North American X-15

North American X-15
	modelu d'aeronave
	Aeronave esperimental y sub-orbital spaceplane (en)
Información
Fabricante	North American Aviation (es)
Historia
Primer vuelu	8 xunu 1959
Entrada en serviciu	17 setiembre 1959
Retirada de serviciu	avientu 1968
Fuercia Aérea de los Estaos Xuníos
NASA
Carauterístiques
Unidaes fabricades	3

El North American X-15 yera un avión cohete que formaba parte de la serie X d'aviones esperimentales utilizaos pola USAF, la NASA y la USN. El X-15 consiguió delles marques de velocidá y altitú a empiezos de los años 1960, algamando la llende col espaciu esterior (Llinia de Kármán) y llogrando información que sería utilizada nel diseñu d'aviones y naves espaciales darréu.

Mientres el programa del X-15, trece vuelo, realizaos por ocho pilotos, algamaron el criteriu de la USAF de vuelu espacial al pasar los 80 km d'altitú y los pilotos recibieron el títulu d'astronautes per parte de la Fuercia Aérea. Dos pilotos amás recibieron les ales d'astronauta de la NASA.^[1]

De toles misiones del X-15, dos vuelos realizaos pol mesmu pilotu, tamién consiguieron la calificación de vuelu espacial de la FAI al pasar la llende de 100 km.

Historia

X-15 aterrizando, onde puede apreciase los patinos.

El pidimientu pa propuestes orixinal foi publicada pa la estructura del avión el 30 d'avientu de 1954 y pal motor de cohete el 4 de febreru de 1955. North American recibió'l contratu pa la estructura en payares de 1955 y Reaction Motors foi contratada en 1956 p'apurrir los motores.

Como dellos aviones de la serie X, el X-15 foi diseñáu pa ser tresportáu so l'ala d'un B-52. El fuselaje yera allargáu y cilíndricu, con carenas na parte posterior que-y daba una aspeutu esplanáu y con aletes en forma de cuña dorsales y ventrales. El tren d'aterrizaxe retráctil consistía nuna rueda nel morru y dos patinos (p'apurrir mayor espaciu llibre parte de l'aleta ventral refugábase antes d'aterrizar). Los dos motores XLR-11 del modelu inicial X-15A apurría 36 kN d'emburrie. El motor real del X-15 sería un únicu XLR-99 con una fuercia d'emburrie de 254 kN a nivel del mar y 311 kN n'altor máximu.

Antes de 1958, los oficiales de la USAF y la NACA (darréu, la NASA) aldericaron sobre un X-15 orbital, denomináu como X-15B, que sería llanzáu al espaciu utilizando un misil Navajo. La idea foi refugada cuando se formó la NASA y aprobóse el Proyeutu Mercury pa un vuelu espacial tripuláu. Escontra 1959, el programa del planiador espacial X-20 Dyna-Soar convertir nel métodu preferíu pola USAF pa llanzar una nave espacial militar a órbita. El programa del X-20 foi atayáu a empiezos de los años 1960.

El primer vuelu del X-15 foi una prueba ensin propulsión realizada por Scott Crossfield el 8 de xunu de 1959, siguíu del primer vuelu propulsado el 17 de setiembre. El primer vuelu col motor XLR-99 realizóse'l 15 de payares de 1960.

Fabricáronse un total de tres aviones X-15 y realizaron 199 vuelos de pruebes, el postreru'l 24 d'ochobre de 1968. Entamóse realizar el vuelu númberu 200 sobre Smith Ranch (Nevada). Taba previstu pal 21 de payares d'esi añu con William J. Knight como pilotu. Dellos problemes téunicu y atmosféricu retrasaron el llanzamientu siquier seis veces hasta finales d'avientu. Finalmente, tres la cancelación debíu al tiempu'l 20 d'avientu de 1968, decidióse que nun se realizaría'l vuelu. Los X-15 fueron preparaos pa ser almacenaos: el X-15 #1 foi unviáu al Muséu Nacional del Aire y l'Espaciu en Washington DC; el X-15 #2 exhibir nel Muséu Nacional de la Fuercia Aérea de los Estaos Xuníos na base aérea de Wright-Patterson (Ohio); el X-15 #3 foi destruyíu nun accidente'l 15 de payares de 1967.

Un total de doce piloto volaron nel avión, incluyendo a Neil Armstrong, que se convertiría nel primer home en triar la Lluna, y a Joe Engle, que se convertiría en comandante nes misiones del tresbordador espacial. En xunetu y agostu de 1963 el pilotu Joe Walker crució la marca de 100 km d'altitú, convirtiéndose na primer persona en llegar al espaciu dos veces.

El pilotu de pruebes de la USAF, el mayor Michael J. Adams morrió'l 15 de payares de 1967 cuando'l so X-15 empezó a xirar en descensu y darréu desintegrarse cuando l'aceleración algamó 15 g (147 m/s²), espardiendo los restos del avión en 130 km². El 8 de xunu de 2004 alzóse un monumentu nel llugar onde s'atopó la cabina, cerca de Randsburg. Adams recibió póstumamente les ales d'astronauta pol so últimu vuelu nel X-15 #3, qu'algamó una altitú de 81,1 km. En 1991, añadióse'l nome de Adams al Astronaut Memorial del centru espacial John F. Kennedy.

