Codjowaedjes Simon Stasse (live)

Les "Codjowaedjes da Stasse", c' est on live di codjowaedje des viebes walons fwait pa Simon Stasse. C' est l' deujhinme live di s' croejhete ki poite come tite Po scrire d' adrame li walon d' Lidje (deuxième partie : conjugaisons).

I fourit eplaidî e 1999 pal soce Li Walone.

Les viebes sont dnés avou l' accint d' Lidje et sacwantès cognes e cotoû, et arindjîs divins 131 tåvleas d' codjowaedjes ki tchaeke prind ene pådje. I gn a 6.350 estudyîs viebes, mins bråmint des intrêyes sont djusse des rdobletes ortografikes (metans pol viebe adjinçner 4 intrêyes sont dnêyes: adjincener, adjinsener, adjancener, adjansener).

Bråmint di ces tåvleas d' codjowaedje la (123) seront rprins dins l' "rawete codjowaedje" metowe al fén do Motî da Stasse.

Clasmint des viebes

Li classimint des viebes e 3 groupes est fwait sorlon l' etimolodjeye do latén, ça fwait k' c' est målåjhey, do pont d' vuwe do lingaedje walon, a comprinde l' ôre des tåvleas (å rvier d' ôtes lives di codjowaedje ki zels shuvèt les trokes des viebes walons).

Eto, bråmint des tåvleas diferins nel sont ki pa des ptits candjmints d' prononçaedje fonolodjike (dj' ô bén, sins rapoirt avou l' codjowaedje lu-minme, mins purade al fonetike) ou di scrijhaedje (metans, on tåvlea diferin po les viebes -C-ler sicrits avou on moya e, et onk po les cis scrîts avou ene crole). Stasse lu-minme, dins l' adrovaedje, note ki l' manke di normålijhaedje ortografike fwait ki l' ovraedje a stî pus målåjhey, et s' rafeye k' on djoû les manires di scrire on minme mot si rdujhaxhe.

Vochal li djivêye; etur åtchetes i gn a l' limero del pådje dins l' live (c' est l' sistinme eployî po les rahouker), eyet l' intrêye leye-minme metowe etur cwårêyès åtchetes cwand c' est ene intrêye ki n' egzistêye ki po on candjmint d' ortografeye (dj' ô bén, nén on vraiy modele diferin, et ki n' åreut nén stî la si, come el dimande l' oteur, li nombe di façons di scrire on mot sreut rdût ås necessités d' on prononçaedje cowerant.

