Gaan na inhoud

Plinius die ouere

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Weergawe deur 5.91.42.65 (besprekings) op 23:25, 26 Februarie 2024
(verskil) ← Ouer weergawe | bekyk huidige weergawe (verskil) | Nuwer weergawe → (verskil)
Plinius die ouere
Plinius die ouere: 'n denkbeeldige 19de-eeuse portret. Geen eietydse voorstelling van Plinius het oorleef nie.
Gebore
Gaius Plinius Secundus

23 n.C.
Como, Romeinse Ryk
Sterf25 Augustus 79
Stabiae, Romeinse Ryk
NasionaliteitAntieke Romeins
Beroepouteur, natuurkundige, natuurfilosoof, asook vloot- en weermagkommandeur
Bekend virNaturalis Historia

Gaius Plinius Secundus (23 n.C. – 25 Augustus 79), beter bekend as Plinius die ouere, was 'n Romeinse outeur, natuurkundige en natuurfilosoof, asook 'n vloot- en weermagkommandeur van die vroeë Romeinse ryk, en persoonlike vriend van keiser Vespasianus. Sy vrye tyd is grootliks aan studies gewy; aan die beskrywings van sy ondersoeke en veldwaarnemings van natuurlike en geografiese verskynsels, waaruit hy 'n ensiklopediese werk, die Naturalis Historia, saamgestel het, wat as 'n toonbeeld aanvaar is in baie aanverwante werke daarna. Plinius die jongere, sy susterskind, het só na hom verwys in 'n brief aan die historikus Tacitus:

Vanuit my eie oogpunt gesien, ag ek diegene geseënd vir wie, as 'n vergunning van die gode, dit beskore is om òf te doen wat beskrywenswaardig is, òf te skryf wat lesenswaardig is; en uitermate geseënd diesulkes wat beskik oor albei voorregte. Onder die laasvermelde garde sal my oom getel word, danksy sy eie en ook jou lektuur.[1]

Plinius verwys hier daarna dat Tacitus op 'n tans verlore werk van sy oom, Geskiedenis van die Germaanse Oorloë, aangewese was. Plinius die ouere is oorlede op 25 Augustus 79 n.C., tydens 'n reddingspoging om 'n vriend en sy familie van die nabye van berg Vesuvius te ontruim, kort nadat die uitbarsting daarvan die stede Pompeji en Herculaneum uitgewis het. 'n Heersende wind het hul skip verhoed om weer van die strand terug te keer. Hy het inmekaargesak en gesterf, en sy metgeselle het dit later toegeskryf aan giftige gasse. Maar aangesien hulle self daardeur ongedeerd gelaat is, kan natuurlike oorsake nie uitgesluit word nie.[2]

Agtergrond

[wysig | wysig bron]
Como en Como-meer in 1834, geskilder deur Jean-Baptiste Camille Corot.
'n Phalera van 10.5 cm (4.1 duim) wat te Xanten uitgegrawe is, en in die Britse Museum gehuisves word.[3] Dit dra 'n inskripsie gevorm uit geponsde stippelwerk: PLINIO PRAEF EQ; oftewel, Plinio praefecto equitum, "Plinius prefek van kavalerie". Dit is moontlik uitgereik aan elke lid van Plinius se eenheid. 'n Miniatuurborsbeeld van die keiser pryk in die middel.

Plinius se geboorte- en sterftedatums word albei uit die datum van die uitbarsting van Vesuvius in Augustus[4] 79 gerekonstrueer, benewens uit 'n stelling van sy susterskind, Plinius, dat hy in sy 56ste jaar oorlede is, wat naamlik sy geboortejaar as 23 n.C. aandui.

Plinius was die seun van 'n ridderlike, Gaius Plinius Celer, en sy gade, Marcella. Nòg die jonger, nòg die ouer Plinius meld hul name, en kennis daarvan kan teruggevoer word na 'n fragmentariese inskripsie (CIL V 1 3442) gevind in 'n veld te Verona en aangeteken deur die 16de-eeuse Augustynse monnik Onofrio Panvinio van Verona. Die inhoud van die inskripsie is onderhewig aan die rekonstruksie daarvan,[5] behalwe dat die name in alle interpretasies na vore kom. Of hý wel 'n augur was, en sý Grania Marcella genaamd was, is minder seker. Jean Hardouin huldig 'n stelling uit 'n onbekende maar na sy mening antieke bron, wat sou aanvoer dat Plinius van Verona afkomstig was, en dat sy ouers Celer en Marcella was.[6] Hardouin meld Catullus ook as landgenoot.[5]

Verdere pogings om Celer en Marcella met ander gentes in verband te bring is hoogstens gissings, en Hardouin is die enigste geleerde om die onbekende bron te gebruik. Hoe die inskripsie in Verona kon opduik, is onbegryplik, maar kan aan oorlewering van sy eiendom vanaf Plinius die jongere se destyds Toskaanse (tans Umbriaanse) landgoed te Colle Plinio toeskryfbaar wees. Dit is benoorde van Città di Castello geleë, en kan onbetwisbaar met hom verbind word weens sy voorletters op die dakteëls. Daar het hy ook standbeelde van sy voorsate aangehou.

Plinius die ouere is gebore in Como, en nie te Verona nie: dit is slegs by wyse van sy boorlingskap van Gallië Transpadana dat hy Catullus van Verona as sy conterraneus aandui, oftewel medelandgenoot, en wel nie sy municeps, of mededorpsgenoot nie.[7][8] 'n Standbeeld van Plinius op die fasade van die Duomo van Como vereer hom as 'n plaaslike seun. Hy het 'n suster gehad, Plinia, wat in die Caecilii getrou het, en die ma geword het van (sy susterskind), Plinius die jongere, wie se briewe sy werk en studieroetine in besonderhede beskryf.

