Müqəddəs Ştefan kafedralı

Müqəddəs Ştefan kafedralı
Stephansdom
48°12′30″ şm. e. 16°22′23″ ş. u.
Ölkə	Avstriya
Şəhər	Vyana
Yerləşir	Ştefansplatz meydanı
Aidiyyatı	Roma katolik kilsəsinin Vyana arxiyeparxiyası
Sifarişçi	IV Leopold
Tikilmə tarixi	1359—1511
Üslubu	Roman memarlığı və Qotika memarlığı
Hündürlüyü	136,44 m
Uzunluğu	107,2 m
Eni	34,2 m
Vəziyyəti	yaxşıdır, aktiv şəkildə restavrasiya olunur
Rəsmi sayt	stephanskirche.at
Müqəddəs Ştefan kafedralı Vyana xəritəsində Müqəddəs Ştefan kafedralının yeri Vyana Avstriya xəritəsində paytaxt Vyana şəhərinin yeri
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Vyanadakı Müqəddəs Ştefan kafedralı (alm. Domkirche St. Stephan zu Wien‎), xalq arasında Steffl adı ilə də tanınır) — məşhur Ştefansplatz meydanının tam mərkəzində yerləşən (hazırda bura "Qədim Şəhər" (alm. Innere Stadt‎) rayonunun ərazisi sayılır) və 1365-ci ildən etibarən kafedral (yəni Baş kilsə kapitulunun olduğu yer), 1469-cu ildən 1479-cu ilə kimi yepiskop iqamətgahı və nəhayət 1723-cü ildən başlayaraq günümüzə kimi, Vyana arxiyepiskopunun mitropoliya mərkəzi olaraq fəaliyyət göstərən kilsədir. Bəzən Avstriya paytaxtının yerli sakinləri tərəfindən kiçildici və nəvazişləndirici şəkildə "Şteffl" adlandırılan Roma-Katolik kilsəsi, qədim Vyana şəhərinin təkrarolunmaz simvolu və başlıca dini ziyarətgahı hesab olunur. Kilsə xristianlığın birinci məzlumlarından olmuş Müqəddəs Stefanın şərəfinə adlandırılmışdır. Onun ikinci himayədarı isə, övliyalar sırasına keçmiş bütün digər müqəddəslər hesab olunurlar.

Planda latın xaçını xatırladan binanın ümumi uzunluğu 107 metr, eni isə 34 metrdir. Kafedral kilsə Avstriyada ən əhəmiyyətli qotika binalarından biridir. Tikintisi müvafiq olaraq 1230/1240 və 1263-cü illərdə icra edilən və kafedralın qərb fasadını formalaşdıran gecikmiş roman üslublu öncəki binanın qalıqları günümüzə kimi konservasiya şəklində mühafizə olunmuşdur; qərb fasadı həmçinin hündürlüyü təxminən 65 metr olan iki qədim bütpərəst qüllələrinin əhatəsində yerləşir. Toplam olaraq, Müqəddəs Ştefan kafedralı dörd müxtəlif ölçülü və qüllələrə malikdir: ən hündür Cənub qülləsinin hündürlüyü 136,4 metrdir, ondan bir qədər aralıda yerləşən Şimal qülləsinin inşası isə tamamlanmadığı üçün hündürlüyü cəmi 68 metrə bərabərdir. Gücün və hegemonluğun bərqərar olunması üçün, imperatorun fərmanı üzrə, keçmiş Avstriya-Macarıstan imperiyasının hakimiyyəti altında olan torpaqlarda heç bir kilsə Müqəddəs Ştefan kafedralının Cənub qülləsindən hündür tikilmiş ola bilməzdi. Misal olaraq Linz şəhərində yerləşən Məryəm Ananın günahsız hamiləliyi kilsəsini gətirmək olar; başlanğıcda daha hündür şpilin ucaldılması planlaşdırılsa da, memara Vyanadakı cənub qülləsindən daha hündür bir tikilinin layihələndirməsinə qadağan edilmişdir. Buna görə də, Linzdəki yeni kilsənin hündürlüyü iki metrəyədək kiçildilmişdir.

Cənub qülləsi öz dövrünün memarlıq incisi və əsrarəngiz şah əsəri sayılır; çox gözəl hündürlüyə və nəhəng həcmlərə baxmayaraq, tikilinin bünövrəsi dörd metrdən belə az dərinlikdə qazılmışdır. Cənub qülləsində toplam olaraq 13 zəng quraşdırılmışdır ki, bunlardan da on biri Müqəddəs Ştefan kafedralının əsas qüllə zəngləri hesab olunurlar. Öz ölçülərinə görə Avropada ikinci sayılan Pummerin adlı azad yellənən kilsə zəngi, şimal qülləsinin İntibah dövründə tikilmiş günbəzin daxilində quraşdırılmışdır.

Tarix

Erkən Roman dövrü

Kafedralın XII-XV yüzilliklər arasında genişlənməsi

1.      - Roman üslublu Böyük portal və qüllələr (1230-1245)
2.      - İkinci kilsə (1263)
3.      - Albert xorları (1304-1340)
4.      - IV Rudolfun hakimiyyət illərində həyata keçirilən yenidənqurma işləri (1359-cu ildən sonrakı dövr)

1. CT - İsanın diş ağrısı yeri
2. FR3 - İmperator III Fridrixin sərdabəsi
3. G - Böyük portal
4. HA - Əsas altar
5. MP - Mariya Pöç ikonası
6. NT - Şimal qülləsi
7. P - Kafedra
8. PES - Prins Savoyalı Yevgeninin məzar kapellası
9. RT - Roman üslublu qüllələr
10. S - Günəş saatı
11. SJC - Müqəddəs İohann Kapistran kafedrası
12. ST - Cənub qülləsi
13. WNA - Viner-Noyştadt altarı
14. SB - Müqəddəs Barbara kapellası
15. SK - Müqəddəs Yekaterina kapellası

Müqəddəs Ştefan kafedralının daha sonralar inşa olunduğu rayonun yayılma sahəsi bir zamanlar Vindobona kimi tanınan Qədim Roma hərbi düşərgəsinin şərqini və Canabae legionis adlı yaşayış məntəqəsini əhatə edirdi. B.e. I və III yüzillikləri arasında düşərgə müxtəlif təyinatlı binalarla və küçələrlə əhatə olunmuşdur; üçüncü və dördüncü əsrlərdə isə bütün bu tikililər yüksək vəzifəli kübarlara məxsus sərdabələr və məqbərələr ilə sıxışdırılıb çıxardılmışdır. Hələ 1690-cı ildən başlayaraq Ştok-im-Ayzen-Platz meydanının ərazi sahəsində sərdabə və qəbir sənduqələrinin qalıqları aşkar edilməyə başlamışdır. Yeni prixod kilsəsinin şəhər divarları xaricində yerləşən açıq sahədə inşa olunduğu haqda tarixçilər tərəfindən yayılmış xurafatlara və yanlış öncəfərziyyələrə baxmayaraq, binanın əslində Roma imperiyasının qədim dövrlərinə aid edilən qəbiristanlığın üzərində tikildiyi sübut edilmişdir; şəhər istilik sisteminin mükəmməlləşdirilməsi istiqamətində mərkəzi rayonlarda həyata keçirilən qazıntı işləri zamanı torpaq qatının 2,5 metr dərinliyində çoxsaylı məzar daşları aşkar edilmişdir.

XII əsrin ortalarında Vyana alman sivilizasiyanın şəksiz mühüm mərkəzinə çevrilir və artıq mövcud dörd kilsə, o cümlədən yeganə prixod kilsəsi şəhərin dini tələbatlarını ödəmək qabiliyyətində deyildi. Təxminən həmin dövrdə, daha doğrusu 1137-ci ildə Passau şəhərinin baş keşişi Reginmar və Avstriya markqrafı IV Leopold arasında imzalanmış Mautern müqaviləsinə əsasən, Vyanaya civitas (yəni icma şəhəri) statusu verilmiş və yalnız bundan sonra roman üslublu yeni kafedralın təməli qoyulmuşdur. Bununla belə, şəhər xaricində yeni kilsənin ucaldılmasına imkan yaradılması və inşaat işlərinin icrası üçün lazımi məbləğdə pulun əldə edilməsi məqsədilə, baş keşinin sahib olduğu bütün maddi dəyərlər müsadirə edilmiş, həmçinin Vyana pastorluğunun hüquqları dəyişdirilmişdir (yeni kilsə Passauda yerləşən yepiskop kilsəsinin baş himayədarı olmuş Müqəddəs Stefana ithaf olunmalı idi). Gələcək kafedralın təməlqoyma mərasimi zamanı, tikinti ərazisinə Almaniyanın birinci kralı III Konrad Hohenştaufen, yazıçı və tarixçi Otto fon Frayzinq, eləcə də İkinci səlib yürüşlərinə getməyə hazır olan digər əsilzadə alman zadəganları təşrif buyurmuşdular. O dövrün Vyana şəhərində inşa edilən kilsələrin əksəriyyəti, məsələn Ruprextskirxa və ya Peterskirxa məhz Zalsburqun müqəddəsləri şərəfinə təqdis olunurdular; dini "patrozinium" (yəni himayənin xüsusi forması) siyasi siqnal olaraq qiymətləndirilirdi. Birinci kilsənin inşası 1147-ci ildə tamamlanmış və elə həmin ildə də Passau yepiskopu Reginbert fon Hagenau (de) tərəfindən müqəddəsləşdirilmişdir (yepiskop həmçinin Passau şəhərində yerləşən Tanrı Anası kilsəsinin himayəçisi sayılırdı). Kilsə o dövrün şəhəri üçün kifayət qədər balaca idi və onun təvazökar ölçüləri bütün prixoda mənsub dindarların burada birgə dini ibadətlə məşğul olmalarına çətinlik yaradırdı — çox güman ki, elə məhz bu səbəbdən də artıq o dövrdən başlayaraq müxtəlif qanunverici şəxslər tərəfindən dini tikilinin geniş yepiskopal mərkəzə çevirmək cəhdləri və təşəbbüsləri aktivləşdirilmişdir. Həmçinin XII əsrin kilsəsinin oriyentasiyası şərqə, daha doğrusu günbatan istiqamətə yönəldilməli idi. Müqəddəs həvarilərin əməlləri kitabında deyildiyi kimi, Müqəddəs Stefan ölümündən bir qədər öncə səmanın necə açıldığını görmüşdür. Şəfəq zamanı günəşin ilk şüaları əsas altarın üzərinə düşərək, kafedralı işıqlandırır və bununla da sanki "açılmış səmaları" simvollaşdırır. Həmin kitabında Müqəddəs Stefanın ölümqabağı əzabları və Tanrının ona qarşı lütfü bu cür təsvir edilir:

...Müqəddəs Ruhla dolu olan Stefan isə gözlərini göyə dikib Tanrının görkəmini və Tanrının sağında dayanan İsanı gördü. O, "baxın, göylərin açıldığını və İnsan oğlunun Tanrının sağında dayanmaqda olduğunu görürəm" - dedi. Bunun üzərinə qulaqlarını tıxayıb səs-küy salaraq hamı birlikdə Stefana hücum etdilər. Həvarilərin əməlləri 55:57

Kafedralın ilk strukturları 1160-cı ildə tamamlanmasına baxmayaraq, əsaslı yenidənqurma və sonrakı genişlənmə işləri 1511-ci ilə qədər yerinə yetirilirdi, təmir və bərpa layihələri isə bu günə qədər davam edir. 1230-cu ildən — 1245-ci ilə qədər, ilkin roman strukturu qərb istiqaməti boyunca genişləndirilmişdir; müasir qərb divarı və roman üslublu iki qüllə həmin dövrə aid edilirlər. O dövrün kilsəsi başlıca olaraq iki nəhəng Bütpərəst qüllələri (alm. Heidentürmen‎) və onların arasında yerləşdirilmiş geniş giriş darvazası ilə diqqəti özünə cəlb edirdi. Hər iki qüllənin adının mənşəyi indiyə qədər tamamilə aydınlaşdırılmamışdır. "Bütpərəst" ifadəsi ehtimal ki, Qədim Roma dövrünün xarabalıqlarından aşkarlanmış və daha sonralar inşaat işlərində istifadə olunan daş detalların ümumiləşdirilmiş adından götürülmüşdür; belə ki, elmi araşdırmalar nəticəsində, sol qüllədəki kurantların aşağısında yerləşdirilmiş yarım pilyastrı taclayan ornamental kişi penisinin, sağ qüllənin zodiakal saatının aşağısındakı sahədə isə qadın vaginasının stilizə edilmiş fiqurlarının quraşdırıldığı müəyyən edilmişdir. Cinsiyyət orqanlarının qeyri-xristian rəmzi olmalarına baxmayaraq, bərəkət və məhsuldarlıq nişanəsi kimi binanın fasadında saxlanılmışdılar. Ümumiyyətlə kafedralın fasadına yaxından nəzər yetirdikdə, onun detalları içərisində bütpərəst idollarının ənənəvi Bibliya motivləri ilə müvəffəqiyyətlə uyğunlaşdırıldıqlarını görmək olar.

Bununla belə, bu ilkin kilsədən çox əsrlərdən sonra demək olar ki, heç nə qalmamışdır. Onun mövcudluğuna yalnız qazıntılar zamanı aşkar edilmiş azsaylı arxitektura fraqmentləri şahidlik edir. Orta nef 12 metr enə malik idi, ümumilikdə isə hər üç nefin eni təxminən 26 metrə bərabər idi. O dövrdən günümüzə kimi mühafizə edilmiş yeganə detal (1945-ci ildə aparılan qazıntı işlərindən sonra yenidən torpağın altına basdırılan bünövrə istisna olunarsa), cənub bütpərəst qülləsinin alt yarusunda yerləşən tövbə hücrələri kimi istifadə olunan "qara oda" və qərb fasadının birinci yarusunun orta hissəsi hesab edilir.

Gecikmiş roman dövrü

Kafedralın iki bütpərəst qülləsindən əlavə, daha bir özünəməxsus detalı sırasında, cənub fasadında yerləşən Rizentor (alm. Riesentor‎) darvazasını da qeyd etmək olar. Rizen ifadəsi alman dilinin Hoxdoyç (yəni yüksək alman dili) şivəsində istifadə olunan "risen" feilindən yaranmışdır və "düşmək", "düşüş" kimi tərcümə olunur. Bu cür ifadənin yaranmasına başlıca səbəb kimi, portalın huni şəklində olması idi. XV əsrdə həmin portalın aşağısındakı torpaq qatında aparılan qazıntı işləri zamanı həlak olmuş mamontun böyük sümüyü aşkar edilmiş və bu artefakt tezliklə Rizentor darvazasının ən maraqlı və sirli detallarından birinə çevrilmişdir. Darvazadan bir yarus yuxarıda Hersoq qalereyası yerləşir və o, Aaxen şəhərindəki Böyük Karlın taxtı, eləcə də Kayzer kafedralında yerləşən emporalar kimi böyük dini-sakral mənaya malikdir.

1258-ci ildə baş vermiş dəhşətli yanğın hadisəsi nəticəsində orijinal binanın böyük hissəsi yanaraq məhv olur, roman üslublu iki qüllə isə ciddi dağıntılara məruz qalırlar. Prjemısloviç sülaləsindən olmuş II Ottakarın hakimiyyəti dövründə köhnə kilsənin xarabalıqları üzərində yeni kilsənin tikintisinə başlanılır və 23 aprel 1263-cü ildə bina pastor Gerhardın rəhbərliyi altında təntənəli şəkildə təkrarən təqdis olunur. Bütpərəst qüllərinin yuxarı mərtəbələri ancaq təqdisetmə mərasimindən sonra tamamlanmışdır. Gecikmiş roman üslubunda yenidən ucaldılmış tikilinin uzunluğu 70 metr təşkil olunurdu, onun əzəmətli eni isə hündürlüyü 65 metrə bərabər olan və səmanı öz ucubiz şpilləri ilə sanki dəlib keçən iki qərb qüllələri ilə daha da vurğulanırdı. 1267-ci ildə isə Transilvaniyanın Baş keşişi magistr Gerhard bu günə kimi Ştefan kafedralının nəzdində fəaliyyətini uğurla davam etdirən xüsusi keşişlər cəmiyyətinin əsasını qoyur və cəmiyyətə "Cura animarum" adlı müstəsna hüququ təqdim edir (prixoda mənsub adamların ruhlarının qurtuluşu və qayğısı, cəmiyyətin üzvləri olmuş privilegiya sahibləri üçün başlıca və prioritet məqsəd sayılırdı).

Qotika və İntibah dövrləri

Vyana şəhərinin Birinci türk mühasirəsi dövrünə aid edilən dairəvi əsərin aşağı hissəsindən olan böyüdülmüş fraqment. Taxta üzərinə çəkilmiş rəngli ksiloqrafiya. Əsərin ölçüləri 81,2 x 85,6 sm-dir (Vyana Muzeyi, İnv. Nr. 48.068)

Qotika dövrünə keçid bir qədər gecikmə ilə təxminən XIII əsrdə baş tutmuşdur. Qotika memarlığı və qotika stilistikasının gözə çarpan inkişafı 200 ildən az bir müddətə formalaşmış və yerli mədəniyyətin demək olar ki, bütün sahələrində aparıcı rol oynamışdır. Bu üslubun Vyanada çiçəklənməsi başlanğıcda Babenberq, 1282-ci ildən başlayaraq isə Habsburq sülaləsi tərəfindən hərtərəfli şəkildə dəstəklənirdi. 1304–1340-cı illər ərzində kral I Albrextin (1255–1308) və onun oğulu hersoq II Albrextin (1298–1358) hökmranlıqları dövründə Vyana burjuaziyasının güclü təsiri altında üç apsida ilə qotika klirosunun tikintisinin başlanılmasına dair qərar qəbul edilmişdir. Vyana şəhərindən təxminən 25 km cənub-qərb istiqamətində yerləşən Vinervald meşəsi ərazisində yerləşən sistersian Müqəddəs Xaç abbatlığının qotik üslublu klirosunun analogiyası üzrə inşa edilmiş Albertin klirosu 23 aprel 1430-cu ildə Passau şəhərinin baş keşişi Albert tərəfindən müqəddəsləşdirilmişdir.

Bundan bir müddət sonra hersoq IV Rudolfun dövründə kilsə fligellərinin üzərində ikiyaruslu qərb və ya hersoq kapellaları inşa edilmişdir. Onun təşəbbüsü üzrə 1359-cu ildə qotika üslubunda kilsənin yenidən qurulmasına başlanılmışdır. Kafedralın tikintisi təxminən yüz il davam edirdi. 23 mart 1361-ci ildə isə, Kur şəhərinin baş yepiskopu Pyotrun göstərişinə əsasən, Müqəddəs Kolomanın əfsanəyə görə işgəncə verildiyi "Koloman daşı" (alm. Kolomanistein‎) kafedralın yepiskop portalına gətirilərək, onun divarına hördürülmüşdür. Koloman daşının üzərində bürünc hərflərlə tərif cümlələri yerləşdirilmişdir. Elə həmin ildən də cənub qülləsinin təməl daşı qoyularaq, kafedral neflərinin tikintisinə başlanılmışdır. Həmçinin Vyana Universitetinin həmtəsisçisi olmuş IV Rudolf 1365-ci ildə Passaudan müstəqil şəkildə fəaliyyət göstərməsi nəzərdə tutulan Bütün Müqəddəslər kapitulunun əsasını qoyur; həmin dövrdən etibarən, onun iqamətgahı şərtsiz olaraq Vyana şəhəri olmalı idi. Bu cür cəsarətli addım, 1469-cu ildə qüdrətli Vyana yepiskopluğun təsis edilməsinə əhəmiyyətli rol oynamışdır. Bundan başqa, kafedralın daxilində əhəmiyyətli relikviya kolleksiyasının və Müqəddəs Ştefana ithaf olunmuş sərdabənin yaradılması da Rudolfun quruculuq fəaliyyətinə aid edilir.

Qotik kafedralın planlaşdırılmasının və layihələndirilməsinin kim tərəfindən icra edildiyi ilə bağlı məsələlər indiyə kimi dəqiq müəyyən edilməmişdir. Cənub qülləsinin ilkin inşaat ideyası çox güman ki, Vyananın ən məşhur memarlarından biri — Venzel Parler tərəfindən işlənilmiş və daha sonralar Peter fon Praxatitz tərəfindən modifikasiya olunmuşdur (ərsəyə gəlmiş və hündürlüyü 136 metrə bərabər olan yeni qüllə hələ bir neçə il Avropanın ən hündür tikilisi hesab edilirdi).