tchanter (15) (A=B=C=tchant-) (modele normålijhî: bouter)
[rècrèyer] (recreyer) (16) (A=B=C=rècrèy-); li seule diferince avou «tchanter» est ortografike (moya e purade ki crole, eg: dji rècrèyerè vs dji tchant'rè)
goster (17) (A=gost-, B=C=gostêy-) (modele normålijhî: tchicter)
adjincer (18) (A=B=C=adjinç, eyet ç <-> c) (modele normålijhî: disfacer)
divôrcer (divoircî) (19) (A=divôrç-, B=C=divôrcêy-, eyet c <-> ç)
[djåzer] (20) (A=B=C=djåz-) (c' est on modele a pårt paski sacwants scrijheus e sistinme Feller candjèt les "z" a "s" å coron, eg: dji djåse) (modele normålijhî: bouter)
ètèrer (eterer) (21) (A=ètèr-, B=C=ètér-) e rfondou ci candjmint fonetike la n' est nén scrît (il est otomatike sorlon ki l' sillabe soeye cloyowe ou nén) (modele normålijhî: bouter)
considèrer (considerer) (22) (A=considèr-, B=C=considêr-) minme rimarke ki po «eterer» (modele normålijhî: bouter)
acwèrder (acoirder) (23) (A=acwèrd-, B=C=acwèd) (modele normålijhî: wårder)
pènètrer (penetrer) (24) (A=pènètr-, B=C=pènèt-) (e rfondou ces viebes la sont codjowés avou ene moyeye: A=penetr-, B=C=penetrêy-)
accèpter (accepter) (25) (A=B=accèpt-, C=accèp-) (e rfondou ces viebes la sont codjowés avou ene moyeye: A=acceptr-, B=C=acceptêy-)
pårler (26) (A=pårl-, B=C=parol-) (e rfondou ci viebe la est erîlé: A=pårl-, B=C=pårlêy-)
laver (27) (A=lav-, B=C=lév-) (e rfondou ci candjmint d' voyale la a->é ni s' fwait nén: A=B=C=lav-)
bråcler (28) (A=bråcl-, B=C=bråkèl-) (come «dobler», metou come modele a pårt pol candjmint c <-> k)
rèspècter (respecter) (29) (A=B=rèspèct-, C=rèspèk-) (minme modele ki «penetrer», metou a pårt cåze do candjmint <-> k; e rfondou il est pareymint codjowé avou ene moyeye: A=respect-, B=C=respectêy-) (modele normålijhî: tchicter)
cover (30) (A=cov-, B=C=keûv-) candjmint d' voyale o->eû eyet candjmint c <-> k (e rfondou ci candjmint d' voyale la ni s' fwait nén: A=B=C=cov-)
[bindeler] (bindler) (31) (A=bindel-, B=C=bindèl-) li seule diferince avou «dobler» est ortografike (moya e purade ki rén do tot; si ça sreut scrît bind'ler ou co bindler come e rfondou ça n' freut nén on modele a pårt)
dobler (32) (A=dobl-, B=C=dobèl-) (modele normålijhî: shofler)
[hop'ler] (hopler) (33) (A=hop'l-, B=C=hopèl-) minme rimarke ki po «bindler»
tingler (34) (A=tingl-, B=C=tinguèl-) (come «dobler», mins metou a pårt cåze do candjmint g <-> gu)
intrer (35) (A=intr- B=intur- C= inteûr-) (e rfondou li stitcheye volaye est "e": A=intr-, B=C=inter-) (modele normålijhî: mostrer)
durer (36) (A=dur- B=dûr- C=deûr-)
[mèz'rer] (mezurer) (37) (A=mèz'r-, B=mèzur-, C=mèzeûr-) li seule diferince avou «intrer» est ortografike (si ça sreut scrît mèzrer ça n' freut nén on modele a pårt); a noter k' e rfondou ci viebe la ni spotche nén l' voyale pa dvant l' "r": (A=B=mezur-, C=mezeur-)
pèzer (pezer) (38) (A=pèz- B=C=peûz-)
lèver (lever) (39) (A=lèv- B=C=lîv-)
tirer (40) (A=tir- B=C=têr- ou tér-) (li scrijhaedje tér- ou têr- c' est vormint on spepiaedje d' accint)
