Llarga Marcha

Nun confundir con [[:La llarga marcha, novela de Stephen King]].

Llarga Marcha
retirada (es)

Mapa en que se detalla'l desenvolvimientu de la Llarga Marcha. Les fleches coloraes indiquen la trayeutoria siguida pol Primer Exércitu Coloráu, qu'incluyía a los dirixentes del Partíu Comunista que salieron de Jiangxi. Les partes avisiegues indiquen les zones que tuvieron baxu control comunista, ente elles, marcaes con una aspa, les que fueron conquistaes pol exércitu de la República mientres los cuatro primeres campañes de cercu y aniquilación empobinaes por Chiang Kai-shek. D'eses zones partieron los otros dos grupos principales: el Segundu Exércitu Coloráu, comandado por He Long, nel sur y, más al norte, el Cuartu Exércitu Coloráu, dirixíu por Zhang Guotao, que les sos trayeutoria indicar poles fleches puntiaes. La Llarga Marcha concluyó nel norte, na zona apoderada por Liu Zhidan, onde se xunieron los trés exércitos.

La Llarga Marcha (chinu tradicional: 長征, chinu simplificáu: 长征, pinyin: Cháng Zhēng), tamién llamada Gran Marcha, foi'l viaxe al traviés del interior de China que siguieron les tropes del Ejército Coloráu chinu, les fuercies armaes del Partíu Comunista de China (PCCh), ente los años 1934 y 1935, fuxendo del exércitu de la República de China. Supunxo la xubida al poder de Mao Zedong. Años antes, los comunistes llograren establecer una zona sol so control nun área montascosa de la provincia de Jiangxi, nel sur del país, onde establecieron la República Soviética de China. Acosaos poles fuercies de la República, dirixíes pol Xeneralísimu Chiang Kai-shek, el 16 d'ochobre de 1934 los dirixentes comunistes decidieron entamar la fuxida escontra l'interior, que los llevaría un añu dempués a la provincia nortiza de Shaanxi, nuna rexón entá más remota que s'atopaba tamién so control comunista.

Mientres la Llarga Marcha, los comunistes, eventualmente lideraos por Mao Tse Tung y Zhou Enlai, escaparon en círculos escontra l'oeste y el norte, percorriendo alredor de 12 500 quilómetros en 370 díes. La durez del viaxe al traviés de la China interior, que namái completaría alredor d'una décima parte de les tropes que salieron de Jiangxi, fadría d'esti unu de los episodios más significativos y determinantes na historia del Partíu Comunista de China, que sellaría'l prestíu personal de los nuevos dirixentes del Partíu, con Mao a la cabeza, nes décades siguientes.

Terminoloxía

Anque la traducción lliteral, y más habitual, del nome chinu Cháng Zhēng ye "Llarga Marcha", nes publicaciones n'español de la República Popular China ye frecuente la traducción "Gran Marcha", de cutiu na forma completa Gran Marcha del Exércitu Coloráu (chinu tradicional: 紅軍長征, chinu simplificáu: 红军长征, pinyin: Hóng Jūn Cháng Zhēng).

En sentíu estrictu, la llamada "Llarga Marcha" referir al treslláu del grupu principal del Exércitu Coloráu, el llamáu Primer Exércitu Coloráu, qu'incluyía a los principales dirixentes del Partíu Comunista de China Partíu Comunista, dende la llocalidá de Yudu, na provincia de Jiangxi, hasta la llocalidá de Wuqi, en Shaanxi. Nesti sentíu acutáu, la Llarga Marcha duró del 16 d'ochobre de 1934 al 19 d'ochobre de 1935. Nun sentíu más ampliu, la Llarga Marcha inclúi tamién a los otros dos grupos principales que componíen les fuercies armaes del Partíu Comunista: el Segundu Exércitu Coloráu y el Cuartu Exércitu Coloráu, que se vieron tamién obligaos a fuxir dende'l centru y el sur de China hasta'l norte del país, onde acabaríen arrexuntándose col restu del Exércitu Coloráu. Nesti sentíu menos restrictivu, el final de la Llarga Marcha tuvo llugar el 22 d'ochobre de 1936, cuando se produció la unión de los trés exércitos al llegar a la zona comunista de Shaanxi el Segundu Exércitu Coloráu.

La nomenclatura de les distintes divisiones que conformaben l'Exércitu Coloráu, anguaño llamáu Exércitu Popular de Lliberación, ye tamién bien complexa. Nun principiu, l'Exércitu Coloráu tuvo estremáu en cuerpos numberaos según circunstancies históriques y organizativas, n'ocasiones de manera non consecutiva. Nel momentu de la Llarga Marcha, los numberosos cuerpos dieren llugar a tres grupos unificaos, conocíos como Primer Exércitu Coloráu (紅一方面軍 / 红一方面军 / Hóng Yī Fāngmiàn Jūn), Segundu Exércitu Coloráu (紅二方面軍 / 红二方面军 / Hóng Èr Fāngmiàn Jūn) y Cuartu Exércitu Coloráu (紅四方面軍 / 红四方面军 / Hóng Sì Fāngmiàn Jūn), nomes tamién dacuando traducíos como "Exércitu Coloráu del Primer Frente", "Exércitu Coloráu del Segundu Frente" y "Exércitu Coloráu del Cuartu Frente" pa estremalos de les divisiones más pequeñes según la numberación que s'utilizara con anterioridá. El Primer Exércitu Coloráu y el Cuartu Exércitu Coloráu surdieron nun primer momentu como fusiones de dellos d'esos cuerpos más pequeños, cuando entá se taba decidiendo la manera de reorganizar les fuercies armaes del Partíu Comunista y metanes enormes dificultaes de comunicación ente los distintos grupos armaos establecíos en distintes zones de China. Sicasí, tres la unificación d'estos dos grupos principales con estos nomes, namái llegaríase a formar el Segundu Exércitu Coloráu, nel que se fundieron los antiguos Sestu Cuerpu y Segundu Cuerpu. La falta de comunicación ente los distintos grupos y los cambeos de planes son la razón pola que nunca esistió un "Tercer Exércitu Coloráu", y los trés exércitos caltendríen les sos denominaciones históriques como Primero, Segundu y Cuartu Exércitu Coloráu.

Oríxenes

El Partíu Comunista de China (PCCh), fundáu en 1921 por Chen Duxiu con sofitu soviéticu, collaborara nun principiu col Partíu Nacionalista Chinu o Kuomintang (KMT), fundáu pol históricu revolucionariu republicanu Sun Yat-sen. Tres la inesperada muerte d'esti postreru en marzu de 1925, la llucha pol poder nel senu del KMT acabaría favoreciendo a Chiang Kai-shek, mozu militar que consiguió conquistar gran parte del centru y l'este de China, estableciendo un Gobiernu unificáu de la República de China, so la direición del KMT, con capital na ciudá de Nankín n'abril de 1927.