Twee inskripsies wat die tuisdorp van Plinius die jongere as Como uitwys, geniet voorrang bo die Verona-teorie. Een (CIL V 5262) herdenk die jongere se loopbaan as keiserlike magistraat en sonder sy aansienlike liefdadigheids- en munisipale toegifte uit, ten gunste van die inwoners van Como. 'n Ander (CIL V 5667) identifiseer sy vader se nedersetting as Fecchio (van die Oufentina stam) naby Como. Dit is daarom waarskynlik dat Plinia 'n plaaslike meisie was en Plinius die ouere, haar broer, van Como afkomstig was.[9]

Gaius was 'n telg van die Plinii gens. Hy het sy eie cognomen, Secundus, aangeneem, eerder as die van sy vader, Celer. Aangesien sy aangenome seun dieselde cognomen aangeneem het, het Plinius 'n nuwe loot gevestig, die Plinii Secundi. Die familie was vermoënd; Plinius die jongere se gekombineerde erfgelate landgoede het hom so welgesteld gelaat, dat hy 'n skool en 'n biblioteek kon stig, 'n fonds kon begunstig vir die voeding van die vroue en kinders van Como en verskillende landgoede rondom Rome en die Como-meer kon besit, en benewens sekere van sy vriende uit persoonlike geneentheid kon verryk. Geen vroeëre voorkoms van die Plinii is bekend nie.

In 59 v.C., slegs 82 jaar voor die geboorte van Plinius, het Julius Caesar Novum Comum (latere Comum) gestig as 'n colonia om die streek te beveilig teen die Alpynse stamme, wat hy nie kon verslaan nie. Hy het 'n bevolking van 4 500 uit ander provinsies (onbekend van waar) gebring om hul in Comasco te vestig, benewens 500 aristokratiese Grieke vir bewoning van Novum Comum self.[10] Hierdie gemeenskap was gevolglik multi-etnies en die Plinies se herkoms kon uit enige oord wees. Of enige gevolgtrekking uit Plinius se voorkeur vir Griekse woorde gemaak kan word, of Julius Pokorny se afleiding van die naam uit noord-Italies, as "bles",[11] bly kwessies vir spekulatiewe opinie. Daar skyn geen blyke te wees van enige etniese onderskeide in Plinius se tyd nie. Die gemeenskap het hul wel op hul Romeinse burgerskap geroem.

Plinius die ouere het ongetroud gebly en geen kinders gehad nie. In sy testament het hy sy susterskind aangeneem, wat die begunstigde bemagtig het om die hele boedel te erf. Die aanneming was by skrywers oor die onderwerp bekend as 'n "testamentêre aanneming", wat volgens hul aanduidings beperk was tot gevalle van naambenoeming, maar Romeinse jurisprudensie erken geen sodanige kategorie nie. Plinius die jongere was gevolglik die aangenome seun van Plinius die ouere, maar wel nie in Plinius die ouere se leeftyd nie.[12] Vir minstens 'n sekere tydperk, egter, het Plinius onder dieselde dak gewoon as sy suster en susterskind (wie se eggenoot en pa vroeg oorlede is), aangesien dit die geval was toe Plinius besluit het om die uitbarsting van berg Vesuvius te ondersoek, waar hy deur die loodsing van 'n reddingspoging onderbreek is, en die boodskapper van 'n vriend wat om sy bystand gevra het.

Student en regsgeleerde

[wysig | wysig bron]
Die Tempel van Castor en Pollux in 2005

Plinius se vader het hom na Rome geneem vir sy opleiding, waar Plinius meld dat hy Marcus Servilius Nonianus gesien het.

Junioroffisier

[wysig | wysig bron]
Kaart van Castra Vetera aan die laer-Ryn, 'n groot castra stativa of permanente basis in Laer-Germanië, waar Plinius die laaste jaar van sy dekadelange opname as ruiterykommandeur deurgebring het. Die nabyheid van 'n vlootbasis beteken dat hy ook in skepe opgelei is, aangesien die Romeinse soldate gebruiklik en waar moontlik vir alle gevegsituasies opgelei is.

In 46 n.C., op die ouderdom van 23 is Plinius in die weermag opgeneem as 'n junioroffisier, soos die gebruik was vir jong mans van die ridderlike rang. Ronald Syme, Pliniese geleerde, rekonstrueer drie periodes in drie onderskeie range.[13][14] Plinius se belangstelling in Romeinse lettere het guns en toegeneentheid by ander literatore van die hoër range gewek, met wie hy blywende vriendskappe gesmee het. Later het hierdie vriendskappe sy toetrede tot die hoër echelons van die staat vergemaklik; nietemin is hy wel ook om sy kennis en bevoegdheid geag. Volgens Syme, het hy sy loopbaan as 'n praefectus cohortis begin, 'n "kommandeur van 'n kohort" ('n infanteriekohort, aangesien junioroffisiere as voetsoldate begin het), onder Gnaeus Domitius Corbulo, self 'n skrywer (wie se werke nie behoue is nie) in Laer-Germanië. In 47 n.C. het hy deelgeneem aan die Romeinse verowering van die Chauci en die aanlê van die kanaal tussen die riviere Maas en Ryn. Sy beskrywing van die Romeinse skepe wat oornag in die stroom ankerlê om drywende bome af te weer, dra die stempel van 'n ooggetuieverslag.[15]

Op 'n sekere onbekende tydstip is Plinius oorgeplaas na die bevel oor Bo-Germanië onder Publius Pomponius Secundus, met 'n bevordering tot militêre tribuun,[13] 'n stafaanstelling met pligte toegewys deur die distrikskommandeur. Pomponius was 'n halfbroer van Corbulo;[16] albei seuns van Vistilia. Sy was 'n gesiene matrone van die Romeinse hoëlui, wat sewe kinders by ses eggenote gehad het; verskeie van die kinders met keiserlike konneksies, insluitend 'n toekomstige keiserin. Plinius se opdragte is onduidelik, maar hy moes deelgeneem het aan die veldtog teen die Chatti in 50 n.C., op ouderdom 27, in sy vierde diensjaar. Deur sy assosiasie met die kommandeur in die praetorium het hy 'n kennis en noue vriend van Pomponius geword, wat ook 'n literator was.