Vyana şəhərinin ümumi mənzərəsi
Mərkəzdə qürurla Ştefan kafedralının şpili ucalır
Şedelin Dünya salnaməsindən olan fraqment
Səhifə 98v/99r

Georq Braun və Frans Hogenberq tərəfindən
tərtib edilmiş Civitates Orbis Terrarum miniatürü (1572)
Miniatür rəsm əsəri Veymar şəhərinin
Hersoginya Anna-Amaliya kitabxanasında saxlanılır.

Kafedralın müfəssəl planlaşdırmasına əhəmiyyətli təsiri, ehtimal ki, həmçinin usta Mixael də göstərmişdir; "hersoq memarlı" ləqəbi ilə tanınan Mixael 1395-ci ilə kimi Müqəddəs Ştefan kafedralına rəhbərlik edirdi. Onu bəzən avstriyalı memar Mixael Knab ilə eyniləşdirirlər (bu məlumat ilkin məlumatlarla təsdiqlənməmişdir). Bunlardan əlavə olaraq qeyd etməyə dəyər ki, məhz bu memara Vyanadakı Maria am Geştade (Sahildəki Müqəddəs Məryəm) kilsə nefinin planlaşdırılması tapşırılmış və yüksək çinlilər tərəfindən etibar edilmişdir. 1433-cü ildə cənub qülləsinin inşaat işləri demək olar ki, başa çatmış və onun üst hissəsinə olduqca hündür şpil quraşdırılmışdır (memarlar Mixael Knab və Peter fon Praxatitz). Qüllənin baxış meydançasına 343 pillə aparır. İkinci yarusda, kafedralın ən qədim və diqqətə layiq həykəltəraşlıq nümunələrindən sayılan Müqəddəs Stefan heykəli quraşdırılmışdır. Bir vaxtlar o roman kilsəsinin fasadını bəzəyirdi. Uzununa doğru yerləşən neflərin divarlarını taclayan karnizlərin tikintisi 1440-cı ildə, kafedralın bütün kirəmitli damı isə ancaq 1474-cü ildə bitirilmişdir. O dövrlərdə Vyana və Praqa şəhərlərində fəaliyyət göstərmiş inşaatçı və bənna sexləri arasında qarşılıqlı və sərfəli əməkdaşlıq münasibətləri qurulurdu. Vyana o zamanlar dörd ən əhəmiyyətli sexdən birinin mərkəzi idi. 1417-ci ildən 1430-cu ilə qədər cənubi nefə yanaşıq sahədə alt sakristiya inşa edilmişdir. Uzanan nefin divarları erkən roman hörgüsünün üzərindən ucaldılmışdır və bu səbəbdən də kafedralın daxilində bütün dini tədbirlər maneəsiz şəkildə aparıla bilirdi. Qotik divarların tikintisi tam başa çatdırıldıqdan sonra kafedralın roman üslublu əsas nefi sökülmüşdür. Mismarların tətbiqi olmadan qara şam ağacı materialından istifadə olunmaqla 1440-cı ildə ucaldılmış çatı konstruksiyası qotika dülgər sənətinin təkraredilməz nümunəsinə çevrilmişdir. 1446-cı ildə ustad Hans Puxsbaumun (1390–1454) rəhbərliyi altında kafedral tağ-tavanının inşasına başlanılmışdır.

Müqəddəs Ştefan kafedralı hələ üç əsr müddəti içərisində adi xristian məbədi olaraq fəaliyyətini davam etdirirdi. 1469-cu ildə Vyanada yepiskopluq mərkəzinin təsis olunmasına nail olan imperator III Fridrix kafedralın əks tərəfində şimal qülləsinin inşa edilməsinə dair xüsusi fərman imzaladı (tikinti işləri memar Hans Puxsbaumun rəhbərliyi altında yerinə yetirilirdi). Onun bilavasitə tikintisi 1467-ci ildə başlanmışdır. O vaxtın texnologiyası üzrə məhlulun hazırlanması üçün istifadə edilən əhəng yenicə hazırlanmış şərabla qarışdırılırdı və beləliklə alınan yeni məhlul quruduqdan sonra daha da möhkəmləşirdi. Şimal qülləsinin təməli qoyulduğu il hava şəraiti olduqca əlverişsiz olur və şərab oksidləşməyə məruz qalır və tikinti məhlulu korlanır. Bünövrənin çökməyə başladığını görən ustalar dərhal tikinti işlərini dayandırır və 17 il müddətində qülləyə toxunmurlar; onlar bünövrənin tam çökməsindən sonra təkrar inşaat işlərinə başlamağa öz razılığını verirlər. Məhz bu müdrik qərara görə 1459-cu ildə Regensburq şəhərində inşaatçılar və bənnalar arasında keçirilmiş sex məclisi zamanı, Vyana sexlər ittifaqı Avropanın cənub-şərq ərazisində hakim mövqe tutan başlıca mərkəz olaraq qəbul edilmişdir. XVI əsrin başlanğıcında qüllənin qurulması üzrə inşaat işləri tamamilə dayandırılmışdır; sonuncu hörgü işləri 1511-ci il tarixinə aid edilir. Əlverişsiz iqtisadi və sosial şərait, türklərlə baş vermiş müharibənin birinci fazası, eləcə də dinlərarası toqquşmalar və onun ardınca baş verən Reformasiya hərəkatları cənub qülləsinə identik olan böyük Orta əsr tikilisinin ucaldılması ideyalarına son qoydu.

1578-ci ildə Hans Safo (1578-ci ildə vəfat edib) renessans tərzində qüllənin təpəsini taclayan şpilin tikintisini tamamlayır. Məsələn, 1480-ci ildə yaradılmış və orgelfus adı ilə tanınan kilsə kafedrası, Anton Pilqramanın müəllifi olduğu orqan dayağı (1513-cü ildə hazırlanmışdır), həmçinin bələdiyyə üzvləri üçün nəzərdə tutulmuş və nəfis ornamentlərlə bəzədilmiş skamya 1945-ci il bombardımanından sonra yanaraq məhv olmuşdular. Müharibə illərində möcüzəvi şəkildə qorunub saxlanılmış Vyananın məşhur sakinlərinin və Universitet alimlərinin çoxsaylı epitafiyaları günümüzə qədər böyük bədii dəyərə malikdirlər. İmperator II Ferdinand (1578–1637) kilsənin ən qüdrətli din mərkəzlərindən birinə çverilməsi istiqamətində Vyana baş keşişinin "arxiyepiskop-kurfürst" dərəcəsinə yüksəldilməsinə nail olmuşdur.

Barokko dövrü

Müqəddəs Ştefan kafedralı barokko dövründə: Vyana şəhərinin Osmanlı ordusu tərəfindən mühasirəsi və ondan sonrakı illər.

Donat Hübşmann. Osmanlı ordusunun məğlub olması şərəfinə kafedralın şpilindən aypara və ulduzun çıxardılaraq, nəhəng ikibaşlı qartal və xaç fiqurları ilə əvəz olunması mərasimi. Əsər Zalsburq şəhərinin Universitet kitabxanasında mühafizə olunur

Quş uçuşundan Ştefansplatz meydanına açılan mənzərə. Miniatür rəsm əsərinin müəllifi flamand rəssamı Yakob Höfnageldir (1609). Kafedraldan başqa meydanın sağ tərəfində daha bir dini tikilini, daha doğrusu; Maqdalena kapellasını və arxiyeparxiya xəzinəsinin saxlanılması üçün nəzərdə tutulan Hayltumştul binasını görmək olar. Miniatür əsər Vyana şəhərinin Tarix Muzeyində saxlanılır (İnv. Nr. 31043)

Yeni barokko dövrünün Avstriyada populyarlaşmasından dərhal sonra, kafedral kilsə iki mərhələdən ibarət olan yenidənqurma işlərinə məruz qalmışdır. Baş keşiş Broynerin dövründə, İohann Yakob Pok (1604–1651) və Tobias Pok (1609–1683) qardaşları 1647-ci ildə əsas altarın barokko üslubunda tikintisini bitirirlər. Broynerin məhsuldar yaradıcılıq dövrünə bundan əlavə olaraq həmçinin Müqəddəs Stefan bayramının keçirilməsi üçün ibadət mərasimlərində istifadə olunan kafedralın qədim cübbəxanası da aid etmək olar.

Kilsənin əsas altarının tikintisi baş keşişin, uzununa doğru yerləşən nefin tikintisi isə Vyana vətəndaşlarının birgə maddi vəsaitləri hesabına həyata keçirilmişdir. 1677-ci ildən başlayaraq kafedralın barokko üslubunda yenidən qurma işləri başlanılmış və həmin dövr ərzində müxtəlif detallar hazırlanmışdır (məsələn, orqanlar, imperator ibadətgahları, altar və s.). Osmanlı İmperiyasının qoşunları tərəfindən 1683-cü ildə Vyana ikinci dəfə mühasirə olunarkən, kafedral kilsə güclü dağıntıya məruz qalmışdır, o, şəhərin ən hündür tikilisi olduğuna görə türklərin top nüvələri üçün əsas hədəf obyektinə çevrilmişdir: 1000-ə yaxın top nüvəsi hədəfə çataraq, binaya ciddi zərər vurmuşdur. Mühasirə zamanı düşmən gözündə şəhərdə kifayət qədər maddi ehtiyatın olması təəssüratını yaratmaq üçün, kafedralın damı rəngli parçalarla maskalanmışdır. 1683 tarixində baş verən bu mühasirə 2 ay davam etmiş, Dunay çayının şimalından gələn birgə xristian qüvvətləri səbəbi ilə Osmanlı ordusu iki od arasında qalaraq ağır itkilər vermiş və Belqrad istiqamətində geri çəkilmişdir. Məğlubiyyətin günahkarı olaraq Belqradda edam edilən Mərzifonlu Qara Mustafa Paşanın yerinə isə sultan IV Mehmed tərəfindən verilmiş fərmana əsasən Qara İbrahim Paşa sədrəzəm vəzifəsinə təyin olunmuşdur. Müsəlmanlar üzərində qalibiyyətin əbədiləşdirilməsi üçün məğlub türk ordusundan müsadirə edilmiş bütün silahlar əridilərək, tökmə üsulu ilə "Pummerin" adlı kafedralın ən böyük zəngi hazırlanmışdır. Yeni zəng kafedralın cənub qülləsində quraşdırılmışdır.

Ştefan kafedralının kolleksiyası bu günə kimi 1683-cü ildə baş vermiş İkinci Vyana türk mühasirəsini xatırladan obyektlər ilə zəngindir. Cənub qülləsinin xarici divarında təhqiramiz yazı ilə diqqəti cəlb edən daş türk başı da uzun müddət həmin kolleksiyanın tərkib hissəsi hesab edilirdi. Yalnız XX əsrin ikinci yarısında kin və nifrətlə dolu olan məşhur "Bax, Mehmed, sən itsən, 1683" (alm. Schau, Mahumed, du Hund, 1683‎) yazısı şəhər bələdiyyəsinin göstərişinə uyğun olaraq divardan silinmişdir. Şəhərin osmanlı qoşunları tərəfindən işğal olunmağa cəhdlər ilə Ştefan kilsəsinin mübarizəsi arasında çoxlu sayda maraqlı əfsanə və səhih tarixi hadisələr bağlıdır. O, düşmən topları tərəfindən sınaqdan keçirilmişdi; o, müşahidə məntəqəsi kimi istifadə edilmiş (Ştarhemberqin oturacağı), onun zınqırovlarının zəngi şəhər sakinlərini yaxınlaşan təhlükələr haqqında xəbərdar etmiş, içəridə saxlanan ikonalar isə Tanrı anasının müdafiəsini xatırlatmışdır. Bundan başqa, kafedralın müxtəlif hissələrinə səpələnmiş top nüvələri hələ də o ağır mühasirə dövrünü insanlara xatırladır. Üzərində "1683" rəqəmli işarənin həkk olunduğu həmin nüvələrdən biri cənub qüllənin xarici divarında yerləşir və ziyarətçilərin xüsusi marağına səbəb olur.

XVII əsrin sonunda kafedral binasına təntənəli şəkildə Tanrı Anasının möcüzəli ikonaları daşınılmışdır: 1693-cü ildə "Mariya günəşin şüaları altında" və 1697-ci ildə xüsusilə hörmət edilən "Mariya Pöç" (yəni Pöç ikonası). Paytaxt Vyananın arxiyepiskopluq dərəcəsinə yüksəlməsi ilə əlaqədar olaraq, Müqəddəs Ştefan kafedralı arxiyepiskopluğun əsas katolik kilsəsinə çevrilmişdir. Panomar İohann Vaxterin 1732-ci ildə etdiyi ifadəyə əsasən, söhbət burada kilsənin barokko dövründə olan liturgik həyatı haqqında gedirdi. Onun məlumatlarına görə, kilsədə bir il ərzində 150 ibadət və ən azı, bir təntənəli messa keçirilmiş, təsbehləri boyundan asan və ya bilərzik kimi qola taxan ruhanilərin təxminən 1 095 duası kafedral xorlarında səslənmiş və 129 000-dən çox dindar tövbəetmə mərasimində iştirak etmişdirlər. Həmin il kilsənin bilavasitə yaxınlığında olan qəbiristanlıq bağlanmışdır. 1755-ci ildə imperatriçə Mariya-Tereziya (1717–1780) əsas altarın aşağısında yerləşən və hersoq IV Rudolfun və Habsburq sülaləsinin başqa üzvlərinin dəfn olunduğu hersoq sərdabasinin genişləndirilməsini tapşırır. 1782-ci ildə isə, imperator II İosif kafedralın katakombalarında dəfn mərasimlərini keçirməyi qadağan edir. Elə həmin il Roma Papası VI Piy, imperator II İosifin dinlə əlaqədar keçirdiyi konservativ siyasətə təsir göstərmək məqsədilə Vyanaya işgüzar səfər təşkil etmiş və Pasxa bayramı münasibətilə Müqəddəs Ştefan kafedralında təntənəli messa keçirir. Roma Papası 46 il boyunca Vyana arxiyepiskopluğa başçılıq etmiş kardinal Miqazziyə özünün ən müqəddəs kilsə və ibadət geyimlərini vəsiyyət etmişdir (onlar hal-hazırda keşiş cübbəxanasında saxlanılırlar).

Kafedralın yaxınlığında yerləşən tikililər şəhər hakimiyyətinin göstərişi ilə tədricən demontaj edilirdi. 1699-cu ilin Reformasiya dövründə bir çox kilsə relikviyaları lazımi qədər qiymətləndirmədikləri üçün öz dəyərlərini itirmiş və buna görə də yaxınlıqdakı relikvarium xəzidarlığının binası sökülmüşdür. Vyanaya təntənəli şəkildə daxil olan imperator II Frans kafedralın qərb mənzərəsi maneəsiz şəkildə müşahidə etməyi arzulayırdı, bu səbəbdən də kafedralın şimal divarının qarşısında yerləşən xoristlərin, dyaçokların və mafə icarədarların binaları onun əmrinə əsasən yerlə yeksan edilmişdir.

XIX əsr

Müqəddəs Ştefan kafedralının ümumi görünüşü. Litoqrafiya üzərindən akvarel işləməsi. Rəsm əsərinin müəllifi Eduard Qurk (1830)

Napoleon Bonapart və Avstriya imperiyası arasında baş vermiş Beşinci Koalisiya müharibəsi zamanı Vyana şəhəri ciddi zərər çəkmiş, xüsusən də Ştefan kafedralı güclü dağıntıya məruz qalmışdır. 1809-cu ildə Vyanada yerləşən Şönbrunn sarayında Fransa ilə Avstriya arasında sülh müqaviləsi imzalanmışdır. Sülh müqaviləsinə görə, Habsburq monarxiyası Tirol və Forarlberq vilayətlərini itiriərək, bu ərazilərin Bavariyaya, onun İtaliya əraziləri isə İtaliya krallığına daxil olunmasına öz razılığını verməli idi. Vyana həmin illər tənəzüllə uğramış, şəhərin baş kafedral kilsəsi isə baxımsızlıqdan tədricən dağılmağa başlamışdır. Lakin XIX əsrdə qədim qotika üslubuna yaranmış poetik maraq səbəbindən kafedralın xarici divar işləmələrinə xüsusi diqqət ayrılmışdır. Memar Fridrix fon Şmidt (1825–1891) memarlıq üslubunun vahidliyinə tərəfdar çıxmaqla yanaşı, eyni zamanda kilsənin mövcud binasının maksimal şəkildə qorunub saxlanılmasına çalışırdı. Bu zaman kafedralın interyeri neoqotik tərzdə yerinə yetirilmiş çoxsaylı detallar ilə zənginləşdirilmişdir.

1853-cü ildə kafedralın interyerində aparılan yenidənqurma işlərinin gedişatı zamanı uzununa doğru yerləşən nefin frontonu bitkin görkəm almış, 1838–1860-cı illər arasında həyata keçirilən təmir-bərpa işləri nəticəsində isə, cənub qülləsini taclayan köhnə şpil tamamilə sökülərək, daha yenisi ilə əvəz olunmuşdur. Kafedralın ilkin tutqun dam örtüyü, üzərində Avstriyanın imperiya qartalı və ziqzaqvari ornamentlər bəzədilmiş rəngarəng və əlvan kirəmitlər ilə döşənmişdir. Qartalın sinə qalxanında kayzer I Fransın adının birinci hərfini simvollaşdıran inisiallar həkk olunmuşdur. 1950-ci ildə damın əks tərəfində bəzək elementi qismində kaşılı kirəmit plitələrlə Avstriyanın federal qartalı və Vyananın rəsmi rəmzi vurulmuşdur (heraldika nöqteyi-nəzərindən federal qartalın başı səhv istiqamətə çevrilib).

Aparılmış tədqiqat işləri zamanı, kafedralın ilkin şpilinin hələ Osmanlı savaşı dövründə top atəşinə tutulması səbəbindən ciddi şəkildə deformasiyaya uğradığı müəyyənləşdirilmişdir. Yaranmış problemin aradan qaldırılması məqsədilə, şpil sındırılmış və yaranmış boşluğa dəmir dirək yerləşdirilmişdir. Şpilin yeni dəmir əsası korroziyaya qarşı dözümsüz idi, buna görə paslı dəmir dirəyin partladılması zamanı bir neçə daş-bəzək elementi kiçik parçalara bölünmüşdür. 1850-ci ildə kafedralın baş memarı Leopold Ernst ondan öncəki ustaların səhvlərindən nəticə çıxardaraq, şpilin qurulması üçün tökmə daş lövbərlərdən və sement qarşığından istifadə etmişdir və beləliklə də, yeni qurulmuş şpil Orta əsr versiyasına tam şəkildə bənzədilmişdir. Yenidənqurma işlərinin əvvəldən axıra kimi davam edən prosesi rəssam Rudolf fon Altın akvarel rəsmlərində detallı şəkildə təsvir olunmuşdur.

1859–1887-ci ilər arasında kafedralın pəncərələrini dini motivləri özündə ehtiva edən gözəl vitrajlarla bəzədilmişdir. 1945-ci ildə onlar tamamilə dağıdılmışdılar. 1900-cü ildə Orta əsr relikviyaları kapitul zalından qərb tikilisində yerləşdirilmiş ikiyaruslu Müqəddəs Valentin kapellasına daşınılmışdılar. Yeni əsrin başlanğıcında roman üslublu qərb fasadının və böyük portalın üzərində bərpa işlərinə start verilmişdir.

XX əsr və müasir dövr

Şəhərin bombalanması zamanı
baş vermiş güclü yanğın,
kafedral damının tamamilə
məhv olmasına səbəb olmuşdur

Başlanğıcda türk ordusunun şəhəri mühasirəyə alması, daha sonra isə Napoleonun başçılığı altında olan qoşun dəstələrinin şəhəri işğal etməsi nəticəsində kafedrala dəymiş maddi və mənəvi zərərin miqyası, İkinci dünya müharibəsi illərində baş vermiş dağıntılar ilə müqayisə olunmaz dərəcədə idi — belə ki, şəhərin bombalanması zamanı kafedralın az qala tam yarısı məhv olmuşdur. Müharibənin son illərində kafedralın geri çəkilməkdə olan alman qüvvələri tərəfindən dağıdılmasının qarşısı alınmışdır. Belə ki, kapitan Gerhard Klinkixt şəhər komendantı Yozef Ditrix tərəfindən verilmiş "yüzlərcə mərmi atəşi ilə onu xarabalığa və kül yığıntısına çevirin" əmrinə əhəmiyyət verməyərək, kafedralın məhv olunmasının qarşısını almışdır. 12 aprel 1945-ci ildə Sovet ordusunun şəhərə daxil olmasından sonra mülki qarətçilər kafedralın yaxınlığındakı mağazaları yandırırlar. İkinci dünya müharibəsinin başlanğıcında bütün qiymətli mədəni xəzinələr (böyük portal, kilsə kafedrası, imperator Fridrixin sərdabası) təcili surətdə təxliyə edilmiş və bununla da onlar 11-12 aprel 1945-ci ildə baş verən dəhşətli yanğından xilas olmuşdular. Küçələrin darısqal olması, qonşu evlərdəki yanğının kafedralın damına keçməsinə və bir çox qiymətli əşyaların izsiz itirilməsinə səbəb olmuşdur — qotik çatı konstruksiyası, bələdiyyə üzvləri üçün nəzərdə tutulmuş qədim qotik nef skamyaları, türklərdən azad olmanın şərəfinə quraşdırılmış abidə, vitrajlar, Böyük Vimpassinq xaçı, Lettner xaçı (çarmıxa çəkilmiş İsanın başı və qolları salamat qalmışdır), imperator ibadətxanaları, xor və Böyük orqan, Pummerin də daxil olmaqla zənglərin əksəriyyəti həmin yanğın hadisəsinin qurbanı olmuşdular.

