Aşurbəyovlar: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 49: Sətir 49:
# [[Bəşir bəy Aşurbəyov|Bəşir bəy Məhəmmədhəsən bəy Aşurbəyov]] — [[Balaxanı]] və [[Sabunçu (qəsəbə)|Sabunçuda]] neft mədənlərinə sahib olmuş milyonçulardan biri,<ref name=":0">{{Cite web |date=3 iyul 2019 |title=Məşhur Aşurbəyovlardan biri |url=http://www.azerbaijan-news.az/view-171994/meshur-asurbeyovlardan-biri |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190804195421/http://www.azerbaijan-news.az/view-171994/meshur-asurbeyovlardan-biri |archivedate=4 avqust 2019 |accessdate=2 iyul 2021 |website=azerbaijan-news.az}}</ref><ref>{{Cite web |date=1 fevral 2021 |title=Əfşar boyundan olan maarifçi fədailər – Aşurbəyovlar |url=https://millikimlik.az/2021/2949/ |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210802070223/https://millikimlik.az/2021/2949/ |archivedate=2021-08-02 |accessdate=2 iyul 2021}}</ref><ref>{{Cite web |date=28 yanvar 2019 |title=Məzarı tapılmayan repressiya və azadlıq qurbanlarının siyahısı |url=http://www.nuh.az/18720-mzar-taplmayan-repressiya-v-azadlq-qurbanlarnn-syahs.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210417165118/http://www.nuh.az/18720-mzar-taplmayan-repressiya-v-azadlq-qurbanlarnn-syahs.html |archivedate=17 aprel 2021 |accessdate=2 iyul 2021}}</ref> [[İttihad Partiyası|İttihad Partiyasının]] yaradıcılarından və partiyanın Mərkəzi Komitəsinin üzvü.<ref name=":0" /><ref name=":2" /><ref name=":3">{{Cite web |date=8 may 2020 |title=Azərbaycan xalq cümhuriyyəti dövründə dövlət-din münasibətləri |url=https://stm.az/ru/publications/meqaleler/azerbaycan-xalq-cumhuriyyeti-dvrunde-dvlet-din-munasibetleri |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210802093456/https://stm.az/ru/publications/meqaleler/azerbaycan-xalq-cumhuriyyeti-dvrunde-dvlet-din-munasibetleri |archivedate=2 August 2021 |accessdate=2 iyul 2021 |website=stm.az}}</ref> Bəşir bəy Mart soyqırımı zamanı Sabunçu kəndi sakinlərinin hücumdan qorunması və müdafiəsinin təşkili istiqamətində ciddi fəaliyyət göstərmişdir. O, İttihad Partiyasına maliyyə yardımı da göstərmişdir {{Cite book |title=[[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası]] |year=2005 |volume=II |location=Bakı |p=110}}. Aprel işğalından sonra qohumlarının çoxu İran və Türkiyəyə köçsələr də, Bəşir bəy var-dövlətini yeni sistemə bağışlamaqla canına toxunulmayacağını düşünür və bu istiqamətdə Nəriman Nərimanov tərəfindən də təminat alır. Onun ailəsinin yaşadığı malikanə də dövlət tərəfindən müsadirə edilir və ailəsi komada yerləşdirilir. Özü isə 1925-ci ildə tutulur və 5 illik həbsdən sonra 1930-cu ildə Nargin adasında güllələnir.<ref name=":0" />
# [[Bəşir bəy Aşurbəyov|Bəşir bəy Məhəmmədhəsən bəy Aşurbəyov]] — [[Balaxanı]] və [[Sabunçu (qəsəbə)|Sabunçuda]] neft mədənlərinə sahib olmuş milyonçulardan biri,<ref name=":0">{{Cite web |date=3 iyul 2019 |title=Məşhur Aşurbəyovlardan biri |url=http://www.azerbaijan-news.az/view-171994/meshur-asurbeyovlardan-biri |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190804195421/http://www.azerbaijan-news.az/view-171994/meshur-asurbeyovlardan-biri |archivedate=4 avqust 2019 |accessdate=2 iyul 2021 |website=azerbaijan-news.az}}</ref><ref>{{Cite web |date=1 fevral 2021 |title=Əfşar boyundan olan maarifçi fədailər – Aşurbəyovlar |url=https://millikimlik.az/2021/2949/ |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210802070223/https://millikimlik.az/2021/2949/ |archivedate=2021-08-02 |accessdate=2 iyul 2021}}</ref><ref>{{Cite web |date=28 yanvar 2019 |title=Məzarı tapılmayan repressiya və azadlıq qurbanlarının siyahısı |url=http://www.nuh.az/18720-mzar-taplmayan-repressiya-v-azadlq-qurbanlarnn-syahs.