Op 'n verdere onseker datum is Plinius terugverplaas na Laer-Germanië. Corbulo het die aanstelling as bevelhebber in die ooste aanvaar. Hierdie keer is Plinius bevorder tot praefectus alae, "kommandeur van 'n ala", afgevaardig oor die ruiterybattaljon van om en by 480 manskappe. 'n Onderskeid is steeds getref tussen legionarisse en vennote auxilia, selfs noudat alle Italiane ook Romeinse burgers was. Plinius, komende uit noord-Italië, was 'n vennotekommandeur,[17] soos meeste van die ruitery van die tyd (maar gelyk in rang, gesag en voordele aan hul Romeinse eweknieë). Hy het die res van sy diensopname daar deurgebring. 'n Dekoratiewe phalera, of beslag van 'n harnas, met sy naam daarop is te Castra Vetera gevind, 'n groot Romeinse weermag- en vlootbasis aan die laer-Ryn.[13] Plinius se laaste kommandeur aldaar, blykbaar nie 'n literator of noue vriend van hom nie, was Pompeius Paulinus, wat 55 tot 58 n.C. goewerneur van Laer-Germanië was.[18] Plinius vermeld dat hy persoonlik kennis gedra het dat Paulinus ongeveer 12,000 pond silwereetgery op 'n veltog teen die Germane saamgeneem het ('n praktyk wat nie welwillendheid by die gedissiplineerde Plinius sou ontlok nie).[19]

Volgens sy susterskind,[17] was dit tydens hierdie periode dat hy sy eerste boek geskryf het (miskien in winterkwartiere wanneer sy vryetyd meer toerykend was), 'n werk omtrent die gebruik van missiele vir berede troepe, De jaculatione equestri. Die werk het nie behoue gebly nie, maar in sy Natuurgeskiedenis blyk hy minstens 'n deel van die inhoud te onthul: deur aanwending van die perd se intelligensie as hulpmiddel vir die lanswerper, om missiele uit die berede posisie te werp.[20] In hierdie tydperk het hy ook gedroom dat die gees van Drusus Nero hom smeek om sy nagedagtenis van vergetelheid te red.[17] Die droom het Plinius genoop om oor te gaan tot die skryf van 'n geskiedenis van al die oorloë tussen die Romeine en die Germane, wat hy vir 'n aantal jare nie sou afhandel nie.

Titus

Boek I, Hoofstuk 1 van Historia Naturalis dra die werk op aan die keiser, Titus Flavius, seun van Vespasianus. In daardie huldiging noem Plinius vir Titus 'n ou kasernemaat (die verwantskap van 'n contubernium, "tentmaats"): "jy … het my geag as 'n medesoldaat en barakmaat. Nòg het die omvang van jou opgang enige verandering by jou meegebring ...." Die probleem met die sinsnede is die ouderdomsverskil van 16 jaar tussen Plinius en die jonger Titus. Op die gestelde tyd was Titus 'n militêre tribuun. Hy kon nie 'n kameraad van dieselde rang as Plinius in Bo-Germanië gewees het nie, aangesien Titus in 50 n.C. net 11 jaar oud was. 'n Verklaring van die strofes aan die hand van Titus se latere veldtogte in die ooste, sou aan getuienis ontbreek terwyl die omstandighede onversoenbaar is: Titus was hier die aanvoerende generaal (nie 'n kameraad van laer rang nie) terwyl Plinius òf 'n privaat-burgerlike òf self 'n generaal was tydens sy afvaardiging deur Vespasianus.

Die diensplig in Laer-Germanië is die enigste oortuigende geleentheid waar Titus 'n contubernium met Plinius kon deel.[13] Offisiere van die hoëlui het 'n dekadelange diensplig aanvaar (teenoor 'n gewone legionaris se 20 of 25 jaar).[21] Plinius se dienstermyn sou in 56 n.C., op ouderdom 33, verstreke wees. Sy daaropvolgende verslag van 'n sonsverduistering, wat in 59 n.C. in Campanië sigbaar was, blyk 'n ooggetuieverslag te wees; hy was moontlik 'n burgerlike ten tyde daarvan.[22] In 56 n.C. was Titus 17 jaar oud, en sy pa destyds nie keiser nie. Die staf van 'n kommandeur het dikwels kwartiere en eetgeriewe gedeel met die kommandeur, veral op veldtogte. Aan die blote omstandighede te oordeel, was Titus 'n nuwe offisier in Plinius se staf, aan die einde van Plinius se dienstyd. Betrekkinge tussen die twee, een byna oud genoeg om die ander se pa te wees, sou soos dié tussen Plinius en Pomponius gewees het.

Literêre interval

[wysig | wysig bron]
Marmerborsbeeld van Nero, in die Palatynse Antikwarium

Op die vroegste tydstip wat Plinius die diensplig kon verlaat, was Nero, die laaste van die Julio-Claudiese dinastie, reeds vir twee jaar keiser. Nero se bewind het ten einde geloop in 68 n.C., toe Plinius 45 jaar oud was. In hierdie tydperk het Plinius nie enige hoë amp beklee, of werk in diens van die staat verrig nie. In die daaropvolgende Flawiese dinastie was sy dienste in sodanige aanvraag dat hy sy regspraktyk moes opgee, wat suggereer dat hy gepoog het om die aandag van Nero te vermy, 'n bewindhebber wat nie onverdiend deur sy tydgenote as 'n gevaarlike medeling beskou is nie.

