Hilfe:Schrybig

Uf derre Syte sin Rootschläg un Konventione zur Verschriftig vum Alemannische ufgfüert. Als Grundsätz gälte:

Mer orientiere üs nooch de traditionele Schrybige i dr Literatur un nooch de neuri Schrybempfeelige wie dr Dieth Schrift oder Orthal.
Eigni Erfindige un bsunders eigni Schriftzeiche yzfüere isch nüt erwünscht!

E paar vo de Sache wo do unte ufglischtet sin sin numme Empfeelige, andri sin erwünscht bzw nüt erwünscht.

Schriibwiise

Buechstaab	Ussproch	Biispil
e	`[ə]`	De reduzierte Vokal i Wörter wie "mache" oder "Schüssle" isch e Schwa un söt ällewell mit <e> gschrybe werre, vo dr Schrybig mit <ä>, wo i dr Literatur nüt verbreitet isch, wird abgroote. Im Schwäbische un em Bünderdütsche isch au <a> mögli, un i Teile vo dr Zentralschwiiz isch au <ä> grächtfertigt. Wemmer aber en andre Dialäkt schwätzt, no wird <ä> oft als falsch agsehe. Uf dr Wikipedia herscht allerdings Uneinigkeit drüber, ob es korrigiert werre derf.
y(y)	`[i(ː)]`	Ir traditionällen alemannische Schrybwys steit der Buechstaben <y> füre läng gschlossnig [iː]-Lut, wo sech im Hochdütsche zum Diphthong <ei> het entwicklet, byspilswys i Wörter wi Zyt, wyss, fyn (vgl. hochdütsch Zeit, weiss, fein). De gliichi Lut wird au oft "i(i)" gschriibe. Speziell im Bärndütsche wird der <y> o füre churz gschlossnig [i] bbruucht, wo der ursprünglech längi Lut i Wörter wi Zyt, wyt isch gchürzt worde.
ie	`[iə]`	Wie i de Wörter <Brief> oder <Lied>. Es derf nie für s langi [iː] stoo, viel oder Frieburg sin zum Byspiil falsch: "viil" isch richtig. Im Schwäbische wird au <ia> gschrybe, un i dr Schrybempfehlig für de Briisgau vum Harald Noth wird au <iä> vorgschlage.
gg	`[k:]`	Wi nes längs, aber nid aschpirierts `[k:]`, ungfähr wi ds Finnische `<kk>`; im Unterschid zum hochdütsche `<gg>`, wo nume d Chürzi vom Vokal dervor aazeigt, bezeichnet ds alemannische `<gg>` en andere Lut als ds eifache `<g>`.
Oo - oo, Ô - ô	`[o, ɔ, ɒ]`	Der o-Lut, wo emnen a-Lut i angerne Dialäkten entspricht, z.B. i Wörter wi "Johr"; d Ussprach isch je nach Dialäkt angers: Si variiert vomne gschlossnigen `[o]` (wi im standarddütsche Wort "Hose") bis zumne offnigen `[ɒ]` (ungfähr wie im änglische Wort "hot" ir britische Received Pronunciation); di meischte Dialäktoutoren schryben eifach O - o. Im Schwäbische isch au <ô> verbreitet.
st, sp	`[ʃt], [ʃp]`	Es "st" oder e "sp" im Alemannische wird eigetlich immer als "scht" respektiiv "schp" usgsproche. Biispil: "De Pabst hets Speckbsteck z’spot bstellt" isch e beliebte Zungebrecher im Alemannische. Uf dr alemannische Wikipedia wird empfoole, bsunders am Wortaafang numme <sp> un <st> z schrybe, im Wortinnre wird vo de meischte Autore drgege <schp> un <scht> gschrybe.
Apostrof	`-`	De Apostrof (') . D Verwändig vum Apostrof als Uslasszeiche (z.B "g'ha" oder "b'rüemt'r") isch nüt erwünscht. Vo mangi Autore wird er nooch "z" un de Artikel <d> un <s> bnutzt, vo andri überhaupt nüt. I dr Dieth-Schrift isch dr Apostrof nüt vorgsehe, un dr Georg Thürer siet en numme nooch <z> (z.B z'Züri) vor.

Lueg au

Literatuur

Schwyzertütschi Dialäktschrift - vom Eugen Dieth; ISBN 379412832X

Ekschterne Syte

Schrybempfeelige für s Alemannische vum Harald Noth (Oberrhinalemannisch)
Schrybempfeelige usem "Heimatbuch in alemannischer Mundart" vum Armin Diem (Vorarlbergisch)