Xem mã nguồn của Wales

{{about|một quốc gia}}
{{Hộp thông tin quốc gia UK
|native_name = {{native name|cy|Cymru|nbsp=omit}}
|image_flag = Flag of Wales 2.svg
|alt_flag = A flag of a red dragon passant on a lower green and upper white field.
|national_motto = {{native phrase|cy|"Cymru am byth"|italics=off|parensize=90%|nbsp=omit}}<br /> {{smaller|"Wales Muôn năm"}}<ref>{{chú thích báo|url=http://www.walesonline.co.uk/lifestyle/fun-stuff/cymru-am-byth-meaning-behind-8592076 |title=Cymru am byth! The meaning behind the Welsh motto |work=[[WalesOnline]] |date=ngày 6 tháng 2 năm 2015 |access-date =ngày 22 tháng 3 năm 2016}}</ref>
|national_anthem = "{{lang|cy|[[Hen Wlad Fy Nhadau]]}}"<br /> {{smaller|"Mảnh đất tổ tiên"}} </br><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">{{center|[[Tập tin:Hen Wlad fy Nhadau piano.ogg|242px]]}}</div>
|status = [[Quốc gia cấu thành Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland]]
|capital = [[Cardiff]]<br />{{coord|51|29|N|3|11|W|type:city|display=inline}}
|coordinates ={{coord|52.3|N|3.6|W|display=title|scale:5000000}}
|largest_city = [[Cardiff]]
|languages_type = Ngôn ngữ của Wales|[[Ngôn ngữ chính thức]]
|languages = {{flatlist|
* [[Tiếng Wales]]
* [[Tiếng Anh]]}}
|demonym = [[Người Wales| Người Wales]]
<!--Government-->
|legal_jurisdiction = [[Anh và Wales]]
|politics_link = Chính trị Wales
|government_type = [[Nghị viện|Cơ quan lập pháp Nghị viện]] được phát triển trong [[Quân chủ lập hiến|chế độ Quân chủ lập hiến]] [[Thể chế đại nghị|Nghị viện]]
|monarch = [[Charles III]]
|first_minister = {{nowrap|[[Mark Drakeford]]}}
<!--- |deputy_first_minister = --->
|secretary_of_state = {{nowrap|[[Simon Hart]]}}
|number_of_mps = 40
|legislature = [[Senedd Cymru – Nghị viện Wales]]<br>[[Quốc hội Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland|
Nghị viện Anh Quốc]]
|sovereignty_type = [[Xứ Wales thời trung kỳ Trung Cổ|Sự hình thành]]
|established_event1 = Hợp nhất bởi {{nowrap|[[Gruffydd ap Llywelyn]]}}
|established_date1 = 1057<ref name="Wales Hist 100"/>
|established_event2 = {{nowrap|[[Quy chế Rhuddlan]]<ref>{{Chú thích tạp chí|url=http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110803100419253|title=Statute of Rhuddlan| publisher=Oxford Reference|access-date =ngày 26 tháng 7 năm 2014}}</ref>}}
|established_date2 = 3 tháng 3 năm 1284
|established_event3 = {{nowrap|[[Luật về các đạo luật Wales]]<ref>{{chú thích web|url=http://www.legislation.gov.uk/aep/Hen8/27/26/contents|title=Laws in Wales Act 1535 (repealed 21.12.1993)|publisher=legislation.gov.uk|access-date =ngày 26 tháng 7 năm 2014 }}</ref>}}
|established_date3 = 1543
|established_event4 = [[Đạo luật chính phủ Wales 1998|Phân quyền]]<ref>{{chú thích web|url=http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1998/38/contents|title=Government of Wales Act 1998| publisher=legislation.gov.uk|access-date =ngày 26 tháng 7 năm 2014 }}</ref>
|established_date4 = 31 tháng 7 năm 1998
|area_rank =
|area_km2 = 20,779
|area_sq_mi = 8,022
|percent_water =
|population_estimate ={{increase}} 3,153,000<ref>{{chú thích web|url=https://gov.wales/mid-year-estimates-population-mid-2019 |title = Mid year estimates of the population|publisher =gov.wales|access-date =ngày 26 tháng 6 năm 2020}}</ref>
|population_estimate_rank = |population_estimate_year =2019
|population_census = 3,063,456<ref>{{chú thích web |title=Population estimates for the UK, England and Wales, Scotland and Northern Ireland – Office for National Statistics |url=https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/populationandmigration/populationestimates/bulletins/annualmidyearpopulationestimates/latest |website=www.ons.gov.uk}}</ref>
|population_census_year = 2011
|population_density_km2 = 148
|population_density_sq_mi = 381
|population_density_rank =
|GVA_rank =
|GVA = £75&nbsp;tỷ<br/>(${{To USD|75|GBR|year=2017|round=yes}}B)
|GVA_year = 2018<ref>{{chú thích web|url=https://www.ons.gov.uk/economy/grossdomesticproductgdp/bulletins/regionaleconomicactivitybygrossdomesticproductuk/1998to2018/pdf|title=Regional economic activity by gross value: UK 1998 to 2018|publisher=Office for National Statistics|date=ngày 12 tháng 12 năm 2018|access-date =ngày 27 tháng 4 năm 2019}}</ref>
|GVA_per_capita = £23,900<br/>(${{To USD|23900|GBR|year=2018|round=yes}})
|HDI_year = 2018
|HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady-->
|HDI = 0.883<!--number only-->
|HDI_ref = <ref>{{chú thích web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab|website=hdi.globaldatalab.org|language=en|access-date =ngày 19 tháng 5 năm 2020}}</ref>
|HDI_rank =
| cctld = [[.wales]] [[.cymru]] {{ref label|footnote_f|f}}
|Gini_year =
|Gini_change = <!--increase/decrease/steady-->
|Gini = <!--number only-->
|Gini_ref =
|Gini_rank =
|patron_saint = [[Saint David]] {{smaller|({{lang|cy|Dewi&nbsp;Sant}})}}
|official_website = {{URL|wales.com/}}
|image_coat=Royal Badge of Wales.svg|patron_saints=[[Saint David]]}}

'''Wales''' hay '''Xứ Wales''' (phát âm tiếng Anh: {{IPAc-en|audio=en-us-Wales.ogg|ˈ|w|eɪ|l|z}}; {{lang-cy|Cymru}} {{IPA-cy|ˈkəm.rɨ||Cymru.ogg}} hay {{IPA|[ˈkəm.ri]}}) là một [[quốc gia]] thuộc [[Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland]] và nằm trên [[đảo Anh]].<ref name="Stats 1">{{Chú thích web|url=http://www.ons.gov.uk/ons/guide-method/geography/beginner-s-guide/administrative/the-countries-of-the-uk/index.html|tiêu đề=The Countries of the UK|nhà xuất bản=statistics.gov.uk |ngày truy cập=ngày 10 tháng 10 năm 2008}}</ref> Wales có biên giới với [[Anh]] (England) về phía đông, trong khi [[biển Ireland]] nằm về phía bắc và tây, còn [[eo biển Bristol]] nằm về phía nam. [[Người Wales|Dân số Wales]] đạt hơn 3 triệu người vào năm 2011, sống trên tổng diện tích 20.779&nbsp;km². Wales có trên 2.700&nbsp;km đường bờ biển và địa hình phần lớn là vùng núi, các đỉnh núi cao nằm tại các khu vực miền bắc và miền trung. Wales nằm trong vùng ôn đới và có khí hậu đại dương hay biến đổi. 

Bản sắc dân tộc Wales xuất hiện trong nhóm [[người Briton Celt]] sau khi [[La ma|người La Mã]] triệt thoái khỏi đảo Anh vào thế kỷ V và Wales được nhìn nhận là một trong các quốc gia Celt hiện đại. Sự kiện [[Llywelyn ap Gruffudd]] mất vào năm 1282 đánh dấu việc Quốc vương Anh [[Edward I của Anh|Edward I]] hoàn thành cuộc chinh phục Wales. Toàn bộ Wales được hợp nhất vào [[Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland|Anh]] và trong hệ thống pháp luật Anh theo đạo luật năm 1535–1542. Chính trị đặc trưng của Wales phát triển trong thế kỷ XIX. [[Chủ nghĩa tự do]] xuất hiện vào đầu thế kỷ XX, song bị thay thế khi [[chủ nghĩa xã hội]] và [[Công đảng Anh|Công đảng]] phát triển. Tình cảm dân tộc Wales phát triển theo thế kỷ; ''[[Plaid Cymru]]'' được thành lập vào năm 1925 và Hội Ngôn ngữ Wales được thành lập vào năm 1962. Quốc hội Wales được thành lập vào năm 1998, chịu trách nhiệm về một loạt chính sách được phân quyền.

Thời gian đầu [[Cách mạng công nghiệp]], do các ngành khai mỏ và luyện kim phát triển nên Wales biến đổi từ một [[xã hội nông nghiệp]] thành một [[quốc gia công nghiệp]], khai thác vùng mỏ than đá ở miền nam Wales khiến dân số Wales tăng nhanh chóng. Hai phần ba dân chúng sống tại Nam Wales, chủ yếu là trong nội ô và ngoại ô [[Cardiff]] (thủ đô), [[Swansea]], [[Newport]] và trong các thung lũng gần đó. Hiện nay, các ngành công nghiệp khai khoáng và công nghiệp nặng truyền thống của Wales dường như không còn hoặc đang suy thoái, kinh tế Wales phụ thuộc vào các ngành công nghiệp nhẹ và dịch vụ cùng du lịch. Tổng giá trị gia tăng (GVA) của Wales vào năm 2010 là 45,5 tỷ bảng Anh, GVA bình quân tương đương 74% mức trung bình toàn [[Anh Quốc]].

==Từ nguyên và tên gọi==
Từ "Wales" và "Welsh" trong tiếng Anh bắt nguồn từ cùng gốc [[Ngữ tộc German|German]] (số ít ''Walh'', số nhiều ''Walha''), nó lại có nguồn gốc từ tên của một bộ lạc Celt được người La Mã gọi là Volcae và được ám chỉ bừa bãi cho toàn thể người Celt. Người Anglo-Saxon nói tiếng Anh cổ sử dụng thuật ngữ ''Wælisc'' khi ám chỉ cụ thể người Briton Celt, và ''Wēalas'' khi ám chỉ vùng đất của họ.<ref name="Wales Hist 71">Davies (1994) p. 71</ref> Tên người Wales tự gọi trong tiếng Wales hiện nay là ''Cymry'', và ''Cymru'' là tên tiếng Wales của Wales. Các từ này đều được đọc là {{IPA-cy|ˈkəm.rɨ|}}, và có nguồn gốc từ ''combrogi'' trong tiếng Brython, nghĩa là "đồng bào".<ref name="Hist Wales 69">Davies (1994) p. 69</ref> Dạng Latinh hóa của các tên gọi này là ''Cambrian'', ''Cambric'' hay ''[[Cambria]]'', là các tên thay thế ít dùng để chỉ Wales và người Wales.

Trong tiếng Việt, trước đây quốc gia này còn gọi là '''Gan''' theo cách gọi ''Galles'' của [[tiếng Pháp]]. Truyền thông tiếng Việt hiện tại thường gọi là '''Xứ Wales''' vì quen miệng do trong lịch sử Wales từng là một xứ giống như xứ Sussex và xứ Cambridge, giống như "[[William, Thân vương xứ Wales]]" đã được hiểu như vậy. Tuy nhiên thực tế Thân vương William không đại diện cho Wales dù là về mặt biểu tượng hay pháp lý. Và vai trò của Wales hiện nay đã được nâng lên tầm [[Quốc gia cấu thành Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland]], giống như ba quốc gia còn lại là [[Anh]] (England), [[Scotland]] và [[Bắc Ireland]], nên "Xứ Wales" là cách gọi không chính xác.

== Lịch sử==
===Tiền sử===
[[Tập tin:BrynCelliDdu3.jpg|right|thumb|[[Bryn Celli Ddu]] là một mộ tháp thuộc thời đồ đá mới muộn trên đảo [[Anglesey]]]]
Wales có người hiện đại cư trú từ ít nhất là 29.000 năm trước.<ref name="CA 2007">{{Chú thích web|url=http://www.archaeology.co.uk/articles/welsh-skeleton-re-dated-even-older.htm|tiêu đề=Welsh skeleton re-dated: even older!|ngày=ngày 6 tháng 11 năm 2007|work=archaeology.co.uk website|nhà xuất bản=Current Archaeology|ngày truy cập=ngày 28 tháng 9 năm 2010}}: ''see'' [[Red Lady of Paviland]]</ref> Con người cư trú liên tục từ khi [[thời kỳ băng hà cuối cùng]] kết thúc, khoảng 12.000 đến 10.000&nbsp;năm trước, khi những người săn bắn hái lượm thuộc thời kỳ đồ đá giữa từ Trung Âu bắt đầu di cư đến đảo Anh. Khi đó, mực nước biển thấp hơn nhiều so với ngày nay, nên đảo Anh nối liền với lục địa châu Âu. Wales thoát khỏi băng hà vào khoảng 10.250 năm trước, khí hậu ấm lên khiến khu vực có cây cối rậm rạp. Mực nước biển dâng cao sau kỷ băng hà khiến Wales và Ireland tách biệt, tạo thành [[biển Ireland]]. Đến khoảng 8.000 năm trước, bán đảo Anh trở thành một đảo.<ref name="Tempus 13">{{chú thích sách|editor1-last=Morgan|editor1-first=Prys |editor1-link=Prys Morgan |editor2-last=Aldhouse-Green |editor2-first=Stephen |last1=Pollard |first1=Joshua|authorlink=Joshua Pollard |title=History of Wales, 25,000&nbsp;BC AD&nbsp;2000|url=https://archive.org/details/tempushistoryofw0000unse|contribution=Wales' Hidden History, Hunter-Gatherer Communities in Wales: The Neolithic |pages=[https://archive.org/details/tempushistoryofw0000unse/page/13 13]–25 |publisher=Tempus Publishing |year=2001 |location=Stroud, Gloucestershire |isbn=0-7524-1983-8}}</ref><ref>Davies (2008) pp. 647–648</ref>

Những người định cư thời kỳ đồ đá mới tích hợp với người bản địa, dần dần chuyển đổi phương thức sinh hoạt từ lối sống du cư săn bắn hái lượm thành các nông dân định cư vào khoảng 6.000 năm trước, trong cách mạng đồ đá mới.<ref name="Wales Hist 4–6">Davies (1994) pp. 4–6</ref><ref name="GGAT 72">{{Chú thích web|tiêu đề=GGAT 72 Overviews|url=http://www.ggat.org.uk/cadw/cadw_reports/pdfs/GGAT%2072%20Overviews.pdf|trang= 47|ngày truy cập=ngày 30 tháng 12 năm 2008|nhà xuất bản=Glamorgan-Gwent Archaeological Trust|năm=2003|work=A Report for Cadw by Edith Evans BA PhD MIFA and Richard Lewis BA}}</ref> Họ phát quang rừng để tạo đồng cỏ và đất canh tác, phát triển các kỹ thuật mới như sản xuất gốm và dệt vải, xây dựng các mộ đá như Pentre Ifan, Bryn Celli Ddu và ụ đá dài Parc Cwm từ khoảng 5.800&nbsp; đến 5.500&nbsp; năm trước.<ref>{{Chú thích web|tiêu đề=Stones of Wales – Pentre Ifan Dolmen|url=http://www.stonepages.com/wales/pentreifan.html|ngày truy cập=ngày 17 tháng 11 năm 2008|nhà xuất bản=Paola Arosio/Diego Meozzi|năm=2003|work=Stone Pages website}}</ref><ref>{{Chú thích web|tiêu đề=Stones of Wales – Bryn Celli Ddu Burial chamber|url=http://www.stonepages.com/wales/bryncelliddu.html|ngày truy cập=ngày 17 tháng 11 năm 2008|nhà xuất bản=Paola Arosio/Diego Meozzi|năm=2003|work=Stone Pages website}}</ref><ref name="Coflein1">{{Chú thích web|tiêu đề=Parc le Breos Burial Chamber; Parc CWM Long Cairn|url=http://www.coflein.gov.uk/en/site/93072/details/PARC+LE+BREOS+BURIAL+CHAMBER%3BPARC+CWM+LONG+CAIRN/|ngày truy cập=ngày 24 tháng 10 năm 2008|nhà xuất bản=Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments of Wales|năm=2006|work=The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments of Wales website|archive-date = ngày 6 tháng 4 năm 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160406052935/http://coflein.gov.uk/en/site/93072/details/PARC+LE+BREOS+BURIAL+CHAMBER%3BPARC+CWM+LONG+CAIRN/}}</ref><ref name="BBC Wales History">{{Chú thích web|tiêu đề=Themes Prehistoric Wales: The Stone Age|url=http://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/periods/prehistoric02.shtml|ngày truy cập=ngày 24 tháng 10 năm 2008|nhà xuất bản=BBC Cymru Wales |năm=2008|work=BBC Cymru Wales website}}</ref> Giống như các cư dân khác trên đảo Anh, trải qua nhiều thế kỷ cư dân sống tại lãnh thổ nay là Wales đồng hóa các di dân và trao đổi các ý tưởng của văn hóa Celt thời kỳ đồ đồng và đồ sắt. Theo một số học giả, Wales vào thời kỳ đồ đồng muộn là bộ phận của một văn hóa mạng lưới mậu dịch hàng hải bao gồm cả các quốc gia Celt khác, Anh, Pháp, Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha, là những nơi ngôn ngữ Celt phát triển.<ref name=Koch>{{Chú thích web|url=http://www.wales.ac.uk/Resources/Documents/Research/ODonnell.pdf|tiêu đề=O'Donnell Lecture 2008 Appendix| năm=2008 |ngày truy cập = ngày 2 tháng 10 năm 2010}}</ref><ref name=Koch2009>{{chú thích sách|last = Koch|first = John |authorlink =John T. Koch |title=Tartessian: Celtic from the Southwest at the Dawn of History in Acta Palaeohispanica X Palaeohispanica 9 (2009)| publisher=Palaeohispanica |year=2009|pages=339–351 |url=http://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/29/54/26koch.pdf|issn=1578-5386 |access-date =ngày 17 tháng 5 năm 2010}}</ref><ref>{{chú thích sách|last=Cunliffe, Karl, Guerra, McEvoy, Bradley; Oppenheimer, Røyrvik, Isaac, Parsons, Koch, Freeman and Wodtko|title=Celtic from the West: Alternative Perspectives from Archaeology, Genetics, Language and Literature|year=2010|publisher=Oxbow Books and Celtic Studies Publications|isbn=978-1-84217-410-4|page=384}}</ref><ref>{{chú thích sách|last=Cunliffe|first=Barry |authorlink=Barry Cunliffe |title=A Race Apart: Insularity and Connectivity in Proceedings of the Prehistoric Society 75, 2009, pp. 55–64|year=2008| publisher=The Prehistoric Society|page=61}}</ref> Quan điểm này trái ngược với quan điểm rằng các ngôn ngữ Celt có nguồn gốc xa hơn về phía đông và đi cùng [[văn hóa Hallstatt]].<ref>{{chú thích tạp chí|last=Koch|first=John T.|title=A CASE FOR TARTESSIAN AS A CELTIC LANGUAGE|journal=Acta Palaeohispanica X Palaeohispanica|year=2009 |volume=9|url=http://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/29/54/26koch.pdf}}</ref> Đến khi người La Mã chinh phục đảo Anh, khu vực nay là Wales đã bị phân chia giữa các bộ lạc Deceangli, Ordovices, Cornovii, Demetae và Silures trong nhiều thế kỷ.<ref name="Wales Hist 4–6"/>

===Thời kỳ La Mã===
Người La Mã bắt đầu chinh phục Wales vào năm 48 và mất 30 năm để hoàn thành, họ cai trị Wales trong hơn 300 năm. Người La Mã cai trị Wales theo hình thức chiếm đóng quân sự, ngoại trừ khu vực duyên hải phía nam của Nam Wales, phía đông bán đảo Gower, tại đó tồn tại di sản La Mã hóa.<ref name=Jones1>{{chú thích sách |last1=Jones|first1=Barri|last2=Mattingly| first2=David|year=1990 |contribution=The Development of the Provinces|title=An Atlas of Roman Britain|url=https://archive.org/details/atlasofromanbrit0000jone|publisher=Blackwell Publishers|publication-date=2007|location=Cambridge|page=[https://archive.org/details/atlasofromanbrit0000jone/page/151 151]|isbn=978-1-84217-067-0}}</ref> Caerwent là đô thị duy nhất do người La Mã thành lập tại Wales, nó nằm tại miền đông nam Wales. Caerwent và Carmarthen cũng thuộc miền nam Wales trở thành các ''civitas'' của La Mã.<ref>{{chú thích sách|last1=Jones |first1=Barri |last2=Mattingly |first2=David |year=1990 |contribution=The Development of the Provinces |title=An Atlas of Roman Britain |url=https://archive.org/details/atlasofromanbrit0000jone |publisher=Blackwell Publishers |publication-date=2007 |location=Cambridge |page=[https://archive.org/details/atlasofromanbrit0000jone/page/154 154] |isbn=978-1-84217-067-0}}</ref> Wales giàu tài nguyên khoáng sản, người La Mã sử dụng kỹ thuật công trình của họ để khai thác lượng lớn vàng, đồng và chì, cũng như lượng vừa phải một số kim loại khác như thiếc và bạc.<ref name=Jones3>{{chú thích sách|last1=Jones |first1=Barri |last2=Mattingly |first2=David |year=1990 |contribution=The Economy |title=An Atlas of Roman Britain |url=https://archive.org/details/atlasofromanbrit0000jone |publisher=Blackwell Publishers |publication-date=2007 |location=Cambridge |pages=[https://archive.org/details/atlasofromanbrit0000jone/page/179 179]–196 |isbn=978-1-84217-067-0}}</ref> Phát triển kinh tế thời La Mã tập trung tại miền đông nam của đảo Anh, và không có các ngành công nghiệp quan trọng nằm tại Wales.<ref name=Jones3/> Mặc dù tiếng La tinh là ngôn ngữ chính thức tại Wales, song dân chúng có xu hướng tiếp tục nói tiếng Brython. Dù quá trình La Mã hóa còn xa mới hoàn thành, song tầng lớp thượng lưu tại Wales bắt đầu tự nhận là người La Mã, đặc biệt là sau khi một chiếu chỉ vào năm 212 cấp quyền công dân La Mã cho toàn bộ nam giới tự do trong đế quốc.<ref name="Davies915">Davies (2008) p.915</ref> La Mã đạt được ảnh hưởng sâu hơn thông qua truyền bá Cơ Đốc giáo, tôn giáo này thu hút nhiều tín đồ từ khi nó được phép thờ phụng tự do; ngừng bị bức hại theo chiếu chỉ của Hoàng đế [[Constantinus Đại đế|Constantinus]] vào năm 313.<ref name="Davies915"/>
 