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210417165118/http://www.nuh.az/18720-mzar-taplmayan-repressiya-v-azadlq-qurbanlarnn-syahs.html |archivedate=17 aprel 2021 |accessdate=2 iyul 2021}}</ref> [[İttihad Partiyası|İttihad Partiyasının]] yaradıcılarından və partiyanın Mərkəzi Komitəsinin üzvü.<ref name=":0" /><ref name=":2" /><ref name=":3">{{Cite web |date=8 may 2020 |title=Azərbaycan xalq cümhuriyyəti dövründə dövlət-din münasibətləri |url=https://stm.az/ru/publications/meqaleler/azerbaycan-xalq-cumhuriyyeti-dvrunde-dvlet-din-munasibetleri |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210802093456/https://stm.az/ru/publications/meqaleler/azerbaycan-xalq-cumhuriyyeti-dvrunde-dvlet-din-munasibetleri |archivedate=2 August 2021 |accessdate=2 iyul 2021 |website=stm.az}}</ref> Bəşir bəy Mart soyqırımı zamanı Sabunçu kəndi sakinlərinin hücumdan qorunması və müdafiəsinin təşkili istiqamətində ciddi fəaliyyət göstərmişdir. O, İttihad Partiyasına maliyyə yardımı da göstərmişdir {{Cite book |title=[[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası]] |year=2005 |volume=II |location=Bakı |p=110}}. Aprel işğalından sonra qohumlarının çoxu İran və Türkiyəyə köçsələr də, Bəşir bəy var-dövlətini yeni sistemə bağışlamaqla canına toxunulmayacağını düşünür və bu istiqamətdə Nəriman Nərimanov tərəfindən də təminat alır. Onun ailəsinin yaşadığı malikanə də dövlət tərəfindən müsadirə edilir və ailəsi komada yerləşdirilir. Özü isə 1925-ci ildə tutulur və 5 illik həbsdən sonra 1930-cu ildə Nargin adasında güllələnir.<ref name=":0" />
# '''Bala bəy Aşurbəyov''' (1882–1937) – Teymur bəy Aşurbəyovun oğlu və məşhur tarixçi [[Sara Aşurbəyli]]<nowiki/>nin atası. Bala bəy 1882-ci ildə anadan olmuşdur. Rus gimnaziyasını və Tiflisdə iqtisadiyyat kurslarını bitirmişdir. Sahibkarlıqla məşğul olmuş və böyük qardaşı Əli bəy (1878–1940) ilə birlikdə xeyriyyəçilik fəaliyyəti göstərmişdir. Onlar Ruhulla Axundovun (realnı məktəb), akademik Mir Əsədulla Mirqasımovun (Odessa Tibb İnstitutu) və [[Hənifə Pirverdiyev|Hənifə Pirvərdiyev]]<nowiki/>in (realnı məktəb) təhsilinə dəstək vermişdir. Bakı su kəmərinin, Sabunçu xəstəxanasının və Sankt-Peterburqdakı böyük məscidin tikintisinin maliyyələşdirilməsində iştirak etmişdirlər. ADR-in süqutundan sonra ailəsi ilə birlikdə İstanbula köçmüşdür. Sovetlərin Yeni İqtisadi Siyasət dövründə qardaşının məsləhəti ilə Bakıya qayıtmış, burada həbs edilərək Karakandaya sürgün düşərgəsinə göndərilmişdir. 1937-ci ildə güllələnmişdir. 1965-ci ildə Bala bəy Aşurbəyov ölümündən sonra bəraət almışdır.
# '''Bala bəy Aşurbəyov''' (1882–1937) – Teymur bəy Aşurbəyovun oğlu və məşhur tarixçi [[Sara Aşurbəyli]]<nowiki/>nin atası. Bala bəy 1882-ci ildə anadan olmuşdur. Rus gimnaziyasını və Tiflisdə iqtisadiyyat kurslarını bitirmişdir. Sahibkarlıqla məşğul olmuş və böyük qardaşı Əli bəy (1878–1940) ilə birlikdə xeyriyyəçilik fəaliyyəti göstərmişdir. Onlar Ruhulla Axundovun (realnı məktəb), akademik Mir Əsədulla Mirqasımovun (Odessa Tibb İnstitutu) və [[Hənifə Pirverdiyev|Hənifə Pirvərdiyev]]<nowiki/>in (realnı məktəb) təhsilinə dəstək vermişdir. Bakı su kəmərinin, Sabunçu xəstəxanasının və Sankt-Peterburqdakı böyük məscidin tikintisinin maliyyələşdirilməsində iştirak etmişdirlər. ADR-in süqutundan sonra ailəsi ilə birlikdə İstanbula köçmüşdür. Sovetlərin Yeni İqtisadi Siyasət dövründə qardaşının məsləhəti ilə Bakıya qayıtmış, burada həbs edilərək Karakandaya sürgün düşərgəsinə göndərilmişdir. 