70 mlynedd o'r wobr Personoliaeth Chwaraeon y Flwyddyn BBC Cymru

Mae gwobr Personoliaeth Chwaraeon y Flwyddyn BBC Cymru yn dathlu ei phen-blwydd yn 70 oed eleni.

Doedd dim prinder cystadleuwyr ar gyfer gwobr 2024, ond y seiclwr trac Emma Finucane gipiodd y wobr am yr ail flwyddyn yn olynol.

Roedd yna hefyd wobr Tîm y Flwyddyn i dîm pêl-droed merched Cymru, a fydd yn ymddangos mewn twrnamaint mawr am y tro cyntaf yr haf nesaf ar ôl sicrhau safle yn Ewro 2025 yn ymgyrch gyntaf Rhian Wilkinson fel prif hyfforddwr.

Dyma rai o uchafbwyntiau'r wobr dros y 70 mlynedd diwethaf.

Mae cyfanswm o 55 o athletwyr wedi ennill y wobr ers ei sefydlu yn 1954, ond dim ond 10 sydd wedi ei hennill fwy nag unwaith.

Mae Colin Jackson, Joe Calzaghe, Tanni Grey-Thompson, Ian Woosnam a Howard Winstone i gyd wedi cael eu coroni yn Bersonoliaeth Chwaraeon y Flwyddyn BBC Cymru ar dri achlysur.

Geraint Thomas, Jade Jones, Ryan Giggs, Lynn Davies a nawr Finucane yw'r lleill i hawlio'r teitl sawl gwaith – gyda'r pump yn gwneud hynny ddwywaith yn eu gyrfaoedd.

Cyn-asgellwr Manchester United a Chymru, Giggs, sy'n dal y record am y bwlch hiraf rhwng hawlio'r teitl. Fe gafodd ei anrhydeddu â'r teitl yn 1996 ac yna eto yn 2009.

Cyn-bencampwr bocsio'r byd, Joe Calzaghe a'r golffiwr Ian Woosnam a gafodd ei dderbyn i Oriel Anfarwolion y byd golff, oedd yr unig enillwyr i gadw'r teitl cyn eleni.

Gwnaeth Calzaghe hynny yn 2007 ar ôl uno'r adran pwysau canol uwch trwy guro Mikkel Kessler o flaen mwy na 50,000 o gefnogwyr yn Stadiwm y Mileniwm Caerdydd.

Ac yntau eisoes wedi ennill y wobr yn 1987, aeth Woosnam gefn-wrth-gefn yn 1990 a 1991 wrth iddo ennill teitl y Meistri a dod yn rhif un y byd - y teitl olaf a ddaliodd am 50 wythnos.

Ond mae wedi bod yn flwyddyn ragorol i Emma Finucane o Gaerfyrddin. Hi yw'r fenyw gyntaf i gadw'r wobr, a dim ond y trydydd athletwr i wneud hynny. Ymysg ei llwyddiannau dros y flwyddyn mae ennill y ras wib unigol ym Mhencampwriaeth Trac y Byd.

Roedd hi hefyd yn rhan o'r triawd a enillodd fedal aur yn y ras wib i dimau a dwy fedal efydd yn y Gemau Olympaidd ym Mharis ym mis Awst.

Ken Jones, enillydd cyntaf Personoliaeth Chwaraeon y Flwyddyn BBC Cymru pan gafodd ei sefydlu yn 1954, yw'r unig enillydd i ymddangos mewn dwy ddisgyblaeth wahanol yn ei yrfa.

Mae Jones, o Flaenafon, yn cael ei gofio gan y mwyafrif fel y chwaraewr sgoriodd y cais hollbwysig a helpodd Cymru i guro Seland Newydd 13-8 ar Barc yr Arfau Caerdydd yn 1953.

Roedd gyrfa clwb yr asgellwr yn cynnwys 145 cais mewn 293 o gemau. Enillodd 44 cap i Gymru rhwng 1947-55.

Ond cafodd Jones yrfa ryfeddol i ffwrdd o'r cae rygbi hefyd.

Bu'n gapten ar dîm trac a maes Prydain ym Mhencampwriaethau Ewrop 1954 gan ennill arian yn y ras gyfnewid sbrint.

Roedd Jones hefyd yn enillydd medal efydd yng Ngemau'r Gymanwlad 1954 a daliodd bedair record sbrintio Cymreig ac 17 teitl domestig.

Dros dri degawd ar ôl i Jones ennill y wobr gyntaf, daeth y rhedwraig pellter canol Kirsty Wade yn Bersonoliaeth Chwaraeon y Flwyddyn BBC Cymru - y fenyw gyntaf i wneud.

Enillodd fedal aur Gemau'r Gymanwlad deirgwaith gan ennill y ras 800m yn Brisbane yn 1982, a'r ras 800m a'r 1500m yng Nghaeredin yn 1986.

Chwe blynedd ar ôl buddugoliaeth Wade yn 1992, aeth gwobr Personoliaeth Chwaraeon y Flwyddyn BBC Cymru i Tanni Grey-Thompson - dim ond Tanni Grey bryd hynny - yr ail fenyw i dderbyn y teitl.

Wrth wneud hynny, Grey-Thompson oedd y Para-athletwr cyntaf i ennill y wobr ar ôl cael ei chydnabod ochr yn ochr â chystadleuwyr abl.

Mae ei buddugoliaethau pellach yn 2000 a 2004 yn golygu bod y rasiwr cadair olwyn Grey-Thompson wedi ennill y teitl fwy o weithiau nag unrhyw fenyw arall.

Cipiodd y gyn-bencampwraig seiclo Olympaidd Nicole Cooke y teitl yn 2003. Y flwyddyn honno hi oedd yr enillydd ieuengaf erioed yng Nghwpan y Byd seiclo i ferched, a hithau ond yn 20 oed.

Pedwar athletwr sy'n rhannu'r record o ennill Gwobr Personoliaeth Chwaraeon y Flwyddyn BBC Cymru a'r wobr Brydeinig yn yr un flwyddyn.

Cyflawnodd y golffiwr chwedlonol Dai Rees y gamp yn 1957, gyda Joe Calzaghe (2007), Ryan Giggs (2009) a Geraint Thomas (2018) hefyd yn gwneud y dwbl yn yr un flwyddyn.

Mae'r 70 enillydd hyd yn hyn (cafodd gwobr 2020 ei chanslo oherwydd y pandemig) yn dod o 16 camp gwahanol.

Ond rygbi'r undeb sydd wedi cynhyrchu'r nifer fwyaf o enillwyr o unrhyw gamp yng Nghymru. Mae'r wobr wedi mynd i chwaraewr rygbi'r undeb ar 14 achlysur, gan gynnwys i John Dawes yn 1971 a Mervyn Davies yn 1976.

Mae bocsio wedi cynhyrchu 12 enillydd, 11 wedi dod o fyd athletau a phara-athletau, tra bod 10 enillydd wedi bod yn bêl-droedwyr.

Mae'r wobr wedi mynd i chwaraewr o'r campau yma fwy nag unwaith: golff (6 o weithiau), seiclo (5 o weithiau), rasio cadair olwyn (3) a taekwondo (2).

Mae nofio, snwcer, criced, neidio sioe, cerdded mewn rasys, marathon a rasio beiciau modur i gyd wedi cynhyrchu un enillydd yr un.