In die Neroonse tyd het Plinius hoofsaaklik te Rome gewoon. Hy vermeld die kaart van Armenië en die naburige Kaspiese landstreek, wat in 58 n.C. na Rome gestuur is deur die staf van Corbulo.[23] Hy het ook die aanbou van Nero se Domus Aurea of "Goue Huis" gesien na die brand van 64.[24]

Benewens regsaakbetoë, het Plinius geskryf, nagevors en opgelees. Sy tweede gepubliseerde werk was 'n biografie van sy voormalige kommandeur, Pomponius Secundus, in twee boeke.[17] Na verskeie jare in die gevangenis onder Tiberius, 31-37 n.C. (wat hy benut het vir die skryf van tragedies), is Secundus in 38 gerehabiliteer deur Caligula (wat later sy halfsuster, Caesonia, as gade geneem het), konsul gemaak in 41 en as legatus na Germanië gestuur, waar hy 'n oorwinning oor die Chatti gehaal het, en 'n triomftog gegun is. Na hierdie hoogtemerk verdwyn Secundus van die historiese rekord, om nooit weer vermeld te word, buiten deur die Plinies nie; en is nie onder die vriende of vyande van Nero te vinde nie.

Die ouer Plinius meld dat hy "in die versameling van Pomponius Secundus, die digter, 'n besonder deurlugtige landsburger," manuskripte in die "antieke handskrif van Tiberius en Caius Gracchus" kon besigtig.[25] Die tydperk van sy hoogste luister sou sy triomf van 50 of 51 n.C. wees. In 54 n.C. het Nero aan bewind gekom, 'n tyd toe Plinius aan sy twee militêre geskrifte werksaam was. Plinius die jongere sê dat die biografie van Secundus "’n plig was wat hy aan die herinnering van sy vriend verskuldig was", wat die oorlye van Secundus impliseer. Die omstandighede van hierdie plig en enige aanduibare verband met sy moontlike myding van Nero het saam met die werk verlore gegaan.

Intussen het die twintig boeke van sy Geskiedenis van die Germaanse Oorloë voltooiing genader, wat naamlik die enigste gesag is om uitdruklik aangehaal te word in die eerste ses boeke van die Annale van Tacitus,[26] en besmoontlik een van die Germania se hoofbronne was. Dit het verdwyn ten gunste van die geskrifte van Tacitus (wat aansienlik korter is), en, vroeg in die 5de eeu, was Symmachus skepties dat hy enige kopie sou kon naspoor.[27]

Soos met Caligula, het Nero se geestestoestand blykbaar 'n geleidelike agteruitgang ondergaan in die verloop van sy bewind. Plinius het heelwat van sy tyd gewy aan skryfwerk aangaande die betreklik veilige onderwerpe van grammatika en retoriek. Hy het drie boeke, in ses bande, gepubliseer, as opvoedkundige handleiding in retoriek, getiteld Studiosus, "die student." Plinius die jongere sê daarvan: "die orator word opgelei van wellig die wieg tot perfeksie."[17] Dit is opgevolg deur agt boeke getiteld Dubii sermonis, "Rakende Twyfelagtige Fraseologie." (Hierdie werke is tans albei verlore.) Sy susterskind voer aan: "Hy het dit in die Neroonse termyn geskryf, in die laaste jare van sy bewind, toe elke literêre konsepsie wat in die minste onafhanklik of hovaardig was, weens onderhorigheid as gevare uitgesonder is."

In 68 het Nero nie meer oor enige vriende of ondersteuners beskik nie. Hy het selfmoord gepleeg, en die skrikbewind was op 'n einde; so ook hierdie tussenspel in Plinius se verpligtinge jeens die staat.

Senioroffisier

[wysig | wysig bron]
Borsbeeld van Vespasianus, Pushkin Museum, Moskou

Met die jaareinde van 69 n.C., na 'n jaarlange burgeroorlog as nasleep van Nero se dood, het Vespasianus, 'n suksesvolle generaal, keiser geword. Soos Plinius, was hy van die middelstand, of ridderlikes. Hy het deur die weermagrange en publieke ampte opgang gemaak en uiteindelik sy teëstanders verslaan om die hoogste amp in te palm. Sy voor die hand liggende uitdagings was om vrede te herstel onder keiserlike gesag en die ekonomie op 'n vaste grondslag te stel. In sy administrasie is alle bystand en lojaliteit benodig wat te vinde was. Plinius, op wie daar skynbaar onvoorwaardelik vertrou is, miskien (soos afgelei kan word) op aanbeveling van Titus, is dadelik aan die werk gesit en toegewys aan 'n deurlopende opeenvolging van die mees hoogstaande prokuratorskappe, volgens Suetonius.[28] 'n Prokurator was tipies 'n goewerneur van 'n keiserlike provinsie. Daar was pal 'n tekort aan, en 'n soeke na ampsbekleërs vir die veelvuldige ryksbenoemings.

'n Bepalende studie van Plinius se prokuratorskappe is uitgevoer deur die klassieke geleerde Friedrich Münzer, wat deur Ronald Syme gehandhaaf is, om 'n standaard verwysingsraamwerk daar te stel. Münzer het vier prokuratorskappe veronderstel, waarvan twee klinkklaar betuig word, terwyl 'n verdere twee waarskynlik, dog betwisbaar is. Twee doen egter nie Suetonius se beskrywing gestand van 'n deurlopende opeenvolging nie.[29] Gevolglik voer Pliniese kenners twee tot vier prokuratorskappe aan, terwyl die origes aan besoeke toegeskryf word, deur diegene wat nie die volle skema huldig nie. Münzer's se volle uitleg is as volg.