1937-ci ildə güllələnmişdir. 1965-ci ildə Bala bəy Aşurbəyov ölümündən sonra bəraət almışdır.
# [[Əli bəy Aşurbəyov|Əli bəy Teymur bəy oğlu Aşurbəyov]] — neft milyonçusu və məşhur xeyriyyəçi olmaqla birlikdə, neft sahəsində gərginləşən rəqabət fonunda qardaşı Bala bəy ilə birlikdə məşhur arbitrlardan biri kimi fə fəaliyyət göstərmişdir. "Əli bəy və Bala bəy Aşurbəyov qardaşları" şirkəti isə Bakının ən inkişaf etmiş neft şirkətlərindən biri idi. Şirkətin mədənləri Sabunçu və Zabrat  kəndləri yaxınlığında yerləşirdi. Uzun illər Aşurbəyov mədənlərinin müdiri işləmiş dağ mühəndisi Lann sonralar Estoniyanın mədənçıxarma sənayesi naziri olmuşdur. Aprel işğalından sonra Əli bəy həbs edilir, Moskvada "Lyubanka" türməsində saxlanılır. yalnız qardaşı Bala bəyin həyat yoldaşı İsmət xanımın uzaq qohumu olan Nəriman Nərimanovun sayəsində onu azadlığa buraxırlar. 1940-cı ildə ürəktutmasından vəfat edib.
# [[Əli bəy Aşurbəyov|Əli bəy Teymur bəy oğlu Aşurbəyov]] — neft milyonçusu və məşhur xeyriyyəçi olmaqla birlikdə, neft sahəsində gərginləşən rəqabət fonunda qardaşı Bala bəy ilə birlikdə məşhur arbitrlardan biri kimi fə fəaliyyət göstərmişdir. "Əli bəy və Bala bəy Aşurbəyov qardaşları" şirkəti isə Bakının ən inkişaf etmiş neft şirkətlərindən biri idi. Şirkətin mədənləri Sabunçu və Zabrat  kəndləri yaxınlığında yerləşirdi. Uzun illər Aşurbəyov mədənlərinin müdiri işləmiş dağ mühəndisi Lann sonralar Estoniyanın mədənçıxarma sənayesi naziri olmuşdur. Aprel işğalından sonra Əli bəy həbs edilir, Moskvada "Lyubanka" türməsində saxlanılır. yalnız qardaşı Bala bəyin həyat yoldaşı İsmət xanımın uzaq qohumu olan Nəriman Nərimanovun sayəsində onu azadlığa buraxırlar. 1940-cı ildə ürəktutmasından vəfat edib. O, şəxsi vəsaiti hesabına [[Cümə məscidi (İçərişəhər)|Cümə məscidini]] tikdirib.<ref>{{cite web
|url = https://modern.az/news/40691/
# Azərbaycan xeyriyyəçisi, şəxsi vəsaiti hesabına [[Cümə məscidi (İçərişəhər)|Cümə məscidini]] tikdirib.
|archiveurl = https://web.archive.org/web/20240205082712/https://modern.az/news/40691/
|archivedate = 3 sentyabr 2024
|title = Bakının neftxudaları - Aşurbəyovlar ailəsi
|author =
|date = 5 fevral 2024
|work =
|publisher = modern.az
|accessdate = 19 dekabr 2024
|language =
}}</ref><ref>{{cite web
|url = http://www.anl.az/down/meqale/zaman/2013/oktyabr/333578.htm
|archiveurl =
|archivedate =
|title = Bakının memarlıq incisi: Aşurbəyovlar malikanəsi
|author =
|date = 30 oktyabr 2013
|work =
|publisher = Zaman
|accessdate = 19 dekabr 2024
|language =
}}</ref>
# '''Rəşad bəy''' (1909–1944) – Bala bəy Aşurbəyovun oğlu. Hərbi təhsilini yeni başa vurmuş hərbi həkim idi. II Dünya Müharibəsi dövründə 1944-cü ilin payızında sovet qoşunlarının Budapeşti ələ keçirməsi zamanı ağır yaralanmış və həlak olmuşdur. O, Budapeşt yaxınlığında bir kənddə dəfn edilmişdir.
# '''Rəşad bəy''' (1909–1944) – Bala bəy Aşurbəyovun oğlu. Hərbi təhsilini yeni başa vurmuş hərbi həkim idi. II Dünya Müharibəsi dövründə 1944-cü ilin payızında sovet qoşunlarının Budapeşti ələ keçirməsi zamanı ağır yaralanmış və həlak olmuşdur. O, Budapeşt yaxınlığında bir kənddə dəfn edilmişdir.
# [[Sara Aşurbəyli|Sara Bala bəy qızı Aşurbəyli]] — Azərbaycanlı alim, tarixçi və şərqşünas, tarix elmləri doktoru (1966), əməkdar elm xadimi (1982), Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı laureatı (1986).
# [[Sara Aşurbəyli|Sara Bala bəy qızı Aşurbəyli]] — Azərbaycanlı alim, tarixçi və şərqşünas, tarix elmləri doktoru (1966), əməkdar elm xadimi (1982), Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı laureatı (1986).