Các sử gia thời kỳ đầu, trong đó có giáo sĩ thế kỷ VI Gildas, ghi rằng 383 là một mốc quan trọng trong lịch sử Wales,<ref name="Davies531">Davies (2008) p.531</ref> do đó là năm bắt đầu một vài triều đại trung cổ. Trong năm này, Tướng quân [[Magnus Maximus]] của La Mã kiểm soát được toàn bộ binh sĩ và quan lại cao cấp tại miền tây và miền bắc đảo Anh, nhằm phát động tranh chấp quyền lực đế quốc và kết quả là thành công; ông tiếp tục cai trị đảo Anh từ [[Gaul]] trong thân phận hoàng đế.<ref name=Frere1>
{{chú thích sách |last=Frere |first=Sheppard Sunderland |author-link=Sheppard Frere |year=1987 |contribution=The End of Roman Britain |title=Britannia: A History of Roman Britain |url=https://archive.org/details/britanniahistory0000frer_g6r4 |edition=3rd, revised |publisher=Routledge & Kegan Paul |publication-date=1987 |publication-place=Luân Đôn |page=[https://archive.org/details/britanniahistory0000frer_g6r4/page/354 354] |isbn=0-7102-1215-1}}</ref><ref>{{chú thích sách |year=1841 |editor-last=Giles |editor-first=John Allen |editor-link=John Allen Giles |contribution=The Works of Gildas, The History, Ch. 14 |contribution-url=https://books.google.com/books?id=3R1mCE7p44MC&pg=PA1 |title=The Works of Gildas and Nennius |publisher=James Bohn |publication-date=1841 |publication-place=Luân Đôn |page=13 }}</ref> Gildas viết vào khoảng năm 540 rằng Maximus đem toàn bộ binh sĩ và quan lại rời đảo, đường hướng thực tiễn của ông là chuyển giao quyền lực địa phương cho tầng lớp thống trị địa phương. Các phả hệ sớm nhất của Wales thể hiện Maximus có vai trò là ông tổ sáng lập một vài triều đại, bao gồm triều đại các vương quốc Powys và Gwent.<ref>{{chú thích sách|year=1887 |editor-last=Phillimore |editor-first=Egerton |contribution=Pedigrees from Jesus College MS. 20 |contribution-url=https://books.google.com/books?id=HlUrAAAAIAAJ&pg=PA83 |title=Y Cymmrodor |volume=VIII |publisher= Honourable Society of Cymmrodorion |publication-date=1887 |pages=83–92}}</ref><ref>{{chú thích sách|last=Phillimore |first=Egerton|year=1888 |editor-last=Phillimore |editor-first=Egerton |contribution=The Annales Cambriae and Old Welsh Genealogies, from Harleian MS. 3859 |contribution-url=https://books.google.com/books?id=aFMrAAAAIAAJ&pg=PA141 |title=Y Cymmrodor |volume=IX |publisher= Honourable Society of Cymmrodorion |publication-date=1888 |pages=141–183}}</ref> Việc chuyển giao quyền lực này làm tăng niềm tin rằng ông là tổ tiên của dân tộc Wales.<ref name="Davies531"/>

===Thời kỳ hậu La Mã===
[[Tập tin:Britain in AD500 - Project Gutenberg eText 16790.jpg|thumb|right|Đảo Anh vào năm 500: Khu vực tô màu hồng trên bản đồ là nơi cư trú của người Briton Celt. Khu vực màu lam ở phía đông do các bộ lạc German kiểm soát, trong khi khu vực màu lục ở phía bắc là nơi cư trú của người Gael và người Pict.]]
Sau khi quyền cai trị của La Mã sụp đổ là giai đoạn 400 năm khó giải thích nhất trong lịch sử Wales.<ref name="Davies915"/> Sau khi người La Mã rời khỏi đảo Anh vào năm 410, phần lớn vùng đất thấp của đảo Anh thuộc phía đông và đông nam bị nhiều [[các dân tộc German|dân tộc German]] xâm chiếm. Trước khi có các nghiên cứu quy mô rộng về phân bố phân nhóm đơn bội DNA nhiễm sắc thể Y R1b, một số người từng cho rằng người Briton bản địa bị những người xâm chiếm thay thế.<ref>{{Chú thích web|url=http://news.nationalgeographic.com/news/2006/07/060721-england.html |tiêu đề=Ancient Britain Had Apartheid-Like Society, Study Suggests |nhà xuất bản=National Geographic News |tên 1=Kate |họ 1=Ravilious |ngày=ngày 21 tháng 7 năm 2006 |ngày truy cập=ngày 9 tháng 9 năm 2010}}</ref> Quan niệm này bị loại bỏ trước chứng cứ rằng phần lớn dân chúng có nguồn gốc thời [[văn hóa Hallstatt|Hallstatt]], song hầu như chắc chắn là nguồn gốc đồ đá mới muộn, hoặc đồ đá giữa sớm nhất cùng một phần nhỏ từ các khu vực khởi nguồn Anglo-Saxon.<ref name=Myres2010>{{Chú thích tạp chí|title=A major Y-chromosome haplogroup R1b Holocene effect in Central and Western Europe – see discussion results at end of article, the distribution maps and the supplementary tables|year=2010|last1=Myres|first1=Natalie|journal=European Journal of Human Genetics|doi=10.1038/ejhg.2010.146|url=http://www.nature.com/ejhg/journal/v19/n1/full/ejhg2010146a.html|pmid=20736979|volume=19|issue=1|pmc=3039512|last2=Rootsi|first2=Siiri|last3=Lin|first3=Alice A|last4=Järve|first4=Mari|last5=King|first5=Roy J|last6=Kutuev|first6=Ildus|last7=Cabrera|first7=Vicente M|last8=Khusnutdinova|first8=Elza K|last9=Pshenichnov|first9=Andrey|last10=Yunusbayev|first10=Bayazit|last11=Balanovsky|first11=Oleg|last12=Balanovska|first12=Elena|last13=Rudan|first13=Pavao|last14=Baldovic|first14=Marian|last15=Herrera|first15=Rene J|last16=Chiaroni|first16=Jacques|last17=Di Cristofaro|first17=Julie|last18=Villems|first18=Richard|last19=Kivisild|first19=Toomas|last20=Underhill|first20=Peter A|pages=95–101 |issn=1018-4813}}</ref> Đến năm 500, vùng đất mà nay là Wales bị phân chia thành một số vương quốc nằm ngoài quyền cai trị của người Anglo-Saxon.<ref name="Davies915"/> Các vương quốc Gwynedd, Powys, Dyfed và Seisyllwg, Morgannwg và Gwent xuất hiện với vị thế là các nhà nước kế thừa độc lập của người Wales.<ref name="Davies915"/>

Powys để mất phần lớn khu vực mà nay là vùng [[West Midlands (vùng)|West Midlands]] cho [[Mercia]] của người Anglo-Saxon vào thế kỷ VI và đầu thế kỷ VII, song họ hồi sinh vào cuối thế kỷ VII và giúp cản bước tiến của Mercia. Quốc vương [[Aethelbald của Mercia]] phòng thủ lãnh thổ mới giành được bằng cách xây dựng lũy Wat. Theo John Davies, nỗ lực này có thể được thực hiện theo thỏa thuận với Quốc vương Elisedd ap Gwylog của Powys.<ref name="Hist Wales 65-66">Davies (1994) pp. 65–66</ref> Tuy nhiên, thuyết khác cho rằng lũy tồn tại từ 300 năm trước đó, thế lực xây dựng có thể là những người thống trị của Wroxeter thời hậu La Mã.<ref>Davies (2008) p. 926</ref> Quốc vương [[Offa của Mercia]] cho xây dựng một lũy lớn hơn mang tên là lũy Offa ({{lang|cy|Clawdd Offa}}). Davies viết về nghiên cứu của Cyril Fox rằng kế hoạch có thương nghị ở mức độ với các quốc vương của Powys và Gwent.<ref name="Hist Wales 65-66"/> Lũy Offa phần lớn vẫn là biên giới giữa Wales và Anh. Đến thế kỷ VIII, các biên giới phía đông với người Anglo-Saxon xác định được phần lớn.

Năm 853, người [[Viking]] tập kích đảo Anglesey, song đến năm 856 Rhodri Mawr đánh bại và giết thủ lĩnh của họ là Gorm.<ref>Davies (2008) p. 911</ref> Người Briton tại Wales sau đó lập hòa bình với người Viking và Anarawd ap Rhodri liên minh với người Norse nhằm chiếm đóng [[Vương quốc Northumbria|Northumbria]] để chinh phục miền bắc đảo.<ref>{{chú thích sách|last=Charles-Edwards |first=T M |authorlink=Thomas Charles-Edwards |title=Mercia: an Anglo-Saxon kingdom in Europe |contribution= Wales and Mercia, 613–918 |editor1-last=Brown |editor1-first=Michelle P |editor1-link=Michelle P. Brown|editor2-last=Farr |editor2-first=Carol Ann |publisher= Leicester University Press |year=2001 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=H8Ke9acHFm4C&pg=PA176|isbn=0-7185-0231-0|access-date =ngày 27 tháng 11 năm 2010}}</ref> Liên minh này sau đó tan vỡ và Anarawd đạt được một thỏa thuận với Quốc vương [[Alfred Đại đế|Alfred]] của [[Wessex]], họ chiến đấu chống lại miền tây của Wales. Theo ''Annales Cambriae'', vào năm 894, Anarawd đi cùng người Anglo tàn phá Ceredigion và Ystrad Tywi."<ref>{{chú thích sách|last=Hill |first=David |title=Mercia: an Anglo-Saxon kingdom in Europe |contribution= Wales and Mercia, 613–918 |editor1-last=Brown |editor1-first=Michelle P |editor1-link=Michelle P. Brown|editor2-last=Farr |editor2-first=Carol Ann |publisher= Leicester University Press |year=2001 |page=176|url=https://books.google.com/books?id=H8Ke9acHFm4C&pg=PA176|isbn=0-7185-0231-0|access-date =ngày 27 tháng 11 năm 2010}}</ref>

===Trung Cổ===
Từ năm 800 trở đi, một loạt cuộc liên hôn giữa các triều đại dẫn đến việc Rhodri Mawr kế thừa Gwynedd và Powys. Các con ông lần lượt thành lập ba triều đại lớn (Aberffraw của Gwynedd, Dinefwr của Deheubarth và Mathrafal của Powys). Cháu nội của Rhodri là Hywel Dda (trị vì 900–50) hình thành Deheubarth từ các vương quốc Dyfed và Seisyllwg kế thừa từ bên ngoại và bên nội vào năm 930, rồi lật đổ triều đại Aberffraw khỏi Gwynedd và Powys và soạn thảo luật Wales trong thập niên 940.<ref>Davies (2008) p. 388</ref> Maredudd ab Owain (trị vì 986–99) của Deheubarth (cháu nội của Hywel) cũng lật đổ tạm thời dòng Aberffraw khỏi quyền kiểm soát Gwynedd và Powys.

Chắt ngoại của Maredudd là [[Gruffydd ap Llywelyn]] (trị vì 1039–63) chinh phục lãnh địa của họ hàng từ căn cứ tại Powys, và thậm chí còn bành trướng quyền thế sang Anh. Sử gia John Davies cho rằng Gruffydd là quốc vương người Wales duy nhất cai trị toàn bộ lãnh thổ Wales trong giai đoạn 1057-1063.<ref name="Wales Hist 100">Davies (1994) p. 100</ref> [[Owain Gwynedd]] (1100–70) thuộc dòng Aberffraw là quân chủ người Wales đầu tiên sử dụng hiệu là ''princeps Wallensium'' (thân vương của người Wales).<ref name="Wales Hist 128">Davies (1994) p. 128</ref>

[[Tập tin:Owain Glyndŵr at Cardiff City Hall.jpg|upright|thumb|Tượng của [[Owain Glyndŵr]] ({{circa|1354}} hay 1359 – {{circa|1416}}) tại Tòa thị chính Cardiff.]]
Trong vòng bốn năm sau [[trận Hastings]] năm 1066, người Norman hoàn toàn chinh phục Anh.<ref name="Wales Hist 100"/> [[William I của Anh]] lập ra hàng loạt lãnh địa quý tộc, phân bổ các chiến binh mạnh nhất của mình dọc biên giới với Wales.<ref>Davies (1994) p. 101</ref> Khu vực biên giới này và các lãnh địa quý tộc do người Anh nắm giữ tại Wales được gọi là ''Marchia Wallie'' (biên thùy Wales), tại đó các lãnh chúa biên thùy không phải tuân theo pháp luật Anh cũng như Wales.<ref name="Lieberman 1">{{chú thích sách|title=The Medieval March of Wales: The Creation and Perception of a Frontier, 1066–1283 |first= Max |last=Lieberman |url=https://books.google.com/?id=2nda0A3pVYAC&pg=PA19|page= 6 |access-date =ngày 4 tháng 10 năm 2010 |publisher= Cambridge University Press |year=2010 |location=Cambridge|isbn=0-521-76978-7}}</ref> Khu vực biên thùy biến đổi theo vận mệnh hưng suy của các lãnh chúa biên thùy và thân vương Wales.<ref name="BBC History March">{{Chú thích web|tiêu đề=Chapter 6: The Coming of the Normans |url=http://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/guide/ch6_coming_of_the_normans.shtml|ngày truy cập=ngày 4 tháng 10 năm 2010 |nhà xuất bản=BBC Cymru Wales |năm=2008|work=BBC Cymru Wales website}}</ref> Biên thùy Wales bị bãi bỏ theo Đạo luật Liên hiệp vào năm 1536.<ref name=autogenerated2>{{chú thích sách|title=The Medieval March of Wales: The Creation and Perception of a Frontier, 1066–1283 |first= Max |last=Lieberman |url=https://books.google.com/?id=2nda0A3pVYAC&pg=PA19|page= 4 |access-date =ngày 4 tháng 10 năm 2010 |publisher= Cambridge University Press |year=2010 |location=Cambridge|isbn=0-521-76978-7}}</ref>

Cháu nội của Owain Gwynedd là [[Llywelyn Fawr]] (1173–1240) giành được nhượng bộ thông qua [[Magna Carta]] vào năm 1215 và nhận được cam kết trung thành từ các lãnh chúa người Wales khác vào năm 1216 trong hội đồng tại Aberdyfi, trở thành [[Thân vương xứ Wales|Thân vương Wales]] đầu tiên.<ref>Davies (1994) pp. 133–134</ref> Cháu nội của ông là [[Llywelyn ap Gruffudd]] cũng được công nhận tước hiệu ''Thân vương Wales'' từ [[Henry III của Anh]] theo [[Hiệp định Montgomery]] vào năm 1267.<ref>Davies (1994) pp. 143–144</ref> Tuy nhiên, sau đó có một loạt tranh chấp, cực điểm là cuộc xâm chiếm lần đầu của [[Edward I của Anh|Quốc vương Edward I của Anh]].<ref name="Davies151">Davies (1994) pp. 151–152</ref> Do thất bại về quân sự, Llywelyn cam kết trung thành với Anh vào năm 1277.<ref name="Davies151"/> Edward I lại tiến hành chinh phục Wales vào năm 1282, kết quả là quyền cai trị của các thân vương Wales kết thúc vĩnh viễn. Do Llywelyn mất còn em trai là Thân vương [[Dafydd ap Gruffydd|Dafydd]] bị hành quyết, vài lãnh chúa người Wales còn lại thần phục Edward I. Thủ cấp của Llywelyn bị đưa đến Luân Đôn, con gái ông là Gwenllian bị nhốt trong tu viện đến chết.<ref>{{chú thích báo|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/wales/786625.stm |title=Tribute to lost Welsh princess |publisher=BBC News |date=ngày 12 tháng 6 năm 2000|access-date =ngày 5 tháng 3 năm 2007}}</ref>

[[Tập tin:Caernarfon Castle 1994.jpg|thumb|left|[[Lâu đài Caernarfon]] là nơi sinh của Quốc vương [[Edward II của Anh]]]]
Nhằm giúp duy trì quyền thống trị, Edward I cho xây dựng một loạt thành lớn bằng đá: [[Lâu đài Beaumaris|Beaumaris]], [[Lâu đài Caernarfon|Caernarfon]] và [[Lâu đài Conwy|Conwy]]. Con trai ông là Quốc vương [[Edward II của Anh|Edward II]] tương lai được sinh tại thành [[Caernarfon]] vào năm 1284.<ref>Davies (1994) p. 162</ref> Edward II là người Anh đầu tiên giữ tước Thân vương Wales. Tước hiệu cũng đi kèm với lợi tức từ phần tây bắc của Wales mang tên [[Thân vương quốc Wales]], và sau Đạo luật Liên hiệp năm 1536 thì thuật ngữ "thân vương quốc" khi được sử dụng sẽ có nghĩa là toàn bộ Wales.<ref>Davies (2008) p. 711</ref><ref name="RDEOGB1999">{{chú thích sách|title=Illustrated Encyclopedia of Britain |url=https://archive.org/details/illustratedencyc0000unse_r1i1 |page=[https://archive.org/details/illustratedencyc0000unse_r1i1/page/459 459] |publisher=Reader's Digest|year=1999 |location=Luân Đôn |isbn=0-276-42412-3 |quote=A country and principality within the mainland of Britain&nbsp;... about half a million}}</ref><ref>{{chú thích sách |title=The Oxford Illustrated Dictionary|page=949 |publisher=Oxford University Press |year=1976 |origyear=1975|location=Great Britain |quote=Wales (-lz). Principality occupying extreme W. of central southern portion of Gt Britain}}</ref> Madog ap Llywelyn tiến hành khởi nghĩa vào năm 1294–95 song thất bại, cuộc khởi nghĩa lớn tiếp theo là của Owain Glyndŵr vào năm 1400–1415 nhằm chống lại [[Henry IV của Anh]]. Năm 1404, Owain được cho là đăng cơ làm Thân vương Wales với sự hiện diện của các sứ giả của Pháp, Tây Ban Nha và Scotland.<ref name="Wales Hist 194">Davies (1994) p. 194</ref> Cuộc khởi nghĩa thất bại, và hòa bình được khôi phục về cơ bản tại Wales vào năm 1415. Dù Quy chế Rhuddlan vào năm 1284 tạo cơ sở hiến pháp cho chính phủ hậu chinh phục của thân vương quốc tại miền bắc của Wales từ năm 1284 cho đến năm 1536, song đến năm 1536 thì Wales và Anh mới chính thức liên hiệp.<ref name="RDEOGB1999"/> Ngay sau đó, luật Wales bị luật Anh thay thế hoàn toàn, theo một quá trình được gọi là Đạo luật Liên hiệp.<ref name="BBC Tudors">{{Chú thích web|tiêu đề=BBC – History – British History in Depth – Wales under the Tudors |url=http://www.bbc.co.uk/history/british/tudors/wales_tudors_01.shtml|ngày truy cập=ngày 21 tháng 9 năm 2010|nhà xuất bản=BBC|ngày=ngày 5 tháng 11 năm 2009|work=BBC website}}</ref>

===Thời kỳ công nghiệp ===
[[Tập tin:George Childs Dowlais Ironworks 1840.jpg|right|thumbnail|''Dowlais Ironworks'' (1840) của George Childs (1798–1875)]]

Trước [[cách mạng công nghiệp]] tại Anh Quốc (cuối thế kỷ XVIII đến đầu thế kỷ XIX), tại Wales có dấu hiệu của công nghiệp quy mô nhỏ nằm rải rác.<ref name="Davies392">Davies (2008) p. 392</ref> Chúng bao gồm các ngành công nghiệp liên quan đến nông nghiệp như xay xát hoặc dệt len, cho đến khai mỏ và khai thác đá.<ref name="Davies392"/> Đến trước cách mạng công nghiệp, Wales luôn dựa vào nông sản để tạo ra của cải và việc làm, và các ngành kinh doanh công nghiệp lúc ban đầu có quy mô nhỏ và mang tính địa phương.<ref name="Davies392"/> Giai đoạn công nghiệp bắt đầu đầu xung quanh việc phát triển luyện đồng tại khu vực [[Swansea]]. Do được tiếp cận tài nguyên than đá địa phương, cùng một hải cảng giúp có thể tận dụng các mỏ đồng của Cornwall, cũng như khai thác tài nguyên đồng từ mỏ đồng lớn nhất thế giới khi đó tại núi Parys trên đảo Anglesey, nên Swansea phát triển thành một trung tâm lớn của thế giới về luyện kim màu trong thế kỷ XIX.<ref name="Davies392"/> Ngành công nghiệp kim loại thứ nhì phát triển tại Wales là luyện sắt, và chế tạo sắt trở nên phổ biến tại cả miền bắc và miền nam.<ref name="Davies393">Davies (2008) p. 393</ref> Trong thập niên 1820, chỉ riêng miền nam Wales chiếm tới 40% số gang thỏi sản xuất tại Anh Quốc.<ref name="Davies393"/>

