সমললৈ যাওক

মাৰখোৰ

অসমীয়া ৱিকিপিডিয়াৰ পৰা
20:54, 15 December 2024-ত InternetArchiveBot (আলোচনা | বৰঙণি) সদস্য‌ই কৰা সংশোধন (Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5)
(সালসলনি) ← আগৰ সংশোধন | শেহতীয়া সংশোধন (সালসলনি) | নতুন সংশোধন → (সালসলনি)
মাৰখোৰ
মতা মাৰখোৰ
সংৰক্ষণ স্থিতি
CITES Appendix I (CITES)[2]
বৈজ্ঞানিক শ্ৰেণীবিভাজন e
অধিজগৎ: সংকোষকেন্দ্ৰী
ৰাজ্য: প্ৰাণী
পৰ্ব: পৃষ্ঠদণ্ডী
শ্ৰেণী: স্তন্যপায়ী
পৰিয়াল: Bovidae
উপপৰিয়াল: Caprinae
গণ: Capra
প্ৰজাতি: C. falconeri[1]
দ্বৈৰাশিক নামকৰণ
Capra falconeri[1]
(ৱেবনাৰ, ১৮৩৯)
Subspecies

See text

মাৰখোৰৰ বিচৰণ ভূমি

মাৰখোৰ বা বন-ছাগলী (ইংৰাজী: Markhor; বৈজ্ঞানিক নাম: Capra falconeri) এবিধ বৃহৎ বনছাগলীৰ প্ৰজাতি দক্ষিণ এছিয়া আৰু মধ্য এছিয়াৰ প্ৰধানকৈ পাকিস্তানৰ ভিতৰত, কাৰকোৰাম পৰ্বতমালা, আফগানিস্তানৰ কিছু অংশ, দক্ষিণ উজবেকিস্তান, ভাৰতৰ জম্মু-কাশ্মীৰ আৰু হিমালয়ত পোৱা যায়। ২০১৫ চনৰ পৰা ইয়াক আই ইউ চি এন ৰঙা তালিকাত বিলুপ্তপ্ৰায় প্ৰাণী হিচাপে তালিকাভুক্ত কৰা হৈছে।[2]সমগ্ৰ বিশ্বতে এই প্ৰজাতিটোৰ মাত্ৰ প্ৰায় ২৫০০ টাহে জীয়াই আছে, আৰু যোৱা দুটা প্ৰজন্মত ইয়াৰ সংখ্যা ২০% হ্ৰাস পাইছে। মাৰখোৰক পাকিস্তানৰ ৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰাণী হিচাপে স্বীকৃতি দিয়া হৈছে।[2] ২০২৪ চনৰ ২ মে'ত ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ সাধাৰণ পৰিষদে ২৪ মে' তাৰিখটো আন্তৰ্জাতিক মাৰখোৰ দিৱস হিচাপে ঘোষণা কৰে।[3][4]

ব্যুৎপত্তি

[সম্পাদনা কৰক]

"মাৰখোৰ" শব্দটো হৈছে পাৰ্চী। ‘মাৰ’ৰ অৰ্থ পাৰ্চী ভাষাত সাপ, ইয়াৰ লগত ‘খোৰ’ (অৰ্থাৎ ভক্ষণ) যোগ কৰি ‘মাৰখোৰ’ শব্দটো হৈছে, যাৰ অৰ্থ আৰবী ভাষাত ‘সাপ খোৱা’ বা - যি প্ৰাণীৱে সাপ খায়। বহুতে ভাবে যে ই সাপ মাৰিব পাৰে বাবেই সেই নামটো দিয়া হৈছে। আনহাতে ইহঁতৰ শিং সাপৰ দৰে পাক খোৱা বাবে আন এটা নাম সাপ শিঙীয়া।[5]

বিৱৰণ

[সম্পাদনা কৰক]