criyer (criyî) (41) (A=criy- B=C=crèy-); ci candjmint d' voyale la si rtrove e rfondou (mins l' viebe est metou dins l' 2inme troke)
hiner (42) (A=hin- B=hin- C=hèn-); candjmint d' voyale å dierin pî (modele normålijhî: copiner)
marier (maryî) (43) (A=mar(i)y- B=C=marèy-; dji marèye, nos marians, ki dj' marèye, dj' a marié); li bodje A est mary- (nos marians), mins dvént mariy- pa dvant on "î" (nos mariyîs); e rfondou les sfwaits viebes sont del 3inme troke: (A=mary B=C=marey; dji mareye, nos marians, nos maryîz, ki dj' mareye, dj' a maryî)
cirer (44) (A=cir- B=C=cîr-)
diner (45) (A=d(i)n- B=don-/dô- C=don-)
miner (46) (moenner) (A=min- B=monn'- C=monn-; dji monne, nos minans, dji monn'rè, ki dj' monne, dj' a miné)
plorer (47) (A=plor- B=C=pleûr-; dji pleûre, nos plorans, ki dj' pleûre, dj' a ploré)
onorer (48) (A=onor- B=C=onôr-; dj' onôre, nos onorans, ki dj' onôre, dj' a-st onoré)
spozer (49) (A=spoz- B=speûz'- C=speûs-; dji speûse, nos spozans, dji speûz'rè, ki dji speûse, dj' a spozé)
trover (50) (A=trov- B=C=troûv-; dji troûve, nos trovans, ki dj' troûve, dj' a trové)
sawourer (51) (A=sawour- B=C=saweûr-; dji saweûre, nos sawourans, ki dj' saweûre, dj' a sawouré)
salouwer (52) (A=salouw- B=salouw- C=saluw-; dji saluwe, dji salouw'rè, nos salouwans, ki dj' saluwe, dj' a salouwé)
touwer (53) (A=B=touw- C=tow-; ki dj' towe, nos touwans, ki dj' towe, dj' a touwé); parey e rfondou
bourer (54) (A=bour- B=C=boûr-; dji boûre, nos bourans, ki dj' boûre, dj' a bouré)
ovrer (55) (A=ovr- B=oûvur- C=oûveûr-; dj' oûveûre, nos ovrans, dj' oûvur'rè, ki dj' oûveûre, dj' a-st ovré); e rfondou li stitchêye voyale est "e" (ki pout esse prononcî pus ou moens drovou ou longou, sorlon les pårlers), et i n' a pont d' candjmint d' voyale pol "o": (A=ovr- B=C=over-; dj' overe, nos ovrans, dj' overrè, ki dj' overe, dj' a-st ovré).
rivièrser (rivierser) (56) (A=r(i)vièrs- B=r(i)vièss'- C=r(i)viès-; dji rivièsse, nos rvièrsans, dji rivièss'rè, ki dj' rivièsse, dj' a rvièrsé); a noter li drole d' ortografeye avou "ss" pa dvant l' crole; e rfondou c' est l' minme codjowaedje: (A=r(i)viers-, B=C=r(i)vies-; dji riviesse, nos rviersans, dji riviesrè, ki dj' riviesse, dj' a rviersé).
coster (57) (A=cost- B=cost'- C=cos-; dji cosse, nos costans, dji cost'rè, ki dj' cosse, dj' a costé); e rfondou ces viebes la si codjowèt come tchicter (codjowaedje nén metou come possibe d' après Stasse, mins k' on-z ôt tot l' minme pa des côps; c' est eto l' codjowaedje dins les pårlers do cinte et coûtchant): (A=cost- B=C=costêy-; dji costêye, nos costans, dji costêyrè, ki dj' costêye, dj' a costé).
risker (58) (A=risk- B=risk'- C=ris-; dji risse, nos riskans, dji risk'rè, ki dj' risse, dj' a riské); e rfondou ces viebes la si codjowèt come tchicter (çou k' est on codjowaedje possibe d' après Stasse): (A=risk- B=C=riskêy-; dji riskêye, nos riscans, dji riskêyrè, ki dj' riskêye, dj' a riské).