Đến cuối thế kỷ XVIII, khai thác đá bảng bắt đầu phát triển nhanh chóng, đáng chú ý nhất là tại miền bắc Wales. Mỏ đá Penrhyn mở cửa vào năm 1770, và nó sử dụng 15.000 người vào cuối thế kỷ XIX,<ref name="Davies818">Davies (2008) p. 818</ref> nó cùng với mỏ đá Dinorwic chi phối ngành đá bảng của Wales. Mặc dù khai thác đá bảng được mô tả là ngành công nghiệp Wales có tính Wales nhất,<ref name="Davies819">'the most Welsh of Welsh industries' attributed to historian [[A. H. Dodd]]. Davies (2008) p. 819</ref> song khai thác than trở thành ngành công nghiệp duy nhất đồng nghĩa với Wales và người Wales. Ban đầu, các vỉa than được khai thác để cung cấp năng lượng cho ngành kim loại địa phương, tuy nhiên đến khi mở các hệ thống kênh và sau đó là mở đường sắt thì ngành khai thác than của Wales chứng kiến bùng nổ về nhu cầu. Vùng mỏ than Nam Wales chủ yếu nằm tại các thung lũng thượng du quanh [[Aberdare]] và sau này là [[Rhondda]], khi vùng mỏ được khai thác thì các cảng Swansea, Cardiff và sau này là Penarth phát triển thành những nơi xuất khẩu than đá ra thế giới, đi cùng với đó là bùng nổ dân số. Đến khi đạt đỉnh vào năm 1913, Wales sản xuất gần 61 triệu tấn than đá. Miền bắc Wales cũng có một vùng than đáng kể tại phía đông bắc, đặc biệt là quanh [[Wrexham]].<ref>{{Chú thích web|url=http://www.museumwales.ac.uk/en/rhagor/article/1912/|tiêu đề=Wales – the first industrial nation of the World|nhà xuất bản=National Museum Wales|ngày=ngày 5 tháng 10 năm 2008|ngày truy cập=ngày 9 tháng 9 năm 2010|archive-date = ngày 3 tháng 10 năm 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111003192341/http://www.museumwales.ac.uk/en/rhagor/article/1912/}}</ref> Do Wales dựa vào sản xuất hàng hóa tư bản hơn là hàng tiêu dùng, họ có một vài thợ thủ công và nghệ nhân lành nghề trong các xưởng tại [[Birmingham]] hay [[Sheffield]] tại Anh và có một vài nhà máy sản xuất thành phẩm - một đặc điểm quan trọng của hầu hết các khu vực có liên quan đến cách mạng công nghiệp.<ref name="Davies393"/> Tuy nhiên, ngày càng có nhiều ủng hộ rằng cách mạng công nghiệp dựa vào khai thác năng lượng và nguyên liệu do Wales cung cấp, theo hướng đó thì Wales có tầm quan trọng chính yếu.<ref name="Davies393"/>

===Thời kỳ hiện đại===
Sử gia Kenneth Morgan mô tả Wales vào trước [[chiến tranh thế giới thứ nhất]] là "một quốc gia tương đối yên tĩnh, tự tin và thành công". Sản lượng từ các vùng mỏ than tiếp tục tăng lên, thung lũng Rhondda ghi nhận đỉnh cao là 9,6 triệu tấn than khai thác vào năm 1913.<ref>{{chú thích sách |last=John |first=Arthur H. |title=Glamorgan County History, Volume V, Industrial Glamorgan from 1700 to 1970 |year=1980 |publisher=University of Wales Press |location=Cardiff|page=183}}</ref> Khi đại chiến bùng phát, Wales tham chiến với tư cách là bộ phận của Anh Quốc. Tổng cộng có 272.924 người Wales phục vụ trong chiến tranh, chiếm 21,5% số lượng nam giới.<ref name="Davies284">Davies (2008) p. 284</ref> Trong số đó, khoảng 35.000 người thiệt mạng.<ref name="Davies284"/> Hai trận đánh nổi tiếng nhất mà lực lượng Wales tham gia là tại [[Trận Somme (1916)|Somme]] thuộc Pháp và tại [[trận Passchendaele|Passchendaele]] thuộc Bỉ.<ref>Davies (2008) p. 285</ref>

Một phần tư đầu của thế kỷ XX cũng chứng kiến một bước chuyển đổi về hoàn cảnh chính trị của Wales. Từ năm 1865, [[Đảng Tự do (Anh)|Đảng Tự do]] giữ thế đa số trong số đại biểu của Wales tại nghị viện, song sau tổng tuyển cử năm 1906 chỉ có một thành viên Tự do là đại biểu của Wales trong nghị viện tại Westminster.<ref name="Davies461">Davies (2008) p. 461</ref> Bất đồng về công nghiệp và đấu tranh chính trị bắt đầu làm xói mòn đồng thuận của Đảng Tự do tại các vùng mỏ than miền nam.<ref name="Davies461"/> Năm 1916, [[David Lloyd George]] trở thành người dân tộc Wales đầu tiên trở thành thủ tướng của Anh Quốc, ông đứng đầu một chính phủ liên minh.<ref>{{Chú thích web|tiêu đề=David Lloyd George (1863–1945)|url=http://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/figures/lloyd_george.shtml |ngày truy cập=ngày 26 tháng 9 năm 2010|nhà xuất bản=BBC Cymru Wales|work=BBC Cymru Wales website}}</ref> Trong tháng 12 năm 1918, Lloyd George tái cử làm người đứng đầu một chính phủ liên minh do [[Đảng Bảo thủ (Anh)|Đảng Bảo thủ]] chi phối, và cách xử lý yếu kém của ông trong cuộc đình công của thợ mỏ than vào năm 1919 là một yếu tố quan trọng khiến sự ủng hộ cho Đảng Tự do tại miền nam Wales bị tiêu tan.<ref name="Davies515">Davies (2008) p. 515</ref> Các công nhân tại Wales bắt đầu chuyển hướng sang một tổ chức chính trị mới đảm bảo đại diện cho tầng lớp lao động, tổ chức này hiện nay mang tên là [[Công đảng Anh|Công đảng]].<ref name="Davies439">Davies (2008) p. 439</ref> Đến năm 1922, một nửa số ghế của Wales trong Quốc hội Anh thuộc về các chính trị gia Công đảng, khởi đầu thế bá chủ của Công đảng tại Wales và kéo dài sang thế kỷ XXI.<ref name="Davies439"/>

Sau giai đoạn tăng trưởng vào hai thập niên đầu của thế kỷ XX, các ngành công nghiệp chủ lực của Wales phải chịu khủng hoảng kéo dài từ đầu thập niên 1920 cho đến cuối thập niên 1930, dẫn đến thất nghiệp và nghèo khó lan rộng tại các thung lũng miền nam Wales.<ref>{{chú thích sách|last=Morgan|first=Kenneth O.|title=Rebirth of a Nation: Wales 1880–1980|url=https://archive.org/details/wales18801980reb0000morg|year=1982|publisher=Oxford University Press|isbn=0-19-821760-9|pages=[https://archive.org/details/wales18801980reb0000morg/page/208 208]–210|location=Oxford}}</ref> Lần đầu tiên trong nhiều thế kỷ, dân số Wales suy giảm, nạn thất nghiệp chỉ dịu đi khi có nhu cầu sản xuất từ [[chiến tranh thế giới thứ hai]].<ref>Davies (2008), p. 918</ref> Trong đại chiến này, người Wales chiến đầu trên toàn bộ các mặt trận chính, và có khoảng 15.000 người thiệt mạng.<ref name="Davies807">Davies (2008) p. 807</ref> Không quân Đức oanh tạc gây thiệt hại lớn về nhân mạng khi họ nhắm mục tiêu là các bến tàu tại Swansea, Cardiff và Pembroke.<ref name="Davies807"/> Sau năm 1943, 10% lính nghĩa vụ tuổi 18 tại Wales được đưa đến làm việc trong các mỏ than do thiếu lao động; họ được gọi là Bevin Boys.<ref name="Davies807"/> Số lượng người theo chủ nghĩa hòa bình trong hai thế chiến là khá thấp, đặc biệt là thế chiến lần hai do được nhìn nhận là chiến đấu [[chống phát xít]].<ref name="Davies807"/> Trong số các chính đảng hoạt động tại Wales, chỉ có [[Plaid Cymru]] giữ lập trường trung lập với lý do rằng đó là một cuộc "chiến tranh đế quốc".<ref name="Davies807"/>

Tình cảm dân tộc Wales được phục hưng trong thế kỷ XX. Plaid Cymru được thành lập vào năm 1925, họ tìm kiếm quyền tự trị lớn hơn hoặc độc lập từ Anh Quốc.<ref name="LLGC Plaid">{{Chú thích web |tiêu đề=Disestablishment, Cymru Fydd and Plaid Cymru |url=http://www.llgc.org.uk/ymgyrchu/Datganoli/PlaidCymru/index-e.htm |ngày truy cập=ngày 25 tháng 11 năm 2010 |nhà xuất bản=llgc.org.uk |work=National Library of Wales |archive-date = ngày 6 tháng 12 năm 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101206031034/http://www.llgc.org.uk/ymgyrchu/Datganoli/PlaidCymru/index-e.htm }}</ref> Thuật ngữ "[[Anh và Wales]]" trở nên thông dụng để miêu tả khu vực áp dụng luật Anh, và đến năm 1955 thì Cardiff được tuyên bố là thành phố thủ đô của Wales. ''Cymdeithas yr Iaith Gymraeg'' (Hội Ngôn ngữ Wales) được thành lập vào năm 1962 nhằm phản ứng trước các lo ngại từ lâu rằng ngôn ngữ bản địa có thể biến mất nhanh chóng.<ref name="GTJ Cymdeithas yr Iaith Gymraeg">{{Chú thích web |tiêu đề=Cymdeithas yr Iaith Gymraeg's first protest, 1963 |url=http://www.gtj.org.uk/index.php?id=5192 |ngày truy cập=ngày 25 tháng 11 năm 2010 |nhà xuất bản=gtj.org.uk |work=Gathering the Jewels |archive-date=2012-01-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120118054912/http://www.gtj.org.uk/index.php?id=5192 |url-status=dead }}</ref> Tình cảm dân tộc chủ nghĩa tăng lên sau khi thung lũng Tryweryn bị cho ngập vào năm 1965 để tạo một hồ chứa cung cấp nước cho thành phố [[Liverpool]] của Anh.<ref>{{Chú thích web|tiêu đề=Wales on Air: The drowning of Tryweryn and Capel Celyn|url=http://www.bbc.co.uk/wales/walesonair/database/trywerin.shtml|ngày truy cập=ngày 25 tháng 11 năm 2010|nhà xuất bản=BBC|work=BBc.co.uk|archive-date = ngày 6 tháng 12 năm 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091206011841/http://www.bbc.co.uk/wales/walesonair/database/trywerin.shtml|url-status=dead}}</ref> Mặc dù 35 trong số 36 nghị sĩ của Wales bỏ phiếu chống dự luật, song Quốc hội vẫn thông qua dự luật và làng Capel Celyn bị ngập, nêu bật sự bất lực của Wales trong các công việc của mình trước số lượng áp đảo các nghị viên của Anh trong Quốc hội.<ref name="BBC Tryweryn">{{Chú thích web|tiêu đề=Flooding Apology|url=http://www.bbc.co.uk/liverpool/content/articles/2005/10/17/feature_welsh_reservoir_feature.shtml |ngày truy cập=ngày 18 tháng 10 năm 2008 |nhà xuất bản=BBC|ngày=ngày 19 tháng 10 năm 2005|work= BBC website}}</ref> Quân đội Wales Tự do và ''Mudiad Amddiffyn Cymru'' (Phong trào Phòng thủ Wales, viết tắt là MAC) được thành lập sau sự kiện này và họ tiến hành các chiến dịch từ năm 1963.<ref name="MAC & FWA">{{chú thích sách |last=Clews|first=Roy|title=To Dream of Freedom – The story of MAC and the Free Wales Army |publisher=Y Lolfa Cyf., Talybont |year=1980 |isbn=0-86243-586-2|pages=15, 21 & 26–31}}</ref> Trong những năm trước khi [[Charles, Thân vương xứ Wales|Hoàng tử Charles]] được phong làm Thân vương Wales vào năm 1969, các nhóm này chịu trách nhiệm cho một số vụ đánh bom, phá hoại đường ống nước, cơ quan thuế và các văn phòng khác và một phần đập tại dự án hồ chứa Clywedog tại Montgomeryshire nhằm cung cấp nước cho khu vực [[Midlands]] của Anh.<ref>{{Chú thích web |tiêu đề=Our history – Clywedog Dam, Wales −1967 |url=http://www.halcrow.com/Who-we-are/History/Clywedog-dam-Wales-1967/ |ngày truy cập=ngày 8 tháng 1 năm 2012 |năm=2011 |nhà xuất bản=Halcrow Group Ltd |work=Halcrow website |archive-date = ngày 30 tháng 12 năm 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111230051005/http://www.halcrow.com/Who-we-are/History/Clywedog-dam-Wales-1967/ }}</ref><ref name="MAC & FWA 2">{{chú thích sách |last=Clews|first=Roy|title=To Dream of Freedom – The story of MAC and the Free Wales Army|publisher=Y Lolfa Cyf., Talybont |year=1980 |isbn=0-86243-586-2|pages=22, 59, 60 & 216}}</ref> Trong bầu cử bổ sung năm 1966, Plaid Cymru lần đầu có ghế trong Quốc hội Anh Quốc.<ref name="Gwynfor">{{chú thích sách|last=Gwynfor |first=Evans |authorlink =Gwynfor Evans |title=The Fight for Welsh Freedom |url=https://archive.org/details/fightforwelshfre0000evan |publisher=Y Lolfa Cyf., Talybont |year=2000 |isbn=0-86243-515-3 |page=[https://archive.org/details/fightforwelshfre0000evan/page/152 152]}}</ref> Đến năm sau, Đạo luật Wales và Berwick 1746 bị bãi bỏ, và định nghĩa pháp lý về Wales cùng biên giới Wales-Anh được công bố.<ref>{{Chú thích web|tiêu đề=The Constitution Series: 1 – Wales in the United Kingdom|url=http://www.assembly.wales/Research%20Documents/The%20Constitution%20Wales%20in%20the%20United%20Kingdom%20-%20Quick%20guide-22072011-217207/qg07-0001-English.pdf|nhà xuất bản=National Assembly for Wales|ngày=July 2011|ngày truy cập=ngày 6 tháng 4 năm 2016}}</ref>

Đến cuối thập niên 1960, chính sách khu vực về việc đưa doanh nghiệp đến các khu vực thiệt thòi của Wales thông qua khích lệ tài chính chứng tỏ rất thành công trong đa dạng hóa kinh tế công nghiệp.<ref name="Davies236">Davies (2008) p. 236</ref> Chính sách này bắt đầu vào năm 1934, được tăng cường bằng việc xây dựng các khu công nghiệp và cải thiện giao thông liên lạc,<ref name="Davies236"/> đáng chú ý nhất là xa lộ M4 liên kết miền nam Wales thẳng tới Luân Đôn. Nó được cho là nền tảng của tăng trưởng kinh tế ổn định tại Wales trong giai đoạn này; song quan điểm này tỏ ra lạc quan quá mức sau suy thoái đầu thập niên 1980 khi phần lớn cơ sở sản xuất được xây dựng trong 40 năm trước đó bị suy sụp.<ref name="Davies237">Davies (2008) p. 237</ref>

Trong cuộc trưng cầu dân ý năm 1979, đa số lớn cử tri Wales không tán thành lập một hội nghị lập pháp cho Wales.<ref name="Long Walk">{{chú thích báo|first=Betsan|last=Powys|title=The long Welsh walk to devolution|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/wales_politics/7813837.stm|access-date =ngày 26 tháng 9 năm 2010|publisher=BBC |date=ngày 12 tháng 1 năm 2010 |work= BBC News website}}</ref> Tuy nhiên, trong cuộc trưng cầu dân ý năm 1997, vấn đề này được tán thành song với chênh lệch mỏng manh.<ref name="Long Walk"/> [[Quốc hội Wales]] được thành lập vào năm 1999, có quyền lực được xác định cách thức chi tiêu và quản lý ngân sách chính phủ trung ương phân cho Wales, song Quốc hội Anh Quốc duy trì quyền áp đặt hạn chế đối với quyền lực của Quốc hội Wales.

==Chính phủ và chính trị==
[[Tập tin:Senedd.JPG|thumb|Senedd là tòa nhà Quốc hội Wales, được khánh thành vào ngày 1 tháng 3 năm 2006]]
Wales là một quốc gia thuộc Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland.<ref name="Stats 1"/><ref>[http://www.iso.org/iso/iso_3166-2_newsletter_ii-3_2011-12-13.pdf ISO 3166-2 NEWSLETTER, 2011, p.27]. Truy cập ngày 8 tháng 3 năm 2012</ref> Theo hiến pháp, Anh Quốc là một quốc gia nhất thể theo pháp định, có nghị viện và chính phủ tại Westminster. Trong [[Hạ Nghị viện Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland|Hạ nghị viện]] Anh Quốc, có 40 nghị viên đại diện cho Wales trong tổng số 650 đại biểu. Có một vị bộ trưởng về Wales trong nội các của Anh Quốc và chịu trách nhiệm đại diện cho các vấn đề gắn liền với Wales. Bộ Wales là một bộ trong chính phủ Anh Quốc, chịu trách nhiệm về Wales. [[Alun Cairns]] là bộ trưởng kể từ tháng 3 năm 2016.<ref>{{chú thích báo|url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-politics-35851571 |title=Alun Cairns Welsh Secretary after Stephen Crabb's promotion |access-date =ngày 25 tháng 7 năm 2016 |date=ngày 19 tháng 3 năm 2016 |publisher=BBC|work= BBC News website}}</ref>

Wales và Scotland tổ chức trưng cầu dân ý vào năm 1997 để lựa chọn thiết lập một hình thức tự quản. Tại Wales, quá trình phân quyền sau đó được bắt đầu bằng Đạo luật Chính phủ Wales 1998, lập ra Quốc hội Wales (National Assembly for Wales).<ref name="Westminster 1">{{Chú thích web|tiêu đề=UK Parliament -Parliament's role|url=http://www.parliament.uk/about/how/role.cfm|ngày truy cập=ngày 1 tháng 9 năm 2009|nhà xuất bản= United Kingdom Parliament |ngày=ngày 29 tháng 6 năm 2009|work=United Kingdom Parliament website}}</ref> Quyền lực của Bộ trưởng Wales được chuyển giao cho chính phủ phân quyền vào ngày 1 tháng 7 năm 1999, trao cho Quốc hội quyền quyết định cách chi tiêu và quản lý ngân sách chính phủ Anh Quốc trao cho Wales trong các lĩnh vực được phân quyền.<ref name="WAG 1">{{Chú thích web |url=https://www.justice.gov.uk/guidance/docs/dgn04.pdf |tiêu đề=The role of the Secretary of State for Wales |ngày truy cập=ngày 28 tháng 9 năm 2010 |nhà xuất bản=Welsh Government |năm=2005 |work=Welsh Government website |archive-date=2011-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110903192944/https://www.justice.gov.uk/guidance/docs/dgn04.pdf |url-status=dead }}</ref> Đạo luật Chính phủ Wales năm 2006 sửa đổi đạo luật năm 1998, nâng cao quyền lực của Quốc hội Wales, trao cho họ quyền lực lập pháp tương tự như của Nghị viện Scotland và Nghị hội Bắc Ireland. Quốc hội Wales có 60 thành viên, được bầu ra với nhiệm kỳ 4 năm theo hệ thống đại diện tỷ lệ thành viên hỗn hợp. 40 nghị viên đại diện cho các khu vực bầu cử theo hệ thống đa số giản đơn. 20 nghị viên còn lại đại diện cho năm vùng bầu cử, mỗi vùng bầu cử có từ bảy đến chín khu vực bầu cử, sử dụng phương pháp D'Hondt của [[đại diện tỷ lệ]].<ref name="Cynulliad 1">{{Chú thích web|tiêu đề=How the Assembly is elected |url=http://www.assemblywales.org/abthome/abt-nafw/abt-assembly-elections-2/abt-nafw-how-assembly-elected.htm |ngày truy cập=ngày 6 tháng 10 năm 2010|nhà xuất bản=National Assembly for Wales |năm=2010 |work= National Assembly for Wales website|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20090109132651/http://www.assemblywales.org/abthome/abt-nafw/abt-assembly-elections-2/abt-nafw-how-assembly-elected.htm|ngày lưu trữ=ngày 9 tháng 1 năm 2009}}</ref> Quốc hội bầu ra một bộ trưởng thứ nhất (thủ hiến), người này lựa chọn các bộ trưởng để thành lập Chính phủ Wales.<ref>{{chú thích sách|last=Birrell|first=Derek|title=Comparing Devolved Government|url=https://books.google.com/books?id=O2HeRBJXGWgC&pg=PA45&lpg=PA45&dq=The+Assembly+must+elect+a+First+Minister,+who+selects+ministers+to+form+the+Welsh+Government.&source=bl&ots=aruHmMoO8L&sig=YZ3mLZbQ3XF4SDelHEOW78RlHv8&hl=en&sa=X&ei=oZqPVc_EEoSE7gbxuoWQCA&ved=0CEIQ6AEwBg#v=onepage&q=The%20Assembly%20must%20elect%20a%20First%20Minister%2C%20who%20selects%20ministers%20to%20form%20the%20Welsh%20Government.&f=false|year=2012|page=45|publisher= Palgrave Macmillan |location=Luân Đôn, United Kingdom|isbn=0-230-38978-3}}</ref>