মাৰখোৰ কান্ধ ৬৫ ৰ পৰা ১১৫ ছেণ্টিমিটাৰ। ওখ ১৩২ৰ পৰা ১৮৬ ছেণ্টিমিটাৰ। ইহঁতৰ কান্ধৰ উচ্চতা ছাগলী প্ৰজাতিৰ (Capra,genus) ভিতৰত সৰ্বাধিক, কিন্তু দৈৰ্ঘ্য আৰু ওজন চাইবেৰিয়াৰ আইবেক্স (Siberian ibex) তকৈ বেছি।[6] ইহঁতৰ আৱৰণ পাতল বাদামীৰ পৰা ক'লা ৰঙৰ হয় আৰু গ্ৰীষ্মকালত মসৃণ আৰু চুটি হয়, আনহাতে শীতকালত দীঘল আৰু ডাঠ হয়। ভৰিৰ তলৰ নোম ক’লা আৰু বগা। মাৰখোৰ যৌনভাৱে দ্বিৰূপী, মতাবোৰৰ থুঁতৰি, ডিঙি, বুকু আৰু ঠেংত দীঘল চুলি থাকে। মাইকীবোৰ ৰঙচুৱা, চুটি চুলি, দাড়ি ক'লা আৰু চুটি হয়।[7] উভয় লিংগৰে শিংবোৰ টানকৈ কুণ্ডলীবদ্ধ হৈ থাকে, গুৰিৰ ফালে ঘনিষ্ঠভাৱে সংযুক্ত যদিও ওপৰলৈ মেল খোৱা। মতাবোৰৰ শিং ১৬০ ছেণ্টিমিটাৰ পৰ্যন্ত আৰু মাইকী মাৰখোৰৰ শিং ২৫ ছেণ্টিমিটাৰলৈ হয়।[8] মতা ছাগলীবোৰৰ কেহেটা গোন্ধ থাকে, যিটো ঘৰচীয়া ছাগলীতকৈ বেছি।[9]

লোককথা

[সম্পাদনা কৰক]

কোৱা হয় যে মাৰখোৰে মহাভাৰতৰ গৰুড়ৰ দৰে সাপ বধ কৰি খায়। ঘাঁহ কামোৰাৰ সময়ত ইয়াৰ মুখৰ পৰা ফেনাযুক্ত পদাৰ্থ ওলায়, পিছত মাটিত পৰি শুকাই যায়। কিছুমান স্থানীয় লোকে এই বস্তুটো বিচাৰি ফুৰে কাৰণ ইয়াৰ দ্বাৰা সাপৰ বিষ উলিয়াব পৰা শক্তি আছে বুলি বিশ্বাস কৰা হয়।[10]

আচৰণ

[সম্পাদনা কৰক]
কলম্বাছ চিৰিয়াখানা আৰু একুৰিয়ামত পোৱালিৰ সৈতে মাইকী মাৰখোৰ

মাৰখোৰ পাহাৰীয়া অঞ্চলত খাপ খাই চলে। ইহঁতক ৬০০ মিটাৰৰ পৰা ৩৬০০ মিটাৰ উচ্চতাৰ মাজত পোৱা যায়। ইহঁতে সাধাৰণতে জোপোহা বন (Shrubland) থকা ঠাইত বাস কৰে, প্ৰধানকৈ ওক,পাইনাছ গেৰাৰ্ডিয়ানা বা পাইন, মৎস্যগন্ধা (juniper) আদিৰে গঠিত অৰণ্যবোৰত থাকি ভাল পায়।[2] ইহঁত মূলতঃ দিনত বিচৰণ কৰে বিশেষকৈ ৰাতিপুৱা আৰু বিয়লিৰ শেষৰ ফালে সক্ৰিয় হয়। ইহঁতৰ খাদ্য ঋতু অনুসৰি সলনি হয়, বসন্ত আৰু গ্ৰীষ্মকালত ইহঁতে চৰে, কিন্তু শীতকালত চিকাৰলৈ গতি কৰে। কেতিয়াবা ইঁহতে পিছফালৰ ভৰিৰে থিয় হৈ ওখ ডালবোৰত উপনীত হয়। ইহঁতৰ সংগমৰ বতৰ শীতকালত হয়, তেতিয়া মতাবোৰে ইটোৱে সিটোৰ যুঁজ কৰে আৰু শিংবোৰ লগ লগাই ভাৰসমতা পৰা আঁতৰাই দিবলৈ চেষ্টা কৰে। গৰ্ভাৱস্থাৰ সময় ১৩৫–১৭০ দিনলৈ লয়, আৰু সাধাৰণতে এটা বা দুটা সন্তান জন্ম হয়, কেতিয়াবা কেতিয়াবা তিনিটাও জন্মে। মাৰখোৰ জাক পাতি বাস কৰে, মতা, মাইকী আৰু ইহঁতৰ পোৱালিৰে গঠিত। প্ৰাপ্তবয়স্ক মতাবোৰ বহুলাংশে অকলশৰীয়া। মাইকী আৰু পোৱালি মাৰখোৰৰ জনসংখ্যাৰ বেছি। মাইকীৰ সংখ্যা প্ৰায় ৩২% আৰু পোৱালিৰ সংখ্যা প্ৰায় ৩১%। ইহঁতৰ জনসংখ্যাৰ ১৯% প্ৰাপ্তবয়স্ক মতা, আনহাতে ২–৩ বছৰ বয়সৰ মতা ১২%, আৰু ১২–২৪ মহীয়া মাইকী ৯ %। ইহঁতৰ ভয় খোৱা মাতটো ঘৰচীয়া ছাগলীৰ হুমুনিয়াহৰ সৈতে একেবাৰে মিল আছে।[8] ঋতুৰ আৰম্ভণিতে মতা আৰু মাইকী একেলগে মুকলি ঘাঁহনিৰে ভৰা ঠাই আৰু অৰণ্যৰ মাজৰ স্বচ্ছ ঢালত পোৱা যায়। গ্ৰীষ্মকালত মতাবোৰ অৰণ্যত থাকে, আনহাতে মাইকীবোৰ সাধাৰণতে ওপৰৰ ওখ শিলৰ শিখৰবোৰলৈ উঠি যায়।[7] বসন্ত কালত মাইকীবোৰে অধিক শিলৰ আৱৰণ থকা অঞ্চলত শিলৰ ওচৰত থাকি সন্তানক সুৰক্ষা প্ৰদান কৰে। মতাবোৰে খাদ্য বিচাৰি গছ-গছনিৰ অধিক সুবিধা থকা উচ্চ উচ্চ অঞ্চলত থাকে যাতে ইহঁতৰ শৰীৰৰ অৱস্থা উন্নত হয়।[11]