A diferencia d'otros dirixentes nacionalistes, como Wang Jingwei, que defendíen la necesidá de caltener la collaboración colos comunistes, Chiang Kai-shek, convertíu yá nel home fuerte del nuevu réxime nacionalista, rompió la cooperación col Partíu Comunista y llanzó campañes de persecución contra los sos dirixentes y militantes. Ante la rotura de la collaboración col KMT, los comunistes, tres dellos intentos fallíos de provocar insurrecciones urbanes (en Nanchang, Wuhan y Cantón), formaríen les sos propies fuercies armaes, l'Exércitu Coloráu (más palantre renombráu como Exércitu Popular de Lliberación), que se nutrieron nun principiu de desertores del exércitu de la República, lleal al KMT de Chiang Kai-shek. En 1928, los antiguos comandantes del exércitu nacionalista Zhu De y Peng Dehuai xuníense yá, xunto a dalgunos de los sos homes, al nuevu exércitu. D'esta manera, l'enfrentamientu ideolóxicu ente'l Partíu Comunista y el KMT tornar nun conflictu bélicu. Ente 1930 y 1934, Chiang Kai-shek llanzó cuatro grandes campañes militares contra'l PCCh, que punxeron al partíu nuna situación de gran debilidá, anque ensin llegar a ganalo. Los fracasos encadenaos dende l'empiezu de les campañes anticomunistes de Chiang Kai-shek llevaren a los asesores soviéticos a criticar a los dirixentes chinos del partíu, forzando la salida d'una serie de líderes máximos, como Chen Duxiu, Qu Qiubai y Li Lisan. Mentanto, un nuevu miembru del partíu, Mao Zedong, dirixió'l movimientu rural que consiguió poner so la direición del Partíu Comunista toa una estensa zona montascosa nes provincies sureñes de Jiangxi y Fujian, en redol a la ciudá de Ruijin. Esta zona controlada polos comunistes de Mao foi conocida como'l sóviet de Jiangxi, y el so nome oficial, como embrión d'un nuevu Estáu chinu, foi República Soviética de China.

Bandera utilizada pola República Soviética de China. Los caráuteres chinos de la parte inferior derecha son 中共, abreviatura del nome completu del Estáu y escritos, a la manera tradicional, de derecha a esquierda.

A pesar d'estos ésitos, la Xunión Soviética y los dirixentes prosoviéticos del partíu resabiaben fondamente de les idees de Mao, que xulgaben contraries a la ortodoxa revolucionaria, ya intentaron estremalo de puestos de responsabilidá en repitíes ocasiones. En xunetu de 1934, los líderes del partíu, los llamaos ventiocho bolxeviques, mozos militantes formaos en Moscú y encabezaos por Wang Ming y Bo Gu, consiguieron estremar a Mao de la direición del Partíu Comunista en Ruijin y ponelo baxu arrestu domiciliariu. Naquel momentu, el sóviet de Jiangxi tenía los díes contaos. L'exércitu de la República preparaba yá l'ataque a la zona comunista, la quinta de les campañes de cercu y aniquilación empobinaes por Chiang Kai-shek, y la disparidad de fuercies faía imposible que l'amenorgáu exércitu comunista pudiera aguantar l'ataque de les tropes nacionalistes. Ante la inminencia de la operación, los dirixentes comunistes decidieron que la única salida yera fuxir de Jiangxi escontra l'oeste, travesando'l territoriu controláu polos nacionalistes, y buscando axuntase con otros grupos de guerrilleros comunistes en zones interiores y aisllaes del país. La decisión d'abandonar Ruijin, tres siete años de gobiernu comunista, foi tomada conxuntamente por Zhu De, Comandante en Xefe del Exércitu Coloráu, los dirixentes del Partíu Bo Gu y Zhou Enlai, y l'axente alemán de la Komintern Otto Braun.

Por cuenta de la presencia de tropes nacionalistes en toes direiciones en redol a la zona comunista, el momentu y la manera de la fuxida caltuviéronse de callao hasta última hora. Nesi momentu los nacionalistes llegaben a un millón de soldaos. Les tropes del Exércitu Coloráu concentrar na llocalidá de Yudu, xunto al ríu homónimu, dende onde daría empiezu la Llarga Marcha. Anque dacuando considérase Ruijin, la capital del sóviet, como puntu de partida, pos d'ellí salieron los máximos dirixentes, el llugar de concentración y de salida pa les tropes foi esa pequeña llocalidá de Jiangxi, dende onde l'Exércitu Coloráu y los dirixentes de la República Soviética cruciaríen el ríu Yudu pa movese escontra'l suroeste, en direición a la provincia de Guangdong.

Al grupu del Exércitu Coloráu qu'abandonó'l sóviet de Jiangxi conózse-y como Primer Exércitu Coloráu. Nel momentu de la salida de Jiangxi, otros dos grupos importantes del Exércitu Coloráu, conocíos como Segundu y Cuartu Exércitu Coloráu, analayaben yá pel interior de China. El Cuartu Exércitu Coloráu taba sol mandu d'unu de los líderes más influyentes del partíu, Zhang Guotao, ente que'l Segundu Exércitu Coloráu taba comandado por He Long, antiguu fuxitivu convertíu en guerrilleru comunista, que consiguiera incorporar miles de mozos al so exércitu, asitiáu na provincia suroccidental de Guizhou. Les comunicaciones ente estos grupos estremaos del Exércitu Coloráu yeren inesistentes y, nel momentu de salir de Jiangxi, el Primer Exércitu Coloráu buscaba xunise con estes otres unidaes tremaes de les fuercies armaes comunistes. Naquel momentu, nun esistía entá una idea clara de cuál diba ser el destín final del viaxe.

Entamu de la Llarga Marcha

La salida de les tropes comunistes dende Yudu empezó na madrugada del 16 d'ochobre de 1934. Nesti momentu inicial, la Llarga Marcha taba integrada por unos 86.000 homes, ente los que s'atopaben 15.000 miembros non militares del partíu. Nel grupu viaxaben tamién 35 muyeres, esposes d'altos mandos. Munchos soldaos y miembros del partíu, alredor de 28.000, marxinaos polos sos dirixentes o a quien la so salú nun-yos dexaba encarar la durez de la fuxida, permanecieron en Ruijin, ente ellos l'antiguu líder comunista Qu Qiubai y l'hermanu menor de Mao Zedong Mao Zetan. Dambos seríen executaos pol exércitu nacionalista, dempués de qu'esti, el 10 de payares d'esi añu, entrara na ciudá, eslleiendo definitivamente'l sóviet de Jiangxi. El cadabre de Mao Zetan foi espuestu públicamente nes cais de Ruijin. Un fíu de Mao Zedong que quedara sol cuidu de los sos tíos foi apurríu a una familia llabradora pola vilba de Mao Zetan, y nunca se volvería a saber nada d'él.