23:19, 18 dekabr 2024 tarixinə olan versiya

Aşurbəyovlar
Bala bəy Aşurbəyovun ailəsi
Bala bəy Aşurbəyovun ailəsi
Titul Bəy
Əcdadı Aşur xan Papalı-Avşar
Mənşəyi Bakı
Təbəəliyi Əfşarlar İmperiyası,
Bakı xanlığı
Rusiya imperiyası
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Aşurbəyovlar — Azərbaycan xalqının tanınmış soylarından biri. Nəslin kökündə Avşar elindən olan Aşur xan Avşar dayanır.Aşurbəylilər nəslinin kökü qədim türk tayfalarından olan əfşarlara gedib çıxır.Nadir şah 1740-cı ildə Azərbaycana gələndə Bakıda və ətraf kəndlərdə özünə arxa yaratmaq üçün əfşar türk tayfalarından bir çoxunu indiki Subunçu,Zabrat və Keşlərin ərazilərində yerləşdirmişdi.Onun dövründə Aşur xan Təbriz şəhərinin hakimi və Azərbaycanın sərdarı olub.Aşurbəylilər nəsli öz soyadlarını Aşur xan Əfşarın adından götürmüşlərdir.

Aşurbəylilərın tarixçəsi

Aşur xan və ya Aşur bəy nəslinin ulu babası haqqında ilk məlumatlar türk afşar tayfasından olan Aşur xandan bəhs edən Abbasqulu ağa Bakıxanov tərəfindən verilmişdir. O yazır ki, 1743-cü ildə Bakı xanlığının qoşunlarının baş komandanı, Azərbaycanın sərkərdəsi Aşur bəy və Fətəli bəy Əfşar qoşunları ilə birlikdə Bakıdan Şirvan şəhərinə doğru hərəkət etmişdilər. Məqsəd, Sarvandan olan və özünü Səfəvilər sülaləsinin nümayəndəsi kimi təqdim edən Mirzə Hüseynin başçılığı altında İrəvan sakinləri tərəfindən təşkil olunmuş üsyanı yatırmaq idi. Aşur xanın və Fətəli xanın qoşunları ilə Yalançı Sam Mirzə və onun müttəfiqi Qazıqumuxlu Surxay xanın oğlu Məhəmmədin qoşunları arasında döyüş Ağsu şəhəri yaxınlığında baş verdi. Döyüşdə məğlub olan Sam Mirzə Gürcüstana çəkildi. Aşur xan və Fətəli xan isə Ağsunu mühasirəyə alıb fəth etdilər. Bu xidmətlərinə görə Nadir şah Aşur xana Abşeron yarımadasında, o cümlədən Sabunçu, Keşlə və Zabrat kəndlərində torpaqlar bağışladı. Daha sonra bu neftlə zəngin torpaqlar Aşur xanın nəsli üçün miras qaldı. Bakı ruslar tərəfindən işğal edildikdən sonra, Aşur xanın nəvələri Aşurbəyovlar soyadı ilə irsi zadəganlar kimi qeydə alındılar.