Kafedral binası təqribən 45% dağılmışdır. Kadinal-arxiyepiskop Dr. Teodor İnnitserin və memar Karl Qoleyin birgə səyləri, həmçinin Vyana sakinlərinin, Avstriya federativ torpaqlarının və çoxsaylı xarici sponsorların maddi köməyi sayəsində kafedral yenidən bərpa olmuşdur. 19 dekabr 1948-ci ildə yenidən bərpa edilmiş kafedralda birinci liturgiya mərasimi həyata keçirilmişdir. Binanın təntənəli açılış mərasimi 26 aprel 1952-ci ildə kardinal İnnisterin başçılığı altında baş tutmuşdur. Köhnə zəngin qırıntılarından tökmə üsulu ilə hazırlanmış yeni "Pummerin" isə həmin gün Vyanaya təntənəli surətdə çatdırılmışdır. Yeni "Pummerin" kilsənin şimal qülləsində quraşdırılmışdır. Kilsənin yeraltı qalereyalarında Vyana baş keşişlərinin basdırılması üçün 1953-cü ildə özəl yepiskop sərdabası inşa edilmişdir. 1956-cı ildə kanoniklərin Hersoq sərdabəsının bərpa işləri həyata keçirilmişdir. Kafedrala hissə ilə gətirilmiş və artıq binanın daxilində yığılmış orqan 1960-cı ildə kardinal Kölnlü Frinqz tərəfindən müqəddəsləşdirilmişdir. 1972-ci ildə Tirolda istehsal edilmiş yeni vitrajlar qərb fasadındakı pəncərələrə vurulmuşdur. 1983 və 1988-ci ildə düzənlənən təntənəli səfər çərçivəsində kafedralı Roma Papası II İoann Pavel ziyarət etmişdir. İkinci Vatikan kilsə məclisinin üzvləri tərəfindən 1989-cu ildə imzalanmış yeni kilsə tələblərinə uyğun olaraq, kafedralın altarı yenidən qurulmuşdur və tikinti işlərinin tamamlanmasından sonra yeni "xalq altarının" həsretmə mərasimi keçirildi. 1991-ci ildə Albertin xorlarının təqdis olunma günündən 650 illik yubiley münasibətilə kafedrala yeni və daha möhtəşəm orqan hədiyyə olunmuşdur (orqan Apostol xorlarında quraşdırılmışdır).

1997-ci ildə uzun müddətli bərpa işlərindən sonra erkən roman üslublu Müqəddəs Ştefan kilsəsinin həsr edilməsi günündən 850-ci ildönümünə uyğunlaşdırılmış Böyük portalın açılışı baş tutdu. Bu zaman qərb emporiyaları sərgilərin keçirilməsi üçün başqa şəklə salınmışdılar.

2015-ci ildə Almaniyanın məşhur Phoenix Contact şirkəti cənub qülləsinə düşən ildırımların analizini və qeydiyyatını aparmaq məqsədilə LM-S ildırım cərəyanlarının nəzarət sistemini quraşdırmağa qərar verir. LM-S sisteminin analizatoru 70 m hündürlükdə olan otaqda, ən müasir texnologiyalar ilə təchiz edilmiş tənzimçi isə daha yuxarıdakı xüsusi ildırım sipərlərində quraşdırılmışdır.

Simvolizm

Süleyman üçbarmağı

İkibaşlı qartalların fiqurları ilə bəzədilmiş olan xaçların arasında yerləşdirilmiş aypara ilə ulduzun səthində iki barmaq arasında baş barmaq işarəsi həkk olunmuşdur.

1514-1519-cu illər arasında hazırlanmış, İkinci türk mühasirəsi dövründə kafedralın cənub qülləsinə quraşdırılmış və mühasirənin aradan qaldırılmasından sonra çıxardılmış fiqur, hal-hazırda Vyana Tarix muzeyində sərgilənir.

XVII əsrdə Vyana osmanlı hakimiyyətindən birdəfəlik azad oldu. Yerli camaatın sevincdolu entuziazmı nəticəsində, kafedralın şpilində quraşdırılmış aypara ilə ulduz dərhal çıxardılır və bir müddət keçdikdən sonra xaçlı imperiya qartalının fiquru ilə əvəz olunur. Millətpərəstlik məsləyinə sahib olan və xristianlığın yenidən Avstriya torpaqlarında bərqərar olmasını arzulayan şəxslər öz fərziyyələrini özünəməxsus üsulla bildirdilər. Onlar kafedral şpilinin ən yüksək nöqtəsindən demontaj edilmiş ayparanın səthində latınca Hæс Solymanne Memoria tua. А.1529 (yəni "Bu sənin anındır, Süleyman, 1529-cu il) yazısını və əxlaqsız məna bildirən iki barmaq arasında baş barmaq işarəsini həkk edirlər. Bunu hazırda Vyana Tarix Muzeyində sərgilənən flüger formalı "Süleyman üçbarmağı" da sübut edir.

Avstriyalı tarixçilərin əksəriyyətinin fikrincə, Vyana şəhəri heç bir zaman türklərin işğalı altında olmamışdır. Məsələn, Hans Bidermann tərəfindən 1978-ci ildə nəşr olunmuş "Simvollar lüğəti" (alm. Knaurs Lexikon der Symbole‎) adlı kitabda həmin bu ay-ulduz bütün kainatın ümumiləşdirilmiş rəmzi olduğu bildirilirdi. Şərqi xristian kilsələrinin ənənələrinə istinad edən digər alimlər isə, ay-ulduz simvolunun xristian məbədlərinin üzərində hələ çox qədim dövrdən bəri tətbiq olunduğunu bildirirdilər. Simvollar lüğətində ay-ulduzun kainatın bir parçası və şərti rəmzi olmasına dair məlumatın yerləşdirilməsinə baxmayaraq, hələ Vyananın birinci dəfə mühasirəyə alınmasından sonra yerli şəhər sakinləri arasında yayılmış şayiələrə əsasən, nişanənin qülləyə kainat simvolu qismində quraşdırılması şəxsən Sultan Süleyman Qanuninin tələbləri əsasında yerinə yetirlmişdir. Şayiə mənbəyinin məhz kimə — yəni, yerli Vyana sakinlərinə, yoxsa şəhəri mühasirə məngənəsində saxlayan türklərə məxsus olmasına dair birmənalı cavabın olmamasına baxmayaraq, bu iddiaların həqiqəti əks etdirmədiyini güman etmək çətin deyil. Kafedral nümayəndələrinin və ay-ulduzun saxlanıldığı muzey heyətinin bildirişlərinə əsasən, XVI əsrin əvvəllərində ay-ulduz nişanəsi hələ türklər tərəfindən istifadə edilmirdi. Buna əsas olaraq, 1529-cu ildə Vyananın mühasirə olunması zamanı üzərində aypara təsvir olunan türk bayraqlarını görən şəhər camaatının hədsiz təəccüb hissini göstərmək olar. Bir sıra ədəbiyyat nümunələrində hətta aypara simvolunun türk bayraqlarına Yavuz Sultan Səlim dövründə (1512–1520) tətbiq olunması kimi adətdənkənar iddialar da mövcuddur. Kilsə nümayəndələrinə gəldikdə isə, onlar bu barədə daha mühafizəkar baxışları tərəfdar tutduqları üçün kafedral şpilinə quraşdırılmış ulduzun Papa hakimiyyətini, ayparanın isə Müqəddəs Roma İmperiyasını simvollaşdırdığını və türklərlə heç bir əlaqənin olmadığını bildirirdilər.

1682-ci ilin sonlarında türk ordusunun Vyananı təkrar mühasirəyə alacağı və bu üzdən daha şiddətli müharibənin qaçılmaz olacağı məlum olan kimi, imperator I Leopold "əgər ulu Tanrı Vyananı bu böyük türk bəlasından mühafizə etməyə qadir olarsa", Şteffl qülləsinin şpilindəki ayparanı böyük xaçla əvəz edəcəyinə dair and içir. Lakin qüllə şpilinin əvəzolunma prosesi bir qədər gecikərək, mühasirənin aradan qaldırılmasından üç il sonra, daha doğrusu Buda qalasının 1686-cı ildə osmanlılardan azad edildikdən sonra həyata keçirilmişdir; əlamətdar bir günə çevrilmiş 14 sentyabr tarixində xalq arasında mənfur bir işarə olaraq qiymətləndirirlən aypara və ulduz nəhayət endirilir və onun yerinə iki qollu latın xaçı taxılır (çağdaş kilsə rəsmiləri bu məlumatların əfsanə və mövhumat olduğunu və həqiqətlə heç bir əlaqənin olmadığını bildirirlər). Beləliklə, 167 il boyunca kafedralın ən hündür zirvəsini bəzəmiş olan aypara və səkkizguşəli ulduzun iki uzun qolu əridilərək ay-ulduzun yerinə qoyulacaq xaçın özülündə istifadə edilmişdir.

Mis oyma ustası İohann Martin Lerx tərəfindən ayparanın üzərində təsvir olunan utancverici əl hərəkəti ilə birlikdə "Bu sənin anın, Süleyman" ifadəsinin hər kəsə məlum mənasını izah etməyə lüzum olmasa belə, bu işarənin bildiyimizdən başqa ikinci bir tətbiqi də mövcud idi; üçbarmaq, adətən cadudan, sehrdən, kəm gözdən, şeytanın və pis insanların şərindən qorunmaq üçün istifadə olunurdu. Yəni, aypara bir növ cəvşən (yəni şər gözdən dua) yaxud bədnəzərdən mühafizə funksiyasını daşıyırdı; ehtimala görə, üçbarmaq nişanəsi şəhərin Sultan Süleymandan və onun əsgərlərinin şərindən mühafizə olunması məqsədilə ay-ulduzun üzərinə həkk olunmuşdur.

Kafedralın eksteryeri

Cənub qülləsi

Müqəddəs Ştefan kafedralının cənub qülləsinin
ümumi görünüşü və detalları

Cənub qülləsi. Qüllənin şpilində ikibaşlı qartal fiquru yerləşir.

Qüllənin ucubiz şpili zəngin krabbe, arkbutan ornamentləri, eləcə də qarqulya heykəlcikləri ilə bəzədilmişdir

Hündürlüyü 136,4 metrəyə bərabər olan cənub qülləsi kafedralın əsas zəng qülləsi hesab olunur və kvadrat təmələ malik olsa da, frontonların ağıllı yerləşdirilməsi sayəsində tədricən incə və həmahəng səkkizbucaqlıya çevrilir. Şpilin pik zirvəsindən bir qədər aşağı səviyyədə ucubiz fialalar ilə taclanmış 12 pinakl qülləciyi quraşdırılmışdır. Qüllənin 72 metrəyə qədər olan səviyyəsi ictimaiyyət üçün açıqdır; burada həmçinin kafedral gözətçisinin nəzarət otağı yerləşir. Qüllənin zirvəsinə qalxmaq hüququ yalnız kilsə müəssisəsinin əməkdaşları üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Orta əsrlər dövründə Müqəddəs Ştefan kafedralının cənub qülləsinin istedadlı inşaatçıların birgə əməyi sayəsində müvəffəqiyyətlə başa çatdırılması, günümüzə qədər ən monumental qərarlardan biri olaraq dəyərləndirilir. Mərkəzi üst tikilidə öz inşaat həcmini cəmləşdirmək məqsədilə, o, əsas kafedral binasına birləşdirilməmişdir, əksinə, tamamlayıcı element qismində böyür tərəfdən əlavə olunmuşdur (Köln kafedralının ikiqülləli fasadı, Ulm kafedralının qərb qülləsi, eləcə də Milan kafedralının dördkünc simmetrik zəng qülləsi də eyni üsulla yerinə yetirilmişdir). Vyana qülləsinin xüsusi və özünəməxsus mövqeyi bu gün onunla vurğulanır ki, başlanğıcda identik təyinata malik olması planlaşdırılan qarşı tərəfdəki şimal tikilisi ancaq qismən yaradılmışdır və bu üzdən də hər şeylə maraqlanan seyirci gözündə tikinti işlərinin başa çatdırılmadığını büruzə verməmək üçün quruluşun ümumi siması ciddi dəyişikliklərə uğramışdır. Hal-hazırda qüllənin ən hündür nöqtəsini ikili xaç (daha doğrusu "Patriarx xaçı") və ikibaşlı qartal fiquru bəzəyir. Başlanğıcda qüllənin şpilini günəş və ay simvolları taclayırdı (hər iki fiqur dünyəvilik və ruhanilik hakimiyyətini rəmzləşdirirdilər). 1529-cu ildə düzənlənən İkinci türk mühasirəsindən sonra, həddindən artıq islam dininin nişanələrini xatırladan şpil bəzəkləri kafedraldan uzaqlaşdırılmışdır (bu məlumatlar adətən islam dininin Avstriya ərazisində hər hansı bir iz buraxmasının qeyri-mümkünsüzlüyünü tərəfdar tutan elm nümayəndələri tərəfindən səsləndirilir). Fiqurların mübadilə mərasimi təntənəli şəkildə 1686-cı ildə baş tutmuşdur. Vyana şəhərinin Tarix Muzeyində sərgilənən xüsusi ekspozisiya bu hadisəyə həsr olunmuşdur. Şpildən islami rəmzlərin çıxarılması əməliyyatını həyata keçirmiş şəxslərin adları da məlumdur: bu çətin tapşırığın öhdəsindən usta Nikolay Reşitko (alm. Nikolaus Ressytko‎) və onun iki oğlu Yakob və Lukas gəlmişdir.

Əlində kiçik kilsə modelini saxlayan IV Rudolfun heykəltaraşlıq kompozisiyasında təsvir olunmuş Zinger və Yepiskop portallarının kənarlarında ucalan iki zəng qülləsi, kafedralın ilkin inşaat planlarına şahidlik edirdi. Maketə uyğun olaraq və bütpərəst məbədləri ilə analogiya üzrə hündürlüyü eyni olan iki qüllənin tikintisi planlaşdırılırdı. Ancaq başqa kilsə nümunələrindən fərqli olaraq, şimal qülləsinin tikintisi ancaq cənub qülləsinin inşasının tamamlanmasından sonra başlanmışdır. Vyana şəhərinin dominant simvolu sayılan cənub qülləsinin cəmi 3,5 metr dərinliyə malik bünövrəsinin olmasına baxmayaraq, o statik tərzdə ağır tikilini üzərində saxlamağa müvəffəq olmuşdur. O dövrün ənənələrinə uyğun olaraq, 7 aprel 1359-cu ildə baş tutmuş qüllənin təməlqoyma mərasiminə hersoq IV Rudolf şəxsən təşrif buyurmuş və tikinti işlərinin başlandığını rəsmən elan etmişdir. Qüllə zalı və ona birləşdirilmiş olan Yekaterina kapellasının tikintisi 1369-cu ildə, qüllənin ümumi birinci yarusu isə 1404-cü ildə tamamlanmışdır. Başlanğıcda nəzərdə tutulan planların həyata keçməməsi səbəbindən, 1404-cü ildə artıq inşa edilmiş bir sıra əlavələrin söküntüsünə başlanılmışdır. Lakin elə həmin ildə memar Hans fon Praxatitzin tərtib etdiyi layihəyə və Vyana sakinlərinin maliyyə dəstəyi ilə tikinti işləri yenidən bərpa edilmişdir. Eyni zamanda, Yan Hus tərəfdarlarının 1419–1434-cü illər arasında Bohemiya və ətraf vilayətlərdə keçirdiyi reformasiya xarakterli hərakatlar ölkədə iğtişaşların və çaxnaşmaların yaranmasına səbəb olmuş və xəzinəyə külli miqdarda ziyan vurmuşdur. Yaranmış ciddi iqtisadi tənəzzül nəticəsində isə, Praqa qəsrinin ən böyük tikilisi hesab edilən Müqəddəs Vit kafedralının böyük zəng qülləsinin tikintisi dayandırılmış və qüllə natamam olaraq qalmışdır. Eyni aqibətin Vyana kafedralını da gözləyəcəyini öncədən hiss edən şəhər sakinləri küçələrə çıxaraq, etiraz etməyə başlayırlar və bu, qüllənin tam şəkildə tamamlanması üçün başlıca amillərdən biri olur. Tamamlanmış qüllə bütün imperiya ərazisi boyunca dominantlıq edən və üstün olan memarlıq incisinə çevrilməli və birmənalı hədəf olaraq da, Praqadan "İmperiyanın başlıca mədəniyyət şəhəri" titulunu geri götürməli idi. 1416-cı ildə qüllənin artıq ikinci yarusuna böyük zənglər quraşdırılmışdır. 10 oktyabr 1433-cü ildə Hans fon Praxatitz qüllənin şpilində nəhəng ölçüdə olan xaç ucaldır. Beləliklə də, tikintisi demək olar ki, tamamlanmış "Şteffl", Strasburq kafedralından sonra Avropanın ikinci ən hündür kilsə qülləsinə çevrilir.

Qüllə daim daralan piramida prinsipi üzrə tikilmişdir. Qüllənin əsasını sərhədləri tədricən genişlənərək səkkizguşəli formaya modifikasiya olunan kvadrat təşkil edir. Başlanğıcda böyük üçkünc fronton üzərində səkkizbucaqlı üst yarusun inşası planlaşdırılsa da, 1400-cü ildə baş vermiş dizayn dəyişiklikləri nəticəsində dörd-tərəfli zəng platforması üçün əlavə yarus hazırlanmışdır.

Səkkizbucaqlı yarusun mərkəzində qüllənin şpili ucalır və onu 12 həvarini simvollaşdıran eyni saylı fiala bəzək qülləcikləri əhatə edir (qüllə Həvari xorlarına yanaşı ərazidə yerləşir). Qüllə ümumilikdə İsa Məsihi, onun üç hissəyə ayrılmış şpili isə Müqəddəs Üçlüyü simvollaşdırır. Qüllənin şpili həmçinin qotik üsubu üçün səciyyəvi olan və "krabbe" adlandırırlan daş güllər ilə bəzədilmişdir. Olduqca kiçik səkkizbucaqlı pilləkən meydançasının küncləri boyunca xaççiçəkvari kapitellər səmaya doğru yüksəlir. Cənub qülləsini, caynaqlarında imperator I Frans İosifin (1830–1916) qalxanını saxlayan ikibaşlı qartal (qalxanın üzərində Viribus Unitis (yəni "Birləşdirilmiş səylərlə") şüarı yazılmışdır) və iki köndələn və dörd perpendikulyar mildən ibarət olan xaç fiquru taclayır. XV əsrin ikinci yarısın başlayaraq və İkinci dünya müharibəsinin sonuna qədər 82 m hündürlükdə yerləşdirilmiş olan qüllə meydançası yanğınsöndürmə xidməti üçün baxış məntəqəsi olaraq xidmət göstərmişdir. Türk mühasirələri zamanı isə, o, xüsusi strateji əhəmiyyətə malik obyekt olaraq fəaliyyət göstərirdi. 1417-ci ildə kafedral qülləsinə böyük kurantlar quraşdırılmışdır; 1860–1861-ci illər arasında kafedralda aparılan genişmiqyaslı yenidənqurma işlərinin gedişatı zamanı həmin saatlar qüllənin fasadından götürülmüşdür. Paralel olaraq 1862–1864-cü illər arasında aparılan bərpa işləri uğurla həyata keçirilməsinə baxmayaraq, qülləyə əfsanəvi kurantların geri qaytarılması ideyası rədd edilmişdir.

Cənub qülləsinin təbii faktorlardan mühafizə olunması məqsədilə, 2014-cü ildən etibarən Avstriyanın mənşhur "ALDIS" (Austrian Lightning Detection & Information System) şirkəti tərəfindən ən müasir tələblərə cavab verən ildırıməleyhinə radar sistemi, eləcə də yanğınəleyhinə xüsusi sensor avadanlıqları quraşdırılmışdır.