strumer (strimer?) (59) (A=B=strum- C=streûm-); candjmint d' voyale å dierin pî.
prôcurer (procurer) (60) (A=prôcur- B=procûr- C=procûr- ou prokeûr-; dji procûre ou prokeûre, nos prôcurans, dji procûr'rè, ki dj' procûre ou prokeûre, dj' a prôcuré); e rfondou li "o" do bodje ni candje nén, li tchapea ni si screye nén so les "u" pa dvant "r", et i gn a-st on candjmint d' voyale å dierin pî: (A=B=procur-, C=prokeur-; dji prokeure, nos procurans, dji procurrè, ki dj' prokeure, dj' a procuré)
batalier (batayî) (61) (A=batal(i)y- B=C=bataliêy-; dji bataliêye, nos batalians, ki dj' bataliêye, dj' a batalié); codjowaedje foirt rishonnant a «marier», mins avou l' "r" do bodje ki candje a "l" et li moyeye ki candje di "èy" a "êy", i gn a-st ossu li minme candjmint do bodje A avou on "-iy-" pa dvant "î" (nos bataliyîs); e rfondou les sfwaits viebes sont del 2inme troke, sins nou candjmint d' bodje: (A=B=C=batay-; dji bataye, nos batayans, dji batayrè, ki dj' bataye, dj' a batayî).
consacrer (62) (A=consacr- B=consacrêy- C=consacrêy- ou consak-; dji consacrêye ou consake, nos consacrans, dji consacrêyrè, ki dj' consacrêye ou consake, dj' a consacré).
magnî (64) (A=B=C=magn-), parey k' e rfondou: (dji magne, nos magnans, ki dj' magne, dj' a magnî)
[nèyî] (65) (A=B=C=nèy-); li seule diferince avou «magnî» est ortografike (moya e purade ki crole, eg: dji rèyerè vs dji magn'rè)
ècorèdjî (ecoraedjî) (66) (A=ècorèdj- B=C=ècorèdjèy-)
balancî (67) (A=B=C=balanç-, eyet ç <-> c)
bèzècî (68) (A= B= C= )
tchèrdjî (tcherdjî) (69) (A= B= C= )
amwèrcî (70) (A= B= C= )
payî (71) (A= B= C= )
clignî (72) (A= B= C= )
priyî (73) (A= B= C= )
loyî (74) (A= B= C= )
pougnî (75) (A= B= C= )
farfouyî (76) (A= B= C= )
califiyî (77) (A= B= C= )
adawî (78) (A= B= C= )
gruzî (79) (A= B= C= )
kirompe (81)
dimani (82)
avanci (83)
wèzeûr (oizeur) (84)
intèrompe (interompe) (85)
horbi (xhorbi) (86)
drovi (87) ci viebe as-t on codjowaedje erîlé: (A=drov-, B=C=droûv-; dji droûve, nos drovans, ki dj' droûve, dj' a drovou), mins i gn a eto sacwantes disrîlêyes possibes:
- on 2inme codjowaedje disrîlé avou A=drovy såf pa dvant "i" ou "î" (nos drovians, dji drovia, dj' a droviou mins nos drovîs, vos drovîz);
- li bodje B ki pout esse eto droûvèr- mins seulmint pol futurrece (dji droûv'rè ou dji droûvèr'rè mins todi dji droûv'reû),
- et co ene 3inme cogne pol pårticipe erire (dj' a d(r)oviért);
- e rfondou c' est pår erîlé sol prumire sôre di codjowaedje (avou, bén seur, li tchapea sol "u" nén scrît pa dvant "v"): (A=drov-, B=C=drouv-; dji drouve, nos drovans, dji drouvrè, ki dj' drouve, dj' a drovou).
covri (88) ci viebe a deus codjowaedjes (li diferince avou «drovi» c' est ki l' 2inme codjowaedje po «covri» est complet, dismetant k' po «drovi» i gn a des trôs):
- onk erîlé: (A=covr-, B=C=coûv-; dji coûve, nos covrans, dji coûv'rè, ki dj' coûve, dj' a covrou)