El grupu avanzaba estremáu en delles unidaes. Per delantre, dos cuerpos de tropes armaes, comandados respeutivamente por Lin Biao y Peng Dehuai, facer abrir pasu al traviés de les llinies defensives del exércitu de la República, ente que por detrás d'estos dos columnes armaes siguía, estremáu en dos unidaes, el gruesu de la espedición, colos líderes del partíu sobre'l terrén: Zhou Enlai, Bo Gu y Otto Braun. Nesti grupu movíase tol personal alministrativo de la esmantelada República Soviética, tresportando diversos enseres, como un aparatu de rayos X, según les reserves d'oru y plata y tolos llibros de la biblioteca de Ruijin. La República Soviética de China convirtiérase asina nun Estáu itinerante, en busca de territoriu. Otros trés grupos más amenorgaos de tropes controlaben los lladrales y la retaguardia de la espedición.

Primeros combates y la batalla del ríu Xiang

Debíu al bloquéu nacionalista sobre'l sóviet de Jiangxi, l'equipamientu y armamentu de los soldaos comunistes yeren bastante escasos, a pesar de lo cual consiguiríen travesar los cuatro llinies de defensa que l'exércitu republicanu estableciera pa imponer el bloquéu económicu sobre'l sóviet de Jiangxi. Estes llinies defensives fueren formaes pa caltener un bloquéu comercial y non pa lluchar contra la totalidá del Primer Exércitu Coloráu, polo que los comunistes llograríen aprovechar la so superioridá numbérica pa vencer nes primeres batalles con relativa facilidá. En superando la tercer llinia de defensa nel ríu Xinfeng, l'Exércitu Coloráu entró de volao na provincia de Guangdong pa siguir escontra l'oeste, pasando primeru pel sur de Hunan y dempués pola provincia (actual rexón autónoma) de Guangxi. Nesta postrera habríen d'encarar la que foi posiblemente la batalla más dura de tola Llarga Marcha, en redol al ríu Xiang. Ellí atopábase la cuarta de les llinies defensives del exércitu nacionalista, pero Chiang Kai-shek, conocedor yá de la salida d'un exércitu de 86.000 homes del territoriu del sóviet, tuviera tiempu d'unviar refuerzos a la zona, de cuenta que l'Exércitu Coloráu tuvo qu'enfrentase a una batalla bien de más encarnizada que les anteriores. Los combates más intensos tuvieron llugar mientres dos díes, el 30 de payares y el 1 d'avientu de 1934. Les baxes y les deserciones amenorgaron la cifra de participantes na marcha a unos 30.000 efectivos, que consiguiríen superar finalmente la llinia defensiva del exércitu republicanu y enfusase en Guizhou.

En superando'l ríu Xiang, los sobrevivientes de la Llarga Marcha siguieron viaxe pola provincia sureña de Guizhou, sobre la que'l Gobiernu central tenía un control más nominal que real. Ellí, l'Exércitu Coloráu ocupó delles llocalidaes pequeñes, nes que pudieron abastecese de cebera y municiones. Les numberoses perdes humanes y materiales tres la batalla del ríu Xiang afectaren a la moral de los participantes na espedición. El 12 d'avientu de 1934 celebróse una xunta de dirixentes na llocalidá de Tongdao, na que Mao participó yá como estratega militar. El so ascensu escontra'l poder, en desterciu de los impopulares Bo Gu y Otto Braun, empezaba asina a manifestase na xunta de Tongdao, y confirmaríase un mes dempués na histórica xunta celebrada en Zunyi.

He Long y el Segundu Exércitu Coloráu

La intención inicial de los dirixentes comunistes chinos al abandonar Jiangxi yera llograr atopase col Segundu Exércitu Coloráu, otra de les divisiones principales de les fuercies armaes comunistes, apoderada pola figura pintoresca de He Long. Este yera un antiguu fuxitivu que fuera collaborador del KMT antes de sumase a la causa comunista. He Long había reclutado práuticamente un exércitu personal col que llegaría a establecer un sóviet na provincia de Hunan. Esti sóviet de Hunan eslleir en 1932, ante la perda de sofitos locales. He Long veríase asina forzáu a abandonar Hunan y consiguiría faese fuerte na provincia de Guizhou, onde llograría reclutar miles de mozos pal so exércitu. A pesar de la fama de brutalidá qu'arrodiaba a la figura d'He Long y al so exércitu, acusaos de participar en matances y saqueos, la so reputación bélica llegó a oyíos de los dirixentes del partíu en Jiangxi, que vieron como única salida pal Exércitu Coloráu la unión del grupu principal de Jiangxi col exércitu d'He Long.

Col fin d'alcontrar a He Long y los sos homes, una avanzadura del Primer Exércitu Coloráu, el llamáu Sestu Cuerpu, comandado por Xiao Ke, foi unviada escontra Guizhou n'agostu de 1934, dos meses antes del empiezu de la Llarga Marcha. Paradóxicamente, el grupu de Xiao Ke llograría atopar a He Long y el so exércitu pero perdería la comunicación col Primer Exércitu que venía por detrás. Asina, el grupu principal de la Llarga Marcha nun sería yá capaz d'establecer contautu con Xiao Ke y He Long hasta casi dos años dempués, n'ochobre de 1936, cuando estos postreros consiguieron llegar a la base comunista nel norte de China, qu'acabaría siendo'l destín final de la marcha.

La Xunta de Zunyi

Artículu principal: Xunta de Zunyi

Casa na que se celebró la Xunta de Zunyi. Na actualidá alluga un muséu.

Incapaces d'atopar el rastru d'He Long y los sos homes nun territoriu que-yos resultaba desconocíu, la espedición de la Llarga Marcha siguía'l so trayeutu pola provincia de Guizhou. El 7 de xineru de 1935, el Primer Exércitu Coloráu facer col control de la ciudá de Zunyi, unu de los principales nucleos comerciales de la provincia, y la llocalidá más grande que los comunistes llegaríen a controlar mientres tola Llarga Marcha. En Zunyi, los espedicionarios pasaron dellos díes folgando y planiando el futuru de la operación. Ellí celebróse la histórica xunta de dirixentes del partíu que confirmaría l'ascensu de Mao al poder, y que marcaría'l futuru del Partíu Comunista de China.

La Xunta de Zunyi tuvo llugar ente'l 15 y el 17 de xineru de 1935, nun momentu d'estrema debilidá del partíu tres les numberoses baxes sufiertes nel ríu Xiang. Los reveses militares fixeron crecer la rocea de les bases del partíu escontra la capacidá de mandu de los sos dirixentes.