El segundu X-15A foi remocicáu tres un accidente d'aterrizaxe. Allargóse'l so fuselaje 74 cm, fornióse-y con depósitos de combustible adicionales y recibió un tratamientu anticalor na so superficie. L'avión recibió la denominación de X-15A-2 y realizó el so primer vuelu'l 28 de xunu de 1964, algamando una velocidá de 7.274 km/h (2.021 m/s).

Les altitúes alcanzaes pol X-15 permanecieron ensin ser superaes por un avión tripuláu sacante'l tresbordador espacial hasta'l tercer vuelu del SpaceShipOne en 2004. Les velocidaes y altitúes fueron superaes con frecuencia en cohetes ensin tripular como'l Pegasus. El estatorreactor Boeing X-43 consiguió averase a Mach 10 el 16 de payares de 2004 a una altitú de 29 km.

Cinco aviones tuvieron arreyaos nel programa del X-15, trés d'ellos aviones-cohete X-15 y dos B-52 pa tresporte.

X-15A-1 - 56-6670, 82 vuelos propulsados.
X-15A-2 - 56-6671, 53 vuelos propulsados.
X-15A-3 - 56-6672, 64 vuelos propulsados.
NB-52A - 52-003 (retiráu n'ochobre de 1969)
NB-52B - 52-008 (retiráu en payares de 2004)^[2]

X-15/Blue Scout

En marzu de 1962 la NASA propunxo utilizar el X-15 como llanzador orbital, utilizando un cohete Blue Scout como vector a ser llanzáu dende'l banduyu del X-15 por aciu un raíl estensible.^[3] El proyeutu foi refugáu por cuenta de duldes sobre la seguridá y la so viabilidá económica.

Vuelos

Vuelos a mayor altitú

Nos Estaos Xuníos esisten dos definiciones p'astronauta según l'altitú que consiguiera. La USAF decidió dar les ales d'astronauta a aquellos que superaren la llende de 80 km. La FAI establez la llende del espaciu en 100 km. Trece vuelo del X-15 superaron los 80 km y dos d'ellos los 100 km.

Vuelos del X-15 superiores a 80 km d'altitú
Vuelu	Fecha	Velocidá máxima	Altitú	Pilotu
Vuelo 62	17 de xunetu de 1962	6.167 km/h	95.940 m	Robert M. White
Vuelu 77	17 de xineru de 1963	5.918 km/h	82.810 m	Joe Walker
Vuelu 87	27 de xunu de 1963	5.512 km/h	86.870 m	Robert Rushworth
Vuelu 90	19 de xunetu de 1963	5.971 km/h	106.010 m	Joe Walker
Vuelu 91	22 d'agostu de 1963	6.106 km/h	107.960 m	Joe Walker
Vuelu 138	29 de xunu de 1965	5.523 km/h	85.527 m	Joseph H. Engle
Vuelu 143	10 d'agostu de 1965	5.713 km/h	82.601 m	Joseph H. Engle
Vuelu 150	28 de setiembre de 1965	6.006 km/h	90.099 m	John B. McKay
Vuelu 153	14 d'ochobre de 1965	5.720 km/h	81.230 m	Joseph H. Engle
Vuelu 174	1 de payares de 1966	6.035 km/h	93.543 m	Bill Dana
Vuelu 190	17 d'ochobre de 1967	6.206 km/h	85.500 m	Pete Knight
Vuelu 191	15 de payares de 1967	5.745 km/h	81.080 m	Michael J. Adams^†
Vuelu 197	21 d'agostu de 1968	5.541 km/h	81.530 m	Bill Dana

^† Fináu nel vuelu

Vuelos a mayor velocidá

Los diez vuelos del X-15 a mayor velocidá
Vuelu	Fecha	Velocidá máxima	Altitú	Pilotu
Vuelo 45	9 de payares de 1961	6.587 km/h	30.968 m	Neil Armstrong
Vuelu 59	27 de xunu de 1962	6.605 km/h	37.704 m	Joe Walker
Vuelu 64	26 de xunetu de 1962	6.420 km/h	30.145 m	Neil Armstrong
Vuelu 86	25 de xunu de 1963	6.294 km/h	34.077 m	Joe Walker
Vuelu 89	18 de xunetu de 1963	6.317 km/h	31.943 m	Robert Rushworth
Vuelu 97	5 d'avientu de 1963	6.466 km/h	30.785 m	Robert Rushworth
Vuelu 105	29 d'abril de 1964	6.286 km/h	30.968 m	Robert Rushworth
Vuelu 137	22 de xunu de 1965	6.338 km/h	47.518 m	John B. McKay
Vuelu 175	18 de payares de 1966	6.840 km/h	30.145 m	Pete Knight
Vuelu 188	3 d'ochobre de 1967	7.274 km/h	58.552 m	Pete Knight