Aşur xanın beş oğlu var idi: Abdullah bəy, Hacı Əjdər bəy, İsa bəy, Nəsrulla bəy və Bəşir bəy. Böyük oğlu Hacı Əjdər bəy, son Bakı xanı və çar hökuməti dövründə “bəy hüquqları” ilə Sabunçu və Zabrat kəndlərinə sahiblik edirdi. Rus-Qacar müharibəsi zamanı o, taxtdan salınmış Bakı xanı Hüseynqulu xanı dəstəklədi. Hüseynqulu xan şahın qoşunu ilə Bakıya yaxınlaşaraq şəhəri mühasirəyə almışdı. Müharibədə məğlub olduqdan sonra Qacar qoşunları cənuba çəkildi, Hüseynqulu xan da onlarla birlikdə geri çəkildi. Onu dəstəkləyən bəylər, o cümlədən Aşur bəy, oğlu Əhməd bəy və bəzi ailə üzvləri onun tərəfinə keçdilər. Onların mülkləri isə qohumları arasında bölüşdürüldü. 1873-cü ildə “Bəy Komissiyası” Hacı Əjdər bəyin və Bəşir bəyin, yəni Aşur xan Əfşarın böyük oğullarının nəsillərinin bəy mənşəli olduğunu təsdiq etdi. Beləliklə, bu nəsil Aşurbəyovlar soyadı ilə irsi bəy hüququnu saxladı. Daha sonra bu ailənin bəzi nümayəndələri Aşurbəyli və ya Aşurlu soyadlarını daşımağa başladılar. XIX əsrin sonlarında Aşurbəyovların irsi torpaqlarında böyük neft yataqları kəşf edildi. Bu kəşf sayəsində Aşurbəyovlar inqilabdan əvvəlki Bakının ən zəngin ailələrindən birinə çevrildi.

Erkən tarixi

Nadir şah 1740-cı ildə Azərbaycana gələndə Bakıda və ətraf kəndlərdə özünə arxa yaratmaq üçün əfşar türk tayfalarından bir çoxunu Sabunçu, Zabrat və Keşlə kəndlərində yerləşdirmişdi. Məhz Nadir şahın dövründə Aşur xan Cənubi Azərbaycanın Təbriz şəhərinin hakimi və Azərbaycanın sərdarı olub. Aşur xanın beş oğlu olub – Hacı İmamverdi bəy, Allahverdi bəy, Abdullah bəy, Danyal bəy, Əliyar bəy.

Çar dövrü

Teymur bəy, Hacı Əjdər bəy, Bəşir bəy, İsa bəy, Nəsrulla bəy, Hacı Mehdiqulu bəy, Əliabbas bəy, Ağası bəy, Mehdixan bəy, Əziz bəy, Hacı Əhmədağa bəy, Hacı Nəcəfqulu bəy, Hacı Nəsir bəy, Aşurbəy, Zair bəy və Balacaxanım xanım həmin nəslin görkəmli nümayəndələridir. Onların bəziləri qardaş, bəziləri isə əmioğlu, bibioğlu və ya xalaoğlu olublar. 1828-ci ildə Rusiyanın Şimali Azərbaycanı işğal etməsindən sonra vəziyyət bir qədər dəyişir. Bəylərin və xanların hüquqları məhdudlaşdırılır. Lakin çar hakimiyyəti əhali arasında yaranan narazılığı gördükdə əhalinin ali təbəqəsi ilə bir qədər yumşaq davranmaq qərarına gəlir. Bu istiqamətdə atılan ilk və mühüm addım bəylərin iqtisadi və hüquqi vəziyyətinin tənzimlənməsi üçün müxtəlif komissiyalar yaradılması olur. Ali təbəqəyə mənsubluğun bilinməsi üçün bəylər özlərinə sonu "ov"la bitən "russayağı" soyadı qəbul etməli idilər. Həmin vaxtdan bəri bu nəslin nümayəndələri cəmiyyətdə Aşurbəyovlar soyadı ilə tanınırlar.

Sovet dövründə

1917-ci ildə və ondan sonrakı illərdə baş verən hadisələr Aşurbəyovlardan da yan keçmədi. Sovetləşmənin ilk günlərində Aşurbəyovlar öz evlərindən və sənaye müəssisələrindən məhrum olurlar. Bundan başqa, yeni hakimiyyət hər iki qardaşı(Əli bəy və Bala bəy) həbs edir. Yalnız Nəriman Nərimanovun köməyi ilə Bala bəy öz ailəsi ilə 1920-ci ildə Bakıdan İstanbula getməyə müvəffəq olur. Onun ailəsi İstanbulda 5 il yaşayır. Onun qızları Sara xanım, Sitarə, Məryəm fransız kollecində, oğlu Rəşad bəy isə Türkiyənin Qalatasaray kollecində təhsil almışdır.