Volgens Syme, mog Plinius 'n "opvolger van Valerius Paulinus" wees, wat naamlik vroeg in 70 n.C. prokurator van Gallië Narbonensis (Suidoos-Frankryk) was. Hy blyk 'n "vertroudheid met die provincia" te toon, wat egter ook andersins verklaarbaar is.[30] Byvoorbeeld meld Plinius dat:[31]

Na die bewerking van die grond, die gebruike en beskawingspeil van die inwoners, en die omvang van welvaart, word dit nie deur enige van die provinsies oortref nie, en sou dit opsommend meer getrou as 'n landstreek van Italië as 'n provinsie voorgestel kan word.

Oase te Gabès

Plinius het gewis 'n tydperk in die Africaprovinsie deurgebring, en besmoontlik as prokurator.[32] Onder die gebeure of besienswaardighede wat hy aanskou het was die aanhitsing van die rubetae, giftige paddas (Bufonidae), deur die Psylli;[33] die geboue berei uit gevormde sooimure, "wat enige sement se konsistensie troef;"[34] en die ongewoon vrugbare kuslangse oase te Gabès (toe Tacape), Tunisië, tans 'n Wêrelderfenisterrein.[35] Syme beskou 70-72 n.C. as die termyn van die Africaanse prokuratorskap.

Die prokuratorskap van Hispanië Tarraconensis was volgende. 'n Stelling deur Plinius die jongere dat sy oom 400,000 sesterces vir sy manuskripte aangebied is deur Larcius Licinius tydens sy (Plinius die ouere) se Hispaniese prokuratorskap, lewer die duidelikste uitspraak in enige van die drie.[17] Plinius lys die bevolkings van "Nabye Hispanië" (moderne Asturias en Gallaecië), insluitend die onderskeie bevolkingstatistieke en burgerregte. Hy beperk homself tot 'n uittreksel daarvan uit vrees dat hy die "leser sal uitput".[36] Aangesien dit die enigste geografiese streek is waarvoor hy die inligting verskaf, veronderstel Syme dat Plinius bygedra het tot die sensus van Nabye Hispanië, wat in 73/74 deur Vibius Crispus, legaat van die keiser, uitgevoer is, waarvolgens Plinius se prokuratorskap aldaar dateer word.[37]

Panorama oor Las Médulas

Tydens sy verblyf in Hispanië het hy vertroud geraak met die landbou en veral die gouddelwerye van die noorde en weste van die land.[38] Sy beskrywings van die verskeie mynboumetodes laat die indruk van 'n ooggetuie te oordeel aan sy bespreking van gouddelwery-metodes in sy Natuurgeskiedenis. Hy kon ook die delwery te Las Medulas besoek het.

Romeinse poort in Trier, bekend as Porta Nigra

Die laaste amp as prokurator, alhoewel spekulatief, was dié van Gallië Belgica, gebaseer op Plinius se vertroudheid daarmee. Die hoofstad van die provinsie was Augusta Treverorum (Trier), vernoem na die alomwonende Treveri. Plinius meld dat in "die voorafgaande jaar" 'n snerpende winter die eerste gesaaides van die Treviri geruïneer het; hulle het weer gesaai in Maart en kon "’n uiters ruimskootse oes" behaal.[39] Die probleem met die strofe is die vasstelling van die jaar waarin dit geskryf is. Deur 77 as die opsteldatum te neem, het Syme[40] 74-75 n.C. voorgestel as die datums van die prokuratorskap, toe Plinius vermoedelik hierdie gebeure kon waarneem en beskryf. Die argument is volkome op aannames gevestig; nietemin word hierdie datums genoodsaak in 'n rekonstruksie van Suetonius se deurlopende prokuratorskappe, wat 'n aanstelling in Gallië Belgica sou insluit.

Plinius is 'n terugkeer na Rome (sy tuiste) gegun vir 'n tyd in 75/76 n.C.. Hy was vermoedelik tuis vir die eerste amptelike vrystelling van sy Natuurgeskiedenis in 77. Of hy in Rome was vir die inhuldiging van Vespasianus se Tempel van Vrede in die Forum in 75 n.C., essensieel 'n museum vir uitstalling van kunswerke wat deur Nero geplunder is en voorheen die Domus Aurea versier het, is onseker. So ook sy moontlike aanvoering van die vigiles (of nagwagte) as mindere aanstelling. Die laasgenoemde pos strook nie met Plinius die jongere se uitspraak oor hierdie periode nie:[17]

Voor dagbreek het hy gewoonlik op Vespasianus gewag (wat ook snags tyd ingeruim het vir afhandeling van besigheid), en dan voortgegaan om die opdragte uit te voer wat hy ontvang het.

Wanneer daardie opdragte afgehandel is, het hy na sy leeswerk en teksaanhalings teruggekeer, 'n duidelike heenwyse na sy bearbeiding van die Natuurgeskiedenis. Geen spesifieke amp is in hierdie regimen onderskeibaar nie. Dit kon wellig nie as admiraal te Misenum volvoer word, tensy sy teenwoordigheid aldaar oorbodig by die uitvoering daarvan was nie. Aan die blote omstandighede te oordeel was hy 'n amptelike agent van die keiser in 'n semi-private hoedanigheid. Moontlik was hy hier tussen aanstellings. In ieder geval het sy aanstelling as prefek van die vloot te Misenum hom na Misenum geneem, waar hy by sy suster en susterskind woonagtig was. Vespasianus is aan 'n siekte oorlede op 23 Junie 79. Plinius het hom slegs met twee maande oorleef.