ভাবুকি

[সম্পাদনা কৰক]

মাংস হিচাপে চিকাৰ কৰা আৰু বন্যপ্ৰাণীৰ অংশৰ ব্যৱসায় কৰা বাবে বহু দেশৰ বন্যপ্ৰাণী সংৰক্ষণ কৰাটো অধিক সমস্যাৰ সৃষ্টি কৰিছে, ইয়াৰ পৰোক্ষ প্ৰভাৱ যেনে বিঘিনি, পলায়নৰ দূৰত্ব বৃদ্ধি আৰু ফলত ফলপ্ৰসূ বাসস্থানৰ আকাৰ হ্ৰাস, আদি মাৰখোৰৰ জনসংখ্যাৰ অস্তিত্বৰ প্ৰতি ভাবুকি কঢ়িয়াই অনা আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ কাৰক।[12] চোৰাংচিকাৰীৰ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰকাৰসমূহ যেন স্থানীয় বাসিন্দা, ৰাজ্যিক সীমান্তৰক্ষী, পিছৰটোৱে সাধাৰণতে স্থানীয় চিকাৰ গাইডৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল আৰু আফগানসকলে অবৈধভাৱে সীমান্ত পাৰ হৈ যায়। চোৰাং চিকাৰৰ ফলত জনসংখ্যাৰ সৰু সৰু দ্বীপলৈ বিভক্ত হয় য’ত বাকী থকা উপ-জনসংখ্যা বিলুপ্ত হোৱাৰ প্ৰৱণতা থাকে।[12] মাৰখোৰৰ সৰ্পিল শিঙ চিকাৰৰ বাবে এক মূল্যৱান পুৰস্কাৰ। পাকিস্তান চৰকাৰে এই প্ৰজাতিটোক বচাবলৈ চেষ্টা কৰি কেইবাটাও টেগ জাৰি কৰিছিল, যিটো প্ৰজাতিটোৰ চিকাৰ আৰম্ভ হোৱাৰ পিছৰে পৰা উল্লেখযোগ্য উত্থান ঘটিছে। মাৰ্খৰৰ জনসংখ্যাৰ অবিৰত হ্ৰাসে অৱশেষত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সমাজৰ দৃষ্টি আকৰ্ষণ কৰিলে।[13]

