Paus Leo X

Giovanni de' Medici (Firenze, 11 november 1475 – Rome, 1 december 1521), was paus ounder de noame Leo X van 1513 tout 1521. Je was den êestn Medicipaus.

Zyn jeugd

Giovanni was de twidde zeune van Lorenzo il Magnifico en Clarissa Orsini en je wierd ipgebrocht in de gêest van ’t humanisme.

Il Magnifico wildeg’ ol ’n ende e familielid ip ’n oge post in de kerke krygn. J’aad êest geprobeerd van z’n broere Giuliano kardinoal te moakn. D’ounderandeliengn me paus Sixtus IV woarn ol verre gevorderd, tout da Sixtus inêens veranderde van gedacht en Lorenzo’s vyand wierd. Je zette ‘t Pazzi-komplot in gank, woaby da Giuliano vermôord wierd.

Lorenzo zette nu olles ip z’n zeune Giovanni, die ol van klêens of voorbereid wierd deur privé-lêroars. An z’n zeevn joar wierd ’n ol benoemd tout pauselik protonotarius. An z’n vêertien joar benoemde paus Innocentius VIII em tout kardinoal, mo da wierd stille g’oudn tout an z’n zeevntien joar. Je verblêef in Rome in ’t paleis van z’n familie, ’t Palazzo Eustaquio. Loater, os ‘t paleis de residentie wierd van Margaretha van Parma, de weeuwe van Alessandro de' Medici, veranderde de noame in Palazzo Madama. Nu is ’t paleis de senoatszetel van de republiek Itoalië.

In 1492, by den dôod van Innocentius, dêed ’n mee an z’n êeste concloaf, woaby da kardinoal Rodrigo Borgia uutkwam ols overwinnoare ols paus Alexander VI. Giovanni, die teegn Borgia gestemd aad, kêerde were no Firenze uut schrik vo wroak, mo je kost doa nie lange bluuvn want in 1494, ounder de monnik Girolamo Savonarola, wierdn de Medici verbann en Firenze wierd were e republiek ounder Pier Soderini.

Giovanni reisde deur hêel Itoalië, Duutsland, Vloandern, en Frankryk, tegoare me z’n kozyn Giulio, me wien dat ’n styf goed overêen kwam. In 1500 kost ’n were kêern no Rome en in 1503 stierf paus Alexander VI. Je wierd ipgevolgd deur Pius III, die nog ’t zelfste joar stierf. Giovanni was nog mor 28 joar oud en dus nog te jounk vo paus te zyn. Kardinoal Della Rovere wierd verkoozn tout paus Julius II. Da zelfste joar verdrounk Giovanni ’s oudere broere Piero den Oungelukkign in de riviere de Garigliano, woadeure dat Giovanni oofd wierd van de Medici.

Ounder paus Julius II wierdn d’r veel oorloogn gevoerd in Itoalië, surtout tusschn Frankryk, de Kerkelikke Stoat en de Republiek Venetië. Julius aad êest de Liga van Koameryk gevormd, ’n anti-Venetioansche alliantie me Lodewyk XII van Frankryk, keizer Maximiliaan I, en Ferdinand II van Aragón, de vint van Isabella I van Kastilië. Mo d’r kwoamn spanniengn tusschn Julius en Lodewyk en in 1510 slôot Julius em an by Venetië teegn Frankryk.

In 1511 riep Pier Soderini ’t Concilie van Pisa byêen ip ’t groundgebied van de Florentynsche Republiek me de bedoelienge van paus Julius II of te zettn.

Julius II vormdeg’ e Venetioans-pauselikke alliantie, die uutgroeide tout d’Illige Liga, die de Fransche uut Itoalië verdrêef en de Florentynsche Republiek ten vol brocht in 1512, woadeure dan de Medici kostn werekêern me d’ulpe van e Spoans leger. Soderini wierd ofgezet en verbann.

Paus Leo X

Ip 11 moarte 1513 wierd Giovanni de’ Medici tout paus Leo X gekoozn. Je was ton nog mo 37 joar oud, mo j’aad ol e lange kerkelikke carrière me veel ervoarienge achter de rugge.

