enir və sürünmə həyat tərzinə keçir.
Ekologiyası və yayılması
[redaktə | vikimətni redaktə et]Nemertinlər mülayim qurşaqda və arktika sularında yaşayırlar. Az miqdarda tropikada təsadüf olunur. Nemertinlər əsasən dibdə yaşayan heyvanlardır. Nisbətən az növləri suda üzür. Su qatında yaşayan nemertinlərin arasında böyük dərinlikdə yaşayan növlərə (lat. Pelagonemertes) də rast gəlinir. Onlar 1800-dən yuxarı dərinlikdə yaşayır. Xəzər dənizində 1 növü (Prostoma clepsinoides) məlumdur.
Sinonim
[redaktə | vikimətni redaktə et]Rhyncocoela
İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1999.
- ↑ Ruggiero M. A., Gordon D. P., Orrell T. M., Bailly N., Bourgoin T., Brusca R. C., Cavalier-Smith T., Guiry M. D., Kirk P. M. A Higher Level Classification of All Living Organisms (ing.). // PLOS ONE / PLOS ONE Editors PLoS, 2015. Vol. 10, Iss. 4. P. e0119248. ISSN 1932-6203 doi:10.1371/JOURNAL.PONE.0119248 PMID:25923521
- ↑ Dogel, Onurğasızlar zoologiyası, Bakı-2007, səh. 173
Ədəbiyyat
[redaktə | vikimətni redaktə et]- Dogel, Onurğasızlar zoologiyası, Bakı-2007, səh. 174
Xarici keçidlər
[redaktə | vikimətni redaktə et]- Gibson, R. 1995. Nemertean species and genera of the world: an annotated check-list of original names and description citations, synonyms, current taxonomic status, habitats and recorded zoogeographic distribution. Arxivləşdirilib 2017-11-04 at the Wayback Machine // Journal of Natural History. — 29 (2), 271—562.