Soyun tanınmış nümayəndələri

Məşhur tarixçi Sara Aşurbəylinin "Bakı şəhərinin tarixi" adlı kitabında Aşurbəyovlar nəslinin doqquz nümayəndəsinin adları çəkilir:

  1. Əliyar bəy – bəy titulundan imtina etmişdir. Daha sonra o və övladları rəiyyət statusunda olmuşdurlar.
  2. Nabat xanım Qoca bəy qızı (1795–1912) – Hacı İmamverdi bəy Aşurxan oğlunun nəvəsi idi. Nabat xanım zəngin tacir Hacı Musa Rza Rzayevlə ailə həyatı qurmuşdu və bu evlilikdən Hacı Abbasqulu Rzayev adlı oğlu, Əşrəf və Gülbəstə adlı qızları olmuşdur. Nabat xanım çoxmilyonluq sərvətə malik idi, bu sərvət neft mədənlərindən və gəlir gətirən binalardan ibarət idi. O, xeyriyyəçi kimi tanınmışdır. Şollar su kəmərinin inşasına böyük məbləğdə vəsait ayırmış, Sabunçuda kasıbların və yetimlərin müalicə olunduğu xəstəxananın, şəhərin kasıb sakinləri üçün hamamın tikilməsinə yardım etmişdir. O, Bakının ən böyük məscidi olan Təzə Pir məscidinin tikintisini maliyyələşdirmişdir. Məscidin layihəsini hazırlamaq üçün məşhur memar Zivər bəy Əhmədbəyovu dəvət etmiş, onu Şərq ölkələrinə göndərərək oradakı məscidlərin memarlığı ilə tanış olmasını təmin etmişdir. Zivər bəy geri döndükdən sonra iki mərtəbəli minarələri olan məscidin layihəsini təqdim etmişdir. Tikinti 1905-ci ildə başlamış və 1914-cü ildə başa çatmışdır. Lakin quberniya rəhbərliyinin müdaxiləsi ilə minarələr yalnız birinci mərtəbəyə qədər tikilmişdir. Məscidin təməl daşını qoymaq üçün Nabat xanım Hacı Zeynalabdin Tağıyevi dəvət etmiş, tikinti bitdikdən sonra isə son daşı da məscidə o qoymuşdur. Lakin Nabat xanım tikintinin başa çatmasını görə bilməmiş və ölümündən sonra bu işlə oğlu Hacı Abbasqulu Rzayev məşğul olmuşdur. Nabat xanım 117 yaşında vəfat etmiş və tikdirdiyi məscidin girişində dəfn olunmuşdur.
  3. Teymur bəy Qara bəy oğlu (1834 – sentyabr 1908) – Hacı İmamverdi bəy Aşurxan oğlunun nəvəsi idi. Teymur bəy Sabunçuda geniş torpaq sahələrinə və neft mədənlərinə sahib olmuşdur. O, xeyriyyəçilik fəaliyyəti ilə məşğul olmuş, Sabunçuda məktəblər və xəstəxanalar tikdirmiş, məscidləri təmir etdirmişdir. Teymur bəy Zabrat kəndindən olan Tutu xanımla evli idi və onların Bala bəy və Əli bəy adlı iki oğlu, Cəvahir xanım, Bəyim xanım və Ümmüleyla xanım adlı qızları olmuşdur. 1904-cü ildə Bakıdakı indiki Qoqol küçəsində memar İosif Qoslavskinin layihəsi əsasında bir malikanə tikdirilmiş, Teymur bəy bu malikanəni oğluna toy hədiyyəsi kimi bağışlamışdır. O vəfat etdikdən sonra həyat yoldaşı onun vəsiyyətini yerinə yetirərək, əlli zəvvarın müşayiəti ilə Teymur bəyin cənazəsini Kərbəlaya aparmışdır. Orada onu dəfn etdikdən sonra qəbir üzərində məscid tikdirmişdir.
  4. Hacı Mehdiqulu bəy (1851–1926) – Əhməd bəyin oğlu. 1894-cü ildə Bakı şəhərinin aristokratiyası və zadəganları tərəfindən II Nikolayın tacqoyma mərasiminə zəngin hədiyyələrlə Moskvaya göndərilmişdir. Hədiyyələr arasında qiymətli daşlarla bəzədilmiş qızıl xəncər də olmuşdur. Buna görə o, Müqəddəs Stanislav ordeni ilə təltif edilmişdir. İmperatriça Mariyanın İdarəsinin fəxri üzvü olmuşdur.
  5. Hacı İbrahim Əjdar bəy Aşurbəyov (1858–1923) – məşhur neft sənayeçisi və xeyriyyəçi, Musaxan bəyin oğlu. Hacı Əjdar bəy Bakıda Göy Məscidin tikintisini maliyyələşdirmişdir. Məscidin tikintisi 1912-ci ilin martından 1913-cü ilin dekabrına qədər davam etmişdir. Məscidin layihəsi memar Zivər bəy Əhmədbəyova məxsus idi. Hacı Əjdar bəy həmin məscidin yerləşdiyi yerdə dəfn edilmişdir. Məscid hazırda Səməd Vurğun küçəsində, Zabitlər parkının qarşısında yerləşir.