- onk avou ene moyeye ki dvént -iy- pa dvant "î" et on pårticipe avou "-ért": (A=covy-, B=coûvur-, C=coûv-; dji coûve, nos covians, dji covia, nos coviyîs, dji coûvur'rè, ki dj' coûve, dj' a coviért).
- e rfondou li codjowaedje est erîlé sol prumire cogne (come po «drovi»), ça fwait: (A=covr-, B=C=couv-; dji couve, nos covrans, dji couvrè, ki dj' couve, dj' a covrou).
ofri (89) (A=ofr, B=ofri-, C=of-; dj' ofe, nos ofrans, dj' ofrirè, ki dj' ofe, dj' a-st ofri ou ofrou ou ofiért); «sofri» k' est dins l' minme modele n' a ki "sofri" come pårticipe erirece
intèdovri (eterdrovi) (90) (A=intèdovi- (avou l' "i" magnî pa dvant "î"), B=C=intèdoûv-; dj' intèdoûve, nos intèdovians, dj' intèdovia, nos intèdovîs, dj' intèdoûv'rè, ki dj' intèdoûve, dj' a-st intèdoviért); e rfondou «eterdrovi» est erîlé so «drovi»
tchîr (tchire) (91) (A=tchiy- B=tchèy- ou tchî- C=tchèy-; dji tchèye, nos tchiyans, dji tchèyrè ou tchîrè, ki dj' tchèye, dj' a tchî; e rfondou les deus codjowaedjes sont complets, dj' ô bén pol prezintrece ossu on pout aveur "dji tcheye" ou "dji tchî": (A=tchiy-, B=C=tchey-) ou (A=tchiy-, B=tchî-, C=tchey-)
fini (93) (A=B=C=finih-, sins moya "e" pol singulî prezintrece: dji finih, ti finih, i finih, nos finihans, dji finih'rè, ki dj' finihe, dj' a fini); e rfondou i gn a deus codjowaedjes possibes, onk come e lidjwès: (A=B=C=finixh-; dji finixh, ti finixh, i finixh, nos finixhans, i finixhrè, ki dj' finixhe, dj' a fini); ou, çou k' est pus corant: (A=C=finixh-, B=fini-; dji fini, ti finis, i finit, nos finixhans, i finirè, ki dj' finixhe, dj' a fini)
akeûhi (94) (A= B= C= )
sofri (95) (A= B= C= )
bèni (beni) (96) (A= B= C= )
aveûr (aveur) (98) (A= B= C= )
achîr (ashir) (99) (A= B= C= ) (droldimit scrît achîr et nén assîr dins l' tåvlea)
diveûr (100) (A= B= C= )
deûr / diveûr (doere / diveur) (100) (A= B= C= )
valeûr (valeur) (103) (A= B= C= )
voleûr (voleur) (104) (A= B= C= )
èsse (esse) (106) (A= B= C= )
mète (mete) (107) (A= B= C= )
crèhe (crexhe) (108) (A= B= C= )
parète (109) (A= B= C= )
convinke (110) (A= B= C= )
ponde (111) (A= B= C= )
spåde (112) (A= B= C= )
piède (113) (A= B= C= )
rinde (114) (A= B= C= )
keûse (115) (A= B= C= )
tinre (117) (A= B= C= )
hére (118) (A= B= C= )
creûre (croere) (119) (A= B= C= )
scrîre (scrire) (120) (A= B= C= )
boûre (boure) (121) (A= B= C= )
divôre (122) (A= B= C= )
ponre (123) (A= B= C= )
aploûre (124) (A= B= C= )
heûre (scheure) (125) (A= B= C= )
clôre (126) (A= B= C= )
beûre (127) (A= B= C= )
lére (128) (A= B= C= )
plêre (plaire) (129) (A= B= C= )
dîre (dire) (130) (A= B= C= )
sûre (shure) (131) (A= B= C= )
brêre (braire) (132) (A= B= C= )
rîre (rire) (133) (A= B= C= )
sourîre (134) (A= B= C= )
aler (136) (A= B= C= )
chèrvi (137) (A= B= C= )
concouri (138) (A= B= C= )
discouri (139) (A= B= C= )
cori (140) (A=cor- B=C=coûr-, dj' a corou); parey e rfondou (såf k' on n' sicreye nén l' tchapea sol "ou" pa dvant on "r"): (A=cor- B=C=cour-; dji cour, nos corans, ki dj' coure, dj' a corou)