Şimal qülləsi

13 avqust 1450-ci ildə imperator III Fridrix gələcək şimal qülləsinin tikinti sahəsinə gələrək, təntənəli şəkildə tikilinin ilk təməl daşını qoyur; imperatorun tacqoyma mərasimindən sonra qüllə "Qartal" (alm. Adlerturm‎)adını əldə edir. O dövrün ən kafedral memarı ustad Hans Puxsbaum (1390–1454) idi. Şimal qülləsinin tikinti işlərinin tamamlanması ilə bütün kafedralın tamdəyərli və təkrarolunmaz ansamblının yaradılması planlaşdırılırdı. Qüllədə tikinti işləri rəsmi olaraq 1467-ci ildə başlanmış və 1511-ə qədər davam etdirilmişdir.

İqtisadi çətinliklər, dini qarşıdurmalar və qarşıqlıqlar (1520-ci ildə Vyana protestların şəhəri elan edilir; buna baxmayaraq, paytaxtı əhatə edən Aşağı Avstriya vilayəti yeni formalaşmış dini cərəyanın kəskin əlehdarına və müqabil tərəfinə çevrilir və bu dinə mənsub dini tikililərin inşasına, həmçinin mülki tikililərdə yeni dinə mənsub şəxslərin toplanmalarına qadağa qoymağa çalışır), eləcə də qaçılmaz türk təhlükəsi səbəbindən, şimal qülləsinin tikinti işləri təcili surətdə dayandırılmış və tikili daha sonralar plana uyğun şəkildə tamamlanmamışdır.

1556-cı ildən — 1578-ci ilə kimi Ştefan kafedralının baş memarı vəzifəsində çalışmış Salmansvaylerli (Salemli) Hans Safo (o, 1578-ci ildə Vyanada vəfat etmişdir †) tərəfindən daş qüllənin genişləndirilməsi istiqamətində bir sıra cəhdlər təşəbbüs edilmiş, lakin daha sonralar onun tərəfindən həyata keçirilmiş bütün əlavələr sökülərək, qüllənin hündürlüyü yenidən aşağı salınmışdır. O, həmçinin ölümünə bir müddət qalmış natamam qüllə üçün ənənvi qotik elementlərdən istifadə edərək, renessans üslubunda zərif günbəzin yaradılmasına müvəffəq olmuşdur. XVII və XIX əsrlərdə bir neçə dəfə şimal qülləsinin tamamlanmasının ideyaları ortalığa qoyulsa da, müxtəlif səbəblər üzündən bu baş verməmişdir. Hal-hazırda şimal qülləsinin ümumi hündürlüyü 68,3 metr təşkil edir və bu, cənub qülləsinin təxminən yarısına bərabərdir. Özünün qeyri-adi görkəminə görə, qüllə şəhər sakinləri tərəfindən tez-tez "su qülləsi" olaraq adlandırılır.

1957-ci ildə şimal qülləsinə kafedralın "Pummerin" adlı ən böyük zəngi quraşdırılmışdır.

İblis və Puxsbaum

Müqəddəs Ştefan kafedralının şimal qülləsinin başa çatdırılmamasını izah etməyə çalışan kifayət qədər tarixi əfsanələr mövcuddur. O dövrün ən məşhur əfsanələrindən birində deyilənlərə görə, inşaatçı Puxsbaum o zamanlar baş memarın adi köməkçisi idi və öz ustadına köməklik göstərmək, eləcə də bir il içərisində şimal qülləsini bitirmək məqsədilə iblisin özü ilə müqavilə imzalayır. Puxsbaum rekord tempdə şimal qülləsini tikməyi və beləliklə də sevgilisi Mariyada rəğbət hissini oyatmağı arzulayırdı. İblislə və yaxud başqa şeytanla saziş bağladıqda adətən insan öz qəlbini onun xidməti qarşılığında satmış olurdu. Lakin Puxsbaumun imzaladığı sövdələşməyə uyğun olaraq, o, iblisin ona edəcəyi yardımın əvəzində özünün ən sevdiyi insanı — yəni sevgilisini qurban verməli idi. Sevgilisindən ayrıla bilməyəcəyini anlayan Puxsbaum demək olar ki, tamamlanmış qüllənin zirvəsinə qalxaraq, oradan Mariyanın adını qışqırır və bununla da sazişi pozmuş olur; iblisin əmri ilə qüllə uçur və Puxsbaum dağıntılar altında qalaraq vəfat edir.

Dam

Öz zahiri görünüşü ilə şərq xalçalarını xatırladan kafedralın rəngarəng kirəmitləri 10 müxtəlif rəng çalarından ibarətdir

Kafedral damının başlıca estetik funksiyası, binanın müxtəlif memarlıq hissələrinin — qərb fasadı, ikiyaruslu kapellalar, uzununa doğru yerləşən nef və xorların vahid tamlıqda birləşdirmək, həmçinin kafedralın və cənub qülləsinin arasında bağlayıcı vasitə kimi xidmət göstərmək idi. Dam, kafedralın nef hissəsindən 37,85 metr, xorlardan isə təxminən 25 metr hündürlükdə yerləşir; onun ümumi uzunluğu 110 metr təşkil edir. 35 metr enə malik olan damın mailliyi 65 dərəcəyə, ən künc hissələrdə isə 80 dərəcəyə qədərdir. Buna görə də yağış suyu dam səthindən tez süzülür, eyni zamanda həm də onu təmizləyir.

Dam konstruksiyasının ümumi çəkisi 605 ton təşkil edir. Dam 1945-ci ildə baş vermiş yanğın zamanı məhv olmuş 3000 tirdən ibarət olan çatı konstruksiyasını uğurla əvəz etmişdir; ümumi ərazisi 1,5 км²-ə yaxın olan dam Vyana şəhərinin ən kiçik səkkizinci rayonu hesab edilən Yozefştadtın sahəsinə bərabərdir. Bundan başqa, kafedral damının başlıca özəlliklərindən birisi, 230 000 rəngli üzlük kirəmitlərin bol istifadəsi sayılır. Kirəmitin birinin çəkisi 2,5 kq təşkil edir. Hər kirəmit damın çatılarına iki mis mismarla vurulmuş və əlavə olaraq inşaat məhlulu ilə bərkidilmişdir. Əgər damın bütün kirəmitlərini bir xətt istiqaməti boyunca yerləşdirilsə, həmin xəttin uzunluğu 51 kilometr təşkil edəcək. Rombabənzər naxışlar ilə bəzədilmiş kafedral nefinin ziqzaqşəkilli ornamentlərinin rəng qamması 10 çalardan ibarətdir. Damın kirəmit naxışları sanki məşhur sarasin xalçalarının ornamentlərini canlandırır.

Albertin xorları üzərində yerləşən damın cənub hissəsini Avstriya imperiyasının baş rəmzi sayılan qartal fiquru və bu imperiyanın ən nümayəndələrindən biri olmuş I Fransın monoqramı yerləşir. Həmin damın şimal hissəsini isə müasir Avstriyanın və paytaxtı Vyana şəhərinin gerbləri bəzəyir (gerblərin aşağısında 1950 rəqəmi yerləşdirilmişdir; bu rəqəm, kafedralın bərpasından sonra çardaq işlərinin rəsmən bitdiyi tarixi rəmzləşdirir). Üzlük kirəmit Moraviya bölgəsində yerləşən Poştorna şəhərindən gətirilmişdir (bura hal-hazırda Avstriya sərhədi yaxınlığında yerləşən Brjetslav şəhərinin bələdiyyə ərazisinə daxil edilmişdir).

Xoruz flügerinin əfsanəsi

Rəvayətə görə, cəngavər Kaspar fon Şletser Konstantinopol şəhərinə üz tutaraq, sultana gizli müraciətnamə təqdim etməli idi. Qəm-qüssə hissi ilə cəngavər özünün gənc və yaraşıqlı həyat yoldaşı Berta ilə vidalaşaraq, Osmanlı imperiyasına doğru uzun və çətin yolu qət etməyə başlayır. Sonuncu vidalaşma zamanı həyat yoldaşının ona hədiyyə etdiyi gümüş xaç boyunbağı onu təhlükələrdən müdafiə etməli idi. Həftələr boyunca davam edən cansıxıcı səyahətin sonunda, xoşbəxt cəngavər nəhayət sultanın iqamətgahına daxil olur və ona gizli perqamenti təqdim etməyə müvəffəq olur.

Missiyanı uğurla yerinə yetirmiş Kaspar gəmiyə minərək, öz doğma vətəninə geri qayıtmağı planlaşdırırdı. Lakin bədbəxtçilikdən gəmi dəniz quldurlarının hücumuna məruz qalır, cəngavərin özü isə qandallanaraq növbəti bir limanın sahibi olmuş zəngin şeyxə ərməğan edilir. Əsir düşmüş cəngavər uzun illər boyunca qul kimi ağır işləri icra etməyə məcbur olur; ancaq sinəsində gizlətdiyi gümüş xaç ona çoxdan gözlənilən azadlığın yenidən əldə olunacığını sanki vəd edən təskinlik və ümid hislərini bağışlayırdı.

Bir zamanlar Şletseri müşahidə etmiş olan diplomatik nümayəndəlik Vyanaya geri dönən zaman cəngaverin aqibətinə heç bir məsuliyyətin daşınılmaması məqsədilə, onun hücum zamanı həlak olduğunu bildirəcəklərinə dair yekdil qərar qəbul edirlər. Qəfil dul qalmış qadın həyat yoldaşının dərdinə şərik olmaq üçün üç il boyunca göz yaşı axıdaraq, bütün nikah təkliflərindən imtina edir; bununla belə, gümüş xaçın gəmi heyətinin üzvləri tərəfindən ona təqdim olunmamasını əsas götürən qadın, həyat yoldaşının ölüm xəbərinin səhv bəyanət mənasını verdiyini əsaslandırmağa çalışır və bu üzdən də ərinin qayıdışına ümid edir.

Bu zaman isə Şletser həyat yoldaşının sədaqəti barəsində yaranmış fərziyyələrdən dolayı əsarətdə əzab və iztirab çəkirdi. Gecələrin birində o qorxulu bir yuxu görür: həyat yoldaşı onun rəqibi sayılan Merkenştaynlı cəngavərlə Ştefan kafedralının baş altarının qarşısında duraraq, sevgi andı içir. O, qorxu içərisində tələsik oyanaraq "Bu mənim fəlakətimdir. Sabah Berta başqasının arvadı olacaq! Vyanaya sabah sübh tezdən varmam üçün hər şeyi qurban verərdim!" deyərək bərk qışqırır. Onun dodaqlarından ehtiyatsızcasına söylənən bu fikrilər əsarətxana binasının damında məskunlaşan xoruzu oyadır və o banlayır. Bu an cəngavərin qarşısında şeytan peyda olur. Şeytan onu yerə yıxaraq "Dur! Mənim ruhum və bədənim olacaqsan, hər şeyini mənə qurban edəcəksən və bunun əvəzində səni indicə banlayan xoruzun üzərində aparacağam və səhərin açılmasından öncə Vyanaya çatdıracağam!" deyir. Çox düşünmədən Kaspar onunla razılaşır və bunları deyir: "Yaxşı, mən razıyam, amma bir şərtlə ki, bütün yol boyunca mən oyanmayacağam. Şərti yerinə yetirə bilməsən məni bir daha narahat etməyəcəksən". Şeytan sinəsində daşıdığı talismana güvənən zadəganın ortaya atdığı şərtlər ilə razılaşır. Ən yüksək qüvvələrin müdafiəsinə sakit dualarda müraciət edən zadəgan mürgüləyir. Xoruz isə belindəki ağır yükü ilə birlikdə külək kimi sürətlə səmaya qalxır.

Şeytan Ştefan kafedralının damına qalxaraq, səbirsizliklə öz şikarının varid olmasını gözləyirdi. Lakin üfüqdə Vyananın damları və kafedralın şpili göründüyü anda xoruz günəşin şəfəqini hiss edir və var gücü ilə bərkdən banlayaraq Şletseri oyadır. Şeytan mübahisədən məğlub çıxacağını anlayaraq bərk gəzəblənir. O, axmaq xoruzu bərkdən lənətləndirərək, onu cəngavər ilə birgə Dunay çayına atır.

Cəngavəri əsirlikdən xilas etmiş və Vyana şəhərinə sağ-salamat çatdırmağa müvəffəq olmuş xoruzun şərəfinə kafedral damının qılıc hissəsində firuzəyi rəngli dəmir xoruz flügeri quraşdırılmışdır; o günümüzə kimi, kafedralın sirli və əfsanəvi tarixi hadisələrini özündə əks etdirir.

Portallar

Böyük portal

Kafedralın şimal-qərbinə açılan mənzərə. Fasadın mərkəzi hissəsini Böyük portal, künclərini isə hər birinin hündürlüyü 65 metrə bərabər olan bütpərəst qüllələr bəzəyir.

Portal çoxsaylı heyvan və bitki ornamentləri ilə bəzədilmişdir.

1230–1259-cu illər arasında imperator II Fridrixin səfəri münasibətilə inşa edilmiş Böyük portal ("Rizentor") zəngin bəzənmiş əzəmətli kafedral darvazaları qismində yenidənqurma işlərinə məruz qalmışdır. Portalın ilkin görünüşü haqqında təsəvvürləri keçirilmiş genişmiqyaslı qazıntılar verir. Əsas portalı olan qərb fasadı və bütpərəst qüllələri kafedralın ən qədim və ən əhəmiyyətli tikintilərinə aid edilirlər. "Rizentor" (alm. Riesentor‎) adı yerli əfsanələrlə bağlıdır. Əsas portalda qorunub saxlanılan böyük mamont sümüyü ilə darvazanın adı arasında müəyyən əlaqə mövcuddur; Orta əsrlərdə aparılan inşaat-yenidənqurma işləri zamanı aşkar olunan bu sümük öz böyük ölçülərinə görə yerli sakinlər tərəfindən "əjdaha sümüyü" adlandırılmışdır.

"Bütpərəst qüllələri" ifadəsi hər şeydən öncə kafedralın Orta əsr qərb fasadına tətbiq edilir; buna paralel olaraq, portalın yerli sakinlər tərəfindən "heidnisch" adlandırılan və "qoca yaş" mənasını verən ikinci qeyri-rəsmi adını da qeyd etmək olar.

Portal dəfələrlə yenidən təmir və bərpa olunurdu. Bir vaxtlar sütunları bəzəmiş olan ornamentlər dağıdılmış (ehtimal ki, 1258-ci ildə baş vermiş yanğın zamanı), ayrıca duran qabarıq panellərin yerləri dəyişdirilmiş, qotik üslublu qübbənin daxili səthindəki hər iki heykəl isə xeyli müddət keçdikdən sonra öz yerinə təkrarən quraşdırılmışdır; kafedralının modifikasiya prosesi boyunca qübbənin yuxarı hissəsində yerləşdirilmiş İsanın barelyefi tez-tez dəyişikliklərə məruz qalırdı. Timpanın üzərində göy qurşağında əyləşən Pantokrator İsa Məsihin barelyefi təsvir olunmuşdur. O, sol əlində həyat kitabını saxlayır, sağ əli isə xeyir-dua üçün qaldırılmışdır. İsanın başının ətrafında xaçşəkilli halə yerləşir. Onun arxasında təsvir olunmuş müqəddəslik şəfəqində isə dörd ulduz parlayır (onlar daha müasir ustalar tərəfindən yaradılmışdır). Qübbənin digər yuxarı hissəsi isə bitki ornamentləri ilə bəzənmişdir. Yan sütunları səthini evxaristiyanın rəmzi hesab edilən üzüm və üzüm tənəklərinin stilizə edilmiş ornamentləri bəzəyir.

Hər iki tərəfdən sıra ilə düzülmüş yeddi sütun portalın yükdaşıyıcı hissəsi hesab olunur. Heyvanların başları ilə bəzədilmiş sütunlar portalın yan tərəflərindəki pillələr boyunca yerləşdirilmişdirlər. Bu sütunlardan üçü üst yarusun bünövrəsi üçün güvənli dayaq yaradırlar. Portalı bitki ornamenti, müqəddəslərin simaları və heyvanların başları bəzəyir. Qübbənin ön sol tərəfində olan barelyefdə insan boynuna ilmə çəkən meymun və iblis, həmçinin iki qartal fiquru təsvir edilmişdir (hamar lələkli qartal əbədi əzəməti, dolaşıq lələkli qartal isə lənəti simvollaşdırır). Qartallara tərəf yönəlmiş şirlərin arxasınca qanadlı sirenalar və bir-birinin boynunu bürüyən iki əjdaha fiquru izləyir. Qübbənin sağ tərəfində pəncələri söyüd kollarında dolaşmış iki bədənli və bir başlı itlər təsvir edilmişdir. Bu barelyef daşyonan ustaların daha sonrakı yaradıcılıq işi sayılır. Onun yaxınlığında yerləşdirilmiş barelyefdə mürgüləyənin saçlarını dartan tülkü təsvir edilmişdir. Şirin və meymunun arasında iki insan təsvir edilmişdir; onlardan biri digərinin üzərinə balta ilə qulaylanır. Əjdaha qarşısında əllərini qaldırılmış insanın qeyri adi təsvirinin arxasınca kiçik şeytan fiquru izləyir. İnsan başlı heyvanlarlar və rəqs edən sirenalar bu barelyef sırasını tamamlayırlar. Qübbənin sol tərəfində iblislər dünyası, sağ tərəfində isə iblislərin sahibkarlığında olan insanların dünyası təsəvvür edilmişdir. Üst barelyef sırası ən ali mühit sayılan müqəddəslər dünyəsını təqdim edir. Sütunların üstündə həvarilər əyləşmişdir; onlar əlində kitab və məiyyət saxlayırlar, baxışları isə İsaya doğru yönəldilmişdir. Sol tərəfdə əlində açar saxlayan Müqəddəs Pyotr, sağ tərəfdə isə Müqəddəs Pavel təsvir olunmuşdur. Qübbənin yuxarı hissəsində on dörd müqəddəs on iki həvari və iki yevangelist (Luka və Mark) təqdim edilmişdir: onlardan onu kitablar ilə, qalan dördü isə bağlamalarla birgə təsvir edilmişlər.

Qotik vestibül portalı əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdirmişdir. Vestibül yumru roman pəncərəsinin yerində 1440-cı ildə tikilmiş daha geniş qotik rozetta ilə həmyaşıddır. Vestibül günbəzinin daxili sathində iki fiqur təsvir edilmişdir: solda — əlində iskənə saxlayan yaşlı, sağda isə dizüstə çökmüş gənc oğlan. Çox güman ki, həmin fiqurlar bənna-kargəri və onun ustasını təcəssüm edir. İsanın sol dizindəki üz çəkmələr müəmmalı səbəbdən kəsilmişdir. Ehtimala görə, ustanın və kargərin fiqurları bununla "dünyanın böyük memarına" öz hörmətini ifadə edirdilər.

XV əsrdə qərb pəncərəsinin tikintisinin gedişatı zamanı portalın vestibülü bir qədər çökmüşdür. Onun yuxarısında şikarını öldürən qrifonun, onun yaxınlığında şirin ağızını parçalayan Samsonun, bir qədər kənarda taxtda oturaraq ayağını digər ayağının üzərinə qoymuş hakimin (xalq arasında hakim "tikanı hər şeydən çıxardan" adlanırdı) və Müqəddəs Stefanın (1997-ci ilin surəti) heykəlləri yerləşdirilmişdir. Hakimin və yan tərəflərdə yerləşdirilmiş şirlərin fiqurları onu göstərir ki, Böyük portal həmçinin dünyəvi ədalətin həyata keçirildiyi bir məkan olaraq da fəaliyyət göstərirdi.

1996–1997-ci ildə Avropanın hər yerindən olan mütəxəssislərin iştirakı və tarixi abidələrin restavrasiya və konservasiyası üzrə ən son texnologiyaların tətbiqi ilə Böyük portalın bir il davam edən bərpa işləri aparılmış, 23 mart 1997-ci ildə isə bərpa işlərindən sonra Böyük portalın təntənəli açılışı baş tutmuşdur. Açılış mərasimi baş keşiş kardinal Kristof Şönbornun birgə iştirakı ilə düzənlənmişdir. Bərpa işlərinin gedişatı nəticəsində portal üz çəkməsinin altında gizlədilmiş Orta əsr fraqmentləri bərpa edilmişdir. Böyük portal ərazidə arxeoloji qazıntılar zamanı məzarlıqların çoxsaylı qalıqları, həmçinin divarların daha qədim dövrlərə aid edilən naməlum tikililərin ayrı-ayrı fraqmentləri aşkar edilmişdir (erkən kilsə binasının düzbucaqlı bünövrəsi və qədim portal). Orta əsrlərdə basdırılmaların əksəriyyətinin kilsəyə məxsus ərazilərdə aparıldığını və məqbərələrin qədim portalın altında tapılmasını nəzərə alsaq, portaldan bir qədər şərqdə daha qədim bir kilsənin mövcudluğunu güman etmək olar.