La xunta empezó coles esposiciones per parte de Bo Gu y de Zhou Enlai de la situación del partíu y de les causes de los problemes. El terceru en tomar la pallabra foi Zhang Wentian, qu'anque formáu en Moscú y miembru de los llamaos ventiocho bolxeviques, averárase gradualmente a les tesis de Mao, convirtiéndose n'unu de los grandes aliaos d'esti xunto a Wang Jiaxiang. Zhang (o'l mesmu Mao, según delles fontes) llanzó un contundente ataque dialécticu contra Bo Gu y Otto Braun y l'estratexa militar que marcaren estos siguiendo les direutrices de la Komintern. Tres la dura intervención de Zhang Wentian, otros miembros del partíu, empezando por Wang Jiaxiang tomaron la pallabra y, unu tres otru, amosaron el so sofitu a Mao. Solo un miembru del Buró Políticu (identificáu como Gai Feng por delles fontes) intentó defender a Bo Gu y a Otto Braun, ensin ésitu. D'esta manera sellábase la suerte de los dirixentes prosoviéticos del partíu, que víen cómo les bases dáben-yos la llombu.

Na narración tradicional d'estos acontecimientos na República Popular China, la Xunta de Zunyi apaez según un momentu decisivu nel que camudó l'aldu del Partíu Comunista y nel que Mao tomó les riendes del poder. Tien De señalase, sicasí, qu'esta visión foi tachada de simplaya por dellos historiadores, cuantimás nos últimos años, por cuenta de la escasez de fontes y al fechu de que les primeres menciones a la resolución de Zunyi, que desaposiaría a Bo Gu del cargu de Secretariu Xeneral del Comité Central del Partíu Comunista de China secretariu xeneral en favor de Zhang Wentian, son toes posteriores a 1949. Mientres la Llarga Marcha, fueron numberoses les xuntes y discutinios y dellos críticos ven na interpretación oficial un exerciciu de propaganda a posteriori, que dexaría culpar a Bo Gu y Otto Braun de los fracasos anteriores al pasu por Zunyi, como la batalla del ríu Xiang, acutando a Mao el prestíu como artífiz de los ésitos posteriores. Na mesma República Popular fíxose bien poca investigación histórica sobre'l pasu de la Llarga Marcha por Zunyi y el mesmu Mao nunca volvería visitar la ciudá. Como en tantos otros episodios de la Llarga Marcha, la Xunta de Zunyi amuesa les dificultaes pa estremar el mitu de la realidá nuna historia en qu'elementos fantásticos y de propaganda, tal como apaecen nes adautaciones televisivu y cinematográficu, enzanquen l'analís oxetivu de la realidá histórica.

Arrequexaos nel suroeste

El 17 de xineru de 1935, la noticia de que les tropes de Chiang Kai-shek dirixir escontra Zunyi forzó a los comunistes a dar per concluyida la serie de xuntes y, a otru día, abandonaron la ciudá. Refugada la idea de xunise a He Long, que s'atopaba na provincia de Hunan, con demasiáu señores de la guerra y unidaes militares nacionalistes ente medies, Mao propunxo la idea d'avanzar direutamente escontra'l norte. Zunyi atopábase cerca de la provincia de Sichuan, onde podríen cruciar el ríu Yangzi pa xunise al Cuartu Exércitu Coloráu, la otra gran división de les fuercies armaes comunistes que, según les noticies que llegaren a Zunyi, atopar nel norte de Sichuan.

Sicasí, la zona de Sichuan al sur del Yangzi taba fuertemente vixilada por unidaes del exércitu de la República preparaes pa la llucha contra l'Exércitu Coloráu. Los comunistes intentaríen avanzar escontra'l norte, pero sufriríen una derrota militar na batalla de Tucheng. Tres esi revés, nuna nueva xunta na llocalidá de Dahetan, el 7 de febreru, decidió atayase el plan de Mao d'avanzar escontra'l norte en llinia recta. La imposibilidá d'acometer el trayeutu escontra'l norte llevó a los integrantes de la Llarga Marcha a movese en círculos mientres cuatro meses, llegando a cruciar el ríu Chishui ("agües coloraes") en cuatro causes, nuna serie d'ides y veníes en busca d'una zona segura, ente les provincies de Guizhou, Sichuan y un estremu de Yunnan. Mientres estos meses celebró un conxuntu de xuntes a les que se conoció como "xuntes de Zhaxi", pol nome de la zona de Yunnan, fronteriza con Sichuan, en que se celebraron. La xunta yá mentada de Dahetan foi una d'eses xuntes de Zhaxi, que siguieron afitando la nueva autoridá de Zhang Wentian y de Mao, y nel intre de les cualos tomóse la decisión d'intentar establecer una base permanente nel norte de Guizhou, en redol a Zunyi. En cruciando per segunda vegada'l ríu Chishui, el 27 de febreru, l'Exércitu Coloráu volvía ocupar Zunyi, práuticamente convertida nuna ciudá pantasma debida al éxodu de la población. Los planes d'establecer ellí una base permanente revelaríense invidables dempués d'una nueva derrota militar, na llocalidá de Luban Chang, unos 80 km al oeste de Zunyi, el 15 de marzu. Esi fracasu nel intentu d'asegurase un territoriu seguro provocó un nuevu abandonu de Zunyi escontra'l norte nun movimientu que llevaría a les tropes comunistes a cruciar el calce del Chishui per tercer vegada. Tres una curtia incursión en Sichuan, la espedición volvería reorientar l'aldu escontra'l sur, cruciando'l Chishui por cuarta y última vegada.

Foi mientres esti periodu cuando asocedió otru fechu relevante na biografía de Mao Zedong. La so esposa He Zizhen empezara la Llarga Marcha embarazada de cinco meses y daría a lluz a una neña nel mes de febreru de 1935, dempués de cruciar el ríu Chishui per primer vegada. Ante la imposibilidá de curiar a la neña nel senu d'una espedición militar, esta foi apurrida a una familia llabradora. Como nel casu del fíu de Mao Zedong y He Zizhen que se quedara tras en Ruijin, nunca se volvería a saber nada d'esta neña.

Una de les grandes dificultaes a les que s'enfrentaben los integrantes de la Llarga Cola día tres día yera'l suministru de cebera, según la busca de rutes pa prosiguir el viaxe escontra zones segures. Nesti enfotu, les dificultaes de comunicación cola población llocal yeren bien grandes una y bones la mayoría de los integrantes de la espedición nun falaben los dialeutos locales. Nestes zones ente Guizhou, Sichuan y Yunnan, estes dificultaes yeren entá mayores una y bones l'Exércitu Coloráu atopar en zones poblaes por minoríes étniques como los miao y yi, que falaben llingües totalmente distintes del chinu, y qu'amás víen con hostilidá a un exércitu foranu que la so llucha ideolóxica nun entendíen.