Natuurgeskiedenis

[wysig | wysig bron]

Plinius se laaste werk, volgens sy susterskind, was die Naturalis Historia, 'n ensiklopedie waarin hy heelwat van die kennis van sy tyd saamgevat het.[17] Gevolgtrekkings omtrent die publikasiedatum, samestelling, of wanneer die werk begin en afgehandel is, hang af van die benadering.

Die ensiklopedie benut sekere materiaal uit sy herinneringe van vroeëre tye, en van sy voorafgaande werke, soos die boek oor Germanië. Daar is geen aanduiding dat hy toe reeds beplan het om dit later in 'n ensiklopedie op te neem nie. Meeste van die verwysings in die ensiklopedie moes van sy teksaanhalings ontleen gewees het, wat hy deurlopend aangevul het. Hy het 'n leser en sekretaris gehuur om dié notas te hou, en die sekretaris in wintertyd van handskoene voorsien sodat sy skryfhand nie van koue sou verstyf nie. Die aanhalings wat vir hierdie doel versamel is het effe minder as 160 bande beslaan, waarvoor Larcius Licinus, die praetoriaanse legaat van Hispanië Tarraconensis, 'n ydele aanbod van 400,000 sesterces gemaak het.[17] Dit sou, soos reeds vermeld, in 73/74 gewees het. Met sy dood het Plinius die bykans 160 bande aan sy susterskind nagelaat. Wanneer met samestelling begin is, is onbekend. Aangesien ander werke sy tyd tydens die Neroonse bewind in beslag geneem het, en hy toe die geskiedenis van sy tye moes afhandel, is dit onwaarskynlik dat hy voor 70 begin het. Die prokuratorskappe het die ideale geleentheid gebied vir 'n ensiklopediese gedagteraamwerk. Die datum van 'n omvattende samestelling kan nie aan 'n spesifieke jaar toegeskryf word nie. Die datums van verskillende dele moet, indien moontlik, deur filologiese analise bepaal word (die "post-mortem" deur kenners).

Laocoon en sy seuns; vir Plinius 'n gunsteling beeldhouwerk

Die naaste bekende gebeurtenis aan 'n enkele publikasiedatum; d.i., wanneer die manuskrip aan die publiek vrygestel kon wees om te leen en kopieer, en moontlik aan die Flawiërs gelewer is, is die datum van huldiging van die eerste van die 37 boeke. Dit is naamlik aan die "keiser" Titus. Aangesien Titus en Vespasianus dieselde name gehad het, Titus Flavius Vespasianus, het vroeëre skrywers 'n huldiging aan Vespasianus veronderstel. Plinius se vermelding van 'n broer (Domitianus) en ampte wat met 'n vader gedeel is, met die aanskrywing van dié vader as "groot", wys eenduidig op Titus.[41] Aangesien Titus as keiser aangespreek word, het Vespasianus vermoedelik gesterf, in welke geval die datum 79 n.C. sou wees.

Nietemin meld Plinius dat Titus ses keer konsul was. Die eerste ses konsulskappe van Titus was in 70, 72, 74, 75, 76 en 77 n.C., almal gemeenskaplik met Vespasianus, wat die datum van die huldiging aan 77 toeskryf. In daardie jaar was Vespasianus 68. Hy het vir enige jare gemeenskaplik met Titus regeer, wat die rede kon wees dat hy Plinius geoorloof het om Titus as "keiser" aan te spreek, en benewens die werk aan hom op te dra.[41] Op enkele afrondingsdetail na, is die werk van 37 boeke in 77 n.C. afgehandel.[42] Dit sou ongegrond wees om te aanvaar dat dit in geheel in 77 geskryf is, of dat Plinius dit toe as afgehandel beskou het. Verder sou die huldiging voor publikasie voltooi word, en kon dit ook vroeër privaat of aan die publiek vrygestel gewees het, sonder 'n huldiging. Die enigste onbetwisbare feit is dat Plinius nie na 79 daaraan kon werk nie. Die Naturalis Historia is een van die grootste enkele werke om van Romeinse tot moderne tye te oorleef het, en maak aanspraak op 'n oorsig oor die hele veld van antieke kennis, gebaseer op die beste outoriteite wat aan Plinius beskikbaar was. Hy voer aan dat hy die enigste Romein was om ooit so 'n werk te onderneem het. Dit omvat die studierigtings plantkunde, dierkunde, sterrekunde, geologie en mineralogie, benewens die benutting van hierdie hulpbronne. Dit bly 'n standaardwerk vir die Romeinse periode en die tegnologiese vordering en begrip van natuurverskynsels in sy tyd. By sekere besprekings van tegniese prestasies is Plinius die enigste bron vir die vermelde uitvindings, soos spoeling in myntegnologie of die gebruik van watermeulens vir die vergruising en maal van koring. Heelwat van sy beskrywings is deur argeologie bevestig. Dit is bykans die enigste geskrif om die werke van eietydse kunstenaars te beskryf, en is 'n verwysingsbron in kunsgeskiedenis.

Die werk het 'n model geword vir alle latere ensiklopedië in terme van die omvang van die onderwerpe vir oorweging, die praktyk van verwysing na oorspronklike outeurs, en 'n omvattende indeks van die inhoud. Die werk is opgedra aan keiser Titus, seun van Plinius se noue vriend, die keiser Vespasianus, in die eerste jaar van Titus se bewind. Dit is die enigste werk deur Plinius wat oorleef het, en die laaste van sy publikasies, wat ontbreek aan 'n finale hersiening weens sy skielike en onverwagse dood in 79 n.C. tydens die uitbarsting van Vesuvius.