dwèrmi (doirmi) (141) (A=dwèrm- B=C=dwèm); pol singulî prezintrece il eploye on scrijhaedje avou crole (dji dwèm') purade ki l' pus classike moya e (dji dwème); ôtrumint, c' est parey e rfondou: (A=doirm-, B=C=doim-; dji doime, nos doirmans, ki dj' doime, dj' a doirmou)
ènn'aler (endaler) (142) disrîlé
ènnè raler (enderaler) (143) disrîlé
fé (144) disrîlé
intèrvini (etervini) (145) (A=intèrvin- B=intèrvin-/intèrvê- C=intèrvins-; dj' intèrvin, nos intèrvinans, dj' intèrvinrè/intèrvêrè, ki dj' intèrvinse, dj' a-st intèrvinou); e rfondou li sudjonctif singulî eploye ene cogne avou "y" (k' a divnou "gn"): (A=etervin- B=etervén- C=etervegn-; dj' etervén, nos etervinans, dj' etervénrè, ki dj' etervegne, dj' a-st etervinou)
lèyî (leyî) (146) (A=lèy- B=lê- C=lêy-/lês-; dji lê, nos lèyans, ki dj' lêye ou lêsse, dj' a lèyî); e rfondou i gn a ki l' cogne "y" do sudjonctif, pol restant c' est parey: (A=ley-, B=lai-, C=laiy-; dji lai, nos leyans, ki dj' laiye, dj' a leyî)
minti (147) (A=mint- B=minti-/mint'- C=mint-; dji mint', nos mintans, dji mintirè ou mint'rè, ki dj' minte, dj' a minti); e rfondou ci viebe est del 4inme troke, çou k' est dné eto come dobe codjowaedje pa Stasse: (A=B=C=mintixh-; dji mintixh, nos mintixhans, ki dj' mintixhe, dj' a minti)
pårti (148) (A=pårt- B=påt'- C=påt-; dji påt', nos pårtans, ki dj' påte, dj' a pårti); parey e rfondou (a pus k' on sicreye nén des croles: dji påte, dji påtrè)
qwèri (cweri) (149) (A=qwèr- B=C=qwîr-); sicrît e rfondou ("cw", et pont d' tchapea sol "i" pa dvant "r") ça dene: (A=cwer-, B=C=cwir-; dji cwir, nos cwerans, ki dj' cwire, dj' a cwerou)
raler (150) disrîlé
rompi (rompe) (151) (A=romp- B=romp'- C=romp-; dji romp', nos rompans, ki dj' rompe, dj' a rompou); les diferinces e rfondou c' est k' on sicreye nén des croles (dji rompe, dji romprè) et ki l' infinitif e rfondou est avou "e": rompe (çou k' est ossu ene cogne dinêye pa Stasse).
sèpi (sepi) (152) (A=B=sèp- C=sèp-/sés- et sé pol singulî prezintrece; dji sé, nos sèpans, dji sèprè, ki dj' sèpe ou sésse, dj' a sèpou)
sinti (sinte? sinti?) (153) (A=sint- B=sinti-/sint'- C=sint-; dji sin, nos sintas, dji sintirè ou sint'rè, ki dj' sinte, dj' a sintou)
li codjowaedje interogatif (egzimpe avou aler: va dj'?, vass? va-t i? alans ns? alez vs? vont i?... rén di pårticulî chal, a pårt li pronom scrit dje ou dj' pa drî voyale, et dju pa drî cossoune (va-dj', aléve dju); e rfondou l' cogne c' est scrit dju dins tos les cas, li spotchaedje si polant fé ou nén å cåzaedje).
li codjowaedje passif (egzimpe avou esse inmé: dji so-st inmé,...)
li codjowaedje sins djin (egzimpe avou ploure (k' admete li 3inme djin do plurial po èn eployaedje imådjrece: i plovèt) et faleur):
1. ploûre (ploure) (158) (i ploût, i plova, i ploûrè, k' i ploûse, il a ploû); e rfondou l' sudjonctif est "plouve": k' i plouve.
2. faleûr (faleur) (159) (i fåt, i fala, i fårè, k' i fåye, il a falou); parey e rfondou

Sitatistikes des viebes

nombe totå: xxxx