Công đảng duy trì vị thế là đảng lớn nhất trong Quốc hội Wales sau bầu cử năm 2007, thắng 26 trong số 60 ghế.<ref name=autogenerated1>{{chú thích báo|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/6622157.stm |title=Plaid gamble pays off in Llanelli |publisher= BBC |date=ngày 4 tháng 5 năm 2007|access-date =ngày 6 tháng 10 năm 2010 |work= BBC News website}}</ref> Phân nhánh Wales của Công đảng tiếp tục là đảng lớn nhất trong Quốc hội Wales sau bầu cử năm 2011, giành 30 trong số 60 ghế.<ref>[http://www.bbc.co.uk/news/special/election2011/overview/html/wales.stm Assembly national votes and seats by party, and links to constituency results - BBC]</ref> Sau bầu cử năm 2016, Công đảng vẫn là đảng lớn nhất với 29 nghị sĩ.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.bbc.co.uk/news/election/2016/wales/results|tiêu đề=Welsh Assembly election 2016 results|nhà xuất bản=BBC News|access-date =ngày 19 tháng 8 năm 2016}}</ref> Khi bầu cử bộ trưởng thứ nhất, kết quả ban đầu là cùng số phiếu giữa nhân vật đương nhiệm Carwyn Jones (Công đảng) và Leanne Wood (Plaid Cymru).<ref>{{Chú thích web|url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-politics-36269820|tiêu đề=Welsh Assembly: Deadlock in vote for first minister|nhà xuất bản=BBC News|access-date =ngày 19 tháng 8 năm 2016}}</ref> Sau thảo luận giữa các đảng, Carwyn Jones tái đắc cử.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-politics-36326335|tiêu đề=Welsh Government includes Lib Dem Williams at education|nhà xuất bản=BBC News|access-date =ngày 19 tháng 8 năm 2016}}</ref>

Trong số 20 lĩnh vực được phân quyền trách nhiệm cho Chính phủ Wales, có nông nghiệp, phát triển kinh tế, giáo dục, y tế, nhà ở, chính quyền địa phương, dịch vụ xã hội, du lịch, giao thông và ngôn ngữ Wales.<ref name="Cynulliad 3">{{Chú thích web|tiêu đề=Making laws for Wales |url=http://www.assemblywales.org/abthome/making-laws-for-wales.htm |ngày truy cập=ngày 6 tháng 10 năm 2010|nhà xuất bản=National Assembly for Wales |năm=2010 |work=National Assembly for Wales website}}</ref><ref name="Cynulliad 4">{{Chú thích web |tiêu đề=Schedule 5 to the Government of Wales Act 2006 (as amended) |url=http://www.assemblywales.org/bus-home/bus-legislation/bus-legislation-guidance/bus-legislation-guidance-documents/legislation_fields/schedule-5.htm |ngày truy cập=ngày 6 tháng 10 năm 2010 |nhà xuất bản=National Assembly for Wales |năm=2006 |work=National Assembly for Wales website |archive-date = ngày 20 tháng 11 năm 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101120052232/http://assemblywales.org/bus-home/bus-legislation/bus-legislation-guidance/bus-legislation-guidance-documents/legislation_fields/schedule-5.htm |url-status=dead }}</ref> Khi được thành lập vào năm 1999, Quốc hội Wales không có quyền lực lập pháp căn bản.<ref name="Cynulliad 5">{{Chú thích web|tiêu đề=Government of Wales Act 1998 |url=http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1998/38/contents |ngày truy cập=ngày 6 tháng 10 năm 2010|nhà xuất bản=HM Government |năm=2010 |work= The National Archives website}}</ref> Tuy nhiên, sau khi Đạo luật Chính phủ Wales 2006 có hiệu lực vào năm 2007, Quốc hội có quyền thông qua lập pháp căn bản về một số vấn đề cụ thể trong lĩnh vực được phân quyền trách nhiệm. Đạo luật năm 2006 cho phép Quốc hội Wales có quyền lực lập pháp căn bản trên phạm vi sự vụ rộng hơn trong khuôn khổ các lĩnh vực được phân quyền, với điều kiện được tán thành trong trưng cầu dân ý.<ref name="Cynulliad 6">{{Chú thích web|tiêu đề=Government of Wales Act 2006 |url=http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2006/32/contents |ngày truy cập=ngày 6 tháng 10 năm 2010|nhà xuất bản= Her Majesty's Government |năm=2010 |work= The National Archives website}}</ref> Một cuộc trưng cầu dân ý về mở rộng quyền lực lập pháp của Quốc hội Wales được tổ chức vào năm 2011, sau đó Quốc hội Wales được trao quyền lập pháp trên toàn bộ các vấn đề trong các lĩnh vực được phân quyền.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-politics-12648649 |tiêu đề=Wales says Yes in referendum vote|nhà xuất bản=BBC|ngày=ngày 4 tháng 3 năm 2011 |ngày truy cập=ngày 3 tháng 11 năm 2011}}</ref>

Luật Anh là hệ thống pháp lý của Wales và Anh từ năm 1536,<ref name="Wales Hist 263">Davies (1994) p. 263</ref> và tiếp tục cho đến nay, song có một bộ luật Wales đương đại ngày càng lớn kể từ khi phân quyền cho Wales vào năm 1999. Luật Anh là một hệ thống thông luật, không có pháp luật được hệ thống hóa ở mức độ lớn, và các tiền lệ pháp lý có tính ràng buộc. Đứng đầu trong hệ thống tòa án là Tòa án Tối cao Anh Quốc, là cấp cao nhất về phúc thẩm trong các vụ án hình sự và dân sự. Các tòa án cấp cao của Anh và Wales là tòa sơ thẩm cao nhất và cũng là một tòa phúc thẩm. Ba đơn vị của nó là Tòa án Phúc thẩm, Tòa án Tư pháp cấp cao, và Tòa án Hoàng gia. Các vụ án nhỏ do tòa án thẩm phán hoặc tòa án hạt phân xử. Từ năm 2007, Wales trở thành một đơn vị tư pháp riêng biệt, song vẫn là bộ phận của khu vực quyền hạn Anh và Wales.<ref>Davies (2008) p. 453</ref> Wales có bốn lực lượng cảnh sát khu vực là Dyfed-Powys, Gwent, North Wales và South Wales.<ref>{{chú thích báo|title=Two of the four Welsh police forces 'require improvement' in the way they prevent and investigate crime|url=http://www.itv.com/news/wales/2016-02-18/two-of-the-four-welsh-police-forces-require-improvement-in-the-way-they-prevent-and-investigate-crime/|work=ITV News|date=ngày 18 tháng 2 năm 2016|access-date =ngày 29 tháng 2 năm 2016}}</ref> Wales có bốn nhà tù, đều nằm tại nửa phía nam. Wales không có nhà tù nữ; nữ tù nhân bị giam tại Anh.<ref>{{chú thích báo|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/north_east/8545805.stm|title=MPs urge UK government to build north Wales prison|work=BBC News|date=ngày 3 tháng 3 năm 2010|access-date =ngày 31 tháng 12 năm 2010}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=http://www.hmprisonservice.gov.uk/adviceandsupport/prison_life/femaleprisoners/|tiêu đề=Female Prisoners|work=hmprisonservice.gov.uk|tác giả 1=HM Prison Service|ngày=ngày 21 tháng 9 năm 2000|ngày truy cập=ngày 31 tháng 12 năm 2010|url lưu trữ=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20110206184958/http://www.hmprisonservice.gov.uk/adviceandsupport/prison_life/femaleprisoners/|ngày lưu trữ=ngày 6 tháng 2 năm 2011}}</ref>

Wales là một khu bầu cử riêng biệt của Anh Quốc trong Nghị viện châu Âu, họ được phân bốn ghế đại biểu.<ref>{{Chú thích web|tiêu đề=Your Members in the European Parliament|url=http://www.europarl.org.uk/en/your_meps.html|nhà xuất bản=European Parliament|ngày truy cập=ngày 8 tháng 6 năm 2015|archive-date=2015-04-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20150423101202/http://www.europarl.org.uk/en/your_meps.html|url-status=dead}}</ref> Quốc hội Wales cử các phái viên riêng đến Hoa Kỳ, chủ yếu nhằm xúc tiến lợi ích kinh doanh cụ thể của Wales. Văn phòng chính của Chính phủ Wales tại Hoa Kỳ đặt tại Đại sứ quán Anh Quốc, có các chi nhánh tại [[New York]], [[Chicago]], [[San Francisco]] và [[Atlanta]].<ref>http://www.wales.com/business/overseas-offices/usa</ref>

===Hành chính===
Nhằm mục đích quản lý địa phương, Wales được chia thành 22 khu vực hội đồng kể từ năm 1996. Các "khu vực chính" này chịu trách nhiệm về cung cấp tất cả các dịch vụ chính quyền địa phương, bao gồm giáo dục, công tác xã hội, môi trường và đường sá.<ref>{{Chú thích web |url=http://new.wales.gov.uk/topics/localgovernment/localauthorities/?lang=en |tiêu đề=Local Authorities |nhà xuất bản=Welsh Government |ngày truy cập=ngày 9 tháng 9 năm 2010 |archive-date = ngày 30 tháng 5 năm 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140530004428/http://new.wales.gov.uk/topics/localgovernment/localauthorities/?lang=en }}</ref>

{{Principal areas of Wales imagemap}}

Ghi chú: Wales có sáu thành phố. Ngoài Cardiff, Newport và Swansea, các cộng đồng [[Bangor, Gwynedd|Bangor]], [[St Asaph]] và [[St Davids]] cũng có vị thế thành phố tại Anh Quốc.

== Địa lý ==
[[Tập tin:Snowdon from Llyn Llydaw.jpg|thumb|upright|[[Snowdon]] tại [[Gwynedd]] là núi cao nhất của Wales]]
Wales nhìn chung là một quốc gia nhiều núi, nằm về bên tây của trung nam đảo Anh.<ref name="ONS Cymru">{{chú thích sách|url=http://www.ons.gov.uk/ons/rel/social-trends-rd/the-official-yearbook-of-the-united-kingdom/2005-edition/the-official-yearbook-of-the-united-kingdom---2005-edition.pdf|publisher= Office for National Statistics |year=2004 |title=UK 2005 – The Official Yearbook of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland |pages=2 & 30|access-date =ngày 10 tháng 2 năm 2012 |isbn=0-11-621738-3}}</ref> Wales có [[chiều dài]] bắc-nam là 270&nbsp;km và [[chiều dài]] đông-tây là 97&nbsp;km.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.visitwales.co.uk/about-wales-guide-to-wales-culture-people-and-language/welsh-geography/|tiêu đề=Geography: About Wales|nhà xuất bản=Welsh Government |năm= 2010 |ngày truy cập=ngày 3 tháng 10 năm 2010 |work= Visit Wales website}}</ref> Diện tích Wales thường được ghi là khoảng 20.779&nbsp;km².<ref>{{Chú thích web|tiêu đề=Size of Wales project|url=http://more.sizeofwales.org.uk/index.php/aboutus/what-is-size/|ngày truy cập=ngày 10 tháng 2 năm 2012|nhà xuất bản=Size of Wales|năm=|archive-date = ngày 29 tháng 1 năm 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120129074121/http://more.sizeofwales.org.uk/index.php/aboutus/what-is-size/}}</ref><ref>{{Chú thích web |url=http://eulis.eu/service/countries-profile/england-and-wales/ |nhà xuất bản=European Land Information Service |tiêu đề=England and Wales |ngày truy cập=ngày 2 tháng 10 năm 2010 |archive-date = ngày 27 tháng 7 năm 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170727105357/http://eulis.eu/service/countries-profile/england-and-wales/ }}</ref> Wales giáp với Anh về phía đông, các mặt còn lại đều giáp với biển: [[biển Ireland]] về phía bắc và tây, [[eo biển St George]] và [[biển Celtic]] về phía tây nam và [[eo biển Bristol]] về phía nam.<ref>{{cite hansard |url=http://hansard.millbanksystems.com/written_answers/1974/dec/16/celtic-sea#S5CV0883P0-06989 |title=Celtic Sea |house=House of Commons |date=ngày 16 tháng 12 năm 1974 |volume=883 |column=317W }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210815171657/http://hansard.millbanksystems.com/written_answers/1974/dec/16/celtic-sea#S5CV0883P0-06989 |date=2021-08-15 }}</ref><ref>{{Chú thích web|url=http://www.iho.int/iho_pubs/standard/S-23/S-23_Ed3_1953_EN.pdf|tiêu đề=Limits of Oceans and Seas, 3rd edition + corrections|năm=1971|nhà xuất bản=International Hydrographic Organization|ngày truy cập=ngày 12 tháng 11 năm 2010|trang=42 [corrections to page 13]|archive-date = ngày 8 tháng 10 năm 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111008191433/http://www.iho-ohi.net/iho_pubs/standard/S-23/S23_1953.pdf}}</ref> Wales có khoảng 2.700&nbsp;km đường bờ biển (dọc theo mức triều cao trung bình), tính cả phần đại lục và các đảo.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.cartography.org.uk/default.asp?contentID=749 |tiêu đề=How long is the UK coastline? |tên 1=Giles |họ 1=Darkes |ngày=January 2008 |access-date =ngày 6 tháng 10 năm 2015 |nhà xuất bản=The British Cartographic Society |archive-date = ngày 27 tháng 5 năm 2012 |archive-url=https://www.webcitation.org/67yAn3CWU?url=http://www.cartography.org.uk/default.asp?contentID=749 }}</ref> Có [[danh sách đảo của Wales|trên 50 đảo]] nằm ngoài khơi đại lục Wales, lớn nhất trong đó là [[Anglesey]].

Phần lớn cảnh quan của Wales là núi, đặc biệt là tại miền bắc và miền trung. Các dãy núi tạo thành từ thời kỷ băng hà cuối cùng. Các núi cao nhất tại Wales thuộc vùng [[Snowdonia]] (''Eryri''), trong đó có 5 núi cao trên 1.000 m. Đỉnh núi cao nhất là [[Snowdon]] (''Yr Wyddfa'') với 1.085 m.<ref>{{chú thích báo|url=https://www.theguardian.com/artanddesign/2009/aug/02/mount-snowdon-cafe|publisher= guardian.co.uk |date=ngày 2 tháng 8 năm 2009|title=High tea: Mount Snowdon's magical mountaintop cafe |access-date =ngày 28 tháng 9 năm 2010 |location=Luân Đôn |first=Jonathan |last=Glancey}}</ref><ref name="WalesOnline mynyddoedd">{{Chú thích web |url =http://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/2010/09/22/mountain-upgraded-to-super-status-91466-27315826/ |tiêu đề = Mountain upgraded to 'super' status |ngày truy cập = ngày 30 tháng 9 năm 2010 |ngày = ngày 22 tháng 9 năm 2010 |nhà xuất bản = Media Wales Ltd |work=WalesOnline website}}</ref> 14-15 núi tại Wales có độ cao trên {{convert|3000|ft|m|abbr=off}} được gọi chung là "[[Welsh 3000s]]" và nằm trong một khu vực nhỏ tại phía tây bắc.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.welsh3000s.co.uk/|nhà xuất bản=welsh3000s.co.uk |tiêu đề=The Welsh 3000s Challenge |ngày truy cập=ngày 28 tháng 9 năm 2010}}</ref> Đỉnh cao nhất ngoài khu vực này là [[Aran Fawddwy]] với {{convert|905|m|ft|abbr=off}}, nằm tại phía nam của Snowdonia.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.snowdoniaguide.com/aran_fawddwy.html|nhà xuất bản=snowdoniaguide.com |tiêu đề=Aran Fawddwy |ngày truy cập=ngày 2 tháng 10 năm 2010}}</ref> [[Brecon Beacons]] nằm tại miền nam (đỉnh cao nhất là Pen y Fan với 886 m), và liền với dãy Cambrian tại Trung Wales. Đỉnh cao nhất của dãy Cambrian là Pumlumon với 752 m.

Wales có ba vườn quốc gia: [[Vườn quốc gia Snowdonia|Snowdonia]], [[Vườn quốc gia Brecon Beacons|Brecon Beacons]] và [[Vườn quốc gia Bờ Biển Pembrokeshire|Pembrokeshire Coast]]. Nơi đây có 5 khu cảnh đẹp tự nhiên nổi bật (AONB): [[Anglesey]], [[dãy Clwydian]] và [[thung lũng Dee]], [[bán đảo Gower]], [[bán đảo Llŷn]], và [[thung lũng Wye]].<ref>{{Chú thích web |url=http://wales.gov.uk/topics/environmentcountryside/consmanagement/aonb/?lang=en |nhà xuất bản=Welsh Government |work=Welsh Government website |tiêu đề=Areas of Outstanding Natural Beauty |ngày truy cập=ngày 6 tháng 10 năm 2010 |archive-date = ngày 25 tháng 6 năm 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120625232127/http://wales.gov.uk/topics/environmentcountryside/consmanagement/aonb/?lang=en }}</ref> Bán đảo Gower là khu vực đầu tiên tại Anh Quốc được xác định là một AONB, vào năm 1956. 42% đường bờ biển phía nam và phía tây của Wales được xác định là bờ biển di sản, có 13 dải bờ biển được xác định cụ thể.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.britainexpress.com/countryside/coast/ |nhà xuất bản=britainexpress.com |tiêu đề=Heritage Coasts|ngày truy cập=ngày 29 tháng 9 năm 2010}}</ref> Mặc dù có các bãi biển di sản và được đánh giá cao; bờ biển phía nam và phía tây của Wales, cùng với bờ biển Ireland và Cornwall, thường xuyên bị tổn hại do gió tây Đại Tây Dương/gió tây nam, chúng cũng đã làm chìm và đắm nhiều tàu thuyền. Đêm ngày 25 tháng 10 năm 1859, có trên 110 tàu bị phá hủy ngoài khơi Wales khi một cơn bão thổi đến từ Đại Tây Dương.<ref>Davies (2008) p.778</ref> Tai họa lớn nhất là sự kiện chìm tàu ''[[Royal Charter (tàu)|Royal Charter]]'' ngoài khơi đảo Anglesey vào năm 1859 khiến 459 người chết.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.bbc.co.uk/wales/northwest/sites/history/pages/tomparryllandudnopier.shtml |nhà xuất bản=BBC |ngày=ngày 28 tháng 4 năm 2006 |tiêu đề=Stormy Weather |ngày truy cập=ngày 26 tháng 9 năm 2010 |work=BBC]] North West Wales website |archive-date = ngày 26 tháng 1 năm 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110126035354/http://www.bbc.co.uk/wales/northwest/sites/history/pages/tomparryllandudnopier.shtml |url-status=dead }}</ref> Số lượng tàu đắm quanh bờ biển Wales đạt đỉnh vào thế kỷ XIX khi trung bình mỗi năm tổn thất trên 100 tàu và khoảng 78 thủy thủ.<ref name="Davies 814">Davies (2008) p.814</ref>

''[[Seven Wonders of Wales|Bảy kỳ quan của Wales]]'' (''Seven Wonders of Wales'') là một danh sách dưới dạng bài vè về bảy địa danh địa lý và văn hóa tại Wales, có lẽ được sáng tác vào cuối thế kỷ XVIII dưới ảnh hưởng của du lịch từ Anh.<ref>See Meic Stephens (ed.), ''Companion to Welsh Literature''. The doggerel verse was composed in English, probably for the benefit of visitors from across [[Offa's Dyke]].</ref> Toàn bộ các "kỳ quan" đều nằm tại miền bắc của Wales: Snowdon (đỉnh cao nhất), chuông [[Gresford]] (trong nhà thờ Các Thánh từ thời Trung Cổ), cầu [[Llangollen]] (xây năm 1347 qua sông Dee), [[giếng St Winefride]] (một điểm hành hương) tại [[Holywell]], [[Flintshire]], tháp chuông [[Wrexham]] (từ thế kỷ XVI, tại Nhà thờ St Giles, [[Wrexham]]), các cây thủy tùng [[Overton-on-Dee|Overton]] (có từ thời cổ đại, tại khuôn viên Nhà thờ St. Mary thuộc Overton-on-Dee) và [[Pistyll Rhaeadr]] – một thác nước có độ cao 73 m.<ref name=wonders>{{Chú thích web|tiêu đề=Seven Wonders of Wales|url=http://www.visitflintshire.com/Location/Seven-Wonders-of-Wales|nhà xuất bản=Visit Flintshire|ngày truy cập=ngày 3 tháng 4 năm 2016}}</ref>

===Khí hậu===
{{climate chart
|Wales
|1.3|6.5|158.6
|1.1|6.6|114
|2.4|8.6|118.8
|3.4|11|85.9
|6|14.5|80.7
|8.6|16.8|86.2
|10.9|19.1|78.4
|10.7|18.8|106
|8.8|16.2|124
|6.5|12.8|153.2
|3.7|9.3|156.8
|2.2|7.4|173.3
|source=[http://www.metoffice.gov.uk/climate/uk/averages/19712000/areal/wales.html Met Office]
|float=right
}}