Yepiskop portalı

Qotik üslublu yepiskop portalının ümumi görünüşü.
Portalı bəzəyən timpanda Müqəddəs Məryəmin
tacqoyma mərasimi və ölümü təsvir olunmuşdur.

Portalın əsas heykəltaraşlıq nümunələri:
Əlində kafedralın maketini tutan IV Rudolf (solda)
və sol əlində hökmranlıq əsasını saxlayan
onun həyat yoldaşı Katarina fon Lüksemburq

1360-cı ildə inşa edilmiş portalın Yepiskop olaraq adlandırılmasının başlıca səbəbi, keçmişdə buranın yepiskop nümayəndələri tərəfindən qadın nefinə keçmək üçün giriş məkanı qismində istifadə olunması idi (hazırda buradan kafedralın əsas suvenir mağazasına keçid yerləşir). Strukturuna və inşaat üslubiyyatına görə, bu portal Zinger portalına çox bənzəyir. Portalın aşağı hissəsində yerləşdirilmiş olan barelyef kompozisiyasında "Uspeniye" (yəni Müqəddəs Məryəm Ananın ölümü) səhnələri təsvir olunmuşdur. Bakirə Məryəmin çarpayısı qarşısında şamdanlar, baş və ayaq tərəflərdə isə diz çökən ağıçıların fiqurları yerləşdirilmişdir. Ölən Məryəmin yanında həmçinin sağ əlini göyə qaldırmış İsa Məsihim obrazı təsəvvür edilmişdir. O, sol əlində öz anasının ruhunu saxlayır. Kədərli apostollar müxtəlif mərasimləri həyata keçirirlər: həvari Pyotr müqəddəs kitabdan dualar oxuyur, bir başqa həvari müqəddəs su ilə ölən qadını çiləyir, onun yanında duran Müqəddəs Pavel isə əlində buxurdanı saxlayaraq, ətrafı paklaşdırır.

Portalın üst hissəsində Məryəmin tacqoyma mərasimi təqdim edilmişdir; öz anası ilə bir taxtda oturan İsa Məsih, Məryəmin başı üzərinə böyük tac qoyur. Mələklər və harpiyalar (harpiyalar, qədim Yunan mifologiyasında Taumas ilə Elektranın üç qızının ümumiləşdirirlmiş adıdır. Sirenalara bənzəyən bu qanadlı ifritələr, fırtınaların və ölümün rəmzi sayılırdılar) taxtdı bürüyən nəhəng pərdəni saxlayırlar. Baş verən bu süjet fonu, portalın künclərində quraşdırılmış putto mələklərinin heykəlcikləri ilə müşayiət olunur (onlar müxtəlif musiqi alətlərində ifa edirlər).

Portal arxivoltlarını müqəddəs qadınların (onlar qadın nefinə daxil olan hissədə yerləşirlər), eləcə də imperator IV Rudolfun (solda) və həyat yoldaşının heykəlləri bəzəyir. Bu bəzək işləmələri yaxınlıqdakı Zinger portalı ilə demək olar ki, identikdir. Yepiskop portalının vestibülündə Bakirə Məryəmin Müjdələnməsi adlı kiçik barelyef səhnə təsvir edilmişdir.

23 mart 1361-ci ildə Kur şəhərindən olan yepiskop Pyotrun sifarişinə uyğun olaraq, Müqəddəs Kolomanın əfsanəyə görə əzabla öldürüldüyü məşhur "Koloman daşı" Vyanaya gətirilərək, kafedralın yepiskop portalının divarına hörülmüşdür.

Zinger portalı

Zinger adı ilə tanınan portal (Xorist portalı) — kafedralın cənub-qərb qapısı olaraq istifadə olunur və Apostol nefi istiqamətində yerləşir; portal, çox güman ki, keçmiş zamanlarda kilsə xorunun ifaçıları üçün giriş yeri olaraq xidmət göstərirdi və özünün təkrarolunmaz görünüşünə görə indiyə kimi Müqəddəs Ştefan kafedralında təqdim olunmuş qotik incəsənətin ən diqqətəlayiq nümunələrindən biri hesab olunur. Qədim dövrlərdə burada roman üslublu ilkin kilsənin giriş hissəsi yerləşirdi. 1440-cı ildə portalın birbaşa yaxınlığında geniş vestibül əlavə edilmişdir və bunun nəticəsində tikiliyə əlavə möhkəmlik verilmişdir. Bununla belə qeyd etmək lazımdır ki, XIX əsrdə həyata keçirilən bərpa işləri zamanı portalın rəng kompozisiyası ciddi şəkildə pozulmuşdur.

Üzərində həvari Pavelin müxtəlif həyat səhnələrini təsvir edən portalın aşağı hissəsinin barelyef kompozisiyası xüsusilə seçilir. Əfsanəyə görə, məhz Pavelin ayaqları üzərinə Stefanın cəlladları öz geyimlərini qoymuşdular. Müqəddəs Həvarilərin əməlləri adlandırılan Əhdi-Cədid kitabında bu haqda deyilirdi:

Özünü şəhərdən kənara aparıb daşa tutdular. Hadisəyə şahidlik edənlər geyimlərini Saul adlı bir gəncin ayaqları altına yığdılar. Həvarilərin əməlləri 7:58

Pavelin şəxsiyyəti ayrılmaz şəkildə kafedral himayəçisinin tərcümeyi-halı ilə bağlı idi. Portalın sol tərəfində Yerusəlimdən Dəməşqə səfərə yollanan Pavel (Saul), mərkəzi hissədə Pavelin süqutu və nəhayət, onun xristinaıq dininə müraciəti təsvir olunmuşdur. Daş salnamə motivlərində yaradılmış barelyef bəzək işləmələrini özünəməxsus memarlıq kompozisiyası əhatə edir. Portalın yuxarı hissəsində İsadan vəhy görmüş həvari Pavelin xristianlığı qəbul etməsi və onun əzablı ölümü təsvir edilmişdir.

Portalın mərkəzi hissəsini libaslara bürünmüş həvarilərin heykəlləri haşiyələndirir. Bu, müxtəlif dövrlərdə kafedralda fəaliyyət göstərmiş heykəltaraşların əl işləri hesab olunur. Kafedralın əsasını qoymuş imperator IV Rudolfun və onun həyat yoldaşı Katarina fon Lüksemburqun, həmçinin onları təntənəli ziyafətlər zamanı müşayiət edən qalxan daşıyıcıların heykəlləri portalın sol və sağ künclərində quraşdırılmışdır. Tam insan boyunda hazırlanmış heykəl fiqurları bir qədər qabağa doğru əyilmişdirlər. Rudolf sağ əlində Müqəddəs Ştefan kafedralının modelini, Katarina isə hökmdar əsasının jezl hissəsini saxlayır. Onlardan bir qədər kənarda əlində yer kürəsinin modelini tutmuş İsa Məsih, həmçinin Müqəddəs Rudolf, Assizli Fransisk və Macarıstanlı Yelizavetanın neoqotik tərzdə tərtib edilmiş heykəlləri təsvir olunmuşdur (heykəllər 1893-cü ildə hazırlanmışdır).

Hal-hazırda portal genişmiqyaslı bərpa və yenidənqurma işlərinə məruz qaldığı üçün, turist axınının onu ziyarət etməsi dayandırılmışdır. Zinger portalının yaxınlığında, ehtimal ki, menestrel Neydharta məxsus olan qotik sərdabə yerləşir.

Müqəddəs İohann Kapistran kafedrası

Kapistran kafedrasının (amvonunun) ümumi görünüşü.

Qumdaşı materialının bol istifadəsi ilə hazırlanmış kiçik qotik üslublu amvon (daha doğrusu kafedra), 1737-ci ildə Müqəddəs Ştefan kafedralının şimal xorlarının xarici divar küncündəki bir qədər hündür pyedestal üzərində yerləşdirilmişdir. 1430–1450-ci illər arasında inşa edilmiş və uzum müddət "Müqəddəs Ştefan qəbiristanğındakı Kur evi" adlı ərazidəki kiçik təpəciyin üzərində yerləşən kafedra başlanğıcda qəbirüstü nitqlər və keşişlərin müraciətləri üçün istifadə edilirdi.

Müqəddəs İohann Kapistran (daha doğrusu Kapestranolu Covanni (it. Giovanni da Capestrano)) 24 iyun 1386-cı ildə İtalyanın Kapestrano şəhərində anadan olmuşdur. Atası mürəbbiyyə vəzifəsini icra etməyə məcbur olduğu üçün o, öz ibtidai təhsilini valideyn evində almışdır. O, 1404–1411-ci illər arasında Peruca şəhərində hüquq fənni üzrə təhsilini davam etdirirdi. Təhsilini bitirən İohann neopolitan kralının sarayında xidmət göstərərək, saray məsləhət- və dəftərxanaçısı vəzifələrini icra edirdi.

Fəlsəfə və ilahiyyat fənlərini öyrənən İohann, tezliklə monastırda onun müəllimi olacaq Siyenalı Bernardin ilə tanış olur və həmin dövrdən bəri onlar arasında əbədi dostluq münasibətləri bağlanır. Həmin dövrdə fransiskan ordeninin islahatını həyata keçirən Müqəddəs Bernardin, dostu İoannın qabiliyyətlərini qiymətləndirərək, əlqoyma mərasimindən dərhal sonra onu ordenin vaizi təyin edir. O vaxtdan İoann, öz müəlliminin nümunəsi üzrə İtalyanın şəhərlərini və veslərini dolanaraq, yerli əhali arasında həyatın düzəldilməsi ehtiyacını vəz edir və tövbə etməyə çağırırdı. Bundan başqa, imkan düşən hər bir yerdə o, Müqəddəs Bernardin islahatına əsasən observantlar monastırlarının əsasını qoyurdu.

Tezliklə yeni vaizin şöhrəti Romaya qədər genişləndi. Bundan sonra Papalar onun xidmətlərindən tez-tez istifadə edirdilər. Tezliklə İohann Müqəddəs torpağa üz tutmağa qərar verir; səfər çərçivəsində o, observantlara məxsus kiçik icmalara baş çəkməli idi. Bununla belə, o oradakı pravoslav iyerarxların 1439-cu ildə təsis edilmiş Florentina ittifaqına qoşulmalarına müvəffəq olmuşdur.

1451-ci ildə Müqəddəs Roma imperiyasının hökmdarı III Fridrix Papa V Nikolaya türklərə və husitlərə qarşı səlib yürüşünün bəyannaməsi məqsədi ilə öz səfirlik nümayəndələrini göndərir. Papa İohann Kapistranın gördüyü fəaliyyətin bu missiya üçün ən əlverişli variant kimi qiymətləndirərək, onu özünün şəxsi leqatı (səfirdarı) təyin edir və inkvizitor hakimiyyəti də daxil olmaqla bütün lazımlı səlahiyyətlərlə təmin edir. Qət etdiyi bütün ərazilərdə yaşayan yerli sakinlər (İtaliyada, Avstriya, Fransa, Almaniya, Polşaya, Çexiyanın və Moraviyanın sərhədində, Macarıstanda) onun ən yüksək hörmətlə qarşılayırdılar. İohann yerli hakimiyyət üzvləri və sadə xalq arasında yorulmadan səlib yürüşünü vəz edirdi və keçdiyi hər bir yerdə xəstəxanaları qaydaya salır və mərhəmətin başqa işlərinin icrasına öz təşəbbüskarlığını nümayiş etdirirdi. Sileziya vilayətinin Breslau şəhərində Kapistranın iştirakı ilə qostiənin murdarlanmasında və xristian oğlanının ayin qətlində ittiham üzrə 40 yəhudi inkvizisiya tonqalında yandırılmışdır. Qalan ittiham edilmiş şəxslər (cəmi 318 nəfər) Breslaudan həmişəlik qovulmuş, onların yeddiillik yaşa qədər olan uşaqları isə "müsadirə" edilərək zorla xaç suyuna salınmış və tərbiyə məqsədilə xaçpərəstlərə verilmişdirlər. Bu, "yəhudilərin qamçısı" ləqəbini almış insanın saxta igidliklərinin ancaq kiçik hissəsi idi.

Ştefan kafedralının şimal divarında yerləşən amvon kürsüsü vaiz İohannın ayaqları altında əzilən bir yeniçəri və türk tuğra mövzularını özündə əks etdirir. Abidə ümumilikdə öz orijinal adını türk ordusunun Belqradı ilk dəfə mühasirə edən və hələ İstanbul şəhərinin osmanlı sultanı tərəfindən fəth edilən zaman fəal ruhani rol almış heykəl personajı, bu gün yerləşdiyi yerdən Vyanalılara müraciət edərək türklərin "qəzəbini" yüksək oratorluqla danışmış olan vaiz İohann fon Kapistranodan əldə etmişdir. Əlində Səlib bayrağını tutan Fransiskan müqəddəsinin türk motivlərinin üzərindəki qürurlu duruşu, əldə olunan qələbəyə isnad edilir. XVIII əsrdə abidənin təpənin üzərindən kafedrala qədər daşınılması xərcləri fransiskan keşişləri tərəfindən tam şəkildə qarşılanmışdır.

Digər özəllikləri

Öz görkəmi ilə "qızılgülü" xatırladan
və xırda ornamentlərdən ibarət olan dairəvi rozetta pəncərəsi

Kafedralın qərb fasadında quraşdırılmış qədim saatlardan birisi

Kafedralın fasadı çoxsaylı heykəllərlə bəzədilmişdir; onlar orijinal fiqurların əsasən XX əsrin başlanğıcında yaradılmış surətləridirlər. Orijinal heykəllərin əksəriyyəti uğurla mühafizə edilmək və sərgilənmək məqsədilə Vyana Tarix muzeyinə köçürülmüşdür. Heykəllər müxtəlif müqəddəs himayədarları, eləcə də IV Rudolfun əcdadlarını təsvir edirlər. Bu heykəllər içərisində, cənub qülləsinin ətəyində quraşdırılmış Müqəddəs Stefanın natural ölçülü fiquru ziyarətçilərin diqqətini xüsusilə cəlb edir. O, ilkin kafedralın fasadını bir zamanlar bəzəmiş, günümüzdə isə Ştarhemberq skamyası adlanan qüllənin birinci yarusunun yuxarısında yerləşdirilmiş ən qədim kafedral heykəl nümunələrindən biri hesab olunur. Türk ordusunun 1529-cu ildə şəhəri mühasirəyə salmağa cəhd göstərərkən, məhz bu skamyadan şəhərin müdafiəçisi, gənc qraf Ştarxemberqli Rüdiger düşmən qoşunlarını müşahidə edirdi.

Əsas giriş qapılarının yerləşdiyi qərb fasadının divarında iki metal qəlib quraşdırılmışdır; söhbət burada mahud və kətan materiallarının doğru və qərəzsiz ölçülməsi məqsədilə Vyana şəhərində qəbul edilmiş və şərti olaraq "qulac" adlandırılmış uzunluğun xüsusi ölçü vahidindən gedirdi (Vyana qulacı təxminən 779,9224 mm-ə bərabər idi). Bir zamanlar hüquqi baxımdan keçərli uzunluq vahidi olan bu qəlib fiqurları, hər hansı bir materialın uzunluğunun doğru olmasına şübhə edən şəhər sakinləri tərəfindən istifadə edilirdi. Frans Tvaroxa görə tikiş kətanı və pərdəlik kətan arasında belə bir ${\sqrt {3}}/2$ nisbət bərabərliyi mövcuddur. Vyana kətanı ilk dəfə 1685-ci ildə Kanon Testarello della Massa tərəfindən "Beschreibung der ansehnlichen und berühmten St. Stephans-Domkirchen" kitabında xatırlanır.

Müqəddəs Stefana ithaf olunmuş birinci mexaniki zərbə saatı XV əsrin başlanğıcında cənub qüllənin zənglər üçün nəzərdə tutulmuş yarusundan bir qədər aşağı sahəsində yerləşdirilmişdir. 1449-cu ildə qüllə gözətçisinin otağında baş vermiş güclü yanğın hadisəsindən sonra, saatın zədələnmiş siferblatı yenisi ilə əvəz edilmişdir. Görkəmli Avtriya bəstəkarı və dramaturqu Volfqanq Şmeltsl, özünün "Vyana şəhərinin tərifləri" adlı əsərində qüllə saatını "mahiranə şəkildə hazırlanan və ədalətlə zamanın kəsiyini nümayiş etdirən texnoloji möcüzə" adlandırmışdır. Cənub qülləsinin saatına rəqabətyönümlü pozisiyadan çıxış etməsi məqsədilə, 1554-cü ildə xor fligelinin kontrfors divarında qumdaşı materialından hazırlanmış günəş saatları quraşdırılmışdır. Günümüzdə o, Vyana şəhərinin ən qədim günəş saatı hesab edilir və son illər ərzində dəfələrlə bərpa və əsaslı şəkildə tədqiq edilmişdir. Bundan başqa, Müqəddəs İohann Kapistran yaxınlığında olan xatirə lövhəsində Volfqanq Amadey Motsartın kafedral ilə əlaqəsinə dair ətraflı məlumat verilərək göstərilir ki, ölümündən bir müddət əvvəl o, kafedralın əlavə musiqi direktoru təyin edilmişdi. "Fiqaro Evi"ndə yaşadığı müddətdə kafedral Motsartın prixod kilsəsi olmuş, bəstəkar bu kilsədə evlənmiş, uşaqlarının ikisi burada vəftiz edilmiş ölümündən sonra isə kafedral daxilindəki Xaç kapellasında dəfn mərasimi yerinə yetirilmişdir.

1561-ci ildə saatsaz Mixael Paumqartner tərəfindən Müqəddəs Ştefan kafedralının kurantları üçün əlavə dörd siferblat düzəldilmişdir (hazırlanmış olan yeni siferblatlar, bir-birindən artıq asılı olmayaraq tam saatı elan edirdilər). 1700-cü ildə isə, qüllə kurantları ümumi çəkisi 700 kq bərabər olan və dörd siferblatdan ibarət yeni saat mexanizmini əldə edir. Saat təkcə vizual olaraq deyil, həmçinin akustik baxımdan da yerli sakinləri xəbərdar edirdi; saatlar zənglərə bağlı olduqları üçün siferblat əqrəblərinin 3, 6, 9 və 12 göstərdiyi zaman həzin melodiya səslənirdi. 1862-ci ildən başlayaraq qərb fasadının hər iki qülləsində (daha doğrusu əsas qapıdan sol və sağ istiqamətlərdə) yerləşən yumru və ajur ornamentlərlə bəzədilmiş rozetta pəncərələrinin daxilinə iki saat quraşdırılmışdır.

Kafedral həmçinin müəyyən rəqəm simvolikasına da malikdir. Məsələn, uzununa nefin pəncərələri dörd, sirli ibadət mərasimlərinin icra edildiyi xor odalarının pəncərələri isə üç hissədən ibarətdir. Cənub qülləsini nəhəng fiala taclayır, onun mərkəzində isə şpil yerləşir; onlar birlikdə İsa Məsihi və on iki həvarini rəmzləşdirirlər. Kilsə kafedrasının məhəccərlərini üç və dörd milli təkərlər formasında olan özünəməxsus dekorativ ornament bəzəyir. Üçmilli çarxlar sanki yüksəliş, dördmilli çarxlar isə əksinə — düşüş təəssüratını yaradırlar.

"Üç" və "dörd" saylarından istifadə edilərək kafedralın dəqiq ölçüləri hesablanır: əgər "üçdən" sonra "yeddi" qoyularsa, nəticədə 37 sayı əldə edilir. Əldə edilən 37 rəqəmini "üçə" vursaq 111 rəqəmini əldə etmiş olarıq. Alınan rəqəm simvolik məna daşıyır və kafedralın ümumi uzunluğunu bildirir (kafedralın uzunluğu 111 futdur, 1 fut 32 sm-ə bərabərdir). Riyazi hesablamanı davam edərək, alınmış 111 rəqəmini "üçə" vursaq, kafedralın ümumi uzunluğu bildirən 333 rəqəmini əldə etmiş olarıq. Məsələni bir qədər gəlizləşdirərək, öncəki 111 rəqəmini "dördə" vursaq, cənub qülləsinin ümumi hündürlüyünü bildirən 444 rəqəmini alarıq. Yeddi sayını iki dəfə yeddiyə vursaq ($7*7*7$) nəticədə 343 rəqəmini alarıq — bu rəqəm, cənubi qülləsinin baxış meydançasına aparan pilləkənin sayını əks etdirir.