El Xeneralísimu Chiang Kai-shek, máximu dirixente del KMT y home fuerte del réxime nacionalista de la República de China, mover al suroeste chinu pa dirixir en persona les operaciones militares contra l'Exércitu Coloráu.

Con tou, la decisión d'avanzar escontra l'oeste per estes zones inhóspitas y poblaes por etnies minoritaries sería n'última instancia la salvación del Exércitu Coloráu y el gran ésitu estratéxicu de Mao. El mesmu Chiang Kai-shek moviérase a Guiyang, la capital provincial de Guizhou, pa dirixir les operaciones militares contra los comunistes. Tropes nacionalistes veníes dende otres partes de China, xuníes a exércitos provinciales controlaos por dirixentes locales taben preparaos pa enfrentase a los comunistes nel casu de qu'estos avanzaren escontra'l norte, como s'esperaba. Una de les decisiones táctiques de más ésitu del Exércitu Coloráu foi la so meyora escontra Guiyang. Anque los comunistes nun pretendíen atacar la ciudá, el movimientu de tropes escontra'l sur espertó l'alarma en Chiang Kai-shek, quien, ante esi desplazamientu inesperáu del Exércitu Coloráu, ordenó la unviada de tropes pa defender la capital provincial. La meyora escontra Guiyang resultó ser un puru movimientu tácticu del Exércitu Coloráu, que provocó la concentración de les tropes nacionalistes en redol a esa ciudá, dexando expedito el camín escontra l'oeste.

Enfusándose na provincia suroccidental de Yunnan, de nuevu l'Exércitu Coloráu viose forzáu a avanzar más y más escontra l'oeste, ante la imposibilidá de dirixise al norte peles rutes más direutes escontra la enorme provincia central china de Sichuan. Unu de los golpes d'efeutu del Exércitu Coloráu nesta fase de la marcha foi la meyora escontra la capital provincial, Kunming, nuna repetición de la operación similar que realizaren en redol a Guiyang. Les tropes nacionalistes, empeñaes en torgar el pasu de los comunistes al norte estableciérense na zona fronteriza ente Yunnan y Sichuan, dexando desarimada Kunming, la gran metrópolis del suroeste chinu. La meyora comunista escontra Kunming provocó un éxodu de la población y obligó a una movilización de les tropes nacionalistes pa intentar defender la ciudá. Anque una avanzadura sol mandu de Lin Biao llegaría a adicar Kunming el 29 d'abril de 1935, los comunistes nun tener# cuenta de tomar la ciudá y el movimientu de les tropes nacionalistes, sol mandu del señor de la guerra local Long Yun, abriría de nuevu una ruta escontra l'oeste, pola que la espedición de la Llarga Marcha enfusaríase entá más en territoriu inhóspito. Esta meyora escontra l'oeste dexó finalmente al Exércitu Coloráu cruciar el ríu Jinsha ("sables d'oru"), nome que recibe'l Yangzi na so parte inicial, y entrar en Sichuan. El pasu del Jinsha en siete barques faciendo viaxes continuos ente los dos orielles llevó siete díes y siete nueches. Finalmente, el 9 de mayu, los alredor de 30.000 integrantes de la Llarga Marcha completaben la travesía del ríu, y prosiguíen la so meyora escontra'l norte, en busca de la unión col Cuartu Exércitu Coloráu de Zhang Guotao.

Esti rodiu que supunxo evitar el trayeutu direutu escontra'l norte enzancó les condiciones de la marcha, per zones inhóspitas y poblaes por minoríes étniques non chines coles que los integrantes de la Llarga Marcha apenes podíen comunicase, pero, n'última instancia, foi la clave del ésitu final de la marcha al evitar l'enfrentamientu coles tropes nacionalistes.

Aldu al norte

El viaxe escontra l'oeste llevara a los integrantes de la Llarga Marcha hasta zones escasamente poblaes y bien alloñaes de los grandes centros urbanos controlaos pol Gobiernu central. En cruciando'l ríu Jinsha, el Primer Exércitu Coloráu afalagaba yá la posibilidá de xunise al Cuartu Exércitu Coloráu, el grupu muncho más numberosu de Zhang Guotao, que s'atopaba nel norte de Sichuan. Pa llograr la unión de los dos exércitos, Mao Zedong y los sos homes teníen de prosiguir el viaxe escontra'l norte percorriendo la franxa más occidental de Sichuan, travesando de nuevu zones poblaes por minoríes étniques coles que la comunicación yera difícil. El pasu per territoriu yi plantegaba munches duldes a los dirixentes dada la fama brutal d'esti pueblu de tradición guerrera, que nunca fuera apoderáu polos chinos han. Sicasí, aprovechándose de rivalidaes internes ente los yi, el xeneral Liu Bocheng llogró establecer una alianza col caudiellu yi Xiao Yedan. La "alianza de Yihai", como la conoció pola llocalidá na que s'algamar l'alcuerdu, dexó al Exércitu Coloráu algamar el ríu Dadu, más al norte, en cuenta de ayudar al clan yi de los kuchi na so guerra local contra la cla de los lohung.

El plan de Mao consistía en travesar el ríu Dadu na llocalidá de Anshunchang. Sicasí, nesta llocalidá había namái dos barques coles que cruciar el ríu, empresa que llevaría delles selmanes. Amás, Anshunchang taba abondo cerca de la capital provincial Chengdu, dende onde Chiang Kai-shek podía unviar les sos tropes con rapidez. Dáu'l peligru d'intentar travesar el Dadu en Anshunchang, una avanzadura del Exércitu Coloráu foi unviada al norte, siguiendo'l calce del ríu, col fin d'atopar un camín escontra la ponte de Luding, parte de la ruta comercial ente Chengdu y el Tíbet, qu'ufiertaba la única posibilidá de cruciar el ríu con rapidez. Una vegada atopáu'l camín, l'Exércitu Coloráu mover hasta la ponte, onde se llibraría una de les batalles más conocíes, y acasu mitificadas, de la Llarga Marcha.

Ponte de Luding, sobre'l ríu Dadu, na provincia de Sichuan, escenariu d'unu de los episodios más celebraos de la Llarga Marcha.