Oorlye

[wysig | wysig bron]

Plinius is deur die onlangs ontslape Vespasianus aangewys as praefek van die Romeinse vloot. Op 24 Augustus, 79 n.C., was Plinius te Misenum gestasioneer, ten tyde van die groot uitbarsting van berg Vesuvius, wat Pompeji en Herculaneum oorweldig het. Hy was besig met voorbereidings vir die oorsteek van die Baai van Napels om die verskynsel direk waar te neem, toe 'n boodskap van sy vriend Rectina arriveer, wat om reddingshulp gevra het. Op sy bevel is die galeie gelanseer vir die ontruiming van die oorkantste strandfront, terwyl hy self in "'n snelvarende kotter" vertrek het, 'n besluit wat hom moontlik sy lewe gekos het. Sy susterskind, Plinius die jongere, het 'n verslag gelewer van sy dood, soos dit van die oorlewendes verneem is. Die susterskind en sy ma, het besluit om nie die oorvaart oor die baai mee te maak nie.

Gipsafgietsels van die gesneuweldes in die puimsteenstorting, wie se liggaamlike oorskot verval het om puimsteenholtes na te laat

Namate die ligte vaartuig die strand te Herculaneum genader het, het piroklastiese sintels en puimsteen daarop begin val. Plinius se stuurman het 'n terugkeer aanbeveel, waarop Plinius geantwoord het: "Geluk begunstig die moediges, stuur na waar Pomponianus is," d.i. Stabiae, naby die moderne dorp Castellammare di Stabia. Hulle het geland en Pomponianus aangetref wat "in die grootste konsternasie" verkeer het. Plinius het hom omhels en opgebeur. Die kotter is gelaai, maar dieselde winde wat dit na Stabiae gebring het, het verhoed dat hulle vertrek. Plinius het sy geselskap eers met 'n eetgeselligheid gerusgestel. Daarna het hy gaan slaap, terwyl hulle gewag het dat die wind bedaar, maar eindelik is die geboue ontruim uit vrees dat hulle kon intuimel. Hulle het die puimreën buite aangedurf, maar Plinius het bly sit. Hy kon selfs nie met hul bystand opstaan nie, en is daarom agtergelaat. Sy metgeselle het aanvaar dat sy terugslag en sterfte te wyte was aan inaseming van giftige dampe wat deur die vulkaan vrygestel is. Met hul terugkeer drie dae later (26 Augustus) na die verstrooiing van die wolkpluim, is sy liggaam onder die puimval gevind, sonder oënskynlike eksterne beserings. Die probleem met die bewering van gifdampe, is dat sy metgeselle nie deur die beweerde toksiese gasse geaffekteer is nie, en dat hul mobiliteit nie daardeur geaffekteer is nie, terwyl Plinius moes sit en nie kon opstaan nie. Aangesien hy as 'n gesette man beskryf is,[1] word 'n fatale kardiovaskulêre aanval tipies veronderstel; dit is, sy vriende het hom agtergelaat omdat hy reeds dood was. Hy kon ook aan asma gely het.[2]