Kafedralın interyeri

Kafedral plan baxımından başlanğıcda zallı şəhər və ya prixod məbədi olaraq düşünülmüşdür; buna, kafedralın bərabər hündürlükdə olan üç ayrıca nefə bölünməsi şahidlik edir (bu, tipik qotik quruluş modelinə xas deyildi). Burada əsas məna kafedralın xorlarına ayrılırdı. Xüsusilə də sütunlar sırasının köməyi ilə vurğulanan neflərdən hər biri, müəyən ikonoqrafik ideyanı özündə müəyyən edirdi: orta nef və altar İsa Məsihə, Müqəddəs Stefana bütün müqəddəs həvarilərə, cənub nef bir sıra müqəddəslərə, şimal nef isə Tanrı Anasına həsr olunmuşdur.

Orta xorlar sərt şəkildə şərq istiqamətində deyil, daha çox şimala doğru əyilməklə inşa edilmişdilər. Bu cür inşaat fenomeninin xaç üzərində çarmıxa çəkilmiş İsanın başı ilə hər hansı bir simvolik analogiyaya malik olmasına dair qəti sübut mövcud deyil. Çox güman ki, bu cür tikinti qərarı, binanın yenidənqurma işləri zamanı ustaların çətinliklər ilə qarşılaşması səbəbindən məcburi tədbir olaraq icra edilmişdir.

Orta nef

Əsas altar

Kafedral interyerinin ümumi görünüşü (solda). Zəngin ornamentlərlə bəzədilmiş barokko üslublu əsas altar (sağda)

Əsas altar kurfürst-arxiyepiskop və qraf Broynerin əmrinə əsasən Konstans şəhərindən dəvət olunmuş İohann Yakob (1604–1651) və Tobias Pok (1609–1683) qardaşlarının birgə əməyi sayəsində ərsəyə gəlmişdir. 19 may 1647-ci ildə altar təntənəli şəkildə təqdis edilmişdir. Əsas altar "porta coeli" (yəni səmavi darvazalar) tipinə aid edilir və öz quruluş strukturuna əsasən, bir çox halda saray və qəsr portallarına bənzəyir. Altar üzərində yerləşdirilmiş və Tobias Pokun başlıca yaradıcılıq əsəri hesab edilən ikonanın simvolik mövzusu olduqca dolğun məzmunludur. Onun səthinə Müqəddəs Stefanın Yerusəlim divarlarında edam edilməsi, həmin an səmanın ikiyə ayrılaraq Tanrının və İsa Məsihin onu yanına düşməsi səhnələri təsvir edilmişdir. Müqəddəs Stefanın ibadət libası sayılan dalmatika, kafedralın köhnə cübbəxanasında (1647) saxlanılan "Broynerin cübbə dalmatikası" ilə demək olar ki, eyni görkəmə malikdir. Cübbə əsas altarın müqəddəsləşdirilməsi münasibətilə arxiyepiskop-kurfürst Broyner tərəfindən təqdim edilmişdir. O vaxtdan bəri, bu cübbələr 26 dekabr tarixində, yəni Müqəddəs Stefan günündə ibadət mərasimləri zamanı istifadə olunurdu. Rəssam Tobias Pok özünü altarın ikonasında itlə yanaşı duran gənc oğlan obrazında təsvir etmişdir.

Əsas altar, Vyana şəhərinin erkən barokko üslubunda hazırlanmış birinci və öz ölçülərinə görə ən böyük altarı hesab olunur. Altardan bir neçə pillə yuxarıda ibadət taxtı yerləşdirilmiş, taxtın ətrafında isə yeddi qızıl suyuna salınmış şamdan fiqurları quraşdırılmışdır. Yeddi fiqur, kafedralın ilk yeddi dyakonlarına sirli bir işarə idi (1989-cu ildə aparılmış yenidənqurma işləri çərçivəsində, prosforaların saxlanıldığı bəxşişdar altar taxtından yığışdırılmışdır). Altarın kürsülüyü, sütunları və frontonu qara polyak mərmərindən hazırlanmışdır; bunlar, kürsülük və pilyastrlarda yerləşdirilmiş və boz Ştiriya mərmərindən hazırlanmış iki gerblə ciddi kontrast fon yaradırlar. Altarın digər dekorativ və heykəltaraşlıq fraqmentləri bəyaz Tirol mərmərindən bol istifadə edilməklə yaradılmışdır.

Əsas altarın ikonası Konstans şəhərindən dəvət edilmiş usta İohann Depolt tərəfindən taxta panel üzərində yazılmışdır. Rəsm əsəri üçün taxta materialından istifadə olunmasının başlıca səbəbi, adi parçanın belə böyük ölçülərdə ikonanın yazılışı üçün hesablanmaması idi. İkonaların yan tərəflərində, daha doğrusu solda Müqəddəs Sevastian və Avstriyanın patronu, markqraf Leopoldun, sağda isə Məzlum Florian və Müqəddəs Roxun heykəlləri yerləşdirilmişdir. Sevastian və Rox yerli sakinlərin aclıqdan və vəba kimi qorxulu xəstəliklərdən müdafiə edən müqəddəs obrazlar olaraq Avstriya torpaqlarında xüsusi hörmət və itaət sahibi idilər və məhz buna görə də onların heykəlləri ustalar tərəfindən altarın ən hörmətedilən hissəsində quraşdırılmışdır. Altarın yuxarı hissəsində şəxsiyyətlərinin müəyyən edilməsi olduqca gəliz olan iki mələyin və yepiskopun heykəlləri yerləşir. Ehtimal olunur ki, həmin heykəltaraşlıq nümunələrində Kvirin və Severin və ya Bonifasi və Rupert təqdim edilmişdir. Altarın yuxarı hissəsində yerləşdirilmiş dördbucaqlı ikonanın üzərində Bakirə Məryəm təsvir edilmişdir. Altarın təqdis edilməsimə cəmi bir gün qalmış arxiyepiskop və kurfürst Broyner tərəfindən Məryəm heykəlinin müqəddəsləşdirilməsi həyata keçirilmişdir. Bu addım, imperator III Ferdinandın Müqəddəs Məryəmə qarşı duyduğu sonsuz ehtiram hissi ilə əlaqələndirilirdi. Bundan başqa, imperator Məryəmin Avstriya ershersoqluğunun baş dini mühafizəkarı olaraq elan edilməsinə nail olmuşdur.

Kafedral kapitulunun üzvlərinə məxsus skamya

Kafedral kapitulunun üzvləri üçün nəzərdə tutulmuş barokko üslublu skamya, Broynerin yepiskopluğu dövründə Yakob Pokun tərtib etdiyi layihəyə əsasən, Mattias Hekl tərəfindən 1639–1648-ci illər arasında yaradılmışdır və günümüzdə bir neçə sıradan ibarət quruluşu özündə təşkil edir. Skamyanın hündür arxa söykənəcək hissəsi balıqqulağı ornamentləri, oyma sütun, həmçinin müxtəlif barelyeflər ilə bəzədilmişdir (barelyeflər başlıca olaraq Roma Papası II İohann Pavelə, Vyana yeparxiyasının təsisçisi olmuş imperator III Fridrixə, həmçinin Vyana baş keşişlərinə həsr edilmişdilər). Hər bir barelyefin aşağısında yepiskopun adı xüsusi işarə ilə göstərilən gerb qalxanları yerləşdirilmişdir. İkinci dünya mühariəsindən sonra isə, kafedral rəhbərliyinin sifarişinə uyğun olaraq mövcud skamya sıralarına daha bir sıra əlavə olunmuşdur.

Vitrajlar

Müqəddəs Ştefan kafedralının Apostol xorlarının dördüncü pəncərəsi üçün tərtib edilmiş layihə (1864). Karton materialının səthinə çəkilmiş quaş və qara lələkli qələm.

Keçmişdə kafedralın interyerinə özünəməxsus görkəm bəxş edən zəngin qotik vitrajlar böyük itkilər ilə günümüzə kimi saxlanılmışdır. Onların içərisindən ancaq bəzi fraqmentləri mühafizə etmək mümkün olmuşdur. Bərpaçılar həmin fraqmentlər əsasında kafedral xorlarında yerləşən üç pəncərəni vahid şəklə salmağa müvəffəq olmuşdular. Üzərində çarmıxa çəkilmiş İsa Məsihi təsvir edən vitraj, başlanğıcda xorların mərkəzindəki pəncərəni bəzəyirdi. Qotik tərzli Əsas altarın ikonoqrafik davamçısı olan bu vitraj əsəri yanğın zamanı ciddi şəkildə zədələnmişdir. 1901-ci ildə vitrajın salamat qalmış hissələri xor otağının sağ pəncərəsinə köçürülmüşdür. Vitrajın aşağı hissəsində Müqəddəs Stefanın edam edilməsi, yuxarı hissəsində isə İsa Məsihin çarmıxa çəkilməsi səhnələri təsvir edilmişdir.

Kafedralın müxtəlif çalarlı Orta əsr pəncərələri yüksək barokko dövründə rəngsiz pəncərələr ilə əvəz edilmişdir. Bunun başlıca səbəbi kimi, köhnə ustaların əl işlərinin yeni dövrlə ayaqlaşmaması göstərilirdi. Barokko nümayəndələri daha açıq tonda olan, daxili məkanı maksimal şəkildə işıqlandırma qabiliyyətinə malik olan yüksək şəffaflı şüşələri üstün tuturdular. Lakin XIX əsrin başlanması ilə paralel olaraq qotik üslubuna olan maraq yenidən dirçəlməyə başlayır və kafedral interyerinin monoton pəncərələri yenidən möhtəşəm rəngli şüşələr ilə doldurulur. Bununla belə, onların əksəriyyəti kafedralın artilleriya atəşinə və bombalanmasına məruz qalması zamanı demək olar ki, tamamilə məhv olmuşdular. Mübaribədən sonrakı dövrə aid edilən müasir sadə vitrajlar Tirol vilayəti tərəfindən kafedrala hədiyyə edilmişdir.

Kafedralın şərqə doğru istiqamətlənən oriyentasiyası, ildə iki dəfə, daha dəqiq desək günortaya yaxın saatlarda işıq və kölgənin valehedici oyunununu müşahidə etməyə imkan yaradır: hər il 26 dekabr tarixində keçirilən "kilsə himayədarının mələyinin xatirəsi" günündə, Əsas altarın mərkəzində yerləşən ikona günəş şüaları ilə sanki nura bürünür. 6 yanvar günündə qeyd edilən Epifaniya bayramının sonunda, eləcə də onun arxasında ibadət mərasimi çərçivəsində keçirilən üçüncü kral liturgiyası zamanı, üç müqəddəs kralın başları üzərində olan taclar çoxsaylı şamların parıltısının təsiri altında işıldamağa başlayırlar.

Pəncərələrdəki qədimi rombvari şüşələr UF-şüalarını 70%, infraqırmızı şüaları isə təxminən 60% qədər əks etdirmə gücünə malik xüsusi texniki şüşələrlə əvəz olunmuşdular. Hal-hazırda pəncərələri bəzəyən bütün vitrajlar Federal Bərpa Təşkilatının birgə əməkdaşlığı ilə restavrasiya olunurlar: çatlar yapıdırılmalı, hörgü materialları arasındakı boşluqlar doldurulmalı, fraqmentləri birləşdirən aparıcı şəbəkə düzəldilməli və qabarıq təbəqədən təmizlənməli idi.

Sütun sırasında yerləşən altarlar

• Müqəddəs İohann Nepomuk və Müqəddəs Karlo Barromeo altarları

Bohemiya torpaqlarının milli müqəddəsi sayılan Müqəddəs İohann Nepomukun altarını başlanğıcda italyan rəssamı Martino Altomonte (1657–1745) tərəfindən yaradılmış ikona bəzəyirdi. Ancaq baş vermiş yanğın zamanı ikona çoxsaylı zədələr alır və bu səbəbdən də əslən Krems şəhərindən olan rəssam Şmidtin müəllifi olduğu başqa bir ikona ilə əvəz olunur. Yeni ikona "İohann Nepomukun ələ keçirilməsi" adlandırılır. Bir müddət sonra həmin ikona Melk şəhərində yerləşən eyniadlı monastıra təhvil verilmişdir. Bununla əlaqədar olaraq, Ştefan kafedralı üçün ikonanın surəti çıxarılmışdır və həmin surət günümüzə kimi altarı bəzəyir. Altarın heykəltaraşlıq bəzək elementləri içərisində Vəftizçi İohannın və məşhur vəhy kitabının müəllifi olmuş Həvari İohannın fiqurlarını qeyd etmək olar. Altarın inşası 1723-cü ildə başa çatdırılmışdır.

Hazırda kafedral muzeyində saxlanılan Müqəddəs Karlo Barromeo altarı 1728-ci ildə ucaldılmışdır. Əvvəlcə altarı İohann Mixael Rottmayr (1654–1730) tərəfindən yaradılmış ikona bəzəyirdi. 1783-cü ildə o, Volfqanq Keppsin şah əsəsri sayılan və gipsli inkrustasiyalar ilə bəzədilən ikona ilə əvəz olunmuşdur. İkonanın üzərində əslən Milandan olan gənc bir kardinalın insanları taun xəstəliyindən mühafizə etmiş müqəddəs himayədarın göylərə yüksəlməsi səhnəsi təsvir olunmuşdur. İkonanı həmçinin Müqəddəs Pyotrun (soldan) və İakov Alfeyevin (sağdan) təsvirləri bəzəyir. Hər iki altar səmavi vəziyyətdə olan mələklərin təsvirləri yerləşdirilmiş kiçik rəsm əsərləri ilə bəzədilmişdir.

• "Məryəm günəşin şüaları altında" möcüzəvi ikonası

Keçmişdə yevxaristiya dii mərasimin icra olunduğu qadın altarını 1693-cü ilin oktyabr ayından etibarən "Günəşin şüaları altında olan Tanrı Anası Məryəmin möcüzəvi ikonası" bəzəməyə başladı (ikonanın 1470–1480-ci illər arasında hazırlandığı ehtimal olunur). İkonanın üzərində ayparanın üzərində ayaq üstə duran Tanrı Anası körpə ilə birlikdə təsvir edilmişdir; başı üzərində uçan iki mələk isə onu Habsburq tacı ilə təltif edirlər. Məryəmin ayaqlarının solunda və sağında ikonanın ərsəyə gəlməsi üçün birgə maddi yardım ayırmış ailə üzvlərinin obrazları yerləşdirilmişdir. Məryəmin möcüzəvi obrazı naməlum bir alman ikonayazarının əsəri sayılır. İkona əsərinin öz kompozisiya həllinə və üslubiyyatına görə daha çox XV əsrin sonlarında Vyana şəhərində yaşayıb yaratmış məşhur rəssam Hans Zibenbürqerin əsərlərinə bənzəməsinə baxmayaraq, onun Martin Şonqauerə (1450 / 53–1491) məxsus ustad məktəbində hazırlanmasına dair bir sıra təkzibolunmaz dəlillər mövcuddur.

Altar Mattias Ştaynlın (təxm. 1644–1727) layihəsinə uyğun olaraq 1708-ci ildə hazırlanmışdır. Altarın ətrafındakı mələk fiqurlarının yanında Müqəddəs Simon və İuda Faddeyin fiqurları yerləşir (onlar daha öncəki altardan salamat qalan yeganə detallar hesab edilirlər). Altarın yuxarı hissəsində Ata-Allahın və Müqəddəs Ruhun fiqurları yerləşir.

• Müqəddəs İosif altarı

Adəti üzrə Qadın altarında olduğu kimi, Müqəddəs İosif altarı da başlanğıcda müxtəlif ibadət ayinlərinin icra olunduğu yer sayılırdı. Altar memar Mattias Ştaynlın layihəsi əsasında 1700-cü ildə inşa olunmuşdur. Altarın ikonası naməlum ikona yazar tərəfindən metal əsasın üzərində yaradılmışdır. İkonanın üzərində körpə İsanı insanlara təqdim edən gənc İosif təsvir edilmişdir. İkona 1699-cu il tarixinə aid edilir. Mələklərlə yanaşı, altarı yevangelistlər Matfey və Markın, onun daha yuxarı hissəsini isə yevangelistlər Luka və İohannın fiqurları bəzəyir. Altarı həmçinin "Bakirə Məryəm Ananın Müjdələnməsi" adlı heykəltaraşlq kompozisiyası taclayır.

• Müqəddəs Sesiliya altarı

1701-ci il tarixinə aid edilən ikonanın üzərində buludların fonunda diz üstə çökmüş Müqəddəs Yekaterina təsvir olunmuşdur; ondan solda kilsə musiqisinin himayəçisi hesab edilən Müqəddəs Sesiliyanın, qarşı tərəfdə isə Müqəddəs Lutsiyanın obrazları yerləşdirilmişdir. Onların üzərində kiçik puttoların əhatəsində olan mələk təsvir edilmişdir (o əlində iztirabçının tacını saxlayır). Onun yaxınlığında yevangelist İohannın və üz cizgiləri tanınmaz hala düşmüş saqqallı müqəddəsin fiqurları quraşdırılmışdır. Altar ikonasında Tanrı Anasının körpə ilə təsviri yerləşir, pyedestalın yuxarısında isə Turinalı Müqəddəs Yelizavetanın heykəli yerləşir. Altar əslən Alhorn şəhərindən olan baron Nikolay Vilhelmin maddi yardımları sayəsində hazırlanmışdır (bunu, altarın pyedestalında həkk olunmuş yazı təsdiqləyir).

• Müqəddəs Yanuari altarı

Altarın ikonası rəssam Martino Altomontenin fırça məhsulu hesab edilir. Onun üzərində Müqəddəs Yanuarinin Neapol şəhəri üzərindəki triumf qələbəsi təsvir edilmişdir. Mələklər sol əllərində əzabkeşliyin rəmzi sayılan yepiskop əsasını və palma bucağını, sağ əllərində isə içərisi Müqəddəs Yanuarinin qanı ilə doldurulmuş ampulaları saxlayırlar. Bu müqəddəs hər şeydən öncə "qanın möcüzəvi şəkildə durulaşması" sayəsində məşhurlaşmışdır: rəvayətə görə, ampulalarda olan qanın quru qalıqları müqəddəsin ehtiram olunan günləri sanki azalmağa başlayırdı. Baş vermiş möcüzə haqqında olan birinci yazılı şəhadətnamə 1389-cu il tarixinə aid edilir.

Altar ikonasını Müqəddəs İohann Nepomukun və Nikolayın birgə təsvirləri haşiyələndirirlər. Altarın yuxarı hissəsində yerləşdirilmiş qadın müqəddəsləri içərisində yalnız Mariya Maqdalinanın obrazını müəyyən etmək mümkün olmuşdur. Altar kürsülüyü Müqəddəs Yanuarinin əsir götürülməsi haqda bəhs edən qabarıq relyefləri, eləcə də şirlərin ram edilməsi səhnəsi ilə bəzədilmişdir.

Kafedra

Qotik üslublu "Pilqram" kafedrasının
ümumi görünüşü.

Kafedranın əsas heykəltaraşlıq nümunələri:
Müqəddəs İyeronim (solda)
və Müqəddəs Amvrosi (sağda)

Əsas məqalə: Müqəddəs Ştefan kafedralının kafedrası

XV əsrin sonunda (təxm. 1480-ci illərdə) yaradılmış kilsə kafedrası qumdaşının üç blokundan ibarətdir. Uzun bir müddət kafedranın ustad Anton Pilqram (1460–1515) tərəfindən hazırlandığı güman edilirdi, ancaq son tədqiqatlar nəticəsində bu fakt təkzib edilmişdir.

Kafedralın təməlinə öz görünüşü ilə dekorativ qızılgülü xatırladan tac dikəldilmişdir (təməli həmçinin katolik kilsənin dörd atasının barelyef təsvirləri bəzəyir). Təməlin özünü, üzərində müqəddəslərin simaları yerləşdirilmiş altı zərif sütun formalaşdırır. Mərkəzdə yerləşən və kafedranın əsas ağırlığını özündə daşıyan ən böyük sütun müqəddəs bazar gününü simvollaşdırır; məhz onun üzərində duran yepiskoplar buradan prixoda mənsub insanlara xütbə və moizə oxuyurdular. Kilsə atalarına ithaf olunmuş barelyeflərin arasındakı böyük ölçülü fiqurlar, eləcə də heykəllər 12 həvarini təqdim edirlər. Onlardan bir qədər kənarda ayrıca hörmət edilən müqəddəslərin və himayədarların fiqurları quraşdırılmışdır. Sanki açıq daş pəncərədən ətrafa boylanan naməlum kişi fiquru ilə birlikdə, kafedradakı kilsə atalarının üz cizgiləri bir-birinə çox bənzəyir və ümumilikdə dörd temperament növünü (fleqmatik, sanqvinik, melanxolik və xolerik) və müxtəlif yaş kateqoriyalarını özündə birləşdirir. Soldan sağa doğru istiqamətlənən barelyef sırasındakı heykəllər, daha doğrusu başında mitra, əlində isə kitab olan Müqəddəs Amvrosi sanqvinikliyi, kardinal baş geyimində olan və qalın kitabı əlində saxlayan Müqəddəs İyeronim yaşlanmış xolerikliyi, həmçinin zərrəb, Papa tacı və kitabla təsvir olunan Böyük Qriqori isə artıq yetişkinlik dövründə olan fleqmatikliyi özündə təcəssüm etdirir; onlardan bir qədər kənarda quraşdırılan Müqəddəs Avqustinin fiquru əlində mürəkkəbqabını, başında isə mitra papağı gəzdirir və olduqca gənc və dərin düşüncəli insanı rəmzləşdirir.