La escasez de testimonios direutos sobre esta fase de la Llarga Marcha llevó a dellos historiadores a cuestionar la veracidá de dellos fechos, ente los cualos ta precisamente la batalla de la ponte Luding, unu de los episodios más heroicos del periplu. La ponte taría protexida por tropes nacionalistes fuertemente armaes y l'espedición del Partíu Comunista llograría travesar el ríu gracies a la heroicidá d'un grupu amenorgáu de soldaos que cruciaron la ponte armaos con granaes en mediu del fueu enemigo. Estos soldaos consiguiríen algamar orellar norte del ríu y estenar el camín por que los sos compañeros pudieren pasar pela ponte. L'episodiu foi presentáu como un momentu clave nel intre de la Llarga Marcha y como un actu heroicu nel que l'Exércitu Coloráu vencería a tropes muncho más preparaes y meyor forníes nel bandu nacionalista. El fechu de qu'esti episodiu sía solo conocíu polos testimonios bien posteriores de líderes del Partíu Comunista que participaron na Llarga Marcha plantega, sicasí, munches interrogantes sobre les circunstancies reales en qu'asocedieron los fechos. Apocayá, dellos llibros cuestionaron la veracidá del rellatu tradicional. L'autora china Sun Shuyun, nel so llibru sobre la Llarga Marcha, recueye testimonios de paisanos ensin envolubrar nel conflictu políticu, según los cualos la presencia de soldaos nacionalistes defendiendo la ponte sería mínima. Otru llibru recién, el de Jung Chang y Jon Halliday va inclusive más lloñe, al negar inclusive que tuviera llugar nengún tipu d'enfrentamientu armáu en redol al ríu.

Quiera que non, lo cierto ye que l'exércitu comunista consiguió cruciar el ríu Dadu, prosiguiendo'l so viaxe escontra'l norte al traviés de la provincia de Sichuan, avanzando pela parte occidental de la provincia, de población tibetana. Tres una dura meyora per zones montascoses bien abruptas nes que Mao careció de malaria, les tropes llegaron al distritu de Mougong, anguaño Xiaojin, el 12 de xunu de 1935. Nesti llugar produció l'alcuentru ente los dos grupos principales del Exércitu Coloráu. Tres un momentu de dulda en que los soldaos de cada grupu creyeron tar frente a tropes nacionalistes, l'esplegue de banderes coloraes con focetes y martiellos desamarró l'allegría en dambes partes. Los dos grupos del Exércitu Coloráu atopábense frente por frente. L'allampada xunta del Primer Exércitu Coloráu col Cuartu Exércitu Coloráu, comandado por Zhang Guotao, llográrase.

Zhang Guotao y el Cuartu Exércitu Coloráu

El prestu debíu a la unión de los dos exércitos viose, sicasí, avafada pola rivalidá personal ente Mao Zedong y Zhang Guotao. Dambos coincidieren yá na Universidá de Beixín y, a diferencia d'otros militantes y dirixentes más nuevos, participaren na xunta fundacional del Partíu Comunista de China en Shanghai en 1921. Tres l'alcuentru de dambos exércitos, los dos líderes axuntar na llocalidá de Lianghekou el 26 de xunu, viéndose de frente per vegada primera dende 1923. Magar Mao convirtiérase nel home fuerte del partíu, Zhang tenía del so llau la superioridá militar. Esti consiguiera caltener un exércitu fuerte y bien forníu con más de 100.000 homes, ente que'l Primer Exércitu Coloráu habíase vistu abrasáu pola durez de la Llarga Marcha. Asina, nel momentu del alcuentru de los dos exércitos, Zhang Guotao apaecía como'l salvador del Primer Exércitu y de los líderes del partíu. Zhang yera amás miembru del Buró Políticu del partíu, y tenía les sos propies ambiciones de poder, que topetaríen coles del propiu Mao.

La xunta de Lianghekou nun dio nenguna resultancia positiva. Provisionalmente, dambos alcordaron mover la totalidá de los dos exércitos hasta'l distritu de Mao'ergai más al norte, entá na zona tibetana de Sichuan, onde se tomaría una decisión sobre la meyora de la marcha. A lo llargo de xunu y xunetu, asocediéronse les xuntes nes que s'aldericó la situación político y militar. Anque pa contentar a Zhang Guotao concedióse-y el cargu de comisariu políticu del Exércitu Coloráu qu'hasta entós ocupara Zhou Enlai, y aceptóse l'ingresu nel Buró Políticu de dos de los homes d'enfotu de Zhang, el deséu d'este de remplazar a Zhang Wentian como Secretariu Xeneral del Comité Central del Partíu Comunista de China secretariu xeneral del partíu viose atayáu ante la negativa de Mao, consciente del riesgu pa la so propia posición nel casu de que Zhang aportara a un altu cargu políticu y non puramente militar. Al pie de esta rivalidá ente los dos líderes poles sos ambiciones de poder, les diferencies estratéxiques acentuaríen la división ente dambos. Ente que Mao deseyaba prosiguir el viaxe escontra'l nordeste pa establecer una base al este del Ríu Mariellu, Zhang prefería la meyora escontra l'oeste p'alloñar más de les tropes nacionalistes y averase a la Xunión Soviética.

En superando una serie de montes nel norte de Sichuan, el grupu unificáu de los dos exércitos comunistes llegó a Mao'ergai. Ellí alcordóse la meyora escontra'l norte, pero en dos columnes estremaes. Per un sitiu atopábase la mayor parte del Primer Exércitu Coloráu, con Mao y los dirixentes procedentes de Jiangxi, pero sol mandu de Xu Xiangqian, home d'enfotu de Zhang Guotao. D'esta manera, el mandu militar taba claramente en manes de Zhang Guotao, que de la mesma dirixía la segunda columna cola casi totalidá del Cuartu Exércitu más l'agregu de dos cuerpos del Primer Exércitu. Mientres el grupu de Zhang Guotao avanzaba per una ruta escontra'l noroeste, el de Mao, unos diez vegaes más amenorgáu, avanzaba per una ruta más al este. La división taba más motivada pol refugu de dambos líderes a viaxar xuntos que por necesidaes táctiques.

Los dos columnes calteníen contautu per telégrafu, y les discrepancies llevaron rápido a nuevos desencuentros que resultaríen na práutica división del Partíu Comunista. Ente que Zhang Guotao consideraba que'l mandu de la operación militar correspondía-y, Mao utilizaba'l so poder nel aparatu políticu pa nun acatar les órdenes de Zhang. El 9 de setiembre de 1935 producióse la rotura. Antes del amanecer, el grupu de Mao, nel qu'entá taben los principales dirixentes del partíu, abandonó a Xu Xiangqian y a los sos homes. Faciendo casu omiso a les órdenes d'este y de Zhang Guotao, el grupu de Mao prosiguía'l viaxe escontra'l norte en solitariu, rompiendo la cooperación col Cuartu Exércitu.

Este sería unu de los momentos de mayor crisis mientres la espedición, que tuvo a puntu de provocar un enfrentamientu armáu ente los dos facciones del partíu. Zhang Guotao sintióse traicionáu, ente que Mao, nel recuentu posterior de los fechos, acusaría pela so parte a Zhang de conspirar pa faese col poder nel partíu. La división convertía a los homes de Mao, apenes 8.000, nuna especie de grupu fuxitivu frente al grupu mayoritariu de Zhang Guotao.