Pilotos del X-15^†

Pilotu	Organización	Vuelos totales	Vuelos espaciales (USAF)	Vuelos espaciales (FAI)	Númberu Mach máximu	Velocidá máxima (km/h)	Altitú máxima (m)
Michael J. Adams^††	USAF	7	1	0	5,59	6.151	81.077
Neil Armstrong	align="center"\| 7	0	0*	5,74	6.420	63.246
Scott Crossfield	North American	14	0	0	2,97	3.154	24.725
Bill Dana	align="center"\| 16	2	0	5,53	6.272	93.543
Joseph H. Engle	USAF	16	3	0*	5,71	6.257	85.527
Pete Knight	USAF	16	1	0	6,70	7.274	85.496
John B. McKay	align="center"\| 29	1	0	5,65	6.217	90.099
Forrest S. Petersen	USN	5	0	0	5,3	5.794	31.029
Robert Rushworth	USAF	34	1	0	6,06	6.466	86.868
Milt Thompson	align="center"\| 14	0	0	5,48	5.993	65.258
Joe Walker	USAF	25	3	2	5,92	6.605	107.960
Robert M. White	USAF	16	1	0	6,04	6.587	95.936

^† El capitán Iven Kincheloe fuera escoyíu en setiembre de 1957 como pilotu de pruebes de la USAF pal programa del X-15 (col capitán Bob White como'l so sustitutu) pero morrió nun accidente con F-104 antes de poder volar nel X-15.

^†† Fináu nel vuelu 191 del X-15.

* Estos dos pilotos cruciaron la llende de los 100 km dempués de dexar el programa X-15. Armstrong nel proyeutu Gemini y nel programa Apollo y Engle nel programa del tresbordador espacial.

Especificaciones

Xenerales

Tripulación: 1
Llargor: 15,45 m
Valumbu: 6,8 m
Altor: 4,12 m
Superficie alar: 18,6 m²
Pesu en vacíu: 6.620 kg
Pesu cargáu: 15.420 kg
Máximu pesu al despegue: 15.420 kg
Planta motriz: un motor de cohete de combustible líquidu Thiokol XLR-99-RM-2 de 313 kN d'emburrie a 30 km d'altitú.

Rendimientu

Velocidá máxima: Mach 6,85 (7.274 km/h)
Algame máximu: 450 km
Techu de vuelu: 108 km
Réxime d'ascensu: 300 m/s
Carga alar: 829 kg/m²
Rellación emburrie-pesu: 2,07

Ver tamién

Avión-X

Referencies

↑ Jenkins, Dennis R. (2001). Space Shuttle: The History of the National Space Transportation System, 3rd edition, Voyageur Press. ISBN 0-9633974-5-1.
↑ NASA's Boeing NB-52B Stratofortress Mothership Walkaround
↑ Air-launched orbital launch vehicle. Family: Air-Launched. Country: USA. Status: Design 1962.

Bibliografía

Robert Godwin, ed., X-15 (The NASA Mission Reports), (Apogee Books, 2001) ISBN 1-896522-65-3
Milton O. Thompson y Neil Armstrong, At the Edge of Space: The X-15 Flight Program (Smithsonian Institution Press, 1992) ISBN 1-56098-107-5
Richard Tregaskis, X-15 Diary: The Story of America's First Space Ship (iUniverse.com, 2000) ISBN 0-595-00250-1
Hypersonics Before the Shuttle: A Concise History of the X-15 Research Airplane - NASA (PDF)
X-15 research results with a selected bibliography - NASA (PDF
Flight experience with shock impingement and interference heating on the X-15-2 research airplane 1968 - NASA (PDF)
Thermal protection system X-15A-2 Design report 1968 - NASA (PDF)
American X-Vehicles: An Inventory X-1 to X-50, SP-2000-4531 - June 2003; NASA (PDF)
X-15/Blue Scout en Encyclopedia Astronautica

Enllaces esternos

Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a North American X-15.
X-15, Hypersonic Research at the Edge of Space (NASA) (n'inglés)
X-15, Research Results with a Selected Bibliography (NASA) Archiváu 2022-04-13 en Wayback Machine (n'inglés)
Transiting from Air to Space: The North American X-15 (NASA) Archiváu 2022-05-11 en Wayback Machine (n'inglés)
Proceedings of the X-15 First Flight 30th Anniversary Celebration (NASA) Archiváu 2022-03-14 en Wayback Machine (n'inglés)
X-15A en Encyclopedia Astronautica (n'inglés)

[Jenkins-1] Jenkins, Dennis R. (2001). Space Shuttle: The History of the National Space Transportation System, 3rd edition, Voyageur Press. ISBN 0-9633974-5-1.

[2] NASA's Boeing NB-52B Stratofortress Mothership Walkaround

[3] Air-launched orbital launch vehicle. Family: Air-Launched. Country: USA. Status: Design 1962.

[1]

[2]

[3]