  6. İsa bəy Hacı Mehdiqulu bəy oğlu Aşurbəyov – xeyriyyəçi və ictimai xadim. İsa bəy 1878-ci ildə anadan olmuşdur. Əhməd bəy Ağaoğlunun redaktorluq etdiyi “İrşad” qəzetini maliyyələşdirmişdir. O, “Hümmət” təşkilatının rəhbərliyində yer almış, “Nicat” cəmiyyətinin idarə heyətinin üzvü olmuşdur. 31 dekabr 1937-ci ildə həbs edilərək güllələnmişdir.
  7. Bəşir bəy Məhəmmədhəsən bəy Aşurbəyov — Balaxanı və Sabunçuda neft mədənlərinə sahib olmuş milyonçulardan biri,[1][2][3] İttihad Partiyasının yaradıcılarından və partiyanın Mərkəzi Komitəsinin üzvü.[1][4][5] Bəşir bəy Mart soyqırımı zamanı Sabunçu kəndi sakinlərinin hücumdan qorunması və müdafiəsinin təşkili istiqamətində ciddi fəaliyyət göstərmişdir. O, İttihad Partiyasına maliyyə yardımı da göstərmişdir Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. II. Bakı. 2005. səh. 110.. Aprel işğalından sonra qohumlarının çoxu İran və Türkiyəyə köçsələr də, Bəşir bəy var-dövlətini yeni sistemə bağışlamaqla canına toxunulmayacağını düşünür və bu istiqamətdə Nəriman Nərimanov tərəfindən də təminat alır. Onun ailəsinin yaşadığı malikanə də dövlət tərəfindən müsadirə edilir və ailəsi komada yerləşdirilir. Özü isə 1925-ci ildə tutulur və 5 illik həbsdən sonra 1930-cu ildə Nargin adasında güllələnir.[1]
  8. Bala bəy Aşurbəyov (1882–1937) – Teymur bəy Aşurbəyovun oğlu və məşhur tarixçi Sara Aşurbəylinin atası. Bala bəy 1882-ci ildə anadan olmuşdur. Rus gimnaziyasını və Tiflisdə iqtisadiyyat kurslarını bitirmişdir. Sahibkarlıqla məşğul olmuş və böyük qardaşı Əli bəy (1878–1940) ilə birlikdə xeyriyyəçilik fəaliyyəti göstərmişdir. Onlar Ruhulla Axundovun (realnı məktəb), akademik Mir Əsədulla Mirqasımovun (Odessa Tibb İnstitutu) və Hənifə Pirvərdiyevin (realnı məktəb) təhsilinə dəstək vermişdir. Bakı su kəmərinin, Sabunçu xəstəxanasının və Sankt-Peterburqdakı böyük məscidin tikintisinin maliyyələşdirilməsində iştirak etmişdirlər. ADR-in süqutundan sonra ailəsi ilə birlikdə İstanbula köçmüşdür. Sovetlərin Yeni İqtisadi Siyasət dövründə qardaşının məsləhəti ilə Bakıya qayıtmış, burada həbs edilərək Karakandaya sürgün düşərgəsinə göndərilmişdir. 1937-ci ildə güllələnmişdir. 1965-ci ildə Bala bəy Aşurbəyov ölümündən sonra bəraət almışdır.
  9. Əli bəy Teymur bəy oğlu Aşurbəyov — neft milyonçusu və məşhur xeyriyyəçi olmaqla birlikdə, neft sahəsində gərginləşən rəqabət fonunda qardaşı Bala bəy ilə birlikdə məşhur arbitrlardan biri kimi fə fəaliyyət göstərmişdir. "Əli bəy və Bala bəy Aşurbəyov qardaşları" şirkəti isə Bakının ən inkişaf etmiş neft şirkətlərindən biri idi. Şirkətin mədənləri Sabunçu və Zabrat  kəndləri yaxınlığında yerləşirdi. Uzun illər Aşurbəyov mədənlərinin müdiri işləmiş dağ mühəndisi Lann sonralar Estoniyanın mədənçıxarma sənayesi naziri olmuşdur. Aprel işğalından sonra Əli bəy həbs edilir, Moskvada "Lyubanka" türməsində saxlanılır. yalnız qardaşı Bala bəyin həyat yoldaşı İsmət xanımın uzaq qohumu olan Nəriman Nərimanovun sayəsində onu azadlığa buraxırlar. 1940-cı ildə ürəktutmasından vəfat edib. O, şəxsi vəsaiti hesabına Cümə məscidini tikdirib.[6][7]
  10. Rəşad bəy (1909–1944) – Bala bəy Aşurbəyovun oğlu. Hərbi təhsilini yeni başa vurmuş hərbi həkim idi. II Dünya Müharibəsi dövründə 1944-cü ilin payızında sovet qoşunlarının Budapeşti ələ keçirməsi zamanı ağır yaralanmış və həlak olmuşdur. O, Budapeşt yaxınlığında bir kənddə dəfn edilmişdir.
  11. Sara Bala bəy qızı Aşurbəyli — Azərbaycanlı alim, tarixçi və şərqşünas, tarix elmləri doktoru (1966), əməkdar elm xadimi (1982), Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı laureatı (1986).
  12. İqor Rauf oğlu Aşurbəyli –

