COVID-19 pandemiyasının sosial-iqtisadi fəsadları
COVID-19 pandemiyası, dünya miqyasında ciddi sosial-iqtisadi fəsadlara səbəb oldu. Bu fəsadlar bir çox sahədə özünü göstərdi:
- İqtisadi Geriləmə: Pandemiya səbəbindən bir çox ölkədə iqtisadi fəaliyyətlər dayandı. Qlobal ticarət azaldı, istehsal zəncirləri pozuldu və bir çox müəssisə bağlandı.
- İşsizlik Artışı: Bir çox sektorda, xüsusən xidmət sahələrində (restoranlar, turizm, qonaqpərvərlik) iş yerləri itirildi. Bu, yüksək işsizlik səviyyələrinə səbəb oldu.
- Mikro və Kiçik Bizneslərin Bağlanması: Xüsusilə kiçik bizneslər pandemiyanın təsirindən daha çox zərər gördü, bir çoxu fəaliyyətini dayandırmaq məcburiyyətində qaldı.
- Sosial Bərabərsizlik: Pandemiya, zəif sosial təbəqələrin daha çox təsirə məruz qaldığını ortaya qoydu. Aşağı gəlirli ailələr, işlərini itirərək, daha çətin şəraitdə yaşamağa başladı.
- Sağlamlıq Sisteminə Təsir: Sağlamlıq sistemləri, COVID-19-un yayılması ilə mübarizədə yükləndi. Bunun nəticəsində, digər xəstəliklərin müalicəsində gecikmələr oldu.
- Rəqəmsal Transformasiya: Pandemiya, onlayn xidmətlərə olan tələbi artırdı. Uzaqdan işləmə, təhsil və ticarət geniş yayıldı.
- İctimai Psixologiya: İnsanlar arasında stress, narahatlıq və depressiya halları artdı. İctimai izolyasiya və pandemiya ilə bağlı qeyri-müəyyənliklər insanların psixoloji sağlamlığına mənfi təsir etdi.
- Qlobal Siyasi və İqtisadi Dinamikalar: Pandemiya, qlobal güc balanslarını dəyişdirdi, beynəlxalq əməkdaşlıq və mübahisələrə yol açdı.
Bu fəsadlar, pandemiyanın yalnız sağlamlıq məsələsi olmadığını, eyni zamanda geniş sosial-iqtisadi təsirləri olan bir böhran olduğunu göstərir. Bu təsirlərin bərpası, uzunmüddətli strategiyalar tələb edir.[1]
COVID-19 koronavirus pandemiyası xəstəliyinin yayılmasından və müxtəlif ölkələrin karantin təşkil etmək cəhdlərindən kənarda çox geniş nəticələrə malikdir. Mediada xəstəliyin cəmiyyətin həyatına və onun nəticələrinə təsiri fenomeni getdikcə daha çox “korona böhranı” termini adlandırılır. Eyni zamanda, korona böhranından əvvəlki il olduğu ortaya çıxan 2019-cu ildə qlobal iqtisadi artım son on ilin ən aşağı səviyyəsinə çatdı.[2]
Maliyyə
[redaktə | vikimətni redaktə et]Başlanğıcda pandemiya 21 yanvar 2020-ci ildə ticarət həcminin azalmağa başladığı Çin birjalarına yerli təsir göstərdi. Lakin artıq yanvarın 27-də, hadisələrin sayının artması fonunda, düşmə FTSE 100 və Avropa birjalarına təsir etdi.[3]
İqtisadiyyat
[redaktə | vikimətni redaktə et]2020-ci il avqustun 1-nə bütün dünyada təsdiqlənmiş aktiv COVID-19 hadisələrinin sayı 6 milyon nəfər təşkil edib. Bu pandemiya təkcə insanların sağlamlığına deyil, həm də ölkələrin iqtisadiyyatına zərbə vurub. Bir çox audit qurumlarının məsuliyyətli missiyası vardır ki bunlardan biri hökumətlərin çətin anlarda pulları necə səmərəli xərclədiyini və bunun hansı nəticələrə gətirib çıxardığını izləməkdir.