Qumdaşı materialından olan 3 blok kafedranın dirək hissəsini formalaşdırır; bundan başqa, kilsə atalarının 4 obrazı kafedranın tac hissəsini bəzəyir; hər iki rəqəmlə sadə binar riyazi hesablamanı aparsaq, maraqlı nəticəni müşahidə edə bilərik ($3\cdot 4=12$). Kafedradan moizələri sadə əhlə təbliğ edən baş keşişdə olduğu kimi, kilsə atalarının təlimləri də 12 həvari tematikası ilə səsləşirdi (həvarilərin heykəltaraşlıq təsvirləri kafedra özülünün başlıca daşıyıcı elementləri sayılırlar).

Kilsə kafedrasının məhəccərləri sanki daimi hərəkətdə olan və üç və dörd milli dekorativ çarx ornamentləri ilə bəzədilmişdir. Üçmilli çarxlar Müqəddəs Üçlüyü simvollaşdırırlar və ziyarətçilərə "yüksəliş" təəssüratını bəxş edirlər. Dördmilli çarxlar isə əksinə, daha çox "dünyəvilik" anlayışlarını rəmzləşdirirlər; dörd temperament, ilin dörd fəsli və dünyanın dörd məkanı sanki səmadan enişi nümayiş etdirir. Məhəccərlərdə müxtəlif yer varlıqları təsəvvür edilmişdir: şərlə xeyirin mübarizəsini təqdim edən ilanlar, kərtənkələlər, suda-quruda yaşayanlar və qurbağalar. Bataqlıqda yaşayan və günəş şüalarından xilas olmağa çalışan ilanlar və qurbağalar şər dünyasını simvollaşdırırlar. Günəşə baxan kərtənkələlər və suda-quruda yaşayan heyvanlar isə xeyirxahlığı əks etdirirlər. Məhəccərlərin yuxarı hissəsində təsvir edilmiş it vaizin təhlükəsizliyini qoruyur və qəddar varlıqların yollarının qabağını kəsir. Kafedranın giriş hissəsi balıq pulu formasında olan ornamentlərlə və üç yaxşılığı — inamı, ümidi və sevgini simvollaşdıran neoqotik heykəllərlə bəzənmişdir. "Pəncərədən ətrafa göz gəzdirən" naməlum şəxs obrazında, Leyden şəhərindən olan və Nikolaus Gerhardın (1430–1473) dairəsinə mənsub olan kafedra memarının təsvir olunduğu güman edilir. Naməlum şəxsin yanında təsvir edilən günyə və pərgar, həmin şəxsin memar olduğuna, uzun saçları və dəbdəbəli geyimi isə, onun azad vətəndaş olduğuna şahidlik edir.

...Alman xalqının bir tək rəhbəri ola bilər ki, onun da adı İsa Məsihdir!

— Teodor İnnitzer

Kafedra bir neçə dəfə, daha dəqiq desək, 1652-ci ildə və XIX əsrin başlanğıcında yenidənqurma və bərpa işlərinə məruz qalmışdır. Restavrasiya işləri nəticəsində, kafedranın bütün səthi yağlı boz boya ilə rənglənmişdir. Kafedranın mərkəzindəki daşıyıcı sütunun əyilməsi səbəbindən təcili sürətdə bərkitmə işlərinin tətbiq olunmasına ehtiyac yaranmış və beləliklə də əsaslı bərpa işlərinin həyata keçirilməsinə dair qərar qəbul edilmişdir (bərpa-abadlıq işləri ümumilikdə 2 il davam etmişdir). Bərpa işləri zamanı kafedra ayrı hissələrə parçalanaraq qeyri-müntəzəm şəkildə ətrafa düzülmüşdür; buna paralel olaraq, məhəccərlərin səthindəki yağlı boya qatı təmişlənmiş və bu, ilkin boya nümunəsinin zədələnməsinə gətirib çıxarmışdır. Aparılmış restavrasiya işlərinə, "pəncərədən ətrafa boylananın" yuxarısındakı barelyefin üzərinə yerləşdirilmiş naxışlı yazı şahidlik edir.

Kafedra həmçinin çıxışlar, müzakirələr və disputların keçirilməsi üçün ən mükəmməl bir yer kimi də xidmət göstərirdi. Belə ki, məsələn, 12 yanvar 1522-ci ildə gedən Reformasiya çaxnaşmaları dövründə yepsikop Georq kafedra kürsüsünü protestant vaizi Paul Speratususa təqdim etmişdir. O, orden üzvləri qarşısına çıxaraq sevdiyi xütbəsini söylədi və orden nizamlarını və xasiyyətlərini tənqid edərək onları protestanlığa cəlb etməyə çalışdı. İlk alman iyezuiti və Müqəddəs Ştefan kafedralının birinci vaizi olmuş Müqəddəs Pyotr Kanisius da burada dəfələrlə çıxış etmişdir.

1938-ci ilin 7 oktyabr tarixində kardinal Teodor İnnitzer təntənəli ibadət zamanı kafedradan gənclərə üz tutaraq, onların fürerə deyil, İsa Məsihə və doğma katolik kilsəyə sədaqətli olmalarını kəsb edən öz məşhur çağırışını bildirmişdir. Kardinalın cəsarətli çağırışı nəticəsində, "Hitleryugend" adı ilə tanınan və əsasən gənclərdən ibarət olan milli-sosializm təşkilatının üzvləri yepiskop sarayına hücum etmiş və ona külli miqdarda ziyan vurmuşdular.

Qadın nefi

Viner-Noyştadt altarı

"Viner-Noyştadt" altarının
ümumi görünüşü.

Məryəm Ananın həyatından olan səhnələr:
Müqəddəs Məryəmin taclanması (solda)
və vəfatı (sağda)

Viner-Noyştadt altarı 1447-ci ildə yaradılmışdır; buna, altarın təməlindəki xüsusi yazı işarəsi şahidlik edir. Başlanğıcda o, Viner-Noyştadt şəhərindəki Müqəddəs Bernharda ithaf olunmuş köhnə sistersian monastırında yerləşirdi. 1883-cü ildə altar Ştefan kafedralına təqdim edilmiş və həvari xorlarında quraşdırılmışdır. Altar 1952-ci ildən bəri kafedralın qadın nefində saxlanılır.

Altarda kafedralın əsas bəxşişdarı mühafizə olunur. Altar imperator III Fridrixin sifarişi əsasında hazırlanmışdır, buna, imperatorun "AEİOU" devizi olan altar predellasındakı ornamentli Bu yazının kifayət qədər çox interpretasiyası mövcuddur, lakin o, günümüzə kimi tam şəkildə deşifr olunmamışdır.

Altar müstəqil dayanan dörd qanada malik olmaqla müxtəlif hissələrdən yığılmışdır; bəzi fraqmentlər keçmiş relikviya sənduqəsindən götürülmüşdür. Altarın aşağı qanadında qotik oyma ilə bəzədilmiş kiçik pəncərə vardır: onun arxasında xüsusi kilsə relikviyası saxlanırdı.

Relikviyalar nümayiş üçün yalnız mühüm və dini baxımdan önəmli bayramlar zamanı nümayiş olunurdu, adi günlərdə isə, onun qapaqları daim bağlı olurdu. Açıq aşağı qapaqlar üzərində Tanrı Anasının həyatından olan, eləcə də İsa Məsihin anadan olmasını xəbər verən dini bayram və Sehrbazların sitayişi haqqında bəhs edən dini səhnəciklər təsvir edilmişdir. Qapaq taylarının əks tərəfində "İsa Məsihin ehtirasları" mövzusunda müxtəlif həyati səhnələr təsvir olunmuşdur (İsanın dağda çarmıxa çəkilməsi (solda) və Məsihin tikanlı çələnglə tacgüzarlanması (sağda)). Ümumilikdə altar qapaqlarının taylarında 72 müxtəlif müqəddəs təsvir edilmişdir; onların içərisində həvarilərin, Müqəddəs Florian və Xristoforun, benediktordeninə mənsub olan himayədarların, Müqəddəs Stefanın, eləcə də Habsburq sülaləsinin əcdadı sayılan Müqəddəs Morandinin obrazları olduqca böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Sistersian ordeninin ciddi qayda və qanunlarına görə, heykəltaraşlıq formasında ancaq çarmıxa çəkilmiş Məsihi və Tanrı Anasını yaratmaq mümkün idi. Məhz bu səbəbdən də, daxili tayların bayram mərasimləri üçün nəzərdə tutulan hissələrində yalnız Məryəmin həyatından olan müxtəlif səhnələri özündə əks etdirən barelyefləri seyr etmək olar. Qapağın mərkəzində taxta əyləşmiş və əlində körpə saxlayan Məryəm təsvir edilmişdir. Ondan solda kafedral qülləsinin kiçik modelini əlində tutan Müqəddəs Varvara, sağda isə əlində qılınc olan Müqəddəs Yekaterinanın fiqurları yerləşdirilmişdir. Sol tayda İsanın doğuluşu və Məryəmin tacqoyma mərasimi təqdim olunmuşdur. Sağ qapağın aşağı hissəsində isə, sehrbazların sitayişi təsvir edilmişdir. Lakin ənənəvi altar illüstrasiyalarından fərqli olaraq, burada qaradərili sehrbaz obrazı yoxdur. Sehrbazlar gənc oğlan, yetişkin kişi və qoca obrazlarında təsəvvür edilmişdilər (onlar insanlığın üç yaş dövrünü simvollaşdırırlar). Qapağın yuxarı hissəsində Məryəmin həvarilərin əhatəsində ölümü təsvir edilmişdir. Müqəddəs İohann ölən Tanrı Anasının əlini sıxır, onun yanında isə, İsa taclanmış varlığı, yəni Məryəmin ruhunu qəbul edir.

Miladdan öncəki gün və həmçinin orucluq zamanı altar qapaqları adətən yarıaçıq, Müqəddəs həftə zamanı isə kip şəkildə bağlı olur.

Hersoq IV Rudolfun kenotafı

Hersoq IV Rudolfun və onun həyat yoldaşı Lüksemburqlu Yekaterinanın kenotafı böyük itkilərlə günümüzə kimi qorunub saxlanılmışdır. Bir vaxtlar sarkofaqın bəzəkli talvarını alim-rahiblərin fiqurları bəzəyirdi (fiqurlar Rudolf tərəfindən kafedral nəzdində Universitet binasının əsasını qoyması münasibətilə yerləşdirilmişdir). Qumdaşından hazırlanmış Rudolfun və onun həyat yoldaşının heykəllərini XIX əsrin ortalarına kimi qiymətli daşlar bəzəyirdi.

Abidə başlanğıcda müəssis sərdabəsinin girişində yerləşirdi. 1493-cü ildə imperator III Fridrixin dəfnetmə mərasimi zamanı, abidənin qadın xorlarına köçürülməsi barəsində qərar qəbul edilmişdir. Və yalnız bu yaxınlara o, yenidən Viner-Noyştadt altarının sağ tərəfinə gətirilərək, onun üçün ayrılmış küncdə yerləşdirilmişdir. Kenotafın səthini "xaldey əlifbası" (Alphabetum Kaldeorum) ilə şifrlənmiş sirli işarələr və yazılar bəzəyir; bu şifrin imperator Rudolf tərəfindən ixtira olunduğuna dair bir sıra hipotezlər mövcuddur. Əvvəllər alimlər tərəfindən "Alphabetum Kaldeorum"-un diplomatik yazışmaların şifrlənməsi üçün istifadə edildiyi güman edilirdi. Onun köməyiylə latın mətni şifrlənirdi. Lakin bu şifrin kenotaf üzərində də yerləşdirilməsi, onun daha çox simvolik və yazıya sirlilik əlamətlərini bəxş etmək üçün istifadə olduğu təsdiq edilmişdir. Kenotaf üzərindəki yazılarda deyilir: "Burada Tanrının mərhəməti ilə hersoq və müəssis olmuş Rudolfun qalıqları saxlanılır" və "Qüdrətli Tanrımız və uca hakimdarımız olan İsa Məsih".

İkinci sütun sırasında yerləşən altarlar

• Müqəddəs Pyotr və Pavel altarı

Müqəddəs Pyotr və Pavel altarı 1677-ci ildə bənna sexinə məxsus ustalar tərəfindən taxta materialların istifadə olunması ilə hazırlanmışdır. Qotik üslublu taxt üzərində öz quruluş strukturuna görə kafedralın əsas altarını xatırladan taxta tikili ucalır. Tobias Pokun (1609–1683) əl işi hesab edilən altar ikonasının üzərində müqəddəs Pyotrun və Pavelin tanıtım mərasimi təsvir edilmişdir.

İkonanın kənarlarında imperator Henrixin (solda) və markqraf Leopoldun (sağda) fiqurları yerləşdirilmişdir. Altarın yuxarı hissəsində quraşdırılmış digər ikonada isə dörd taclı müqəddəs təsvir olunmuşdur. Yuxarıdakı ikonanı Müqəddəs Sevastian və Roxun, həmçinin yerli sakinləri taundan qoruyan müqəddəs himayəçilərin heykəlləri haşiyələndirir.

• Müqəddəs Fransisk Ksavyeri altarı

1690-cı ildə hazırlanmış ikonada prixod mənsublarına xütbə edən Müqəddəs Fransisk Ksvyeri təsvir edilmişdir. Onun yanındakı fiqurlar Müqəddəs Nikolay və Vilhelmi təsvir edir. Altarın yuxarı hissəsində quraşdırılmış ikonada Müqəddəs Üçlük tərəfindən Tnarı Anasının taclanması, eləcə də onun kənarlarında duran Müqəddəs Varvara və Yekaterina təsvir edilmişdilər. Altarı əlində xaç tutan Müqəddəs Yelenanın fiquru tamamlayır. Aşağıda yerləşdirilmiş olan yazı isə, altarın əslən Valhorn şəhərindən olan baron Nikolay Vilhelmin külli ianələri sayəsində ərsəyə gəldiyini bildirir.

• Müqəddəs Fransisk altarı

Altar ikonası rəssam İohann (Yohann) Mixael Rottmayerin (1654–1730) fırçasının məhsulu sayılır. Onun üzərində Assizli Müqəddəs Fransiskin stiqmatizasiyası təsvir olunmuşdur. İkonanı Müqəddəs Vergili və İohann Kassianın fiqurları haşiyələndirir. Altarın yuxarı hissəsində yerləşən ikonada Müqəddəs Ursula (o, daha öncəki altarın himayədarı olmuşdur) və onun sevimli rəfiqəsi təsvir edilmişdir. İkonanın künclərində həvari Yakovun və yevangelist Matfeyin heykəlləri yerləşdirilmişdir. Altar usta Mattias Ştaynlın layihəsi üzrə hazırlanmışdır.

• Məsihin qəlbi altarı

Regensburq şəhərində XIII əsrdən bəri yerləşən kafedralda olduğu kimi, Ştefan kafedralında da tax-rəvan talvarları ilə bəzədilmiş 3 qiymətli qotik altar yerləşir. Onların içərisində Elizabet Puxhaymın şərəfinə adlandırılmış talvar kafedralın ən qədim və ən gözəl bəzək elementi hesab edilir (talvar 1434-cü ildə E. Puxhaymın şəxsi vəsaitləri hesabına hazırlanmışdır). Talvarın heykəltaraşlıq nümunələrini memar Hans Puxsbaum yerinə yetirmişdir. XVIII əsrə aid edilən və kilsə ziyarətçiləri tərəfindən xüsusilə hörmət edilən ikonanın üzərində İsa Məsih və onun alovlanan və çırpınan ürəyi təsvir olunmuşdur.

Kapellalar

• Müqəddəs Barbara kapellası

Müqəddəs Barbara kapellasının qübbəsi sanki səmadan asılmış açardaşları, çoxsaylı pəncərələri isə rəngarəng vitrajlarla bəzədilmişdir.

Gecikmiş qotika üslubunda inşa edilmiş Müqəddəs Barbara kapellası şimal qülləsinin aşağı yarusunda yerləşir. O təvazökar tərtibata malikdir və dini liturgiya və duaların oxunması üçün nəzərdə tutulmuşdur. Kapella "asılan" gerb qalxanları şəklində olan açardaşları ilə bəzədilmişdir. İkinci Dünya müharibəsi illərində kapella ciddi dağıntılara məruz qalmışdır və dağıntıların aradan qaldırılması, həmçinin yenidənqurma və bərpa işlərinin həyata keçirilməsi üzrə genişmiqyaslı tədbirlərin icrası yalnız 1986-cı ildə tamamlanmışdır.

1983-cü ildə Şonkirxen prixod kilsəsində saxlanılan xaç təntənəli şəkildə kapellaya gətirilmişdir. Həmçinin çarmıxa çəkilmiş Məsihin ayaqları altına Auşvitz həbs düşərgəsindən gətirilmiş xüsusi kül kapsulası yerləşdirilmişdir. 10 sentyabr 1983-cü ildə katoliklərin toplantısı münasibətilə gecə ibadəti zamanı kardinal Maxarski II İohann Pavelin iştirakı ilə kapsulanı əvvəlki Vyana arxiyepiskopu kardinal doktor Frans Keniqə təhvil verdi. Kapellada həmçinin dəhşətli Mauthauzen konsentrasiya düşərgəsindən gətirilmiş torpaq saxlanılır, onun divarlarında isə Nasional-sosializm ideologiyasının ən məsum və günahsız qurbanlarından birisi olmuş Mariya Restitutanın büstü yerləşir (əsl adı Helena Havkova olmuş rahibə və tibb bacısı, 1942-ci ildə Gestapo tərəfindən dövlətə xəyanətdə ittiham edilərək həbs edilmiş və gilyotinlə başı kəsilməsi üçün ölümə məhkum edilmişdir).

Kapellanın qotik üslublu pəncərələrinin Mark Şaqalın (1887–1985) Əhdi-Ətiq və Əhdi-Cədid mövzularında yaratmağı planlaşdırdığı vitrajlar ilə bəzədilməsi düşünülürdü. Lakin rəssamın ölümü, bu ideyanın həyata keçirilməsinə mane oldu və pəncərələr yerli ustalar tərəfindən daha sadə formada tərtib edildi.

• Müqəddəs Valentin kapellası

Kafedralın daxilində bir-birindən ayrı yerləşən 6 kiçik kapella odaları yaradılmışdır. 1440-cı il tarixinə aid edilən və "roman" qülləsinin üst yarusunda, daha doğrusu portalın sağ tərəfində yerləşən qədim Valentin kapellasının relikvarisində 1933-cü ilə kimi kafedralın ən mühüm relikviyaları saxlanılırdı. 1933-cü ildə onların bir hissəsi kafedral nəzdində fəaliyyət göstərən muzey binasına təhvil verilmişdir. Hal-hazırda kapellada Müqəddəs Valentinin qurumuş cəsəd qalıqları, Müqəddəs Kozma və Damianın kəllələri, eləcə də Sonuncu şam yeməyi mərasimində istifadə olunmuş əfsanəvi Rəbbin süfrəsinin bir parçası qorunub saxlanılır.

III Fridrixin məzaüstü abidəsi

İmperator III Fridrix ölümündən sonra möhtəşəm bir sərdabədə basdırılmasını arzulayırdı və bu istəyin həyata keçirilməsi üçün o, Leyden şəhərindən olan məşhur heykəltaraş Nikolaus Gerhardı Vyanaya dəvət edərək, ona məzarüstü abidənin inşa edilməsini sifariş verir. Ustad 1447–1463-cü illər arasında monumentin ümumi layihəsinin, həmçinin ümumi ağırlığı 8 tona yaxın olan sarkofaq qapağının yaradılması ilə məşğul idi. Sarkofaq Zalsburq şəhərinin yaxınlığında yerləşən Hallayn karxanasından hasil edilən mərmər materialından hazırlanmışdır. 1473-cü ildə Gerhard qəflətən Viner-Noyştadt şəhərində vəfat edir və sarkofaq natamam qalır. 1473-cü ildə sarkofaq qapağı Vyana şəhərindən heykəltaraş vəfat etdiyi şəhərə köçürülür (o dövrdə Vyana macar kralı Matyaş Hunyadinin tabeçiliyində idi). Lakin sarkofaq imperatorun ölməsinə bir müddət qalmış təkrarən Vyanaya geri gətirilir.