Wales nằm trong vùng ôn đới bắc; có khí hậu đại dương, hay thay đổi, và là một trong những quốc gia mưa nhiều nhất tại châu Âu.<ref name="Met Off 1">{{Chú thích web|url=http://www.metoffice.gov.uk/climate/uk/regional-climates/wl/ |nhà xuất bản= Met Office |năm=2010|tiêu đề=Met Office: Regional Climate: Wales|ngày truy cập=ngày 26 tháng 9 năm 2010 |work= Met Office website}}</ref><ref name="Davies148-150">Davies (2008) pp. 148–150</ref> Thời tiết Wales thường có nhiều mây, mưa và gió, với mùa hè ấm và mùa đông dịu.<ref name="Met Off 1"/><ref name="WalesOnline soggy">
{{Chú thích web|url=http://icwales.icnetwork.co.uk/0100news/0200wales/tm_objectid=14140027&method=full&siteid=50082&headline=soggiest-city-in-britain-pays-high-price-for-rain-name_page.html|tiêu đề=Soggiest city in Britain pays high price for rain|nhà xuất bản= Media Wales Ltd |họ 1=Turner |tên 1=Robert|ngày truy cập = ngày 26 tháng 9 năm 2010|ngày = ngày 26 tháng 7 năm 2010}}
</ref> Do Wales có vĩ độ cao tại Bắc bán cầu, thời gian ban ngày dài vào mùa hè và ngắn vào mùa đông. [[Aberystwyth]] nằm giữa bờ biển phía tây và có gần 17 tiếng ban ngày vào hạ chí. Thời gian ban ngày vào giữa đông chỉ hơn bảy tiếng rưỡi.<ref name="Navy">{{Chú thích web |tiêu đề=Sun or Moon Rise/Set Table for One Year: Locations Worldwide – Navy Oceanography Portal |url=http://www.usno.navy.mil/USNO/astronomical-applications/data-services/rs-one-year-world |ngày truy cập=ngày 29 tháng 9 năm 2010 |trích dẫn=Aberystwyth: 52° 41′ N 4° 09′ W 21&nbsp;June sunrise: 03:52, sunset: 20:44; 24&nbsp;December sunrise: 08:27, sunset: 16:05 |nhà xuất bản=US Navy |ngày=ngày 29 tháng 9 năm 2010 |work=US Navy website |archive-date=2019-01-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190116114002/https://www.usno.navy.mil/USNO/astronomical-applications/data-services/rs-one-year-world |url-status=dead }}</ref> Wales có biến thiên rộng về địa lý, gây ra khác biệt địa phương về ánh nắng, mưa và nhiệt độ. Nhiệt độ trung bình năm tại duyên hải đạt đến 10,5&nbsp;°C, các khu vực nội lục ở mức kém hơn 1&nbsp;°C. Nhiệt độ mát hơn theo độ cao, nhiệt độ trung bình năm giảm trung bình khoảng 0,5&nbsp;°C mỗi 100 m. Do đó, phần cao của vùng [[Snowdonia]] có nhiệt độ trung bình năm là 5&nbsp;°C.<ref name="Met Off 1"/> Nhiệt độ tại Wales vẫn cao hơn so với những nơi khác cùng vĩ độ, nguyên nhân là do dòng Bắc Đại Tây Dương thuộc [[hải lưu Gulf Stream]]. Dòng chảy đại dương mang nước ấm đến những nơi có vĩ độ cao ở phía bắc, nó có tác động tương tự lên hầu hết phần tây-bắc châu Âu. Ngoài tác động đến các khu vực duyên hải của Wales, không khí được làm ấm từ Gulf Stream còn thổi sâu hơn vào nội lục.<ref name="Met Off 2">{{Chú thích web |url=http://www.metoffice.gov.uk/climate-change/guide/glossary |nhà xuất bản=Met Office |năm=2010 |tiêu đề=Met Office: Climate: change glossary |ngày truy cập=ngày 10 tháng 2 năm 2012 |work=Met Office website |archive-date=2012-01-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120125094635/http://www.metoffice.gov.uk/climate-change/guide/glossary |url-status=dead }}</ref>
[[Tập tin:ThreeCliffsBay.jos.500pix.jpg|left|thumb|Vịnh Tor và vịnh Three Cliffs thuộc bán đảo Gower, Swansea]]

Ở những vùng thấp, mùa hè có xu hướng ấm và nắng. Nhiệt độ cao nhất trung bình là từ {{convert|19|and|22|°C|0|abbr=on}}. Mùa đông có xu hướng khá ẩm, song mưa hiếm khi quá nhiều và nhiệt độ thường ở trên mức đóng băng. Mùa xuân và mùa thu có cảm giác khá tương tự và nhiệt độ có xu hướng trên 14&nbsp;°C.<ref name="Airport guide">{{Chú thích web|url=http://www.cardiff-cwl.airports-guides.com/cwl_climate.html|nhà xuất bản=TravelSmart Ltd|năm=2010|tiêu đề=Weather at Cardiff Airport (CWL):Weather and Climate in Cardiff Area, Wales, U|ngày truy cập= ngày 26 tháng 9 năm 2010|work=Airports guides website}}</ref>

Thời gian ngắn nhất trong năm có xu hướng là giữa tháng 5 và tháng 8. Bờ biển tây-nam là nơi nắng nhất tại Wales, trung bình có trên 1.700 giờ nắng mỗi năm. Thời gian âm u nhất trong năm có xu hướng là giữa tháng 11 và tháng 1. Khu vực ít nắng nhất là vùng núi, một số nơi trung bình có ít hơn 1.200 giờ nắng mỗi năm.<ref name="Met Off 1"/><ref name="Davies148-150"/> Gió thịnh hành có hướng tây-nam. Các khu vực bờ biển có nhiều gió nhất, gió mạnh xuất hiện thường xuyên nhất vào mùa đông, trung bình 15 đến 30 ngày mỗi năm tùy theo địa điểm. Tại nội lục, gió mạnh trung bình xuất hiện ít hơn sáu ngày mỗi năm.<ref name="Met Off 1"/>

Mô hình lượng mưa cho thấy có khác biệt đáng kể. Xa về phía tây, lượng mưa dự kiến sẽ cao hơn, lên tới 40%.<ref name="Davies148-150"/> Tại vùng thấp, không thể dự báo trước mưa tại bất kỳ thời gian nào trong năm, song vào mùa hè các trận mưa có xu hướng ngắn hơn.<ref name="Airport guide"/> Vùng cao của Wales có nhiều mưa nhất, thông thường có trên 50 ngày mưa trong các tháng mùa đông (tháng 12, 1, 2), giảm xuống còn 35 ngày mưa vào các tháng mùa hè (tháng 6, 7, 8). Lượng mưa hàng năm tại Snowdonia trung bình là từ 3.000&nbsp;mm đến 5.000&nbsp;mm.<ref name="Davies148-150"/> Có khả năng xảy ra mưa đá hoặc tuyết khi nhiệt độ dưới 5&nbsp;°C, và tuyết có xu hướng nằm trên mặt đất trung bình 30 ngày mỗi năm. Tuyết rơi vài lần trong mùa đông tại các vùng nội lục, song quanh bờ biển thì tương đối hiếm. Lượng mưa hàng năm bình quân tại các khu vực này có thể dưới 1.000&nbsp;mm. Swansea là thành phố mưa nhiều nhất tại đảo Anh, với 1.360,8&nbsp;mm.<ref name="WalesOnline soggy"/> Trong khi Cardiff là thành phố mưa nhiều thứ năm tại đảo Anh, với 908&nbsp;mm.<ref name="WalesOnline soggy"/> [[Rhyl]] là thị trấn khô nhất tại Wales, có lượng mưa hàng năm trung bình là 640&nbsp;mm.<ref name="Met Off 1"/><ref name="Davies148-150"/>
* Nhiệt độ cao kỷ lục: 35,2&nbsp;°C trên cầu Hawarden, [[Flintshire]] vào ngày 2 tháng 8 năm 1990.<ref name="Met Office Temp">{{Chú thích web|url=http://www.metoffice.gov.uk/climate/uk/wl/|tiêu đề=Wales: climate|nhà xuất bản=Met Office|ngày truy cập=ngày 9 tháng 9 năm 2010|archive-date=2012-01-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120113130422/http://www.metoffice.gov.uk/climate/uk/wl/|url-status=dead}}</ref>
* Nhiệt độ thấp kỷ lục: -23,3&nbsp;°C tại [[Rhayader]], Radnorshire (nay là [[Powys]]) vào ngày 21 tháng 1 năm 1940.<ref name="Met Office Temp"/>
* Số giờ nắng tối đa trong một tháng: 354,3 giờ tại Pháo đài Dale Fort, Pembrokeshire trong tháng 7 năm 1955.<ref name="Met Haul 1">{{Chú thích web|url=http://www.metoffice.gov.uk/climate/uk/wl/|tiêu đề=Met Office:Regional Climate: Wales|năm=2009|nhà xuất bản=Met Office|ngày truy cập=ngày 6 tháng 10 năm 2009|work=Met Office website|archive-date=2012-01-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120113130422/http://www.metoffice.gov.uk/climate/uk/wl/|url-status=dead}}</ref>
* Số giờ nắng tối thiểu trong một tháng: 2,7 giờ tại Llwynon, [[Brecknockshire]] trong tháng 1 năm 1962.<ref name="Met Haul 1"/>
* Lượng mưa tối đa trong một ngày (0900 UTC − 0900 UTC): 211&nbsp;mm tại [[Rhondda]], Glamorgan, vào ngày 11 tháng 11 năm 1929.<ref>{{chú thích báo|title=Digital Archive of Extreme UK Rainfall Events|url=http://www.hydro-gis.co.uk/pdf_files/digital_archive_flyer.pdf|publisher=Hydro-GIS Ltd.|access-date =ngày 2 tháng 10 năm 2010|archive-date = ngày 12 tháng 3 năm 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120312105749/http://www.hydro-gis.co.uk/pdf_files/digital_archive_flyer.pdf}}</ref>
* Nơi mưa nhiều nhất – trung bình 4.473&nbsp;mm mỗi năm tại núi Crib Goch thuộc Snowdonia, Gwynedd (cũng là nơi mưa nhiều nhất tại Anh Quốc).<ref>
{{chú thích báo|url=http://www.telegraph.co.uk/property/3354276/The-wetter-the-better.html|title=The wetter, the better|publisher= The Independent |last=Clark|first=Ross|date=ngày 28 tháng 10 năm 2006|access-date =ngày 2 tháng 9 năm 2009|location=Luân Đôn}}</ref>

===Động thực vật===
[[Tập tin:Milvus milvus R(ThKraft).jpg|upright|thumb|[[Milvus milvus|Diều hâu đỏ]] (''Milvus milvus'') – một biểu trưng quốc gia về sinh vật hoang dã Wales]]
Sinh vật hoang dã của Wales mang đặc trưng Anh Quốc với một số điểm đặc biệt. Do có đường bờ biển dài, Wales đa dạng về chim biển. Bờ biển và các đảo xung quanh là nơi sống của các bầy chim điên, [[Puffinus puffinus|hải âu Man]], [[hải âu cổ rụt]], [[Rissa|mòng biển rissa]], [[họ Cốc|cốc mào]] và [[Chim Alca|cụt]]. Tương tự, do 60% diện tích Wales nằm phía trên đường đồng mức 150 m, quốc gia này đa dạng về chim vùng cao, trong đó có quạ và [[Turdus torquatus|hoét vòng]].<ref>{{Chú thích web |url=http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf |tiêu đề=Wales Ring Ouzel Survey 2006 |nhà xuất bản=Ecology Matters Ltd. |họ 1=Green |tên 1=Mick |năm=2007 |ngày truy cập=ngày 6 tháng 9 năm 2010 |archive-date = ngày 11 tháng 3 năm 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120311210912/http://www.ecologymatters.co.uk/pdf/Wales_Ring_Ouzel_paper.pdf }}</ref><ref>{{chú thích báo|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/north_east/4644626.stm |title=Black ravens return to the roost |publisher=BBC |date=ngày 24 tháng 1 năm 2006 |access-date =ngày 6 tháng 9 năm 2010}}</ref> Các loài chim săn mồi gồm [[cắt lưng xám]], [[Circus cyaneus|diều mướp]] và [[Milvus milvus|diều hâu đỏ]]- một biểu trưng quốc gia của động vật hoang dã Wales.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&id=tcm:9-176206 |tiêu đề=Red kite voted Wales' Favourite Bird |nhà xuất bản=Royal Society for the Protection of Birds |ngày=ngày 11 tháng 10 năm 2007 |ngày truy cập=ngày 6 tháng 9 năm 2010 |archive-date=2010-08-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100823014457/http://www.rspb.org.uk/news/details.asp?view=print&id=tcm:9-176206 |url-status=dead }}</ref> Tổng cộng, có trên 200 loài chim khác nhau được tìm thấy tại khu dự trữ RSPB thuộc [[Conwy]], bao gồm các loài chim di trú theo mùa.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.rspb.org.uk/reserves/guide/c/conwy/about.aspx |tiêu đề=About Conwy |nhà xuất bản=RSPB.org.uk |ngày=ngày 16 tháng 4 năm 2010 |ngày truy cập=ngày 6 tháng 9 năm 2010}}</ref>

Các loài thú lớn tại Wales bị tiêu vong trong giai đoạn Norman, bao gồm gấu nâu, sói và mèo rừng.<ref name="Davies533">Davies (2008) p. 533</ref> Ngày nay, các loài thú đáng chú ý gồm chuột chù, chuột đồng, lửng, rái cá, nhím gai và các loài dơi.<ref name="Davies533"/> Hai loài gặm nhấm nhỏ là [[Apodemus flavicollis|chuột cổ vàng]] và [[chuột sóc nâu]] là các loài chú ý đặc biệt của Wales, chúng được phát hiện tại khu vực biên giới không bị xáo trộn trong quá khứ.<ref name="Davies533"/> Các loài động vật đáng chú ý khác là rái cá, chồn ecmin và chồn. Thỉnh thoảng người ta trông thấy [[chồn thông châu Âu]], song loài này chưa được ghi nhận chính thức từ thập niên 1950. [[Chồn hôi châu Âu|Chồn hôi]] bị đẩy tới chỗ gần tuyệt chủng tại đảo Anh, song vẫn còn tại Wales và nay lan rộng nhanh chóng. Có thể trông thấy dê hoang dã tại Snowdonia.<ref>{{chú thích báo|url=https://www.theguardian.com/environment/2006/nov/13/conservationandendangeredspecies.uknews |title=Goats have roamed Snowdonia for 10,000 years; now they face secret cull |first=John|last=Vidal|publisher=guardian.co.uk |date=ngày 13 tháng 11 năm 2006 |access-date =ngày 14 tháng 8 năm 2011 |location=Luân Đôn}}</ref>

Các vùng biển tây-nam Wales là Gower, Pembrokeshire và Cardigan Bay thu hút các động vật hải dương, bao gồm [[cá nhám phơi nắng]], [[hải cẩu xám]] Đại Tây Dương, [[rùa da]], [[cá heo]], [[Họ Cá heo chuột|cá heo chuột]], sứa, cua và tôm hùm. Pembrokeshire và Ceredigion được công nhận là khu vực quan trọng quốc tế về [[Tursiops|cá heo mõm chai]], và [[New Quay]] có nơi trú ẩn mùa hè duy nhất cho cá heo mõm chai tại Anh Quốc. Các loài cá sông đáng chú ý gồm có [[cá hồi chấm hồng]], [[Bộ Cá chình|cá chình]], [[cá hồi]], [[Alosinae|cá mòi chấm]], [[cá ốt me]] và [[Salvelinus alpinus|cá hồi Bắc cực]], trong khi gwyniad (''Coregonus pennantii'') là loài đặc hữu tại Wales, chỉ phát hiện thấy trong hồ Bala.<ref name="Hist 286-288">Davies (1994) pp. 286–288</ref> Wales cũng nổi tiếng với các loài sò hến như [[Họ Sò nứa|sò nứa]], [[sao sao]], [[trai (động vật)|trai]] và [[ốc mỡ]].<ref name="Hist 286-288"/> [[Cá trích]], [[cá thu]] và cá tuyết là các loài cá biển phổ biến tại Wales.<ref name="Hist 286-288"/>

Phần vùng cao phía bắc của Snowdonia nuôi dưỡng các loài thực vật tiền băng hà còn sót lại như loài huệ tây Snowdon có tính biểu tượng – ''[[Gagea serotina]]'' – và các loài núi cao khác như ''[[Saxifraga cespitosa]]'', ''[[Saxifraga oppositifolia]]'' và ''[[Silene acaulis]]''. Wales còn có một số loài thực vật không phát hiện thấy tại những nơi khác của Anh Quốc như hoa hồng đá đốm ''[[Tuberaria guttata]]'' trên đảo Anglesey và ''[[Draba aizoides]]''<ref>{{chú thích sách |title=Atlas of the British Flora|editor1-last=Perring |editor1-first=E.H. |editor2-last=Walters |editor2-first=S.M. |year=1990 |publisher=BSBI |location= Melksham, Great Britain|isbn=0-901158-19-4 |page=43}}</ref> tại Gower.

== Kinh tế ==
[[Tập tin:Port talbot large.jpg|thumb|Nhà máy luyện thép Port Talbot từng là cơ sở sử dụng lao động nhiều nhất tại Wales<ref>Davies (2008), p.697</ref>]]
Trong vòng 250 năm qua, Wales ban đầu chuyển đổi từ một quốc gia do nông nghiệp chi phối thành một quốc gia công nghiệp, và nay là một nền kinh tế hậu công nghiệp.<ref>Davies (2008), p.233</ref><ref>{{chú thích sách|last=Day|first=Graham|title=Making sense of Wales|url=https://archive.org/details/makingsensewales00dayg|year=2002|publisher=University of Wales Press|isbn=0-7083-1771-5|page=[https://archive.org/details/makingsensewales00dayg/page/n96 87]|location=Cardiff}}</ref> Kể từ chiến tranh thế giới thứ hai, lĩnh vực dịch vụ chiếm phần lớn số công việc, đây là đặc điểm điển hình của các nền kinh tế tiến bộ nhất.<ref>Davies (2008), p.233–4</ref> Tổng giá trị gia tăng (GVA) tại Wales vào năm 2010 là 45,5 tỷ bảng, tức 15.145 bảng/người; 74,0% mức trung bình của toàn Anh Quốc, và là mức GVA bình quân thấp nhất tại Anh Quốc.<ref>{{Chú thích web |tiêu đề=Key Economic Statistics – September 2012 |url=http://wales.gov.uk/docs/statistics/2012/120914sb882012en.pdf |định dạng=PDF |trang=10 |ngày=ngày 14 tháng 9 năm 2012 |nhà xuất bản=Welsh Government |ngày truy cập=ngày 26 tháng 9 năm 2012 |work=Welsh Government website |archive-date = ngày 14 tháng 9 năm 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120914152410/http://wales.gov.uk/docs/statistics/2012/120914sb882012en.pdf }}</ref>

Từ giữa thế kỷ XIX cho đến thời kỳ hậu chiến, khai mỏ và xuất khẩu than đá là ngành chi phối tại Wales. Vào đỉnh điểm sản lượng trong năm 1913, có gần 233.000 nam giới và nữ giới làm việc trong vùng mỏ than miền nam Wales, khai thác 56 triệu tấn than đá.<ref>{{Chú thích web|tiêu đề=South Wales coalfield timeline|url=http://www.agor.org.uk/cwm/timeline.asp|nhà xuất bản=University of Wales Swansea|ngày truy cập=ngày 11 tháng 9 năm 2010|năm=2002}}</ref> Cardiff từng là cảng xuất khẩu than đá lớn nhất thế giới, và trong vài năm trước thế chiến I nơi đây từng vận chuyển khối lượng trọng tải hàng hóa nhiều hơn Luân Đôn hay Liverpool.<ref>{{chú thích báo|title= Coal Exchange to 'stock exchange'|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/6586105.stm |publisher=BBC|access-date =ngày 11 tháng 10 năm 2008|date=ngày 26 tháng 4 năm 2007|work= BBC News website}}</ref><ref>{{Chú thích web|tiêu đề=Coal and Shipping Metropolis of the World|url=http://www.museumwales.ac.uk/en/rhagor/article/1911/|ngày truy cập=ngày 11 tháng 10 năm 2008|nhà xuất bản=National Museum Wales|ngày=ngày 18 tháng 4 năm 2007|work=National Museum Wales website|archive-date = ngày 5 tháng 1 năm 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090105222219/http://www.museumwales.ac.uk/en/rhagor/article/1911/}}</ref> Trong thập niên 1920, trên 40% nam giới Wales làm việc trong ngành công nghiệp nặng.<ref name="IWA 2003">{{chú thích sách|last=Williams |first=Professor Phil |authorlink=Phil Williams (Welsh politician) |url=https://books.google.com/books?id=6oXtL_7xFssC&pg=PA31|title=The psychology of distance: Wales: one nation |series=Papurau Gregynog |volume=3 |publisher= Institute of Welsh Affairs |publication-date=2003 |location=Cardiff |page=31 |isbn=1-86057-066-6| date=September 2003 }}</ref> Theo Giáo sư Phil Williams, [[Đại khủng hoảng]] "tàn phá Wales", miền bắc cũng như miền nam, do nơi đây "phụ thuộc quá lớn vào than và thép".<ref name="IWA 2003"/> Từ giữa thập niên 1970, kinh tế Wales đối diện với tái cơ cấu quy mô lớn khi lượng lớn công việc trong ngành công nghiệp nặng truyền thống bị mất đi và cuối cùng bị thay thế bằng các công việc mới trong ngành công nghiệp nhẹ và trong dịch vụ. Vào cuối thập niên 1970 và đầu thập niên 1980, Wales thành công trong việc thu hút đầu tư nước ngoài khi đạt tỷ lệ cao hơn bình quân trong Anh Quốc.<ref>{{Chú thích web|họ 1=Massey|tên 1=Glenn|tiêu đề=Review of International Business Wales|url=http://wales.gov.uk/docs/det/publications/091013reviewofibwen.pdf|nhà xuất bản=Welsh Government|ngày truy cập=ngày 11 tháng 9 năm 2010|trang=10|ngày=August 2009|archive-date = ngày 20 tháng 10 năm 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131020031526/http://wales.gov.uk/docs/det/publications/091013reviewofibwen.pdf|url-status=dead}}</ref> Tuy nhiên, phần lớn ngành công nghiệp mới về cơ bản là một loại hình "nhà máy chi nhánh", tức nhà máy chế tạo hoặc trung tâm liên hệ đặt tại Wales song hầu hết việc làm được trả lương cao trong công ty là ở nơi khác.<ref>{{Chú thích web|tiêu đề=A Review of Local Economic and Employment Development Policy Approaches in OECD Countries|url=http://wales.gov.uk/docs//dfm/research/090617oecden.pdf|work=OECD Local Economic and Employment Development (LEED) Programme|nhà xuất bản=OECD|ngày truy cập=ngày 11 tháng 9 năm 2010|trang=8|archive-date = ngày 22 tháng 2 năm 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110222124621/http://wales.gov.uk/docs//dfm/research/090617oecden.pdf}}</ref><ref name="Economi">{{Chú thích web|tiêu đề=Wales A Vibrant Economy|url=http://wales.gov.uk/deet/publications/bande/wave/wavee.pdf?lang=en|nhà xuất bản=Welsh Government|các trang=12, 22, 40, 42|năm=2005|ngày truy cập=ngày 2 tháng 10 năm 2010|archive-date = ngày 13 tháng 2 năm 2010 |archive-url=https://www.webarchive.org.uk/wayback/archive/20100213180226/http://wales.gov.uk/deet/publications/bande/wave/wavee.pdf?lang=en|url-status=dead}}</ref>

Do đất đai có chất lượng kém, phần lớn Wales không phù hợp cho trồng trọt, trọng tâm nông nghiệp từ lâu tập trung vào chăn nuôi. Wales thu hút lượng lớn du khách nhờ cảnh quan (có ba vườn quốc gia) và 45 bãi biển Blue Flag, cũng như văn hóa độc đáo, du lịch giữ vai trò sống còn đặc biệt trong kinh tế của các khu vực nông thôn.<ref>{{chú thích báo|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/south_west/8672318.stm |title=Tourism hope over record 45 beach flags in Wales |publisher=BBC|date=ngày 11 tháng 5 năm 2010|access-date =ngày 7 tháng 9 năm 2010|work= BBC News website}}</ref><ref>{{Chú thích web |url=http://www.gowales.co.uk/en/graduate/workingInWales/keyIndustryProfiles/tourism/index.html |tiêu đề=Tourism – Sector Overview Wales |nhà xuất bản=GO Wales |ngày truy cập=ngày 7 tháng 9 năm 2010 |work=GO Wales website |archive-date = ngày 9 tháng 4 năm 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100409072132/http://www.gowales.co.uk/en/graduate/workingInWales/keyIndustryProfiles/tourism/index.html }}</ref> Wales nỗ lực phát triển hoặc thu hút công việc giá trị gia tăng cao trong các lĩnh vực như tài chính hay nghiên cứu và phát triển, song Wales thiếu một trung tâm vùng đô thị lớn.<ref name="Economi"/> Thiếu hụt công việc giá trị gia tăng cao được phản ánh trong hiệu suất kinh tế thấp theo đầu người so với các khu vực khác tại Anh Quốc.<ref name="Economi"/>

[[Bảng Anh]] là tiền tệ được sử dụng tại Wales. Một số ngân hàng Wales phát hành giấy bạc riêng của họ trong thế kỷ XIX. Ngân hàng cuối cùng trong số đó đóng cửa vào năm 1908; từ đó dẫu cho các ngân hàng tại Scotland và Bắc Ireland tiếp tục có quyền phát hành giấy bạc tại quốc gia của họ, song [[Ngân hàng Anh]] được độc quyền về phát hành giấy bạc tại Wales.<ref>{{Chú thích web|tiêu đề=The man who printed his own money |tên 1=A.H. |họ 1=Dr. Stamp |url=http://www.katespapermoney.com/page.asp?ID=11 |ngày=ngày 1 tháng 6 năm 2001 |ngày truy cập=ngày 30 tháng 9 năm 2010 |work=Country Quest Magazine}}</ref><ref>{{Chú thích web|họ 1=Carradice|tên 1=Phil|tiêu đề=The collapse of the Welsh banks|url=http://www.bbc.co.uk/blogs/waleshistory/2010/03/collapse_of_welsh_banks.html#more/|nhà xuất bản=BBC|ngày truy cập=ngày 30 tháng 9 năm 2010 |work=BBC Cymru Wales website}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=http://www.bankofengland.co.uk/about/index.htm# |tiêu đề=About the Bank |trích dẫn=The Bank (of England) has had a monopoly on the issue of banknotes in England and Wales since the early 20th century. |nhà xuất bản= Bank of England |năm=2010 |ngày truy cập=ngày 30 tháng 9 năm 2010 |work= Bank of England website}}</ref><ref>{{Chú thích web |url=http://www.bankofengland.co.uk/banknotes/about/scottish_northernireland.htm |tiêu đề=The Bank of England's Role in Regulating the Issue of Scottish and Northern Ireland Banknotes |nhà xuất bản=Bank of England |năm=2010 |ngày truy cập=ngày 30 tháng 9 năm 2010 |work=Bank of England website |archive-date=2012-02-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120204061720/http://www.bankofengland.co.uk/banknotes/about/scottish_northernireland.htm |url-status=dead }}</ref>

== Giao thông ==
[[Tập tin:Cardiff Bus Capital Red.jpg|thumb|Xe buýt khớp đôi tại Cardiff]]
Trục đường bộ chính dọc bờ biển miền nam Wales là Xa lộ M4, nó liên kết đến miền nam Anh và điểm cuối là tại Luân Đôn. Đoạn xa lộ do Chính phủ Wales quản lý chạy từ cầu Second Severn Crossing đến cảng Abraham, Carmarthenshire, liên kết các thành phố Newport, Cardiff và Swansea. Xa lộ A55 có vai trò tương tự dọc bờ biền miền bắc Wales, liên kết [[Holyhead]] và [[Bangor, Gwynedd|Bangor]] với Wrexham và Flintshire. Nó cũng liên kết tới tây-bắc Anh, chủ yếu là [[Chester]]. Liên kết chính giữa miền bắc và miền nam Wales là xa lộ A470, chạy từ Cardiff đến [[Llandudno]].

[[Sân bay quốc tế Cardiff]] là sân bay quốc tế và sân bay lớn duy nhất tại Wales. Sân bay có liên kết đến các địa điểm tại châu Âu, châu Phi và Bắc Mỹ, nó nằm cách trung tâm thành phố 19&nbsp;km về phía tây nam. Các chuyến bay nội bộ Wales được vận hành giữa Anglesey (Valley) và Cardiff, do hãng [[Manx2]] của [[đảo Man]] vận hành<ref>{{Chú thích web|url=http://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/2010/04/30/flights-set-to-resume-between-north-and-south-91466-26346467/|tiêu đề=Flights set to resume between North and South |ngày truy cập= ngày 6 tháng 6 năm 2010 |ngày=ngày 30 tháng 4 năm 2010 |nhà xuất bản= Media Wales Ltd |work= WalesOnline website}}</ref> Các chuyến bay quốc nội khác liên kết với miền bắc Anh, Scotland và Bắc Ireland.

Chính phủ Wales quản lý các đoạn nằm tại Wales của mạng lưới đường sắt Anh Quốc. Cardiff là ga đường sắt nhộn nhịp nhất tại Wales, gấp hơn bốn lần số hành khách của bất kỳ ga nào khác tại Wales.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.rail-reg.gov.uk/upload/xlsx/station_usage_estimates_1112.xlsx |tiêu đề=Estimates of station usage |định dạng=Excel |ngày truy cập=ngày 3 tháng 10 năm 2013 |ngày=May 2013 |nhà xuất bản=Office of Rail Regulation |work=2011–12 report and data |archive-date=2013-05-13 |archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20130513151827/http://www.rail%2Dreg.gov.uk/upload/xlsx/station_usage_estimates_1112.xlsx |url-status=dead }}</ref> Khu vực Cardiff có mạng lưới đường sắt đô thị riêng. Các cuộc cắt giảm Beeching trong thập niên 1960 khiến hầu hết mạng lưới còn lại phục vụ với định hướng qua lại đông-tây để liên kết với các cảng trên biển Ireland rồi đi phà đến Ireland. Các dịch vụ đường sắt giữa miền bắc và miền nam Wales được vận hành qua các thị trấn [[Chester]] và [[Shrewsbury]] của Anh. Toàn bộ tàu hỏa tại Wales sử dụng động cơ diesel, song không có các tuyến được điện khí hóa. Tuy nhiên, nhánh South Wales Main Line thuộc Great Western Main Line đang được điện khí hóa, cung cấp dịch vụ từ [[London Paddington]] đến Cardiff và Swansea.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.walesonline.co.uk/cardiffonline/cardiff-news/2011/01/25/business-leaders-back-electric-railway-demand-91466-28047043/ |tiêu đề=Business leaders back electric railway demand| nhà xuất bản=WalesOnline.co.uk. |ngày= ngày 25 tháng 1 năm 2011| ngày truy cập=ngày 7 tháng 6 năm 2012}}</ref><ref name="GvtGWMLElecAnnouncement">{{Chú thích web|url=http://collections.europarchive.org/tna/20100408232230/http:/www.dft.gov.uk/pgr/rail/pi/rail-electrification.pdf|nhà xuất bản=Department for Transport|tiêu đề=Britain's Transport Infrastructure, Rail Electrification|ngày truy cập=ngày 7 tháng 6 năm 2012|năm=2009}}{{Liên kết hỏng|date = ngày 3 tháng 4 năm 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>

Wales có bốn cảng phà thương mại. Các dịch vụ phà thường lệ đến Ireland vận hành từ [[Holyhead]], Pembroke và [[Fishguard]]. Dịch vụ từ Swansea đến [[Cork (thành phố)|Cork]] bị ngưng vào năm 2006, được phục hồi vào năm 2010, và lại ngưng vào năm 2012.<ref>{{chú thích báo|title=Revived Swansea-Cork ferry service sets sail|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/south_west/8561187.stm|access-date =ngày 19 tháng 6 năm 2010 |date=ngày 10 tháng 3 năm 2010 |publisher=BBC |work= BBC News website}}</ref><ref>{{chú thích báo|title=Swansea-Cork ferry: Fastnet Line to close service with loss of 78 jobs|url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-south-west-wales-16854680|access-date =ngày 15 tháng 4 năm 2012 |date=ngày 2 tháng 2 năm 2012 |publisher=BBC |work= BBC News website}}</ref>

==Giáo dục==
[[Tập tin:Llanbedr Pont Steffan.jpg|thumb|right|upright=1.25|Tòa nhà St. David, khu trường sở Lampeter, Đại học Wales, Trinity Saint David. Đại học này thành lập vào năm 1822, là thể chế cấp bằng lâu năm nhất tại Wales.<ref>{{citation|title=Lampeter, University of Wales |url=https://www.theguardian.com/education/2008/may/01/universityguide.highereducation63 |access-date =ngày 17 tháng 10 năm 2014 |newspaper= The Guardian |date=ngày 1 tháng 5 năm 2008 }}</ref>]]
Wales phát triển một hệ thống giáo dục riêng biệt.<ref name="Davies238">Davies (2008) p. 238</ref> Giáo dục chính thức bắt đầu trước thế kỷ XVIII song dành riêng cho tầng lớp tinh hoa. Các trường ngữ pháp đầu tiên được thành lập trong các thị trấn như [[Ruthin]], Brecon và Cowbridge.<ref name="Davies238"/> Một trong các hệ thống trường học thành công nhất là do Griffith Jones khởi đầu, ông tổ chức các trường học lưu động trong thập niên 1730; được cho là đã dạy một nửa dân số Wales biết đọc.<ref name="Davies239">Davies (2008) p. 239</ref> Trong thế kỷ XIX, khi nhà nước gia tăng can dự vào giáo dục, Wales buộc phải chấp thuận hệ thống giáo dục mang đặc tính Anh.<ref name="Davies239"/> Trong một số trường khi đó, nhằm đảm bảo trẻ em Wales nói tiếng Anh trong trường, chính sách không nói tiếng Wales được sử dụng.<ref>{{Chú thích web|tiêu đề=The Welsh language in 19th century education|url=http://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/language_education.shtml|ngày truy cập=ngày 24 tháng 11 năm 2010|nhà xuất bản=BBC Cymru Wales |năm=2010 |work= BBC Cymru Wales|BBC Cymru Wales history website}}</ref> Theo đó, trẻ sẽ bị trừng phạt nếu nói tiếng Wales trong trường.<ref>{{chú thích sách|title=Schooling in rural societies |last=Nash |first=Roy |page=90|publisher= Methuen & Co. Ltd |location=Luân Đôn |year=1980 |isbn=0-416-73300-X|url=https://books.google.com/books?id=D_wNAAAAQAAJ&pg=PA90|access-date =ngày 24 tháng 11 năm 2010}}</ref><ref>{{chú thích sách|title=Attitudes and language |last=Baker |first=Colin |page=99|publisher=Multilingual Matters|series=Multilingual Matters |volume=83 |location=Clevedon |year=1992 |isbn=1-85359-142-4|url=https://books.google.com/books?id=uC24FqNcfXYC&pg=PA99|access-date =ngày 24 tháng 11 năm 2010}}</ref>

University College of Wales mở tại Aberystwyth vào năm 1872. [[Đại học Cardiff|Cardiff]] và [[Đại học Bangor|Bangor]] xuất hiện sau đó, và ba đại học cùng nhau hình thành [[Đại học Wales]] vào năm 1893.<ref name="Davies239"/> Đạo luật Giáo dục Trung học Wales 1889 lập ra 95 trường trung học. Cơ quan Giáo dục Wales được hình thành vào năm 1907, là lần đầu tiên Wales được phân quyền đáng kể về giáo dục.<ref name="Davies239"/> Một cuộc hồi sinh của các trường học tiếng Wales vào nửa cuối thế kỷ XX ở cấp mầm non và tiểu học cho thấy thái độ chuyển sang hướng giảng dạy bằng tiếng Wales.<ref name="Davies240">Davies (2008) p. 240</ref> Trong các trường học có tiếng Anh là ngôn ngữ thứ nhất, tiếng Wales là môn học bắt buộc cho đến năm 16 tuổi.<ref>{{Chú thích web|tiêu đề=Language|url=http://www.wales.com/en/content/cms/English/About_Wales/Wales_Fact_File/Language/Language.aspx|nhà xuất bản=Welsh Government|năm=2008|ngày truy cập=ngày 31 tháng 7 năm 2011|work=Wales.com website|archive-date = ngày 11 tháng 8 năm 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110811025324/http://www.wales.com/en/content/cms/English/About_Wales/Wales_Fact_File/Language/Language.aspx}}</ref> Dù chưa từng có học viện chỉ giảng dạy bằng tiếng Wales, song giáo dục bậc đại học bằng tiếng Wales được phân bổ thông qua các đại học riêng lẻ. Năm 2006, Wales có 33 nhà trẻ, 1.555 trường tiểu học, 244 trường trung học toàn diện và 43 trường đặc biệt cùng 46 trường độc lập. Năm 2004, Wales có 505.208 học sinh và 27.378 giáo viên.<ref name="Davies241">Davies (2008) p. 241</ref>

== Nhân khẩu ==
[[Tập tin:Population density map in Wales from the 2011 census.png|thumb|250px|Bản đồ mật độ dân số tại Wales theo điều tra nhân khẩu năm 2011.]]

Dân số Wales tăng gấp đôi từ 587.000 vào năm 1801 lên 1.163.000 vào năm 1851 và đạt đến 2.421.000 vào năm 1911. Hầu hết lượng gia tăng là tại các vùng khai thác than, đặc biệt là Glamorganshire khi tăng từ 71.000 vào năm 1801 lên 232.000 vào năm 1851 và 1.122.000 vào năm 1911.<ref>Brian R. Mitchell and Phyllis Deane, ''Abstract of British Historical Statistics'' (Cambridge, 1962) pp 20, 22</ref> Một phần gia tăng là nhờ chuyển đổi nhân khẩu giống như hầu hết các quốc gia công nghiệp hóa, do tỷ lệ tử giảm và tỷ lệ sinh được duy trì. Tuy nhiên, cũng có di cư quy mô lớn đến Wales trong cách mạng công nghiệp. Người Anh là nhóm đông nhất, song cũng có lượng đáng kể người Ireland và lượng nhỏ các nhóm dân tộc khác,<ref>{{Chú thích web|url=http://www.bbc.co.uk/wales/storyofwelsh/content/industrialrevolution.shtml |tiêu đề=Industrial Revolution |nhà xuất bản=BBC |ngày truy cập=ngày 17 tháng 10 năm 2009}}</ref><ref>{{Chú thích web|tác giả 1=LSJ Services [Wales] Ltd |url=http://www.therhondda.co.uk/living/population.html |tiêu đề=Population '&#39;therhondda.co.uk'&#39;. Truy cập ngày 9 tháng 5 năm 2006 |nhà xuất bản=Therhondda.co.uk |ngày truy cập=ngày 17 tháng 10 năm 2009 |url lưu trữ = https://web.archive.org/web/20080520075715/http://www.therhondda.co.uk/living/population.html |ngày lưu trữ = ngày 20 tháng 5 năm 2008}}</ref> trong đó có người Ý di cư tới miền nam của Wales.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/migration_italian.shtml |tiêu đề=BBC Wales&nbsp;— History&nbsp;— Themes&nbsp;— Italian immigration |nhà xuất bản=BBC |ngày truy cập=ngày 17 tháng 10 năm 2009}}</ref> Wales cũng tiếp nhận di dân từ nhiều nơi thuộc Thịnh vượng chung trong thế kỷ XX, và các cộng đồng người Phi-Caribe và người Á góp phần vào pha trộn dân tộc-văn hóa, đặc biệt là tại đô thị. Nhiều người trong số họ tự nhận là người Wales.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.socialistunity.com/?p=1587|tiêu đề=Socialist Unity – Debate & analysis for activists & trade unionists|nhà xuất bản=|ngày truy cập=2017-06-24|archive-date=2011-10-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20111018050201/http://www.socialistunity.com/?p=1587|url-status=dead}}</ref>

Theo điều tra nhân khẩu năm 2011, dân số Wales đạt 3.063.456, là con số cao nhất trong lịch sử.<ref name="2011census">{{Chú thích web|tiêu đề=2011 Census – Population and Household Estimates for Wales |trang=6 |ngày= March 2011 |url=http://www.ons.gov.uk/ons/dcp171778_272571.pdf |nhà xuất bản= Office for National Statistics |định dạng=PDF |ngày truy cập=ngày 13 tháng 12 năm 2012}}</ref> Năm 2011, 27% (837.000) tổng dân số Wales không sinh tại Wales,<ref>{{Chú thích web|url=http://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/key-statistics-for-unitary-authorities-in-wales/stb-2011-census-key-statistics-for-wales.html#tab---Usual-residents-born-outside-the-UK |tiêu đề=O2011 Census: Key Statistics for Wales, March 2011 |nhà xuất bản=Ons.gov.uk |ngày=March 2011 |ngày truy cập=ngày 9 tháng 1 năm 2016}}</ref> trong đó 636.000 người (21% tổng dân số Wales) sinh tại Anh.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/key-statistics-for-unitary-authorities-in-wales/stb-2011-census-key-statistics-for-wales.html#tab---Usual-residents-born-outside-the-UK |tiêu đề=O2011 Census: Key Statistics for Wales, March 2011 |nhà xuất bản=Ons.gov.uk |ngày=March 2011 |ngày truy cập=ngày 15 tháng 1 năm 2016}}</ref> Các khu vực dân cư và công nghiệp chính nằm tại miền nam Wales, bao gồm các thành phố Cardiff, Swansea và Newport cùng các thung lũng lân cận, một lượng dân số đáng kể khác sống tại miền đông-bắc quanh [[Wrexham]] và [[Flintshire]].

Theo điều tra nhân khẩu năm 2001, 96% cư dân là người Anh Quốc da trắng, và 2,1% không phải là người da trắng (chủ yếu là gốc Nam Á).<ref>{{Chú thích web |url=http://www.esds.ac.uk/government/themes/ethnicity/sb53-2004.pdf |tiêu đề=A Statistical Focus on Ethnicity in Wales |nhà xuất bản=National Assembly for Wales |trang=1 |năm=2004 |ngày truy cập=ngày 10 tháng 2 năm 2012 |archive-date = ngày 14 tháng 12 năm 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111214010543/http://www.esds.ac.uk/government/themes/ethnicity/sb53-2004.pdf }}</ref> Hầu hết các nhóm không phải da trắng tập trung tại Cardiff, Newport và Swansea. Các cộng đồng người Á và người Phi tại Wales phát triển chủ yếu thông qua di cư sau chiến tranh thế giới thứ hai.<ref>Davies (2008) p. 391</ref> Vào đầu thế kỷ XXI, nhiều nơi tại Wales chứng kiến gia tăng số lượng di dân định cư từ các quốc gia mới gia nhập Liên minh châu Âu như Ba Lan.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/tm_headline=poles-immigrate-to-welsh-town-by-thousands&method=full&objectid=18855717&siteid=50082-name_page.html |tiêu đề=Poles immigrate to Welsh town by thousands|họ 1= Turner |tên 1=Robin|work= Western Mail |nhà xuất bản=WalesOnline |ngày=ngày 8 tháng 1 năm 2004 |ngày truy cập=ngày 25 tháng 11 năm 2010}}</ref>

Điều tra nhân khẩu Anh Quốc năm 2001 bị chỉ trích tại Wales do không đưa ra lựa chọn 'người Wales' trong mô tả nhận dạng dân tộc.<ref name="Census row (2001)">{{Chú thích web | url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/2288147.stm | tiêu đề=Census results 'defy tickbox row' | nhà xuất bản=BBC Online | ngày truy cập=ngày 23 tháng 2 năm 2014}}</ref> Một phần vì nguyên nhân này, điều tra nhân khẩu năm 2011 có một danh sách lựa chọn bao gồm người Wales. Kết quả là 57,5% dân số Wales biểu thị họ chỉ có bản sắc dân tộc Wales, 7,1% khác biểu thị họ là người Wales đồng thời là người Anh Quốc. Người không nhận là dân tộc Wales chiếm 34,1%. Tỷ lệ tự nhận dạng dân tộc chỉ là người Anh Quốc đạt 16,9%, và có thêm 9,4% nhận là người Anh Quốc đồng thời với dân tộc khác. Người không nhận là dân tộc Anh Quốc chiếm 73,7%. 11,2% biểu thị họ chỉ là người Anh và có thêm 2,6 nhận là người Anh và một dân tộc khác.<ref name="2011 identity">{{Chú thích web|tiêu đề=2011 Census: KS202EW National identity, unitary authorities in Wales (Excel sheet 126Kb) |trang=3 |ngày=ngày 11 tháng 12 năm 2012 |url=http://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/key-statistics-for-unitary-authorities-in-wales/rft-table-ks202ew.xls |nhà xuất bản= Office for National Statistics |ngày truy cập=ngày 28 tháng 9 năm 2013}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=http://www.nationalia.info/en/news/1284|tiêu đề=Nationalia – Two out of three inhabitants of Wales consider Welsh to be their national identity|nhà xuất bản=|ngày truy cập=ngày 7 tháng 10 năm 2014}}</ref><ref name="census first results">{{Citation|year= 2012|title= 2011 Census: First Results for Ethnicity, National Identity, and Religion for Wales|publisher= Welsh Government|publication-place= |page= |url= http://wales.gov.uk/docs/statistics/2012/121217sb1262012en.pdf|access-date= ngày 6 tháng 3 năm 2014|archive-date= 2012-12-24|archive-url= https://web.archive.org/web/20121224084959/http://wales.gov.uk/docs/statistics/2012/121217sb1262012en.pdf}}</ref>

Theo điều tra nhân khẩu năm 2011, Wales kém đa dạng về dân tộc so với tất cả các vùng bên Anh:<ref>[http://www.ons.gov.uk/ons/dcp171776_290558.pdf ONS, "Ethnicity and National Identity in England and Wales 2011", 2012, p.8]</ref> 93,2% tự phân loại là người Anh Quốc da trắng (gồm người Wales, người Anh, người Scotland, người Bắc Ireland), 2,4% nhận là "người da trắng khác" (bao gồm người Ireland), 2,2% là người gốc Á, 1% là người hỗn chủng, và 0,6% là người da đen (người Phi, Caribe, hay người Anh da đen). Tỷ lệ người Anh Quốc da trắng thấp nhất là tại Cardiff với 80,3%.<ref name="census first results"/><ref>{{Chú thích web|tiêu đề=2011 Census: KS201EW Ethnic group, local authorities in England and Wales |url=http://www.ons.gov.uk/ons/publications/re-reference-tables.html?edition=tcm%3A77-286262 |nhà xuất bản= Office for National Statistics |ngày truy cập=ngày 28 tháng 2 năm 2014}}</ref>

Năm 2001, một phần tư dân số Wales sinh bên ngoài Wales, chủ yếu là tại Anh; khoảng 3% được sinh bên ngoài Anh Quốc. Tỷ lệ sinh tại Wales thay đổi theo vùng, mức cao nhất là tại các thung lũng miền nam Wales và thấp nhất là tại miền trung Wales và bộ phận của miền đông-bắc. Tại cả [[Blaenau Gwent]] và [[Merthyr Tydfil]], 92% cư dân sinh tại Wales, so với chỉ 51% và 56% tại các hạt biên giới [[Flintshire]] và [[Powys]].<ref>{{Chú thích web |url=http://sasi.group.shef.ac.uk/publications/2004/higgs_et_al_welsh.pdf |tiêu đề=Use of the census of population to discern trends in the Welsh language: an aggregate analysis |work=Office for National Statistics |ngày=ngày 8 tháng 1 năm 2004 |ngày truy cập=ngày 10 tháng 2 năm 2012 |archive-date = ngày 8 tháng 3 năm 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120308040629/http://sasi.group.shef.ac.uk/publications/2004/higgs_et_al_welsh.pdf }}</ref> Có trên 1,75 triệu người Mỹ tự nhận có tổ tiên Wales, hơn 440 nghìn người Canada cũng nhận như vậy theo điều tra năm 2006 của Canada.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.census.gov/prod/2002pubs/c2kprof00-us.pdf|tiêu đề=Profile of General Demographic Characteristics: 2000 |nhà xuất bản= United States Census Bureau |ngày=July 2002|ngày truy cập=ngày 2 tháng 10 năm 2010}}</ref><ref>{{Chú thích web |url=http://www12.statcan.ca/english/census06/data/highlights/ethnic/pages/Page.cfm?Lang=E&Geo=PR&Code=01&Data=Count&Table=2&StartRec=1&Sort=3&Display=All&CSDFilter=5000 |tiêu đề=Ethnic origins, 2006 counts, for Canada, provinces and territories – 20% sample data |nhà xuất bản=Statistics Canada |ngày=ngày 8 tháng 1 năm 2004 |ngày truy cập=ngày 19 tháng 6 năm 2010 |archive-date=2019-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190106221808/https://www12.statcan.gc.ca/census-recensement/2006/dp-pd/hlt/97-562/pages/page.cfm?Lang=E&Geo=PR&Code=01&Table=2&Data=Count&StartRec=1&Sort=3&Display=All&CSDFilter=5000 |url-status=dead }}</ref>
{{clear}}

Tổng tỷ suất sinh tại Wales đạt 1,9 vào năm 2011,<ref>{{Chú thích web |url=https://statswales.wales.gov.uk/Catalogue/Health-and-Social-Care/Births-Deaths-and-Conceptions/Births/TotalFertilityRateAndGeneralFertilityRate-by-Year |tiêu đề=Total Fertility Rate and General Fertility Rate by year |nhà xuất bản=Statswales.wales.gov.uk |ngày truy cập=ngày 17 tháng 7 năm 2013 |archive-date = ngày 28 tháng 2 năm 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140228112127/https://statswales.wales.gov.uk/Catalogue/Health-and-Social-Care/Births-Deaths-and-Conceptions/Births/TotalFertilityRateAndGeneralFertilityRate-by-Year }}</ref> thấp hơn mức sinh thay thế là 2,1. Đa số ca sinh là của các nữ giới chưa kết hôn (58% ca sinh vào năm 2011 là ngoài hôn nhân).<ref>{{Chú thích web |url=https://statswales.wales.gov.uk/Catalogue/Health-and-Social-Care/Births-Deaths-and-Conceptions/Births/LiveBirths-by-Year-Marriage-Parity-RegistrationType |tiêu đề=Live births by year, marriage, parity and registration type |nhà xuất bản=Statswales.wales.gov.uk |ngày truy cập=ngày 17 tháng 7 năm 2013 |archive-date = ngày 28 tháng 2 năm 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140228112131/https://statswales.wales.gov.uk/Catalogue/Health-and-Social-Care/Births-Deaths-and-Conceptions/Births/LiveBirths-by-Year-Marriage-Parity-RegistrationType }}</ref> Khoảng một trong mười ca sinh (10,7%) trong năm 2011 là của bà mẹ sinh tại nước ngoài, tăng so với 5,2% vào năm 2001.<ref>{{chú thích báo|title = One in 10 Welsh babies have foreign-born mothers|publisher = BBC News|date = ngày 31 tháng 8 năm 2012| url = http://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-19427776}}</ref>

Một nghiên cứu vào năm 2010 ước tính rằng 35% dân số Wales mang họ có nguồn gốc Wales (5,4% dân số Anh và 1,6% dân số Scotland cũng mang họ gốc Wales).<ref>{{Chú thích web|họ 1=Webber|tên 1=Richard|tiêu đề=The Welsh diaspora: Analysis of the geography of Welsh names|url=http://wales.gov.uk/firstminister/research/economic/completed/placenames/analysisgeographywelshnames.pdf?lang=en|nhà xuất bản=Welsh Government|ngày truy cập=ngày 11 tháng 9 năm 2010|trang=4|archive-date = ngày 15 tháng 8 năm 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110815013844/http://wales.gov.uk/firstminister/research/economic/completed/placenames/analysisgeographywelshnames.pdf?lang=en}}</ref> Tuy nhiên, nhiều họ hiện nay bắt nguồn từ các tên riêng Wales cổ thực ra là xuất hiện tại Anh.<ref>{{chú thích sách|last1=Reaney|first1=P H |last2=Wilson |first2=R M |title=A Dictionary of English Surnames|url=https://archive.org/details/dictionaryofengl0000rean|publisher= Oxford University Press |location=Oxford|year=1997|edition=3rd|pages=1ii|isbn=0-19-860092-5}}</ref>

{{Largest cities
| name = Thành phố lớn nhất tại Wales
| class = info
| country = Wales
| stat_ref = Office for National Statistics 2011 Census<ref>{{United Kingdom district population citation}}</ref>
| div_name = Khu vực hội đồng
| div_link =
| city_1 = Cardiff | div_1 = City & County of Cardiff | pop_1 = 335.145 | img_1 = Cardiff Castle and Millennium Stadium.jpg
| city_2 = Swansea | div_2 = City & County of Swansea | pop_2 = 239.000 | img_2 = Meridian Tower Swansea Skyline.jpg
| city_3 = Newport | div_3 = Newport City | pop_3 = 128.060 | img_3 = Newportciviccentre.jpg
| city_4 = Wrexham | div_4 = Wrexham County Borough | pop_4 = 61.603 | img_4 = Wrexham - geograph.org.uk - 163421.jpg
| city_5 = Barry, Wales{{!}}Barry | div_5 = Vale of Glamorgan | pop_5 = 54.673
| city_6 = Neath | div_6 = Neath Port Talbot | pop_6 = 50.658
| city_7 = Cwmbran | div_7 = Torfaen | pop_7 = 46.915
| city_8 = Bridgend | div_8 = Bridgend County Borough| pop_8 = 46.757
| city_9 = Llanelli | div_9 = Carmarthenshire | pop_9 = 43.878
| city_10 = Merthyr Tydfil | div_10 = Merthyr Tydfil | pop_10 = 43.820
| city_11 = Caerphilly | div_11 = Caerphilly County Borough | pop_11 = 41.402
| city_12 = Port Talbot | div_12 = Neath Port Talbot | pop_12 = 37.276
| city_13 = Pontypridd | div_13 = Rhondda Cynon Taf | pop_13 = 30.457
| city_14 = Aberdare | div_14 = Rhondda Cynon Taf | pop_14 = 29.748
| city_15 = Colwyn Bay| div_15 = Conwy County Borough | pop_15 = 29.405
| city_16 = Pontypool| div_16 = Torfaen | pop_16 = 28.334
| city_17 = Penarth| div_17 = Vale of Glamorgan | pop_17 = 27.226
| city_18 = Rhyl| div_18 = Denbighshire | pop_18 = 25.149
| city_19 = Blackwood, Wales{{!}}Blackwood| div_19 = Caerphilly County Borough | pop_19 = 24.042
| city_20 = Maesteg | div_20 = Bridgend County Borough | pop_20 = 18.888
}}

===Ngôn ngữ===
[[Tập tin:Welsh speakers in the 2011 census.png|thumb|250px|Tỷ lệ người trả lời là họ có thể nói tiếng Wales, 2011.]]
Trong cuốn sách ''Archaeologia Britannica'' năm 1707, Edward Lhuyd nhận thấy tương đồng giữa hai [[ngữ tộc Celt|nhóm ngôn ngữ Celt]]: [[nhóm ngôn ngữ Briton|Briton]] hay P–Celt ([[tiếng Breton|Breton]], [[tiếng Cornwall|Cornwall]] và Wales); và [[Nhóm ngôn ngữ Gael|Gael]] hay Q–Celt ([[tiếng Ireland|Ireland]], [[tiếng Man|Man]] và [[tiếng Gael Scotland|Scotland]]). Ông cho rằng các ngôn ngữ Briton bắt nguồn tại [[Gaul]] (Pháp), và các ngôn ngữ Gael bắt nguồn tại [[bán đảo Iberia]]. Lhuyd kết luận rằng các ngôn ngữ có nguồn gốc Celt, người nói các ngôn ngữ này là người Celt. (Theo một giả thuyết gần đây hơn, các ngôn ngữ Gael và Briton được gọi chung là Celt đảo, tiến hóa tách biệt một thời gian với các ngôn ngữ Celt lục địa như Gaul và Celt Iberia.) Từ thế kỷ XVIII, cư dân [[Brittany]], [[Cornwall]], [[Ireland]], [[đảo Man]], [[Scotland]] và Wales ngày càng hay được gọi là người Celt, và nay họ được đề cập là các dân tộc Celt hiện đại.<ref name="Hist Wales 54">Davies (1994) p. 54</ref><ref name="Amgueddfa DNA">{{Chú thích web|tiêu đề=Who were the Celts?... Rhagor|url=http://www.museumwales.ac.uk/rhagor/article/celts/|ngày truy cập=ngày 14 tháng 10 năm 2009|nhà xuất bản=National Museum Wales|ngày=ngày 4 tháng 5 năm 2007|work=National Museum Wales website|archive-date = ngày 5 tháng 2 năm 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150205060947/http://www.museumwales.ac.uk/rhagor/article/celts/}}</ref>

Đạo luật Ngôn ngữ Wales 1993 và Đạo luật Chính phủ Wales 1998 quy định tiếng Anh và tiếng Wales được đối đãi trên cơ sở bình đẳng, cả hai được sử dụng làm ngôn ngữ làm việc trong Quốc hội.<ref>National Assembly for Wales (Official Languages) Act 2012</ref> Cả tiếng Anh và tiếng Wales cùng là ngôn ngữ chính thức,<ref>[http://www.assembly.wales/NAfW%20Documents/About%20the%20Assembly%20section%20documents/ols/ols-en.pdf Official Languages Scheme, July 2013], Assembly Commission. Truy cập ngày 20 tháng 9 năm 2016.</ref> tiếng Wales còn được công nhận theo luật là có "địa vị chính thức".<ref>Welsh Language (Wales) Measure 2011</ref> Hầu hết mọi người tại Wales nói tiếng Anh, đây là ngôn ngữ chính tại hầu khắp đất nước. Chuyển đổi qua lại giữa hai ngôn ngữ là điều phổ biến tại tất cả các nơi của Wales và được gọi bằng nhiều thuật ngữ, song không cái nào được các nhà ngôn ngữ học chuyên nghiệp công nhận.<ref name="Davies 262">Davies (2008) p. 262</ref> Phương ngữ tiếng Anh Wales chịu ảnh hưởng đáng kể từ ngữ pháp tiếng Wales và có các từ vựng gốc tiếng Wales. Theo John Davies, phương ngữ tiếng Anh Wales "là đối tượng mang thành kiến lớn hơn bất kỳ điều gì mà người Wales phải chịu".<ref>Davies (1994) p. 623</ref><ref>{{chú thích báo |url =http://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/tm_objectid=17853095&method=full&siteid=50082&headline=why-butty-rarely-leaves-wales-name_page.html|first=Claire |last=Hill |title =Why butty rarely leaves Wales |access-date = ngày 15 tháng 11 năm 2010 |date=ngày 2 tháng 10 năm 2006 |publisher= Media Wales Ltd |work=WalesOnline website}}</ref> Miền bắc và miền tây của Wales còn lại nhiều khu vực mà đa số cư dân nói tiếng Wales như ngôn ngữ thứ nhất, tại đó tiếng Anh được học với vị thế là ngôn ngữ thứ nhì. Theo điều tra nhân khẩu năm 2011, có 562.016 người, tức 19% dân số Wales có thể nói tiếng Wales, giảm so với 20,8% theo điều tra vào năm 2001.<ref name="2011 Census Language">{{chú thích báo|url=http://www.ons.gov.uk/ons/publications/re-reference-tables.html?edition=tcm%3A77-286268 |title=2011 Census, Key Statistics for Unitary Authorities in Wales |publisher=Office for National Statistics |date=ngày 11 tháng 12 năm 2012|access-date =ngày 11 tháng 12 năm 2012}}</ref><ref>{{Chú thích web |url=http://www.byig-wlb.org.uk/English/publications/Publications/332.doc |tiêu đề=Census 2001: Main statistics about Welsh |nhà xuất bản=Welsh Language Board |ngày truy cập=ngày 30 tháng 9 năm 2010 |archive-date = ngày 24 tháng 5 năm 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110524063247/http://www.byig-wlb.org.uk/english/publications/publications/332.doc }}</ref> Mặc vẫn tiếp tục có trẻ em Wales đơn ngữ, song đơn ngữ trọn đời tiếng Wales là điều chỉ có trong quá khứ.<ref>Davies (2008) p. 940</ref>

Biển báo đường bộ tại Wales thường được ghi bằng tiếng Anh và tiếng Wales, khi tên địa danh khác nhau trong hai ngôn ngữ, hai phiên bản sẽ được sử dụng (như "Cardiff" và "Caerdydd"), tiếng nào được ghi trước là do nhà cầm quyền địa phương quyết định.<ref>{{chú thích báo|last=Shipton|first=Martin|title=Croeso i Gymru! Welsh language signs to have greater prominence than English across Wales|url=http://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/welsh-language-signs-greater-prominence-7206243|work=WalesOnline.com|publisher=Media Wales Ltd|date=ngày 2 tháng 6 năm 2014|access-date =ngày 7 tháng 8 năm 2015}}</ref> Trong thế kỷ XX, xuất hiện một số cộng đồng nhỏ nói các ngôn ngữ khác như tiếng Bengal và tiếng Quảng Đông, đây là kết quả của di cư.