Die verhaal van sy laaste ure word oorvertel in 'n brief wat sewe en twintig jaar later aan Tacitus geadresseer word deur die ouer Plinius se susterskind en erfgenaam, Plinius die jongere,[1] wat ook aan 'n ander korrespondent 'n verslag van sy oom se geskrifte en lewenswandel gestuur het.[17] Die fragment van Suetonius vermeld 'n iewat minder vleiende weergawe; dat Plinius die strand sou nader slegs uit wetenskaplike belangstelling, en dan 'n slaaf sou vra om hom te dood ten einde van die vulkaan se hitte te ontkom. Dit is nie 'n ewe betroubare bron nie, aangesien dit aan die susterskind se brief duidelik blyk dat die persone wat deur Plinius te hulp gesnel is, wel ontkom het om die verhaal in detail weer te gee; daarbenewens veronderstel Suetonius 'n geselskap van getuies van omstandighede, voldoende straf om Plinius af te takel, of om hom tot 'n bevel op sy eie lewe te oorreed, terwyl die getuies self oënskynlik aan geen van die strawwe kondisies onderworpe was nie.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Plinius die jongere. "VI.16 Aan Tacitus". Briewe.
  2. ↑ 2,0 2,1 Bigelow, Jacob, MD (April, Mei, Junie 1859). Littell, E. (red.). "Death of Pliny the Elder". Littell's Living Age. Third. Boston: Littell, Son, and Company. V: 123. {{cite journal}}: Gaan datum na in: |date= (hulp)AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  3. ↑ "Toombeslag van kavalerieperd geïnskribeer met naam van Plinius die ouere". Die Britse Museum: Hoogtepunte. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Desember 2013. Besoek op 8 Oktober 2010.
  4. ↑ Vir 'n alternatiewe beskouing, dat die uitbarsting in die herfs plaasgevind het, sien Vesuvius.
  5. ↑ 5,0 5,1 Gaius Plinius Secundus (1827). "Ad Pliniam Vitam Excursus I: de Plinii Patria". Caii Plinii Secundi Historiae Naturalis Libri XXXVII. Bibliotheca Classica Latina (in Latyn en Frans). Vol. 1. Parys: Didot. p. 50. {{cite book}}: Onbekende parameter |coauthors= geïgnoreer (hulp)
  6. ↑ Allain, Eugène (1902). Pline le Jeune et ses héritiers (in Frans). Vol. 3 (ouvrage illustré d'environ 100 photogravures et de 15 cartes ou plans uitg.). A. Fontemoing. pp. bl. 281–282.
  7. ↑ Die artikel inkorporeer teks deur Charles Peter Mason vanaf die artikel "C. Plinius Secundus" in die publieke domein Woordeboek van Griekse en Romeinse Biografie en Mitologie deur William Smith (1870), vol. 3, p. 414.
  8. ↑ "I, Huldeblyk". Natuurgeskiedenis. indien ek gegun word om die voorbeeld van Catullus, my medelandgenoot, vir eie voordeel te gebruik
  9. ↑ Pliny the Younger (1969). "Appendix A: Inscriptions". The letters of the younger Pliny (6, hersien, herdruk, heruitgegee, geïllustreer uitg.). Penguin Classics. ISBN 0-14-044127-1, 9780140441277. {{cite book}}: Kontroleer |isbn=-waarde: invalid character (hulp); Onbekende parameter |coauthors= geïgnoreer (hulp)
  10. ↑ Hardy, Ernest George (2007). "V Caesar's Colony at Novum Comum in 59 BC". Some Problems in Roman History: Ten Essays Bearing on the Administrative and Legislative Work of Julius Caesar. The Lawbook Exchange, Ltd. pp. 126–149. ISBN 1-58477-753-2, 9781584777533. {{cite book}}: Kontroleer |isbn=-waarde: invalid character (hulp)
  11. ↑ Pokorny, Julius. "Indogermanisches Etymologisches Woerterbuch" (in Duits). Leiden-universiteit. p. 834. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 September 2006. Besoek op 8 Oktober 2010.
  12. ↑ Pliny the Younger; Prichard, Constantine E.; Bernard, Edward R. (1896). Selected Letters. Oxford: Clarendon Press. p. 1.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 Beagon (2005), bl. 3
  14. ↑ Syme (1962), bl. 207
  15. ↑ "XVI.2". Natuurgeskiedenis. Dikwels het dit gebeur dat hierdie bome ons vlote met 'n weerklank tref, wanneer hulle deur die golwe voortgedryf is, en ooglopend byna opsetlik, teen hul kielboë terwyl hulle snags op anker lê; en die manskappe, by gebrek aan enige raad of verweer, moes 'n maritieme stryd voer teen 'n ruigte van bome!
  16. ↑ Levick, Barbara (1999). Tiberius the politician (2, hersien, geïllustreer uitg.). Routledge. p. 290. ISBN 978-0-415-21753-8.
  17. ↑ 17,00 17,01 17,02 17,03 17,04 17,05 17,06 17,07 17,08 17,09 Plinius die jongere. "III.5 Aan Baebius Macer". Briewe.
  18. ↑ Griffin (1992), bl. 438
  19. ↑ "XXXIII.50". Natuurgeskiedenis. na my kennis, het Pompeius Paulinus … by hom gehad, ten tyde van sy dienstyd in die weermag, en daarbenewens, in 'n oorlog teen die mees woesteling nasies, 'n eetservies van silwerborde wat twaalf duisend pond geweeg het!
  20. ↑ "VIII.65". Natuurgeskiedenis. Dié wat die lans moet gebruik, is goed daarvan bewus hoe die perd, deur sy strewing en soepele liggaamsbewegings, die ruiter onderskraag by enige belemmering wat hy met die werp van sy wapen mag ondervind.
  21. ↑ Erdkamp, Paul (2007). A companion to the Roman army (geïllustreer uitg.). Malden, MA; Oxford: Wiley-Blackwell. p. 139. ISBN 1-4051-2153-X, 9781405121538.
  22. ↑ "II.72". Natuurgeskiedenis. Die sonsverduistering wat 'n dag voor die calende van Mei plaasgevind het, in die konsulskap van Vipstanus en Fonteius, enige jare gelede, is waargeneem in Campania tussen die sewende en agste uur van die dag; generaal Corbulo lig ons in, dat dit in Armenië gesien is, tussen die elfde en twaalfde uur.
  23. ↑ "VI.15". Natuurgeskiedenis.
  24. ↑ "XXXVI.24". Natuurgeskiedenis.
  25. ↑ "XIII.26". Natuurgeskiedenis.
  26. ↑ Tacitus. "I.69". Die Annale.
  27. ↑ Symmachus. "IV.18". Briewe.
  28. ↑ Syme (1962), bl. 224
  29. ↑ Griffin (1992), bl. 439
  30. ↑ Syme (1962), bl. 225
  31. ↑ "III.5 (.4)". Natuurgeskiedenis.
  32. ↑ Syme (1962), bl. 214-215
  33. ↑ "XXV.76". Natuurgeskiedenis. Ek het self die Psylli gesien in hul uitstallings, aangehits deur hulle op plat houers te plaas, rooiwarm verhit, hul byt meer oombliklik fataal as selfs die steek van die adder.
  34. ↑ "XXXV.48 (14.)". Natuurgeskiedenis.
  35. ↑ "XVIII.51". Natuurgeskiedenis.
  36. ↑ "III.4 (.3) Oor Nabye Spanje". Natuurgeskiedenis.
  37. ↑ Syme (1962), bl. 216
  38. ↑ "XXXIII.21". Natuurgeskiedenis. Asturië, Gallæcië en Lusitanië verskaf op hierdie wyse, jaarliks, volgens sekere gesaghebbendes, twintig duisend pond aan goudgewig, met Asturië wat die oorgrote bydrae lewer. Weliswaar is daar geen deel van die wêreld wat eeuelank sodanige volgehoue opbrengs in goud kon voortsit nie.
  39. ↑ "XVIII.49 (.19)". Natuurgeskiedenis.
  40. ↑ Syme (1962), bl. 213
  41. ↑ 41,0 41,1 Beagon (2005), bl. 7.
  42. ↑ The New Encyclopædia Britannica (15) 14. (1977). 
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Plinius_die_ouere&oldid=2655250"