চিৰিয়াখানাত বন্দী ৱস্থাত মাৰখোৰ

চিকাৰ

[সম্পাদনা কৰক]
মাৰখোৰ

ব্ৰিটিছ ভাৰতত মাৰখোৰক আটাইতকৈ প্ৰত্যাহ্বানমূলক খেল প্ৰজাতিৰ ভিতৰত গণ্য কৰা হৈছিল, কাৰণ ওখ, পাহাৰীয়া ভূখণ্ডত ইহঁতক খেদি যোৱাটো বিপদ।[14] আৰ্থাৰ ব্ৰিংকমেনে তেওঁৰ 'দ্য ৰাইফল ইন কাশ্মীৰত কোৱা মতে, “এজন পথচাৰীয়ে কেতিয়াও চাইবেৰিয়ান আইবেক্স (Siberian ibex) বা মাৰখোৰ শ্বুটিংতকৈ কোনো বেলেগ খেলৰ কামনা নকৰে।”[15] ইলিয়ট ৰুজভেল্ট লিখিছে যে কেনেকৈ তেওঁ ১৮৮১ চনত দুটা মাৰখোৰ গুলীয়াইছিল, প্ৰথমটো ৮ জুলাইত, দ্বিতীয়টো ১ আগষ্টত।[16] যদিও আফগানিস্তানত মাৰখোৰ চিকাৰ কৰাটো অবৈধ, পৰম্পৰাগতভাৱে ইহঁতক নুৰিষ্টান (Nuristan) আৰু লাঘমান (Laghman) প্ৰদেশত চিকাৰ কৰা হয়, আৰু আফগানিস্তানত যুদ্ধৰ সময়ত এই কথা তীব্ৰতৰ হৈ উঠিব পাৰে। পাকিস্তানত সংৰক্ষণ প্ৰক্ৰিয়াৰ অংশ হিচাপে মাৰখোৰ চিকাৰ কৰাটো বৈধ: পাকিস্তান চৰকাৰৰ পৰা ব্যয়বহুল চিকাৰৰ অনুজ্ঞাপত্ৰ দিয়ে যিয়ে বুঢ়া মাৰখোৰৰ চিকাৰৰ অনুমতি দিয়ে, কিন্তু এতিয়া প্ৰজননৰ কাৰণে এনেকৈ চিকাৰ কৰাটো ভাল নহয়।[17] ভাৰতত মাৰখোৰ চিকাৰ কৰাটো অবৈধ যদিও খাদ্যৰ বাবে আৰু ইহঁতৰ শিঙৰ বাবে চোৰাংচোৱাগিৰি কৰা হয়, যিবোৰৰ ঔষধি গুণ আছে বুলি বিশ্বাস কৰে।[18] ইণ্টাৰনেচনেল ইউনিয়ন ফৰ দ্য কনজাৰ্ভেচন অৱ নেচাৰ এণ্ড নেচাৰেল ৰিচ'ৰ্চ বৰ্তমান মাৰখোৰক বিপন্ন প্ৰজাতি হিচাপে শ্ৰেণীভুক্ত কৰিছে, কাৰণ ইয়াৰ জনসংখ্যা তুলনামূলকভাৱে কম (২০১৩ চনৰ অনুমান: ৫,৮০০টা ),প্ৰকল্পিত সংখ্যা হ্ৰাস পাইছে আৰু জনসংখ্যাৰ মাত্ৰা বজাই ৰাখিবলৈ চলি থকা সংৰক্ষণ প্ৰচেষ্টাৰ ওপৰত ইয়াৰ নিৰ্ভৰশীলতা বৰ্তি আছে।[2] মাৰখোৰক সুৰক্ষা দিবলৈ তাজিকিস্তানত সংৰক্ষণ আছে। ১৯৭৩ চনত দুটা সংৰক্ষণ স্থাপন কৰা হয়। ডাষ্টিজুম ষ্ট্ৰিক্ট ৰিজাৰ্ভ (Dashtijum Strict Reserve) ২০,০০০ হেক্টৰ মাটিত মাৰখোৰক সুৰক্ষা প্ৰদান কৰে। দষ্টিজুম সংৰক্ষিত বনাঞ্চল ( Dashtijum Reserve) ৫৩,০০০ হেক্টৰ মাটিত বিস্তৃত। যদিও এই সংৰক্ষিত বনাঞ্চলসমূহ মাৰথোৰ জনসংখ্যাক সুৰক্ষা আৰু সংৰক্ষণৰ বাবে আছে, ইয়াৰ নিয়মসমূহ ভালকৈ বলবৎ কৰা হোৱা নাই যাৰ ফলত চোৰাং চিকাৰ কৰাটো সহজ হোৱাৰ লগতে বাসস্থানো ধ্বংস হৈছে।[2] যদিও মাৰখোৰে ভাবুকিৰ সন্মুখীন হৈছে, শেহতীয়া অধ্যয়নসমূহে সংৰক্ষণ পদ্ধতিৰ ক্ষেত্ৰত যথেষ্ট সফলতা লাভ কৰিছে। ১৯০০ চনত স্থানীয় এজন চিকাৰীক চিকাৰ কৰা পৰ্যটকে মাৰখোৰৰ চোৰাং চিকাৰ বন্ধ কৰিবলৈ পতিয়ন নিয়াইছিল। স্থানীয় চিকাৰীজনে এটা সংৰক্ষণ প্ৰতিষ্ঠান স্থাপন কৰিছিল যিয়ে মোখুৰ (Morkhur) আৰু মুহোফিজ (Muhofiz) নামৰ আন দুটা স্থানীয় সংগঠনক অনুপ্ৰাণিত কৰিছিল। দুয়োটা সংস্থাই আশা কৰিছে যে তেওঁলোকৰ কথা-বতৰাই কেৱল সুৰক্ষাই নহয়, মাৰখোৰ প্ৰজাতিটোক বহনক্ষমভাৱে শোষণ কৰিবলৈও অনুমতি দিব। বলবৎকৰণ আৰু নিৰাপত্তাৰ অভাৱ থকা মাটিৰ সুৰক্ষাৰ তুলনাত এই পদ্ধতি ফলপ্ৰসূ হৈছে। ভাৰতত জম্মু-কাশ্মীৰৰ ১৯৭৮ চনৰ বন্যপ্ৰাণী (সুৰক্ষা) আইন অনুসৰি মাৰখোৰ সম্পূৰ্ণৰূপে সংৰক্ষিত প্ৰজাতি।[18]