Pandemiyanın özü, yoluxma faizinin yüksək olduğu ölkələrdə müəssisələrin bağlanmasına, gündəlik məhsullara tələbatın kəskin artmasına və bazarda müəyyən mallara yəni virus əleyhinə dərmanlara, sanitar maskalara, dezinfeksiyaedici maddələrə spekulyasiyaya səbəb oldu. Çində və bəzi digər əmtəə istehsal edən ölkələrdə kilidləmələr elektronika və konteyner daşımalarına ən çox təsir edən tədarükün kəsilməsinə səbəb oldu.[4]
Neftin qiymətinin düşməsi
[redaktə | vikimətni redaktə et]Çində və sonra bütün dünyada müəssisələrin bağlanması ilə əlaqədar neft və neft məhsullarına tələbat əhəmiyyətli dərəcədə azaldı.[5] Tələbin azalması fonunda Rusiya və OPEK neft hasilatının azaldılması ilə bağlı razılığa gələ bilmədilər və karbohidrogen bazarında qiymət müharibəsinə başladılar ki, bu da öz növbəsində 2020-ci ilin birinci yarısında neft qiymətlərinin çökməsinə səbəb oldu.[6]
Lakin sonradan Rusiya və OPEK tədarükün azaldılması ilə bağlı razılığa gəliblər ki, bu da neftin qiymətini sabitləşdirib.
Siyasət
[redaktə | vikimətni redaktə et]Dezinformasiya
[redaktə | vikimətni redaktə et]12 mart 2020-ci ildə Çin Xalq Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyinin nümayəndəsi Çjan Litszyan, COVID-19 epidemiyasına səbəb olan virusun Amerika hərbçiləri tərəfindən Çinə gətirilə biləcəyini söylədi. Bundan sonra Çinin ABŞ-dakı səfiri Tsuy Tyankay ABŞ Dövlət Departamentinə çağırıldı və ona “ləyaqətsiz dezinformasiya kampaniyasına” görə etiraz edildi.[7]
İran səlahiyyətliləri həmçinin COVID-19-un ABŞ-ın bioloji silahı olduğunu irəli sürdülər və buna görə ABŞ səlahiyyətliləri onları dezinformasiyada ittiham etdi.[7]
Aİ-nin 16 mart 2020-ci il tarixli daxili hesabatında deyilir ki, Rusiya hakimiyyəti ilə əlaqəli “internet trolları” Aİ ölkələrinin əhalisi arasında ictimai rəyə təsir etmək üçün COVID-19 pandemiyası ilə bağlı vəziyyət haqqında qəsdən yalan məlumatlar yayırlar. Öz növbəsində Rusiya hakimiyyəti Qərb dövlətlərini sosial şəbəkələrdə pandemiya ilə bağlı yalan məlumatların köməyi ilə Rusiyanın daxili işlərinə qarışmaqda ittiham edib.[8]
İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ "Xi Jinping's Third Term Is a Tipping Point Beyond China | Time". 2022-10-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-10-11.
- ↑ "World financial markets rocked by China coronavirus". The Guardian. 2020-01-23. 2020-03-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-03-16.
- ↑ "Global markets slide on back of coronavirus concerns in China". The Guardian. 2020-01-27. 2020-10-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-03-16.
- ↑ "Интерактивная карта СП: как борются с пандемией во всем мире". ach.gov.ru. 2022-02-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-02-17.
- ↑ Минчичова В.С. Коронавирус и цены на мировых рынках // "Инвест-Форсайт" (деловой журнал) (русский). — 2020. — 11 mart. 2020-03-22 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "После ссоры России с ОПЕК обрушились цены на нефть и курс рубля. Насколько все плохо — и надолго ли?". 2020-03-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-03-23.
- ↑ 1 2 "Пандемия вскрыла главную слабость стран Запада". 2020-07-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-03-21.
- ↑ "FT: Европа заподозрила Россию в распространении фейков о коронавирусе". 2020-03-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-03-18.