Geskiedenis van Andorra

Andorra is die laaste onafhanklike oorblywende van die Marca Hispanica, die bufferstate deur Karel die Grote geskep, om die Islamitiese More se opmars te stuit na Christelike Frankryk. Volgens oorlewering het Karel die Grote 'n oktrooi aan die Maltese inwoners toegestaan vir hulle bydrae met die gevegte teen die More. In die 9de eeu, benoem Karel die Grote se kleinseun Karel die Kale, die Graaf van Urgell as opperheer oor Andorra. 'n Afstammeling van die graaf gee later die grond aan die Bisdom van Urgell, deur die Biskop van Urgell gelei.

Vroeëre geskiedenis

In die 11de eeu, met vrese van militêre optrede deur naburige landhere, plaas die biskop homself onder die beskerming van die Heer van Caboet, 'n Katalaanse edelman. Later het die Graaf van Foix 'n erfgenaam geword van die Heer van Caboet deur die eg, en 'n dispuut ontstaan tussen die Franse Graaf en die Katalaanse Biskop oor Andorra.

In 1278,is die konflik opgelos met die ondertekening van 'n paragium, wat daarvoor voorsiening maak dat Andorra se soewereiniteit gedeel word tussen die Graaf van Foix en die Biskop van La Seu d'Urgell (Katalonië, Spanje). Die paragium, 'n feodale instelling wat die beginsel van gelyke regte gedeel deur twee heersers, erken, verleen aan die klein staat sy grondgebied en politiek samestelling. In ruil daarvoor betaal Andorra 'n jaarlikse tribuut of questia aan die medeheersers, bestaande uit vier hamme, veertig snye brood, en 'n aantal wyn. Tot met die jaar 2012, het Andorra se grense onveranderd gebly sedert 1278.

Andorra was twee keer kortstondige geannekseer deur die Kroon van Aragon, in 1396 en 1512.

In 1505, trou Germaine van Foix met Ferdinand V van Castile, en bring daardeur die heerskappy van Andorra onder die Spaanse oppergesag. Met die oorname van die koninkryk in 1519, vergun Keiser Karel V die leenheerskap van Les Valls, soos dit destyds bekend gestaan het, aan Germaine van Foix se nageslagte vir ewig. Hendrik III van Navarre, wat ook die graaf van Foix was, bestyg in 1589 die Franse troon as Hendrik IV, en 'n edik van 1607 vestig die Franse staatshoof tesame met die biskop van Urgell, as medeprinse van Andorra.

In 1793, weier die Franse rewolusionêre regering die tradisionele Andorrese tribuut, omrede die feodale verbintenis en sweer die susereiniteit af, ten spyte van die Andorrese se aandrang op Franse beskerming en hul poging om 'n eksklusiewe Spaanse invloed te verhoed.

Andorra bly neutraal gedurende die Napoleontiese Oorloë. Napoleon herstel die medeprinsdom in 1806 na aandrang van die Andorrese. Die Franse titel tot die prinsdom word gevolglik oorgedra van die konings na die president van Frankryk. In die periode van 1812–1813, annekseer die Franse Ryk Katalonië en verdeel dit in vier departemente. Andorra word ook geannekseer en word deel gemaak van die distrik van Puigcerdà (département van Sègre).

20ste eeu

In 1933 beset Frankryk Andorra na sosiale onrus voor verkiesings. Op die 12de Julie 1934, reik 'n avonturier genaamd Boris Skossyreff 'n proklamasie uit in Urgell, en verklaar homself as Boris I, soewereine prins van Andorra, en daarmee saam oorlog teen die biskop van Urgell. Hy is op 20 Julie gearresteer deur Spaanse owerhede en op die ou einde uitgesit uit Spanje. Van 1936 tot 1940 is 'n Franse afdeling in Andorra gestasioneer om die invloed van die Spaanse Burgeroorlog en Franco se Spanje te keer.

Gedurende die Tweede Wêreldoorlog, bly Andorra neutraal en dien as belangrike smokkelroete tussen Spanje en Frankryk. Die Franse Versetbeweging gebruik Andorra as deel van hulle roete om afgeskiete vlieëniers uit Frankryk te smokkel.

In 1943, voer Andorra sy eerste teregstelling uit sedert die 19de eeu, die van Antoni Arenis vir dubbele broedermoord deur middel van 'n vuurpeloton (want 'n opgeleide laksman was nie beskikbaar om die wettige metode toe te pas nie – Garrote).

In 1958, verklaar Andorra vrede met Duitsland, na hul vergeet is tydens die Verdrag van Versailles wat die Eerste Wêreldoorlog beëindig het en, die konflik uitgerek is weens die tekort aan 'n vredesooreenkoms, waarna hulle wettiglik in 'n staat van oorlog gebly het.

Vir lank 'n verarmde land met min kontak met ander nasies buiten die aangrensende Frankryk en Spanje, het Andorra na die Tweede Wêreldoorlog heelwat voorspoed begin geniet met 'n ontwikkelende toerisme bedryf. Hierdie ontwikkeling, ondersteun deur verbeterings in vervoer en kommunikasie, het die gevolg dat Andorra se isolasie gekwyn het en die Andorrese tot die hoofstroom van Europese geskiedenis gebring het. Openbare eise vir demokratiese hervormings het gelei tot die verlenging van die bestel tot vrouens in die 1970's en die instelling van nuwe en meer outonome regeringsorgane in die vroeë 1980's.

Moderne geskiedenis

Andorra word in Mei 1993 formeel 'n parlementêre demokrasie na die goedkeuring van 'n nuwe grondwet deur middel van 'n referendum in Maart 1993. Die nuwe grondwet behou die Franse en Spaanse medeprinse maar met verminderde en eng gedefinieerde magte. Burgerlike regte is heelwat uitgebrei, insluitend die wettiging van politieke partye en vakbonde, en voorsiening is gemaak vir 'n onafhanklike regbank. Andorra tree in 'n doeane-unie met die Europese Gemeenskappe (nou die EU) in 1991 en is toegelaat tot die VN op 28 Julie 1993. Die land is sedertdien op soek na geleenthede om uitvoerpotensiaal te verbeter en ook om ekonomiese bande met sy Europese bure te verbreed. Die finansiële dienstesektor van die ekonomie is uiters belangrik, gegewe Andorra se status as 'n belastingparadys en die bankwese se geheimhoudingswette.

Verwysings

• Andorra se inskrywing in The World Factbook
• Hierdie artikel inkorporeer agtergrondnotas vanaf webwerwe of dokumentasie van die Verenigde State van Amerika se Staatsdepartement.

Eksterne skakels

• Geografie en geskiedenis van die Prinsdom van Andorra
• Geskiedenis van Andorra: Primêere dokumentasie
• Agtergrondnota: Andorra
• Geskiedenis van Andorra
• Heersers van Andorra

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal.