Paus Leo X

Giovanni de' Medici (Firenze, 11 november 1475 – Rome, 1 december 1521), was paus ounder de noame Leo X van 1513 tout 1521. Je was den êestn Medicipaus.

Zyn jeugd

Giovanni was de twidde zeune van Lorenzo il Magnifico en Clarissa Orsini en je wierd ipgebrocht in de gêest van ’t humanisme.

Il Magnifico wildeg’ ol ’n ende e familielid ip ’n hoge post in de kerke krygn. J’had êest geprobeerd van zyn broere Giuliano kardinoal te moakn. D’ounderhandeliengn me paus Sixtus IV woarn ol verre gezet, tout da Sixtus veranderde van gedacht en Lorenzo’s vyand kwam. Je zette ‘t Pazzi-komplot in gank, woaby da Giuliano vermôord wierd.

Lorenzo zette nu olles ip zyn zeune Giovanni, die ol van klêens of voorbereid wierd deur privé-lêroars. An z’n zeevn joar wierd ’n ol benoemd tout pauselik protonotarius. An z’n vêertien joar benoemde paus Innocentius VIII hem tout kardinoal, mo da wierd stille g’houdn tout an z’n zeevntien joar. Je verblêef in Rome in ’t paleis van zyn familie, ’t Palazzo Eustaquio. Loater, os ‘t paleis de residentie kwam van Margaretha van Parma, de weeuwe van Alessandro de' Medici, veranderde de noame in Palazzo Madama. Nu is ’t paleis de senoatszetel van de republiek Italië.

In 1492, by den dôod van Innocentius, dêed ’n mee an zyn êeste concloaf, woaby da kardinoal Rodrigo Borgia overwinnoare was ols paus Alexander VI. Giovanni, die teegn Borgia gestemd had, kêerde were no Firenze uut schrik vo wroak, mo je kost doa nie lange bluuvn want in 1494, ounder de monnik Girolamo Savonarola, wierdn de Medici verbann en Firenze kwam were e republiek ounder Pier Soderini.

Giovanni reisde deur hêel Italië, Duutsland, Vloandern, en Frankryk, tegoare me zyn kozyn Giulio, me wien dat ’n styf goed overêen kwam. In 1500 kost ’n were kêern no Rome en in 1503 stierf paus Alexander VI. Je wierd ipgevolgd deur Pius III, die nog ’t zelfste joar stierf. Giovanni was nog mor 28 joar oud en dus nog te jounk vo paus te zyn. Kardinoal Della Rovere wierd verkoozn tout paus Julius II. Da zelfste joar verdrounk Giovanni ’s oudere broere Piero den Oungelukkign in de riviere de Garigliano, woadeure dat Giovanni hoofd kwam van de Medici.

Ounder paus Julius II wierdn d’r veel oorloogn gevoerd in Italië, surtout tusschn Frankryk, de Kerkelikke Stoat en de Republiek Venetië. Julius had êest de Liga van Koameryk gevormd, ’n anti-Venetioansche alliansje me Lodewyk XII van Frankryk, keizer Maximiliaan I, en Ferdinand II van Aragón, de vint van Isabella I van Castilië. Mo 't kwoamn spanniengn tusschn Julius en Lodewyk en in 1510 slôot Julius hem an by Venetië teegn Frankryk.

In 1511 riep Pier Soderini ’t Concilie van Pisa byêen ip ’t groundgebied van de Florentynsche Republiek me de bedoelienge van paus Julius II of te zettn.

Julius II vormdeg’ e Venetioans-pauselikke alliansje, die uutgroeide tout d’Hillige Liga, die de Fransche uut Italië verdrêef en de Florentynsche Republiek ten vol brocht in 1512, woadeure dan de Medici kostn werekêern me d’hulpe van e Spoans leger. Soderini wierd ofgezet en verbann.

Paus Leo X

Paus Leo X met de kardinoaln Giulio de’ Medici en Luigi de’ Rossi, (1513-1518) (Palazzo Pitti Firenze)

’t Woapn van de Medici-pausn

Den 11stn moarte 1513 wierd Giovanni de’ Medici tout paus Leo X verkoozn. Je was ton nog mo 37 joar oud, mo j’had ol e lange kerkelikke carrière me veel ervoarienge achter de rugge.