শ্ৰেণীবিভাজ

[সম্পাদনা কৰক]
বন্দী অৱস্থাত মাৰখোৰ, চিৰিয়াখানা,জাপান

Aegoceros (Capra) Falconeri ভাৰতীয় হিমালয়ৰ পৰা পোৱা এটা মাইকী নমুনাৰ আধাৰত ১৮৩৯ চনত জোহান আন্দ্ৰেয়াছ ৱেগনাৰ (Johann Andreas Wagner) দ্বাৰা প্ৰস্তাৱ কৰা বৈজ্ঞানিক নাম।.[19]শিঙৰ বিন্যাসৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি মাৰখোৰৰ বিভিন্ন উপপ্ৰজাতি চিনাক্ত কৰা হৈছে,কিন্তু দেখা যায় এখন পৰ্বতমালাত সীমাবদ্ধ একে জনসংখ্যাৰ ভিতৰতো ইয়াৰ বহু পৰিমাণে ভিন্নতা থাকিব পাৰে।[20]

  • এষ্টোৰ মাৰখোৰ ( C. f. falconeri)
  • বুখৰাণ মাৰখোৰ ( C. f. heptneri)
  • কাবুল মাৰখোৰ ( C. f. megaceros )
  • কাশ্মীৰ মাৰখোৰ ( C. f. cashmiriensis)
  • চুলেমান মাৰখোৰ ( C. f. jerdoni)