İmperator III Fridrix 19 avqust 1493-cü ildə 78 yaşında Linz şəhərində vəfat etmiş və hersoqlara məxsus sərdabədə dəfn edilmişdir. 12 noyabr 1513-cü ildə isə onun qalıqları kafedralda quraşdırılmış sarkofaqa daşınılmışdır.

Fridrix taxtının varisi olmuş imperator Maksimilianın əmrinə əsasən, heykəltaraş Maks Valmet sarkofaq panelinin relyef işləmələrini, Zalsburqlu Mixael Tixter isə 54 fiqurlu möhtəşəm ballüstrada sırasını yaratmışdır. Tamamlanmış monument 3 yarusa bölünmüşdür. Onun təməlində sarkofaqı əhatə edən müxtəlif heyvanlarının təsvirləri yerləşdirilmişdir. Ballüstrada sütunlarını 12 həvarinin heykəlləri bəzəyir. Onun qərb hissəsində İsa Məsihin heykəli, şərq hissəsində isə ballüstradanın yuxarısına aparan pilləkən sırası yerləşir. Ballüstradanın tağ boşluqlarına və nişalarına müqəddəs himayədarların fiqurları və barelyefləri əlavə olunmuşdur.

Orqanlar

Kauffmann orqanı (solda). Riger orqanı (sağda)

Kafedranın yaxınlığında Orgelfus adlı və özünəməxsus görünüşə malik divar çıxıntısı yerləşir (onun üzərində başlanğıcda ilkin orqan tikilisi yerləşirdi). "Orgelfus" adlandırılan qədim orqan postamenti ustad Anton Pilqram (1460–1515) tərəfindən qarşı tərəfdə yerləşən və ustan Füksel tərəfindən hazırlanmış talvara pandan kimi hazırlanmışdır. Talvar, bir zamanlar Vyanada yaşamış və kafedrala çoxsaylı maddi yardımlar etmiş zəngin ianəçi Aqness Fükselin şərəfinə adlandırılmışdır.

Pilqramın tərtib etdiyi layihə o zamanlar imperator I Maksimilian tərəfindən bəyənilmişdir. Heykəltəraş özünü pəncərədən ətrafa baxan və öz çiyinlərində mifik atlant kimi olduqca böyük postamenti saxlayan kafedral inşaatçısının daş fiqur obrazında təsvir etmişdir. Onun üz cizgilərində imperatorun qarşısında böyük məsuliyyətin təzahürü kimi narahatlıq və inamsızlıq hisləri əks olunub. Xətkeş və pərgar alətləri onun memar kimi, mantiya və şlyapa isə, onu Universitet alimi olaraq xarakterizə edir. Portretin aşağısında MAP (yəni Master) yazısı və bunu təsdiqləyən 1513 tarixi qeyd edilmişdir. Həmin bu postamentin üzərində keçmişdə orqan yerləşirdi, onun qarşısındakı divarda isə kilsə ibadətlərində iştirak edən xoristlərə məxsus otaqların erker çıxıntıları yerləşirdi.

Kafedral salnamələrində orqanlar haqqında ilk yazılı məlumatlar 1334-cü il tarixinə aid edilir; həmin ildə ilkin orqandan kifayət qədər uzaq sahədə yeni musiqi instrumenti üçün yer təyin edilmişdir. 1513-cü ildə orqan postamentinin kafedralın şimal divarında quraşdırılmasının tamamlamasından sonra, sözügedən musiqi instrumenti onun üzərinə quraşdırılmışdır (burada söhbət çox güman ki, 1336-cı ilin orqanın gedirdi). Talvarlı Füksel orqanı 1507-ci ildə əslən Bozen (hazırkı Boltsano) şəhərindən olmuş Burxard Tişlinger tərəfindən ucaldılmış və təqribən 1545-ci ildə Svettli Yakob Kuniqşverdt tərəfindən genişləndirilmişdir. Hələ 1685-ci ildə xor odaları üçün başqa bir orqan haqda məlumatlar yada salınmışdır; 1701-ci ildə Vyanalı ustad Yozef Römer tərəfindən xorist musiqiçilərin xor skamyaları üzərində yeni və 10 registrli orqan hazırlanmışdır. Həmin musiqi aləti 1886-cı ildə Avstriyanın məşhur Riger şirkəti (alm. Firma Rieger‎) tərəfindən daha müasiri ilə əvəz edilmişdir, mövcud orqan korpusu isə atılmaq əvəzinə kafedralın başqa məqsədləri üçün istifadə olunmağa başladı. 1945-ci ildə baş vermiş yanğın zamanı, kafedral bir çox qiymətli ləvazimatları kimi, orqan da yanaraq məhv olmuşdur.

Qərb qalereyasında yerləşən orqanların tarixi Yozef Römerin fəaliyyət dövrünə təsadüf edilir (orqanlar kafedral qalereyalarında 1720-ci ildə quraşdırılmışdılar). 1797-ci ildə ehtimal ki, İqnatz Kober tərəfindən orqan registrlərinin köhnəlmiş hissələri yeni detallarla əvəz edilmişdir. 1886-cı ildə aparılan yenidənqurma işləri zamanı, bir çox barokko detalları yenidən dəbə düşmüş qotik üslublu tikililərlə dəyişdirilirdi və həmin dövrdə EberhardFridrix Valkerin layihəsi əsasında yaradılmış orqan öz yerini dəyişərək, kafedralın digər bir küncünə köçürülmüşdür. Bir vaxtlar xorlarda yerləşmiş baş orqan kimi, "Valker orqanı" da şəhərin bombalanması zamanı kafedral dağıntılarının altında qalaraq, yararsız vəziyyətə düşmüşdür. Bunun əksi olaraq, Vyananın digər böyükhəcmli və qotik üslublu Votivkirxa kilsəsində saxlanılan və Valker orqanının "kiçik qardaşı" hesab edilən orqan günümüzə qədər salamat qalmışdır.

1945-ci ildə baş vermiş yanğın zamanı məhv olmuş köhnə orqanın yerində 1960-cı ildə quraşdırılmış yeni orqan dörd sıra klaviatura və pedala, 125 registr və 10 min orqan borusuna malikdir. Bu nəhəng orqan, Avstriyanın ən böyük kilsə üçün nəzərdə tutulan musiqi aləti hesab edilir. Ümumilikdə kafedralın daxilində üç nəfəsli orqan saxlanılır; onların hamısı Avstriyanın müxtəlif orqan düzəltmə şirkətləri tərəfindən istehsal edilmişdir. Messalar zamanı adətən altarın yaxınlığındakı cənub divarında yerləşən "orta orqan" istifadə olunur. Musiqi aləti 1991-ci ildə istehsal olunubdur və dörd klaviatura ilə pedalın arasında bölüşdürülmüş 55 registrə malikdir.

Zənglər

Ştefan kafedralı ümumilikdə 22 kilsə zənginə malikdir, onlardan 17-si öz müxtəlif intonasiyası ilə diqqəti cəlb edir. Kafedralın ən məşhur zəngi Pummerin adlanır.

Şimal qülləsinin zəngləri

Əsas məqalə: Pummerin

• Köhnə Pummerin

Qədim kafedral zəngi, Vyana şəhərinin türk ordusunun mühasirəsindən azad olunmasından dərhal sonra, məğlub tərəfdən müsadirə edilmiş metal qənimət alətləri əsasında tökmə yolu ilə əridilmiş və kafedral qülləsinə quraşdırılmışdır. Vyana şəhərində yaşayıb yaratmış zəng çuğunəridəni İohann Axamer diametri 316 sm-ə, boyunduruq halqası və dilçəyi ilə birlikdə isə ümumi çəkisi 22,5 tona bərabər olan nəhəng zəngin tamamlanmasında aktiv iştirak etmişdir. Zəngin məhz tökmə texnologiyası ilə hazırlanması məqsədilə, dövlət xəzinəsindən təxminən 19 400 qulden məbləğində vəsait ayrılmışdır. Zəngin səthi Bohemiya və Macarıstanın nişanələri əhatəsində duran Müqəddəs İosifi, Bakirə Məryəmin günahsız döllənməsini, eləcə də əlində Avstriya qalxanını saxlayan Müqəddəs Leopoldu təsvir edən barelyef və naxışlı ornamentlərlə bəzədilmişdir.

15 dekabr 1711-ci ildə Pummerin yepiskop Rummel tərəfindən müqəddəsləşdirilmişdir. "Pummerin" adının ona verilməsinin başlıca səbəbi, onun digər zənglərlə müqayisədə daha aşağı oktavalı səs imkanlarına malik olması ilə izah olunurdu. İkinci Dünya müharibəsi zamanı, kafedralda baş vermiş yanğın hadisəsi nəticəsində Pummerin zəngi yerə düşərək parçalanır və beləliklə də istifadəyə yararsız olur.

• Yeni Pummerin

Yeni kafedral zəngi parçalanmış köhnə Pummerinin qalıqları əsasında 5 noyabr 1951-ci ildə Sankt-Florian zavodunda təkrarən hazırlanmış və 26 aprel 1952-ci ildə kardinal İnnitzer tərəfindən Ştefansplatz meydanında təntənəli şəkildə təqdis edilmişdir.

Nəhəng zəng olan Pummerin, öz ölçülərinə görə Mərkəzi və Qərbi Avropanın üçüncü zəngi və Yuxarı Avstriya vilayətinin misilsiz hədiyyəsi hesab edilir. Yeni zəngin diametri 314 sm-dir, onun hündürlüyü (tac formasında olan bərkitmə vasitəsi də daxil olmaqla) 294 sm, çəkisi (dilçək və şarnir vinti ilə birgə) isə 21,4 ton təşkil edir.

Yeni Pummerinin təpəsini stilizə edilmiş altı türk başı və üç relyef təsvir bəzəyir: Madonna (o, nümunə kimi Köhnə Pummerinin təsvirləri əsasında bərpa edilmişdir), 1683-cü ilin türk mühasirəsindən olan səhnə və 1945-ci ildə baş vermiş yanğın. Barelyef təsvirlərini zəngin həsr edilməsi mərasiminə aid olan yazılar və gerblər izləyir.

Adı	Zərbə qüvvəsi (Yarımton (YT)-1/16)	Çəkisi (kg)	Diametri (mm)	Tökmə ili	Müəssis
Pummerin	c0 +4	20.130 (Zınqırov dilçəyi: 613)	3.140	1951	Çuğunəridən Müqəddəs Florian

Pummerin zəngindən əlavə olaraq, şimal qülləsində həmçinin daha kiçik ölçülərə malik daha 3 zəng asılmışdır:

Adı	Zərbə qüvvəsi (Yarımton (YT)-1/16)	Çəkisi (kg, ca.)	Diametri (mm, ca.)	Tökmə ili	Müəssis
Nahar zəngi (Speisglocke)	c2 ±0	240	735	1746	Yohann Yozef Pfrenger
Mərasim zəngi (Zügenglocke)	es2 −6	150	650	1830	Bartolomeus Kaffel
Kiçik zəng (Kleine Glocke)	g2 +9	180	620	um 1280	Konrad fon Münhen

Cənub qülləsinin zəngləri

Yerli sakinlər arasında Təmtəraq zəngi adlandırılan Əsas zəng, 1960-cı ildə məşhur Pfundner Çuğunəritmə zavodunda (alm. Glockengießerei Pfundner‎) istehsal edilmiş və kafedralın cənub qülləsinin künclərindən asılan əlavə 11 kiçik zınqırovdan ibarətdir Ənənəvi olaraq Yarım Pummerin adı ilə tanınan böyük "Ştefanus zəngi", Pummerin ilə yanaşı kafedralın ikinci seremonial zəngi hesab edilir və bayram mərasimləri zamanı Messa musiqisinin əsasını təşkil edir. Kilsə nümayəndələrinin plenar iclasında "Leopold zənginin" (11 zəngin içərisində ikincisi) bazar günlərində yüksək Messa üçün səsləndirilməsi barəsində qərar qəbul edilmişdir. Bazar günlərində keçirirlən digər dini liturgiyalar, həmçinin həftələrarası xüsusi anım mərasimləri zamanı qüllənin yeddi və ya üç zınqırov qruplarının səslənməsi həyata keçirilir. Cənub qülləsində həmçinin dəfn xidməti üçün, eləcə də şəhərin pivəxanalarının bağlanma saatını qeyd edən xüsusi "pivə zəngi" mövcuddur. Saatı cənub qülləsində yerləşən və yanğından salamat qalmış iki tarixi zəng bildirir. Cənub qülləsinin zənglərinin səsləndirdiyi ən uzunsürən, daha dəqiq desək 10 dəqiqə müddətində davam edən zəng səsi, Roma Papasının ölümünü və Vyana baş keşişinin intronizasiyasını qeyd edir.

Nömrəsi	Adı	Zərbə qüvvəsi (YT-1/16)	Çəkisi (kg)	Diametri (mm)
1	Ştefanus zəngi (Yarım Pummerin)	g0 +11	5.221,5	1.987
2	Leopold zəngi	c1 +8	2.193	1.506
3	Xristoforus zəngi	es1 +13	1.286	1.257
4	Leonhard zəngi	f1 +8	956	1.120
5	Yozef zəngi	g1 +12	593	1.000
6	Petrus-Kanisius zəngi	b1 +11	388	860
7	Papa X Piy zəngi	c2 +8	266,9	750
8	Bütün Müqəddəslər zəngi	d2 +8	261,4	710
9	Klemens-Maria-Hofbauer zəngi	f2 +11	108,9	560
10	Arxangel Mixail zəngi	a2 +9	63,9	450
11	Tartsisius zəngi	c3 +11	44,4	390

Qüllənin şpil hissəsində quraşdırılmış və saatı bildirirən zınqırovlar; saat əqrəbləri 3 və 9-un üzərində duran zaman, qüllənin "Urşelle" və "Primqlökklayn" adlı zınqırovlarının həzin və melodik cingiltisi ətrafa yayılır.

Adı	Zərbə qüvvəsi (HT-1/16)	Çəkisi (kg, ca.)	Diametri (mm, ca.)	Tökmə ili	Müəssis
Urşelle	des1 +4	1.500	1.490	1449	Y. Ştraiffinq & P. Obrext
Primqlökklayn	g2 −4	140	600	1771	Frans Yozef Şayxel

Şimal Bütpərəst qüllələrinin zəngləri

Adı	Zərbə qüvvəsi (YT-1/16)	Çəkisi (kg)	Diametri (mm)	Tökmə ili	Müəssis
Foyerin (Yanğın və ya Şura zəngi)	es1 ±0	1.750	1.410	1879	Fridrix Gössner
Kantnerin və yaxud Qnandt (Anım zəngi)	es1 +2	1.250	1.300	1772	Frans Yozef Şayxel
Feringerin	ges1 +4	750	1.100	1772	Frans Yozef Şayxel
Biringerin (Pivə zəngi)	as1 +7	530	980	1772	Frans Yozef Şayxel
Xurpöç	c2 +11	290	790	1772	Frans Yozef Şayxel

Ölçüləri

Kafedral eksteryerinin ümumi uzunluğu	107,2 m
Kafedral eksteryerinin ümumi eni	34,2 m
Yan neflərin hündürlüyü	22,4 m
Əsas nefin ümumi hündürlüyü	28,0 m
Üç xor otağının hündürlüyü	22,4 m
Cənub qülləsinin hündürlüyü	136,44 m
Şimal qülləsinin hündürlüyü	68,3 m
Hər iki bütpərəst qülləsinin hündürlüyü	66,3 m və 65,3 m
Damın uzunluğu	110 m
Şimal qülləsinə bitişik damın hündürlüyü	37,85 m

Müqəddəs Ştefan kafedralının xatirəsinə həsr olunmuş sikkə

Müqəddəs Ştefan kafedralı — Avstriya Mərkəzi Bankı tərəfindən buraxılmış və nominal dəyəri 10 avrosentə bərabər olan işlək pul vahididir. Sikkə Qərbi Avropa qotikasının parlaq təcəssümünü özündə ehtiva edən, XIV–XVI əsrlərin Avstriya memarlığının ən nümunəsinə həsr olunmuşdur. Banisi Avstriya markqrafı IV Leopold olmuş Vyana şəhərinin kafedral kilsəsi o dövrün bir çox memarlarının birgə layihələri əsasında 1359–1511-ci illər ərzində inşa edilmişdir. Sikkənin dizaynı 2002-ci ildə Yozef Kayzer tərəfindən tərtib edilmişdir.

• Avers: Sikkənin üz tərəfində müqəddəs Ştefan kafedralın yuxarı hissəsi təsvir edilmişdir Sağda "10 EURO CENT" sikkəsinin nominalı göstərilmişdir, həmçinin Avstriya bayrağını simvollaşdıran üç növbələşən zolaq (kələ-kötür — hamar-kələ-kötür) təsvir edilmişdir. Həmçinin solda sikkənin buraxılış tarixi göstərilmişdir.

Adı	Şəkil	Nominalı	Diametri	Çəkisi	Əyarı	Tipi	Buraxılış limiti	Seriya
Müqəddəs Ştefan kafedralının xatirəsinə həsr olunmuş Avstriyanın avrosenti		10 avrosent	19,75 mm	4,10 q	(Cu — 89%, Al — 5%, Zn — 5%, Sn — 1%)	Proof	20 000 ədəd (2006)	Avstriya ərazisindəki memarlıq abidələri

Ədəbiyyat

• Nikolaus Hofer (Hrsg.): Archäologie und Bauforschung im Wiener Stephansdom. Quellen zur Baugeschichte des Domes bis zum Ende des 13. Jahrhunderts. Wiener Dom-Verlag, Wien 2013. ISBN 978-3-85351-249-4 (mit den Befunden der Denkmalschutzgrabungen 1996 und 2000/2001).
• Hans Josef Böker: Der Wiener Stephansdom. Architektur als Sinnbild für das Haus Österreich. Salzburg 2007.
• Felix Czeike: Historisches Lexikon Wien. Band 5. Verlag Kremayr & Scheriau, Wien 1997, ISBN 3-218-00547-7, S. 335ff.
• Eva Frodl-Kraft: Die mittelalterlichen Glasgemälde in Wien. CVMA Band I. Graz u. a. 1962
• Reinhard H. Gruber, Robert Bouchal: Der Stephansdom. Monument des Glaubens – Stein gewordene Geschichte. Pichler Verlag, Wien 2005, ISBN 3-85431-368-3.
• Reinhard H. Gruber: Die Domkirche Sankt Stephan zu Wien. Kirchenmeisteramt St. Stephan, Wien 1998.
• Anton Macku, Lucca Chmel: Der Wiener Stephansdom nach dem Brand im April 1945, Franz Deuticke, Wien 1947
• Anton von Perger: Der Dom zu Sanct Stephan in Wien. Triest 1858 (Digitalisat)
• Paul W. Stix, Lucca Chmel (Hrsg.): Die Wiener Passion. Die gotischen Passionstafeln des verbrannten Chorgestühls zu St. Stephan in Wien. Herold, Wien 1950
• Hans Tietze (Bearb.): Geschichte und Beschreibung des St. Stephansdomes in Wien. Mit Planaufnahmen von Michael Engelhart. (= Österreichische Kunsttopographie, hrsg. vom Kunsthistorischen Institut des Bundesdenkmalschutzes; Band 23). Filser, Wien 1931
• Johann Trost: Der Umbau der oberen Pyramide des Wiener Stephansthurmes, in: Allgemeine Bauzeitung, Wien, 8. Jg. 1843, S. 5–17 (Digitalisat)

Xarici keçidlər

• Ştefan kafedralının rəsmi internet səhifəsi
• Unser Stephansdom – Ştefan kafedralının mühafizə olunması üzrə mübarizə aparan gənclər birliyi
• Vyanadakı Ştefan kafedralının simvolikası
• Kafedral boyu tur
• Ştefan kafedralında düzənlənən konsert mərasimləri (Alman və ingilis dilində)
• Ştefan kafedralının muzeyi
• St. Stephen's Cathedral guided tour
• Müqəddəs Stefan kafedralının daimi tikinti və yenidəqurma idarəsi (Alman dilində)
• Müqəddəs Ştefan prixodu (Alman dilində)
• Vyana şəhərinin arxiyepiskopluq mərkəzi — Ştefan kafedralı Arxivləşdirilib 2009-08-02 at the Wayback Machine (Alman dilində)