Je volgde Julius II ip, die surtout g’interesseerd gewist was in oorlog voern. De kardinoaln wildegn gin paus mi die ollêne mo zyn eign wille deure drêef, en de kunstenoars, dichters en schryvers woarn blye met de nieuwn paus, die de liefde vo kunst en literateure mee krêeg van zyn voader Lorenzo il Magnifico en ôok omdat ‘n verstandig en gemanierd was en e vriendelik karakter aad.

In 1515 volgde Frans I Lodewyk XII van Frankryk ip. Venetië begost nu ’n alliantie me Frans I en deur under overwinnienge binst de Slag van Marignano veroverdn ze de verloorn gebiedn were.

Leo X ‘s andacht ols paus gienk surtout uut no kunst, literateure en theoater. Je gaf ipdrachtn an Rafaël en Michelangelo. Je breidde de Vaticoansche bibliotheke uut en de grôte bouwwerkn in Itoalië wierdn vôortgezet. Je profiteerdeg’ ôok van ’t leevn, gaf vele geld uut an extravagante fêestn en j’a zelfs ’n olifant Hanno.

De koepel van de Sint-Pietersbasilieke was ountworpn deur Michelangelo, mo d’r loagn ollene nog mo fundamentn. Vo de bouwwerkn te stimuleern begost Leo X, die ossan mo geld te kort aad, lik z’n voorgangers ofloatn van zoundn te verkoopn, mo je zag nie in dan de tydn veranderd woarn en je krêeg miserie me den augustynermonnik Maarten Luther.

1517 wierd e zwart joar vo Leo X.

In april 1517 woarn d’r ênigte kardinoaln die em probeerdegn te vermôordn. Kardinoal Petrucci was de stoker, en Riario van ’t Pazzi-komplot, Soderini, Castellesi en Sauli woarn d’r ôok by betrokkn. Den dokteur van de paus, Pietro Vercelli uut Firenze, wierd ommegekocht vo z’n patiënt te vergiftign, mo ’t plang mislukte en Petrucci en Vercelli wierdn ter dôod gebrocht.

In ’t noajoar van 1517 most ’n em bezig oudn met e theologische ruuzje me Maarten Luther, die zorgde vor e definitieve breuke in de Kerke en ‘t ountstoan van ‘t Protestantisme.

Ip 28 juni 1519 volgde Keizer Karel V Maximiliaan I ip, woadeure da Spanje en Duutsland in êen klap tegoare in ’t zelfste keizerryk kwoamn.

In ’t joar 1521 woarn d’r were veel conflictn in Itoalië en discuusjes me Frans I, wa dat vor e toenoaderienge zorgde tusschn de paus en de keizer.

Lik zyn voorgangers, was ’t ôok zyn droom van me z’n familie e grôotn Italioanschn stoat te moakn. In ’t zuudn wildeg’t ie Lorenzo II in ’t keuninkryk Napels anstelln en in ’t nôordn, in Lombardeye, e nieuwn stoat vo z’n broere Giuliano stichtn. Me Toscane in andn en de Kerkelikke Stoat d’r tusschn zoun de’ Medici hêel ’t schiereiland in under macht en. Mo Keizer Karel en Frans I peisdegn doar anders over, en met den vroegn dôod van zowel Giuliano (in 1516) of Lorenzo (in 1519) mocht Leo X hêlegans e punt zettn achter zyn droom.

Ip 19 november 1521 verloorn de Fransche Milaan, wat dat em, nog e bitje vô zyn dôod, styf blye makte.

Je stierf ip 1 december en je liet ’t pausdom achter an de rand van ’t faillissement.

Je wierd zounder grafstêen begroavn in ’t Vaticoan, mo loater ist ’n overgebrocht no de basilieke Santa Maria sopra Minerva in Rome, woa da kardinoal Ippolito de' Medici e poar joar loater e grafmonument vor em liet moakn deur Raffaello da Motelupo.

Zyn ipvolger was den ênigstn Ollandschn paus in de geschiedenisse: Paus Adrianus VI.

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Leo X van Wikimedia Commons.