তথ্য সংগ্ৰহ

[সম্পাদনা কৰক]
  1. ↑ Grubb, P. (2005). "Species Capra falconeri". In Wilson, D.E.; Reeder, D.M. Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference (3rd সম্পাদনা). Johns Hopkins University Press. পৃষ্ঠা. 701. ISBN 978-0-8018-8221-0. OCLC 62265494. http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?id=14200772. 
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 Michel, S.; Rosen Michel, T. (2015). Capra falconeri. p. e.T3787A97218336. doi:10.2305/IUCN.UK.2015-4.RLTS.T3787A82028427.en. 
  3. ↑ "International Day of the Markhor". https://www.un.org/en/observances/markhor-day. 
  4. ↑ "Resolution adopted by the General Assembly on 2 May 2024 | 78/278. International Day of the Markhor". United Nations. https://documents.un.org/api/symbol/access?j=N2412809&t=pdf. 
  5. ↑ Sharma, S. D. (1990). Semantics and Syntax: Indian Loan Words in English : a Linguistic, Cultural, Literary & Historical Study. Prakash Book Depot. পৃষ্ঠা. 83. 
  6. ↑ Fedosenko, A. K.; Blank, D. A. (2001). "Capra sibirica". Mammalian Species খণ্ড 675: 1–13. doi:10.1644/1545-1410(2001)675<0001:CS>2.0.CO;2. http://www.science.smith.edu/departments/Biology/VHAYSSEN/msi/pdf/675_Capra_sibirica.pdf. 
  7. ↑ 7.0 7.1 "NATURAL HISTORY OF THE MAMMALIA OF INDIA AND CEYLON" by Robert A. Sterndale, published by CALCUTTA: THACKER, SPINK, AND CO., BOMBAY: THACKER AND CO., LIMITED., LONDON: W. THACKER AND CO. 1884. Gutenberg.org (2006-10-16). Retrieved on 2011-07-10.
  8. ↑ 8.0 8.1 "Capra falconeri" Markhor, An Ultimate Ungulate fact sheet Archived 2007-12-20 at the Wayback Machine. Ultimateungulate.com. Retrieved on 2011-07-10.
  9. ↑ Frederick Markham (1854). Shooting in the Himalayas: a journal of sporting adventures and travel in Chinese Tartary, Ladac, Thibet, Cashmere, &c. R. Bentley. 
  10. ↑ "Markhor". Museo de la Caza Los Yebenes. Archived from the original on ১০ এপ্ৰিল ২০১৭. https://web.archive.org/web/20170410051104/http://www.museodelacaza.org/markhor/?lang=en। আহৰণ কৰা হৈছে: 9 April 2017. 
  11. ↑ Ahmad, R.; Sharma, N.; Mishra, C.; Singh, N. J.; Rawat, G.S.; Bhatnagar, Y.V. (2017). "Security, size, or sociality: what makes markhor (Capra falconeri) sexually segregate?". Journal of Mammalogy খণ্ড 99 (1): 55–63. doi:10.1093/jmammal/gyx155. 
  12. ↑ 12.0 12.1 Michel, Stefan. "CONSERVATION OF TAJIK MARKHOR (Capra falconeri heptneri) AND URIAL (Ovis vignei) IN TAJIKISTAN AND ADJACENT AFGHANISTAN". Archived from the original on 2015-09-24. https://web.archive.org/web/20150924100839/http://www.secem.es/wp-content/uploads/2013/03/Galemys-22-NE-25-Michel-407-419.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 2024-12-14. 
  13. ↑ Rosser, Naseer; Nigel. "Chapter 4: The Precautionary Principle, Uncertainty And Trophy Hunting: A Review Of The Torghar Population Of Central Asian Markhor Capra Falconeri". Points of View Reference Center. http://connection.ebscohost.com/c/articles/34724994। আহৰণ কৰা হৈছে: 22 October 2014. 
  14. ↑ Hindu-Koh: Wanderings and Wild Sport on and Beyond the Himalayas (1853–1854) by Donald Macintyre, published by Asian Educational Services, 1996, আই.এচ.বি.এন. 81-206-0851-8
  15. ↑ Arthur Brinckman (1862). The rifle in Cashmere: a narrative of shooting expeditions in Ladak, Cashmere, Punjaub, etc., with advice on travelling, shooting, and stalking : to which are added notes on army reform and Indian politics. Smith, Elder. পৃষ্ঠা. 148–. https://archive.org/details/rifleincashmere00bringoog। আহৰণ কৰা হৈছে: 10 July 2011. 
  16. ↑ Theodore Roosevelt IV (27 October 2008). Hunting in Many Lands. Clapham Press. ISBN 978-1-4437-7183-2. https://books.google.com/books?id=DyB3zVfJdIkC। আহৰণ কৰা হৈছে: 10 July 2011. 
  17. ↑ "A $55,000 wild Markhor chase". dailytimes.com.pk. 31 March 2006. http://www.dailytimes.com.pk/default.asp?page=2006\03\31\story_31-3-2006_pg11_7. 
  18. ↑ 18.0 18.1 The IUCN Red List of Threatened Species. https://www.iucnredlist.org/species/3787/97218336। আহৰণ কৰা হৈছে: 2018-10-26. 
  19. ↑ Wagner, J.A. (1839). "Beschreibung einiger neuer oder wenig bekannter Säugethiere, welche von Herrn Baron von Hügel in Indien gesammelt wurden". Gelehrte Anzeigen der Königlich Bayerischen Akademie der Wissenschaften zu München খণ্ড 9 (183): 429–432. https://archive.org/details/gelehrteanzeig0910bayeuoft/page/214/mode/2up. 
  20. ↑ Damm & Franco, CIC Caprinae Atlas of the World, CIC/Rowland Ward, 2014
"https://as.wikipedia.org/w/index.php?title=মাৰখোৰ&oldid=455786"ৰ পৰা অনা হৈছে