Nesti momentu, Zhang Guotao paecía tener toles opciones pa liderar el Partíu Comunista de China, ente que Mao llevaba a los sos homes escontra un destín inciertu, cruciando la zona más despoblada de tola Llarga Marcha. Esta parte del norte de Sichuan y el sur de Gansu, de barraqueres y tierra manera, sería una de les más difíciles de la marcha.

Sicasí, el grupu de Zhang Guotao salió peor paráu por cuenta de los enfrentamientos armaos col exércitu de Ma Bufang y Ma Buqing, los señores de la guerra musulmanes que controlaben Qinghai y partes de Gansu y Ningxia como un feudu familiar. Aliaos col Gobiernu central pa defender los sos intereses comunes, los Ma llanzaron un feroz ataque contra la Lexón Occidental, un grupu de más de 20.000 homes que se dixebrara del Cuartu Exércitu de Zhang Guotao pa llevar a cabu la misión d'avanzar escontra la frontera cola Xunión Soviética en busca de l'ayuda material del Gobiernu de Stalin. La misión foi sicasí un fracasu, y l'enfrentamientu armáu ente la debilitada y esfamiada Lexón Occidental y l'exércitu llocal de los Ma saldar cola muerte o captura de la casi totalidá de los 20.000 homes de la Lexón, n'unu de los episodios menos conocíos de la Llarga Marcha, y que les sos causes son entá güei motivu de discutiniu.

Estes derrotes tan severes sufiertes polos homes de Zhang Guotao estazaron y amenorgaron al Cuartu Exércitu, que los sos sobrevivientes, entá sol mandu del propiu Zhang, acabaríen siguiendo'l camín de Mao escontra'l norte, en busca del únicu llugar seguru que podíen atopar: el sóviet de Shaanxi, la zona comunista establecida por Liu Zhidan nel norte de China.

La llegada a Shaanxi

N'algamando la remota provincia nortiza de Gansu, el grupu de Mao Zedong acabaría afitando'l so destín definitivu nel llamáu sóviet de Shaanxi, la zona comunista que surdiera nel norte sol mandu de Liu Zhidan.

Liu formárase como militar col exércitu del KMT na Academia Militar de Whampoa xunto a Chiang Kai-shek, pero llueu se xuntara a la causa comunista, treslladándose a la so provincia natal de Shaanxi, onde formó un grupu armáu que robaba a los poderosos pa partir el botín ente los más desfavorecidos. Convertíu asina nun héroe popular nel área rural del norte de Shaanxi, Liu Zhidan consiguiría, cola estrecha collaboración de Gao Gang y otros miembros del Partíu Comunista, asegurase'l control sobre una zona nel norte de la provincia. Anque la rexón controlada por Liu yera muncho más amenorgada que l'antiguu sóviet de Jiangxi o que los otros sóviets qu'esistieren en Sichuan y Hunan, esta acabaría siendo'l llugar d'alcuentru y d'abellugu de toles fuercies comunistes.

Na versión más habitual de los fechos, les circunstancies que llevaron al grupu de Mao hasta'l sóviet de Liu Zhidan seríen casuales, una y bones la llectura accidental d'un periódicu na ciudá de Hadapu en Gansu daría a conocer a los homes de Mao la noticia de l'actividá comunista en Shaanxi, hasta entós desconocida pa ellos. Otres versiones de los fechos apunten a la presencia ente los integrantes del Primer Exércitu de siquier un soldáu natural de Shaanxi que conocía la base de Liu Zhidan y que convencería a Mao de qu'esi sería un destín seguru pa la espedición.

Quiera que non, los sobrevivientes del Primer Exércitu dirixiéronse finalmente a la zona controlada por Liu Zhidan. Asina, nel branu de 1935, el grupu de tropes comandado por Mao siguió'l so trayeutu escontra'l norte, travesando'l sur de les provincies de Gansu y Ningxia. La durez del terrén y los enfrentamientos esporádicos con fuercies nacionalistes siguiríen causando baxes nes files comunistes. Finalmente, el 20 d'ochobre de 1935, el grupu de Mao llegaba a la llocalidá de Wuqi, nel distritu de Bao'an, anguaño llamáu Yan'an, onde s'axuntaron colos sos collacios de Shaanxi, poniendo puntu final a la Llarga Marcha. Nesi momentu solo quedaben unos 8.000 homes de los alredor de 86.000 qu'empezaren la marcha un añu antes. Magar les muertes en combate y por enfermedá, según un númberu probablemente grande de deserciones, tuvieren a puntu d'acabar col Partíu Comunista, la llegada al norte suponía la xunta de dellos grupos esvalixaos, que consiguíen xunir les sos fuercies nun mesmu llugar de China. Mientres los meses siguientes, sobrevivientes del Cuartu Exércitu de Zhang Guotao que se moviera al oeste llegaríen tamién a la base comunista del norte, onde Mao Zedong yera yá reconocíu como líder indiscutible del partíu.

Liu Zhidan, magar ser el salvador del Exércitu Coloráu, foi acusáu d'espiar pal KMT y foi fechu presu y torturáu cuando los primeres integrantes del Exércitu Coloráu llegaron al sóviet de Shaanxi. Lliberáu tres la posterior llegada de Mao a Bao'an, morrería en circunstancies nunca del tou esclariaes unos meses dempués.

El viaxe al norte del Segundu Exércitu Coloráu

El Segundu Exércitu Coloráu llegaría inclusive más al oeste que'l Primer Exércitu, cruciando'l ríu Jinsha n'abril de 1936 pela Ponte del Arcu Iris de Fierro na llocalidá de Lijiang.

El Segundu Exércitu Coloráu d'He Long y Xiao Ke, que permaneciera nel norte de Hunan hasta entós, empezaría la so Llarga Marcha particular en payares de 1935. La ruta siguida pol Segundu Exércitu foi inclusive más trabancosa que la que siguiera un añu antes el Primer Exércitu, alloñar entá más escontra l'oeste, cruciando'l ríu Jinsha na llocalidá de Lijiang, nel estremu noroccidental de la provincia de Yunnan.

Foi precisamente esti grupu d'He Long y Xiao Ke, nel so periplu particular, el que prindaría a dos misioneros europeos, Rudolf Bosshardt y Arnolis Hayman, xunto a les sos esposes y los fíos de Hayman, y una muyer, Grace Emblen. Les muyeres y los neños seríen lliberaos al cabu d'once díes, ente que Bosshardt y Hayman seríen calteníos prisioneros mientres munchos meses, col fin de llograr dineru esixendo'l pagu d'un rescate pola so lliberación. Esti tipu de práutiques, cercanes a la delincuencia común, alimentaron una suerte de lleenda negra en redol a la Llarga Marcha, qu'oldea cola visión oficial del Partíu Comunista. El suizu Bosshardt pasaría finalmente 560 díes en cautividá y cuntaría les sos esperiencies nun llibru, The restraining hand, publicáu en Londres en 1936, y que constitúi un documentu escepcional al ufiertar una visión interna del día ente día de la marcha, centrada nos detalles cotidianos y non nos oxetivos ideolóxicos nin nes xestes militares.