Qalereya

  • İsa bəy Aşurbəyov
    İsa bəy Aşurbəyov
  • Hacı Əjdər bəy Aşurbəyov
    Hacı Əjdər bəy Aşurbəyov
  • Teymur bəy və Tutu xanım Aşurbəyovlar
    Teymur bəy və Tutu xanım Aşurbəyovlar
  • Teymur bəy Aşurbəyov
    Teymur bəy Aşurbəyov
  • Bala bəy və İsmət xanım Aşurbəyovlar
    Bala bəy və İsmət xanım Aşurbəyovlar
  • Sara Aşurbəyova uşaqlıqda
    Sara Aşurbəyova uşaqlıqda
  • Orijinal mətn (az.) Bala bəy Aşurbəyovun evində yeni il şənliyi. Aşağı sırada soldan birinci Rəşad bəy, üçüncü – Sitarə xanım, dördüncü -Sara xanım, beşinci – Məryəm xanım
    Orijinal mətn (az.)
    Bala bəy Aşurbəyovun evində yeni il şənliyi. Aşağı sırada soldan birinci Rəşad bəy, üçüncü – Sitarə xanım, dördüncü -Sara xanım, beşinci – Məryəm xanım
  • Sara Aşurbəyli bacısı Sitarə ilə
    Sara Aşurbəyli bacısı Sitarə ilə
  • Sara Aşurbəyli bacıları ilə
    Sara Aşurbəyli bacıları ilə
  • Sara Aşurbəyova yaxın qohumu ilə
    Sara Aşurbəyova yaxın qohumu ilə
  • 1904 -cü il Aşurbəyovların malikanəsi
    1904 -cü il Aşurbəyovların malikanəsi

Mənbə

  • Ənvər Çingizoğlu, Aydın Avşar, Avşarlar, Bakı, "Şuşa", 2008, səh. 323–324
  • R. Aşurlu, Aşur xanın nəsli, ATŞC xəbərləri,

Həmçinin bax

  1. ↑ 1 2 3 "Məşhur Aşurbəyovlardan biri". azerbaijan-news.az. 3 iyul 2019. 4 avqust 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2021.
  2. ↑ "Əfşar boyundan olan maarifçi fədailər – Aşurbəyovlar". 1 fevral 2021. 2021-08-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2021.
  3. ↑ "Məzarı tapılmayan repressiya və azadlıq qurbanlarının siyahısı". 28 yanvar 2019. 17 aprel 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2021.
  4. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; :2 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
  5. ↑ "Azərbaycan xalq cümhuriyyəti dövründə dövlət-din münasibətləri". stm.az. 8 may 2020. 2 August 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2021.
  6. ↑ "Bakının neftxudaları - Aşurbəyovlar ailəsi". modern.az. 5 fevral 2024. 3 sentyabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 dekabr 2024.
  7. ↑ "Bakının memarlıq incisi: Aşurbəyovlar malikanəsi". Zaman. 30 oktyabr 2013. İstifadə tarixi: 19 dekabr 2024.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Aşurbəyovlar&oldid=7898431"