اسماعیل هنیه، از رهبران گروه شبه‌نظامی حماس، تحت‌حمایت جمهوری اسلامی ایران، نیمه‌شب سه‌شنبه در تهران در حمله اسرائیل کشته شد.

هنیه به همراه دیگر اعضای ارشد «محور مقاومت» جمهوری اسلامی ایران شامل حماس در غزه، حزب‌الله در لبنان و حوثی‌های یمن، برای شرکت در مراسم تحلیف مسعود پزشکیان به ایران سفر کرده بود. او روز دوشنبه با رئیس‌جمهوری جدید جمهوری اسلامی ایران دیدار کرد و روز سه‌شنبه نیز به همراه زیاد نخاله، دبیر کل سازمان جهاد اسلامی فلسطین، به ملاقات علی خامنه‌ای رفت.

اما از اسماعیل هنیه ۶۲ ساله که در طول ماه‌های گذشته به عنوان رهبر سیاسی حماس، در مذاکرات نافرجام این گروه با اسرائیل و میانجی‌های بین‌المللی برای رسیدن به توافق آتش‌بس نقش داشت، چه اطلاعات بیشتری داریم؟

با اعلام خبر کشته شدن هنیه، رسانه‌های مختلف از جمله نیویورک‌تایمز، گاردین و سی‌ان‌ان در مورد این رهبر حماس گزارش‌هایی منتشر کردند و به بررسی تاریخچه فعالیت‌های مبارزاتی‌ او پرداختند که در اینجا آن‌ها را مرور می‌کنیم.

از تولد تا رسیدن به قدرت

اسماعیل هنیه سال ۱۹۶۲ در اردوگاه آوارگان شاطی در شمال شهر غزه، از پدر و مادری فلسطینی به دنیا آمد. والدینش سال ۱۹۴۸ از خانه‌شان در عسقلان واقع در اسرائیل کنونی آواره شده بودند.

او در مدارسی که سازمان امدادرسانی و کاریابی برای آوارگان فلسطینی در خاور نزدیک سازمان ملل متحد (آنروا) اداره می‌کرد، تحصیل کرد و در دانشگاه اسلامی غزه ادبیات عرب خواند.

هنیه اواخر دهه ۱۹۸۰ در جریان انتفاضه اول به حماس پیوست. او به دلیل فعالیت‌هایش بارها بازداشت شد و در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ چندین بار به زندان‌های اسرائیل منتقل شد.

شیخ احمد یاسین، رهبر معنوی و بنیان‌گذار حماس، در قدرت گرفتن اسماعیل هنیه در غزه نقش داشت. هنیه منشی شخصی شیخ احمد یاسین بود. این دو به دلیل فعالیت‌هایشان سال‌ها مغضوب رهبران اسرائیل بودند و در نهایت، ارتش اسرائیل سال ۲۰۰۴ موفق شد شیخ یاسین را بکشد.

 هنیه در آن زمان خطاب به جمعیتی که بیرون بیمارستان شفا در غزه جمع شده بودند، گفت: «گریه نکنید، فقط باید ثابت‌قدم و برای انتقام آماده باشید.»

اسماعیل هنیه پس از کشته شدن دو رهبر قبلی حماس، شیخ احمد یاسین و عبدالعزیز رنتیسی، که به فاصله چند هفته در حملات اسرائیل کشته شدند، به‌عنوان بخشی از یک «رهبری جمعی مخفی» فعالیت کرد.

رهبر حماس در غزه

اسماعیل هنیه سال ۲۰۰۶ به عنوان رهبر حماس در غزه منصوب شد. در آن سال، او برای مدت کوتاهی به عنوان نخست‌وزیر یک دولت وحدت در فلسطین فعالیت کرد که پس از ماه‌ها تنش و درگیری مسلحانه بین گروه‌های فلسطینی، منحل شد. در سال ۲۰۰۷، پس از خروج اسرائیل از غزه و کنترل حماس بر این منطقه، محمود عباس هنیه را برکنار کرد.

در دهه‌ای که هنیه رهبر ارشد حماس در غزه بود، اسرائیل او را به ارسال کمک‌های بشردوستانه به شاخه نظامی این گروه متهم کرد؛ اتهامی که حماس آن را رد می‌کرد.

هنیه به فعالیت‌هایش ادامه داد و در نهایت سال ۲۰۱۷ به عنوان رهبر دفتر سیاسی حماس انتخاب شد؛ زمانی که حماس در تلاش بود وجهه عمومی‌اش را بهتر کند و به دنبال نفوذ بیشتر بین فلسطینی‌ها و در سطح بین‌المللی بود. در همان زمان ایالات متحده آمریکا هنیه را به‌عنوان «تروریست جهانی» معرفی کرد. 

با این حال او به چهره دیپلماسی بین‌المللی این گروه فلسطینی تبدیل شد که بین ترکیه، ایران و قطر رفت‌و‌آمد می‌کرد و در حالی که قادر به بازگشت به غزه نبود، به عنوان یک خط ارتباطی کلیدی با چهره‌های تندروتر مانند یحیی سنوار در غزه دیده می‌شد.