Dempués de casi un añu de viaxe, los homes d'He Long llegaben a Bao'an el 22 d'ochobre de 1936. Esa fecha, conocida en China como la "unión de los trés exércitos", foi'l final definitivu de la Llarga Marcha, con toles fuercies comunistes yá arrexuntaes nun mesmu llugar.

Consecuencies

La Llarga Marcha supunxo'l finxu más importante na historia del Partíu Comunista de China mientres la so etapa na clandestinidá, y marcó la xubida definitiva al poder de Mao Zedong y la derrota de los sos rivales políticos. D'ente estos postreros, Bo Gu, líder del partíu cuando empezó la Llarga Marcha, pasó a un segundu planu tres la marcha, y morrería nun accidente d'aviación en 1945. Wang Ming, l'otru dirixente de los ventiocho bolxeviques, volvió a China dende la Xunión Soviética, pasando tamién a un segundu planu hasta que, años dempués, acabaría los sos díes exiliáu en Moscú, dende onde escribiría artículos en favor del modelu comunista soviéticu y en contra de les idees de Mao. Otto Braun, l'únicu estranxeru nel Exércitu Coloráu, permaneció en Shaanxi hasta 1939, cuando foi espulsáu de China y volvió a la Xunión Soviética; munchos años dempués escribiría feroces crítiques a Mao dende la República Democrática Alemana. Tocantes a Zhang Guotao, el gran rival de Mao na fase final de la Llarga Marcha, acabó abandonando'l Partíu Comunista y pasándose al KMT; en 1949, ante la inminente victoria comunista na Guerra Civil, fuxiría a Ḥong Kong, dende onde se diría finalmente a Canadá. Nunca volvió a China, morriendo na probeza nuna residencia de vieyos na ciudá de Toronto en 1979. L'únicu de los dirixentes anteriores del Partíu Comunista que caltendría un puestu de privilexu foi Zhou Enlai, quien aceptó d'acordies ser degoláu por Mao na xerarquía del partíu y años más tarde, tres la proclamación de la República Popular China, pasaría a ser unu de los dirixentes chinos más importantes. Como Mao y Zhou, práuticamente tolos grandes líderes del Partíu Comunista nes siguientes décades seríen veteranos de la Llarga Marcha, tales como Zhu De, Lin Biao, Peng Dehuai, Liu Shaoqi o Deng Xiaoping, ente otros.

Debíu al gran simbolismu de la Llarga Marcha na historia del Partíu Comunista de China y, bien n'especial, na xubida de Mao al poder, esti episodiu históricu tuvo siempres arrodiáu d'una ciertu discutiniu al respective de cuántu hai de verdá y cuánto de lleenda na narración tradicional. Anque hai numberoses fontes que confirmen que los fechos principales asocedieron tal como fueron descritos, munchos acontecimientos tán entá abiertos a distintes interpretaciones. Una de les mayores diferencies ente la versión oficial del partíu y dellos estudios críticos publicaos nos últimos años centrar en si'l gruesu de les baxes nes files comunistes habríase por cuenta de muertes en combate o, otra manera, a deserciones. Un casu especialmente representativu d'esti alderique ye'l de la batalla del ríu Xiang, en que'l númberu d'integrantes del Exércitu Coloráu amenorgar dende unos 86.000 hasta apenes 30.000. Según la versión del Partíu Comunista de China, estes baxes habríense por cuenta de la muerte de más de 50.000 homes en combate heroicu, ente que dellos llibros recién como'l de Sun Shuyun, críticu, y el de Chang y Halliday, fondamente contrariu a la figura de Mao y al comunismu chinu, consideren que'l númberu de muertes nun pudo ser tan alto, y que la mayoría d'eses baxes seríen debíes a deserciones.

A pesar del ésitu del reagrupamientu final nel norte, el Partíu Comunista atopar nuna situación de suma debilidá a la fin de la Llarga Marcha, controlando namái una zona montascosa d'escasa relevancia estratéxica y bien alloñada de les grandes ciudaes y centros industriales chinos. La espresión "Llarga Marcha", coles sos connotaciones de xesta, sería acuñada por Mao nun discursu pocu dempués de la llegada a Shaanxi, pero la perceición más estendida naquel momentu vía'l repliegue del Exércitu Coloráu como una derrota. Sicasí, la invasión xaponesa en 1937 arruinaría los planes de Chiang Kai-shek d'acabar coles bases de poder comunistes. Ante la invasión d'un enemigu esterior, los nacionalistes del Kuomintang veríense obligaos a collaborar col Partíu Comunista na resistencia a la invasión. Esti cambéu na situación dexaría a los comunistes de Mao afitar el so control nel noroeste y, col espíritu de la Llarga Marcha siempres presente, caltener la llucha contra l'exércitu xaponés primeru y, tres 1945, de nuevu contra los nacionalistes hasta la victoria final en 1949 na Guerra Civil China. La victoria comunista na guerra tuvo de resultes la proclamación de la nueva República Popular, y convirtió a Mao Zedong, el trunfador de la Llarga Marcha, nel nuevu líder supremu de China.

Referencies

• Sun Shuyun (2006). The Long March. HarperCollins. ISBN 0-007-19479-X.
• Jocelyn, Ed y McEwen, Andrew (2006). The Long March. Londres: Constable. ISBN 1-84529-255-3.
• Spence, Jonathan D. (1999). The Search for Modern China. Nueva York: W. W. Norton and Company. ISBN 0-393-30780-8.
• Hsü, Immanuel C. Y. (1999). The Rise of Modern China. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-195-12504-5 6th edition.
• Chang, Jung y Halliday, Jon (2006). Mao: la historia desconocida. Madrid: Taurus ediciones. ISBN 84-30605-97-5.
• Fairbank, John King y Feuerwerker, Albert (editores) (1986). The Cambridge History of China Volume 13, Republican China, 1912–1949 (2). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-24338-6.
• Nolan, John M. (Summer, 1966). «The Long March: Fact and Fancy». Military Affairs 30 (2). páxs. 77-90 [1]. 

Bibliografía adicional

• Fairbank, John King (1997). China, una nueva historia. Barcelona: Editorial Andrés Bello. ISBN 84-89691-05-3.

Enllaces esternos

• La verdadera Llarga Marcha, artículu de la escritora china Sun Shuyun (en Project Syndicate).
• La Gran Marcha del Exércitu Coloráu, artículu nel sitiu web oficial de China.

• Datos: Q46333
• Multimedia: Long March