Je volgde Julius II ip, die surtout g’interesseerd gewist was in oorloogn voern. De kardinoaln wildegn gin paus mi die ollêne mo zyn eign wille deure drêef, en de kunstenoars, dichters en schryvers woarn blye met de nieuwn paus, die de liefde vo kunst en literateure mee krêeg van zyn voader Lorenzo il Magnifico en ôok omdat ‘n verstandig en gemanierd was en e vriendelik karakter had.

In 1515 volgde Frans I Lodewyk XII van Frankryk ip. Venetië begost nu ’n alliansje me Frans I en deur hunder overwinnienge binst de Slag van Marignano veroverdn ze de verloorn gebiedn were.

Leo X ‘s andacht ols paus gienk surtout uut no kunst, literateure en theoater. Je gaf ipdrachtn an Rafaël en Michelangelo. Je breidde de Vaticoansche bibliotheke uut en de grôte bouwwerkn in Italië wierdn vôortgezet. Je profiteerdeg’ ôok van ’t leevn, je gaf vele geld uut an extravagante fêestn en j’a zelfs ’n olifant Hanno.

De koepel van de Sint-Pietersbasilieke was ountworpn deur Michelangelo, mo d’r loagn ollêne nog mo fundamentn. Vo de bouwwerkn te stimuleern begost Leo X, die ossan mo geld te kort had, lik zyn vôorgangers ofloatn van zoundn te verkoopn, mo je zag nie in dan de tydn veranderd woarn en je krêeg miserie me den augustynermonnik Maartn Luther.

1517 was e zwart joar vo Leo X.

In april 1517 woarn d’r ênigte kardinoaln die hem probeerdegn te vermôordn. Kardinoal Petrucci was de stoker, en Riario van ’t Pazzi-komplot, Soderini, Castellesi en Sauli woarn d’r ôok by betrokkn. Den dokteur van de paus, Pietro Vercelli uut Firenze, wierd ommegekocht vo zyn patiënt te vergiftign, mo ’t plang mislukte en Petrucci en Vercelli wierdn ter dôod gebrocht.

In ’t noajoar van 1517 most ’n hem bezig houdn met e theologische ruuzje me Maarten Luther, die zorgde vor e definitieve breuke in de Kerke en ‘t ountstoan van ‘t Protestantisme.

Den 28stn juni 1519 volgde Keizer Karel V Maximiliaan I ip, woadeure da Spanje en Duutsland in êen klap tegoare in ’t zelfste keizerryk kwoamn.

In ’t joar 1521 woarn d’r were veel conflictn in Italië en discuusjes me Frans I, wa dat vor e toenoaderienge zorgde tusschn de paus en de keizer.

Lik zyn vôorgangers, was ’t ôok zyn droom van me zyn familie e grôte Italioansche stoat te moakn. In ’t zuudn wildeg’t ie Lorenzo II in ’t keuninkryk Napels anstelln en in ’t nôordn, in Lombardeye, e nieuwe stoat vo zyn broere Giuliano stichtn. Me Toscane in handn en de Kerkelikke Stoat d’r tusschn zoun de’ Medici hêel ’t schiereiland in hunder macht hen. Mo Keizer Karel en Frans I peisdegn doar anders over, en met de vroegn dôod van zowel Giuliano (in 1516) of Lorenzo (in 1519) mocht Leo X hêlegans e punt zettn achter zyn droom.

Zyn grafmonument
deur Raffaello da Motelupo

De 19stn november 1521 verloorn de Fransche Milaan, wat dat hem, nog e bitje vô zyn dôod, styf blye makte.

Je stierf ip 1 december en je liet ’t pausdom achter an de rand van ’t faillissement.

Je wierd zounder grafstêen begroavn in ’t Vaticoan, mo loater ist ’n overgebrocht no de basilieke Santa Maria sopra Minerva in Rome, woa da kardinoal Ippolito de' Medici e poar joar loater e grafmonument vor hem liet moakn deur Raffaello da Motelupo.

Zyn ipvolger was den ênigstn Hollandschn paus in de geschiedenisse: Paus Adrianus VI.

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Leo X van Wikimedia Commons.