هنیه با وجود قرار داشتن نامش در فهرست تروریسم ایالات متحده، برخلاف رهبران نظامی حماس، سفرهای جهانی داشت و به عنوان رئیس سیاسی گروه حماس با شخصیت‌های بین‌المللی ملاقات می‌کرد. او در سال‌های گذشته، در گفت‌وگوهای صلح با جیمی کارتر، رئیس‌جمهوری سابق ایالات متحده، شرکت کرد و اوایل سال ۲۰۲۴ نیز با دیگر رهبران جهان از جمله شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی، امیر قطر، و وانگ کجیان، دیپلمات چینی، دیدار داشت.

 آخرین دیدار هنیه با مقام‌های یک کشور خارجی دیدارش با علی خامنه‌ای و مسعود پزشکیان، رهبر و رئیس‌جمهوری جدید جمهوری اسلامی بود که در روزهای پیش از کشته شدنش انجام شد.

تحت تعقیب دادگاه کیفری بین‌المللی

هنیه در سال‌های اخیر حماس را از قطر و ترکیه رهبری می‌کرد و در گفت‌وگوهای جاری بین اسرائیل و حماس با میانجی‌گری مصر، قطر و ایالات متحده برای پایان دادن به جنگ غزه و آزادی گروگان‌هایی که در حمله حماس به اسرائیل اسیر شده بودند، از جمله مذاکره‌کنندگان بود.

در ماه مه، دادستان دیوان کیفری بین‌المللی اعلام کرد که برای اسماعیل هنیه حکم جلب صادر خواهد شد. دادستان در رابطه با حمله هفتم اکتبر به اسرائیل او و دیگر رهبران حماس را به ارتکاب جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت متهم کرد و «قتل، گروگان‌گیری، تجاوز جنسی و آزار جنسی در بازداشت» را از مصادیق این جرائم برشمرد.

در ماه ژوئن، حماس اعلام کرد که خواهر اسماعیل هنیه و خانواده‌اش در حمله ارتش اسرائیل به غزه کشته شدند. پیش از آن نیز در ماه آوریل، سه پسر از ۱۳ فرزند هنیه در یک عملیات نظامی دیگر در غزه کشته شده بودند.

او همان‌طور که در زمان مرگ شیخ یاسین رفتار کرده بود، درمورد مرگ اعضای خانواده‌اش نیز اندوهی نشان نداد و با اشاره به اینکه ده‌ها تن از اعضای خانواده‌اش را در جنگ از دست داده است، گفت: «ما تسلیم نخواهیم شد. هرکس فکر می‌کند با هدف قرار دادن فرزندانم حماس را مجبور به عقب‌نشینی می‌کند، دچار توهم است.»

مذاکرات آتش‌بس با اسرائیل

پس از حمله غافلگیرکننده حماس به اسرائیل در تاریخ هفتم اکتبر و آغاز جنگ اسرائیل در غزه، اسماعیل هنیه یکی از چهره‌های کلیدی شرکت‌کننده در مذاکرات بین‌المللی برای آتش‌بس بود.

هنیه که به دستیابی به توافق در صورت خروج اسرائیل از غزه تمایل نشان داده بود، در ماه مه گفت که گروه متبوعش «هنوز مایل است» با میانجی‌ها به توافق برسد، اما تاکید کرد که هر پیشنهادی باید با خروج ارتش اسرائیل از غزه همراه باشد و درگیری در غزه را برای همیشه متوقف کند.

در پاسخ، اسرائیل این خواسته‌ها را «غیرقابل قبول» خواند و بنیامین نتانیاهو قول داد تا زمانی که حماس نابود نشود، به جنگ ادامه دهد. در نتیجه این فقدان تفاهم میان دو طرف، مذاکرات تاکنون در شرایط بن‌بست مانده است و هر طرف دیگری را مقصر آن می‌داند.

مرگ در تهران

هنیه در تقویت ظرفیت جنگی گروه حماس نقش مهمی داشت و این توانایی را تا حد زیادی از تقویت روابط با جمهوری اسلامی ایران به دست آورده بود. او سال ۲۰۲۲ در گفت‌وگو با الجزیره اعلام کرد که حماس ۷۰ میلیون دلار کمک نظامی از جمهوری اسلامی ایران دریافت کرده است.

در نهایت هم عمر اسماعیل هنیه و فعالیت‌هایش برای گروه حماس در همین تهران به پایان رسید. صبح چهارشنبه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و حماس در بیانیه‌هایی اعلام کردند که رئیس دفتر حماس که در ایران حضور داشت، کشته شده است.

در بیانیه حماس آمده است که هنیه و یکی از محافظانش براثر «حمله اسرائیل» به محل اقامت آن‌ها در تهران کشته شده‌اند. اما در بیانیه سپاه به نام اسرائیل به عنوان عامل حمله اشاره نشده و درباره نحوه کشته شدن هنیه هم جزئياتی ارائه نشده است.