===Tôn giáo===
[[Tập tin:StDavidsCathedral Tower&SouthTransept.JPG|upright|thumb|Nhà thờ lớn St. David, Pembrokeshire]]
Tôn giáo lớn nhất tại Wales là Cơ Đốc giáo, 57,6% dân số tự nhận là tín đồ Cơ Đốc giáo trong điều tra nhân khẩu năm 2011.<ref name="2011 Census Faith">{{chú thích báo|url=http://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/key-statistics-for-unitary-authorities-in-wales/stb-2011-census-key-statistics-for-wales.html#tab---Religion |title=Statistical bulletin: 2011 Census: Key Statistics for Wales, March 2011 |publisher=Office for National Statistics |date=ngày 11 tháng 12 năm 2012|access-date =ngày 11 tháng 12 năm 2012}}</ref> Giáo hội Anh giáo tại Wales có 56.000 tín đồ, là giáo phái đông đảo nhất.<ref name="Faith in Wales">{{Chú thích web |url=http://www.gweini.org.uk/download/English%2003_03%20comp%20smaller.pdf |tiêu đề=Faith in Wales, Counting for Communities |trang=21 |năm=2008 |ngày truy cập=ngày 6 tháng 9 năm 2010 |archive-date = ngày 24 tháng 10 năm 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131024162623/http://www.gweini.org.uk/download/English%2003_03%20comp%20smaller.pdf }}</ref> Wales là một giáo khu của Cộng đồng Anh giáo, và là bộ phận của Giáo hội Anh cho đến khi tách ra vào năm 1920. Nhà thờ độc lập đầu tiên tại Wales được [[William Wroth]] thành lập tại [[Llanvaches]] vào năm 1638. Giáo hội Trưởng Lão Wales sản sinh từ phục hưng Giám Lý Wales trong thế kỷ XVIII và ly khai Giáo hội Anh vào năm 1811.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.archiveswales.org.uk/anw/get_collection.php?inst_id=33&coll_id=76790&expand= |tiêu đề=Glamorgan Archives, Glamorgan Presbyterian Church Marriage registers |nhà xuất bản=Archives Wales |ngày truy cập=ngày 9 tháng 9 năm 2010 |archive-date = ngày 27 tháng 4 năm 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160427122509/http://www.archiveswales.org.uk/anw/get_collection.php?inst_id=33&coll_id=76790&expand= }}</ref>

Giáo phái đông đảo thứ nhì tại Wales là Công giáo La Mã, ước tính có 43.000 tín đồ.<ref name="Faith in Wales"/> Các tôn giáo phi Cơ Đốc có quy mô nhỏ, chiếm khoảng 2,7% dân số.<ref name="2011 Census Faith"/> Điều tra nhân khẩu năm 2011 ghi nhận 32,1% cư dân tuyên bố là không tôn giáo, trong khi 7,6% không trả lời.<ref name="2011 Census Faith"/> Thánh bảo trợ của Wales là [[Thánh David]], và Ngày Thánh David được tổ chức thường niên vào 1 tháng 3.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.newadvent.org/cathen/04640b.htm |tiêu đề=Catholic Encyclopedia: '&#39;St. David'&#39; |nhà xuất bản=Newadvent.org |ngày= |ngày truy cập= ngày 22 tháng 5 năm 2015}}</ref>

Năm 1904, diễn ra một cuộc phục hưng tôn giáo khởi đầu thông qua truyền bá phúc âm của Evan Roberts, và chứng kiến lượng lớn cư dân cải đạo sang Cơ Đốc giáo phi quốc giáo và Anh giáo, thỉnh thoảng là toàn thể cộng đồng.<ref>Davies (2008), p. 739</ref> Phong cách thuyết giáo của Roberts trở thành bản thiết chế cho các thực thể tôn giáo mới như [[Phong trào Ngũ Tuần|Ngũ Tuần]] và Tông Đồ.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.llgc.org.uk/index.php?id=4403 |tiêu đề=Evan Roberts (1878–1951)|nhà xuất bản= National Library of Wales |năm=2007 |ngày truy cập=ngày 2 tháng 10 năm 2010}}</ref>

[[Hồi giáo]] là tôn giáo phi Cơ Đốc lớn nhất tại Wales, có trên 24.000 (0,8%) được ghi nhận là người Hồi giáo trong điều tra nhân khẩu năm 2011.<ref name="2011 Census Faith"/> Phố 2 Glynrhondda tại [[Cathays]], Cardiff, được thừa nhận là có thánh đường Hồi giáo đầu tiên tại Anh Quốc<ref>{{Chú thích web|url=https://www.theguardian.com/uk/2002/jun/18/september11.religion|tiêu đề=From scholarship, sailors and sects to the mills and the mosques|nhà xuất bản=The Guardian|ngày=ngày 18 tháng 6 năm 2002|ngày truy cập=ngày 22 tháng 2 năm 2012}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=http://www.bbc.co.uk/religion/religions/islam/history/uk_1.shtml|tiêu đề=Islam and Britain|nhà xuất bản=BBC|năm=2002|ngày truy cập=ngày 22 tháng 2 năm 2012}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=http://www.islamfortoday.com/british.htm|tiêu đề=Islam in the British Isles|nhà xuất bản=islamfortoday.com|ngày truy cập=ngày 22 tháng 2 năm 2012|archive-date = ngày 6 tháng 3 năm 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160306075227/http://www.islamfortoday.com/british.htm}}</ref> Các cộng đồng Ấn Độ giáo và Sikh giáo chủ yếu hiện diện trong các thành phố miền nam Wales là Newport, Cardiff và Swansea, tín đồ Phật giáo tập trung nhiều nhất tại hạt nông thôn miền tây [[Ceredigion]].<ref>{{Chú thích web |url=http://www.diversiton.com/religion/census/britain.asp |tiêu đề=Religion in Britain |nhà xuất bản=diversiton.com |ngày truy cập=ngày 21 tháng 9 năm 2010 |archive-date = ngày 24 tháng 4 năm 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150424025633/http://www.diversiton.com/religion/census/britain.asp }}</ref> Do Thái giáo là giáo phái phi Cơ Đốc đầu tiên thiết lập tại Wales, từ thời La Mã, song đến năm 2001 cộng đồng này suy giảm còn khoảng 2.000 người.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.bbc.co.uk/wales/religion/sites/timeline/pages/religion_in_wales_15.shtml |tiêu đề=History of religion: Multicultural Wales |nhà xuất bản=BBC |ngày=ngày 15 tháng 6 năm 2006 |ngày truy cập=ngày 19 tháng 6 năm 2010}}</ref>

==Văn hóa==
Wales có ba di sản thế giới [[UNESCO]]: [[Các lâu đài và tường thành thời vua Edward I tại Gwynedd]]; [[Cầu máng Pontcysyllte]]; và [[Cảnh quan Công nghiệp Blaenavon]].<ref>{{Chú thích web|url=http://whc.unesco.org/en/statesparties/gb |tiêu đề=World Heritage – United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland |nhà xuất bản= UNESCO |năm=2010 |ngày truy cập=ngày 9 tháng 9 năm 2010 |work= UNESCO World Heritage Convention website}}</ref>

===Thần thoại===
Tàn dư [[thần thoại Celt]] bản địa của người Briton thời tiền Cơ Đốc giáo được lưu truyền nhờ truyền khẩu, và có hình thức thay đổi nhiều, bởi các ''cynfeirdd'' (các nhà thơ ban đầu).<ref name="cynfeirdd">{{chú thích sách|url=https://books.google.com/books?id=QI_-cR_nZYsC&pg=PA258|last=Snyder|first=Christopher Allen |authorlink=Christopher Snyder |title=The Britons |year=2003|access-date =ngày 26 tháng 11 năm 2010 |pages=258–261| publisher= Wiley-Blackwell |isbn=0-631-22260-X}}</ref> Một số tác phẩm của họ tồn tại trong các bản thảo tiếng Wales trung đại xuất hiện lâu sau đó, mang tên là: [[Sách đen Carmarthe]] và [[Sách Aneirin]] (đều trong thế kỷ XIII); [[Sách Taliesin]] và [[Sách trắng Rhydderch]] (đều trong thế kỷ XIV); và [[Sách đỏ Hergest]] (khoảng 1400).<ref name="cynfeirdd"/> Các câu chuyện văn xuôi từ sách trắng và đỏ được gọi là ''[[Mabinogion]]'', một tiêu đề do dịch giả đầu tiên là Charlotte Guest đặt ra, và các dịch giả sau cũng sử dụng.<ref>Davies (2008) p. 525</ref> Các bài thơ như ''[[Cad Goddeu]]'' (trận chiến của cây cối) và các văn bản liệt kê theo trí nhớ như ''Welsh Triads'' và ''Thirteen Treasures of the Island of Britain'', cũng chứa các chất liệu thần thoại.<ref>{{chú thích sách|url=https://books.google.com/books?id=DeaGo-Qkf2kC&pg=PA183
|last=Ford |first=Patrick K |title=The Mabinogi and Other Medieval Welsh Tales |year=2008|edition=2nd| access-date =ngày 26 tháng 11 năm 2010|page=183|publisher= University of California Press |location=Berkeley and Los Angeles |isbn=978-0-520-25396-4}}</ref><ref>{{chú thích sách|url=https://books.google.com/books?id=f899xH_quaMC&pg=PA1324
|last=Koch |first=John Thomas |authorlink=John T. Koch |title=Celtic culture: a historical encyclopedia |year=2006 |access-date =ngày 26 tháng 11 năm 2010 |pages=359&nbsp;&&nbsp;1324|publisher= ABC-CLIO |location=Santa Barbara| isbn=1-85109-440-7}}</ref><ref>{{chú thích sách|url=https://books.google.com/books?id=yDVykkOOP6QC&pg=PA123
|last=White |first=Donna R |title=A century of Welsh myth in children's literature |year=1998|access-date =ngày 26 tháng 11 năm 2010 |page=123|publisher= Greenwood Publishing Group |location=Westport, CT |isbn=0-313-30570-6}}</ref> Các văn bản này cũng bao gồm hình thức sớm nhất về [[thần thoại Arthur]] và lịch sử truyền thống của đảo Anh hậu La Mã.<ref name="cynfeirdd"/>

Các nguồn văn hóa dân gian Wales khác bao gồm tài liệu lịch sử bằng tiếng Latinh từ thế kỷ IX mang tên ''[[Historia Britonum]]'' và biên niên sử bằng tiếng Latinh mang tên ''[[Historia Regum Britanniae]]'' vào thế kỷ XII, cũng như văn học dân gian sau đó như ''The Welsh Fairy Book'' của W. Jenkyn Thomas.<ref>{{chú thích sách|url=https://books.google.com/books?id=f899xH_quaMC&pg=PA927
|last=Koch |first=John Thomas |authorlink=John T. Koch |title=Celtic culture: a historical encyclopedia |year=2006 |access-date =ngày 26 tháng 11 năm 2010 |pages=925–927|publisher= ABC-CLIO |location=Santa Barbara| isbn=1-85109-440-7}}</ref><ref>{{chú thích sách|url=https://books.google.com/books?id=f899xH_quaMC&pg=PA760
|last=Koch |first=John Thomas |authorlink=John T. Koch |title=Celtic culture: a historical encyclopedia |year=2006 |access-date =ngày 26 tháng 11 năm 2010 |pages=759–760|publisher= ABC-CLIO |location=Santa Barbara| isbn=1-85109-440-7}}</ref>

===Văn học===
[[Tập tin:Black Book of Carmarthen (f.4.r).jpg|thumb|Thơ tiếng Wales trong sách Đen Carmarthen từ thế kỷ XIII]]

Wales có thể có một trong các truyền thống văn học không bị gián đoạn lâu đời nhất tại châu Âu.<ref name="Davies464">Davies (2008) p. 464</ref> Truyền thống văn học Wales có từ thế kỷ VI và có [[Geoffrey xứ Monmouth]] và [[Gerald xứ Wales]], họ được sử gia [[John Davies (sử gia)|John Davies]] cho là nằm trong các tác gia Latinh xuất sắc nhất thời Trung Cổ.<ref name="Davies464"/> Các bộ thơ Wales đầu tiên của các nhà thơ [[Taliesin]] và [[Aneirin]] không còn tồn tại ở dạng ban đầu, mà là trong phiên bản thời Trung Cổ và trải qua biến đổi ngôn ngữ đáng kể.<ref name="Davies464"/> Thơ cùng tri thức và kiến thức bản địa Wales tồn tại qua Thời kỳ Tăm tối, sang thời "thơ của các vương hầu" (Poets of the Princes, khoảng 1100 – 1280) rồi thời "thơ của giới thân sĩ" (Poets of the Gentry, khoảng 1350 – 1650).<ref name="Davies688-9">Davies (2008) pp. 688–689</ref> Trong giai đoạn này, sản sinh một trong các thi nhân vĩ đại nhất của Wales là [[Dafydd ap Gwilym]].<ref>Davies (2008) p. 191</ref> Sau khi giới thân sĩ bị Anh hóa, truyền thống này bị suy thoái.<ref name="Davies688-9"/>

Mặc dù không còn các nhà thơ chuyên nghiệp, song việc hội nhập của giới tinh hoa bản địa vào một thế giới văn hóa rộng hơn giúp đem lại các lợi ích văn học khác.<ref name="Davies465">Davies (2008) p. 465</ref> Các nhà nhân học như [[William Salesbury]] và [[John Davies (Mallwyd)|John Davies]] đem theo các tư tưởng Phục Hưng từ các đại học của Anh khi họ trở về Wales.<ref name="Davies465"/> Năm 1588, William Morgan trở thành người đầu tiên dịch [[Kinh Thánh]] sang tiếng Wales, từ bản tiếng Hy Lạp và Hebrew.<ref name="Davies465"/> Từ thế kỷ XVI trở đi, việc nảy nở thể thơ tự do trở thành bước phát triển quan trọng nhất của thơ Wales, song từ giữa thế kỷ XVII một loạt luật vần trọng âm từ Anh trở nên rất phổ biến.<ref name="Davies465"/> Đến thế kỷ XIX, việc sáng tác một sử thi Wales trở thành điều ám ảnh đối với các nhà văn tiếng Wales.<ref name="Davies466">Davies (2008) p. 466</ref> Tác phẩm từ giai đoạn này phong phú về số lượng song không đồng đều về chất lượng.<ref name="Williams121">{{chú thích sách |last=Williams |first=David |title=A Short History of Modern Wales |year=1961 |publisher=John Murray |location=Luân Đôn|page=121}}</ref>

Các bước phát triển chính của văn học Wales thế kỷ XIX gồm có việc Charlotte Guest dịch bộ truyện văn xuôi ''Mabinogion'' về thần thoại Celt của Wales sang tiếng Anh. Trong năm 1885, ''[[Rhys Lewis (tiểu thuyết)|Rhys Lewis]]'' của [[Daniel Owen]] được phát hành, được cho là tiểu thuyết đầu tiên viết bằng tiếng Wales. Trong thế kỷ XX, diễn ra một bước chuyển đổi quan trọng rời xa khỏi văn xuôi Wales thời Victoria vốn khoa trương và dài dòng, [[Thomas Gwynn Jones]] dẫn đầu hướng đi này với tác phẩm ''Ymadawiad Arthur'' của ông vào năm 1902.<ref name="Davies466"/> Sự giết chóc trong các chiến hào thời Thế chiến I gây tác động sâu sắc đến văn học Wales bằng một phong cách bi quan hơn của [[T. H. Parry-Williams]] và [[R. Williams Parry]].<ref name="Davies466"/> Quá trình công nghiệp hóa miền nam Wales cũng gây ra nhiều chuyển đổi hơn nữa với những người như [[Rhydwen Williams]], ông sử dụng chất thơ và luật vần thôn dã Wales xưa cũ song trong bối cảnh công nghiệp. [[Saunders Lewis]] chi phối giai đoạn giữa hai thế chiến, do các quan điểm chính trị cũng như tác phẩm và lời phê bình của ông.<ref name="Davies466"/>

Sự nghiệp của một số nhà văn thập niên 1930 tiếp tục sau Thế chiến II, như [[Gwyn Thomas]], [[Vernon Watkins]], và [[Dylan Thomas]], tác phẩm nổi tiếng nhất của Dylan Thomas là kịch truyền thanh ''[[Under Milk Wood]]'' được phát sóng lần đầu vào năm 1954. Thomas là một trong các nhà văn Wales đáng chú ý và nổi tiếng nhất trong thế kỷ XX và là một trong các nhà thơ sáng tạo nhất trong thời đại của ông.<ref>Davies (2008) p. 861</ref> Gwyn Thomas trở thành tiếng nói của các thung lũng Wales Anh ngữ với sự hài hước trong cuộc sống ác nghiệt.

Thái độ của thế hệ nhà văn Wales Anh ngữ thời hậu chiến về Wales khác biệt với thế hệ trước, họ có cảm tình hơn với [[chủ nghĩa dân tộc Wales]] và với tiếng Wales. Chuyển biến này có thể liên quan đến nhiệt tình dân tộc do [[Saunders Lewis]] phát động và sự sôi nổi của trường phái Bombing trên [[bán đảo Lleyn]] vào năm 1936, cùng với một cảm giác khủng hoảng do Thế chiến.<ref>''The Pocket Guide'', p.122.</ref> Về thơ, [[R. S. Thomas]] (1913–2000) là nhân vật quan trọng nhất trong suốt nửa sau của thế kỷ XX. Dù ông "không học tiếng Wales cho đến năm 30 tuổi và viết tất cả các bài thơ của mình bằng tiếng Anh",<ref>''Los Angeles Times'', "Obituary", ngày 27 tháng 9 năm 2000</ref> song ông muốn tiếng Wales được đưa thành ngôn ngữ thứ nhất của Wales và chính sách song ngữ chính thức bị bãi bỏ. [[Emyr Humphreys]] là một tiểu thuyết gia lớn trong nửa sau thế kỷ XX, trong sự nghiệp của mình ông cho xuất bản trên 20 tiểu thuyết, có nội dung nghiên cứu lịch sử chính trị và văn hóa của Wales trong thế kỷ XX.<ref>''Emyr Humphreys: Conversations and Reflections'', ed. M. Wynn Thomas. University of Wales Press: Cardiff, 2002, p.8.</ref> Tiểu thuyết gia khác thời hậu chiến là [[Raymond Williams]], ông tiếp tục truyền thống viết từ quan điểm tả khuynh về cảnh tượng công nghiệp Wales trong ba tác phẩm "[[Border Country]]" (1960), "Second Generation" (1964), và "The Fight for Manod" (1979).

===Bảo tàng và thư viện===
[[Tập tin:Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd.JPG|right|thumb|Bảo tàng Quốc gia Cardiff]]
Bảo tàng Quốc gia Wales được thành lập vào năm 1907 và nay là một cơ quan được Chính phủ Wales bảo trợ. Bảo tàng Quốc gia Wales có bảy địa điểm trên toàn quốc, trong đó có [[Bảo tàng Quốc gia Cardiff]], [[Bảo tàng Lịch sử Quốc gia St Fagans]] và [[Bảo tàng Than đá Quốc gia Big Pit]]. Tháng 4 năm 2001, các điểm tham quan gắn với Bảo tàng Quốc gia được vào cửa miễn phí theo quyết định của Quốc hội, động thái này khiến số du khách tăng 87,8% trong giai đoạn 2001-2002 lên 1.430.428.<ref>Davies (2008) p. 597</ref>

Aberystwyth là địa điểm đặt [[Thư viện Quốc gia Wales]], cơ quan này lưu giữ một số bộ sưu tập vào hàng quan trọng nhất tại Wales, gồm có [[bộ sưu tập Sir John Williams]] và bộ sưu tập [[Lâu đài Shirburn]].<ref name="Davies594">Davies (2008) p. 594</ref> Ngoài các bộ sưu tập in ấn, thư viện còn lưu giữ các bộ sưu tập nghệ thuật quan trọng của Wales bao gồm các tranh chân dung và ảnh, bưu thiếp, áp phích và các bản đồ của Cục Đo đạc địa hình Anh Quốc.<ref name="Davies594"/>

===Nghệ thuật thị giác===
Nhiều tác phẩm nghệ thuật Celt được phát hiện tại Wales.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.museumwales.ac.uk/en/rhagor/article/1938/ |tiêu đề=Celtic Art in Iron Age Wales, NMOW |nhà xuất bản=National Museum Wales |ngày truy cập=ngày 19 tháng 6 năm 2010 |archive-date = ngày 13 tháng 1 năm 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100113023922/http://www.museumwales.ac.uk/en/rhagor/article/1938 }}</ref> Vào sơ kỳ Trung Cổ, Cơ Đốc giáo Celt tại Wales là bộ phận của nghệ thuật hải đảo trên quần đảo Anh. Một số bản thảo minh họa từ Wales vẫn tồn tại, trong số đó sách [[Phúc âm Hereford]] và sách [[Phúc âm Lichfield]] từ thế kỷ VIII là trứ danh nhất. [[Sách thánh ca Ricemarch]] (nay ở [[Dublin]]) nhất định là từ Wales, được làm tại [[St Davids]], và thể hiện phong cách hải đảo muộn với ảnh hưởng Viking bất thường.<ref>{{chú thích sách|last1=Moody|first1=Theodore William |authorlink1=Theodore William Moody|last2=Cróinín|first2= Dáibhí Ó |authorlink2=Dáibhí Ó Cróinín |last3=Martin|first3= Francis X |authorlink3=F. X. Martin |last4=Byrne|first4= Francis John |authorlink4=Francis John Byrne |title=A New History of Ireland: Prehistoric and early Ireland|year=2005|publisher= Oxford University Press |isbn=0-19-821737-4|page=540|location=London |url= https://books.google.com/books?id=SJSDj1dDvNUC&pg=PA540|access-date =ngày 21 tháng 11 năm 2010}}</ref><ref>{{chú thích sách|last=Walsh|first=Alexander |title=Scandinavian Relations with Ireland during the Viking Period |year=1922|publisher=Talbot Press|isbn=1-152-77368-2|page=20|location=Dublin |url=https://runeberg.org/irescan/0032.html |access-date =ngày 21 tháng 11 năm 2010}}</ref>

Những họa sĩ Wales giỏi nhất thế kỷ XVI-XVIII có xu hướng đến nơi khác làm việc, nhiều người chuyển đến [[Luân Đôn]] hoặc [[Ý]]. [[Richard Wilson]] (1714–82) được cho là họa sĩ phong cảnh lớn đầu tiên của Anh Quốc. Mặc dù ông có tiếng hơn với quang cảnh Ý, song ông cũng vẽ một số phong cảnh Wales. Đến cuối thế kỷ XVIII, tính phổ biến của nghệ thuật cảnh quan được phát triển và xuất hiện khách hàng trong các đô thị lớn của Wales, cho phép nhiều hơn họa sĩ Wales ở lại quê hương. Các họa sĩ từ bên ngoài Wales cũng bị thu hút đến vẽ cảnh quan Wales, đầu tiên là do [[Phục hưng Celt]]. Khi đó là đầu thế kỷ XIX, các cuộc chiến Napoléon ngăn họ tiến hành các chuyến lữ hành lớn đến châu Âu lục địa, do đó đến Wales được cho là khả dĩ hơn.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.museumwales.ac.uk/en/2249/ |tiêu đề=NMOW, Art in 18th Century Britain |nhà xuất bản=National Museum Wales |ngày truy cập=ngày 22 tháng 6 năm 2010 |archive-date = ngày 25 tháng 1 năm 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100125090402/http://www.museumwales.ac.uk/en/2249/ }}</ref><ref>{{Chú thích web |url=http://www.museumwales.ac.uk/en/2261/ |tiêu đề=NMOW, Welsh Artists of the 18th Century |nhà xuất bản=National Museum Wales |ngày truy cập=ngày 19 tháng 6 năm 2010 |archive-date = ngày 25 tháng 1 năm 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100125090429/http://www.museumwales.ac.uk/en/2261/ }}</ref>

[[Tập tin:The Bard (1774).jpeg|thumb|275px|left|''The Bard'', 1774, của Thomas Jones (1742–1803)]]
Một đạo luật vào năm 1857 cho phép thành lập một số trường mỹ thuật trên khắp Anh Quốc, và [[Trường Mỹ thuật Cardiff]] mở cửa vào năm 1865. Những người tốt nghiệp vẫn rất thường hay rời Wales để làm việc, song [[Betws-y-Coed]] trở thành một trung tâm được ưa thích đối với các họa sĩ và các khu họa sĩ của nó giúp hình thành Viện Mỹ thuật Hoàng gia Cambria vào năm 1881.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.rcaconwy.org/our_history-5.aspx |tiêu đề=Royal Cambrian Academy |nhà xuất bản=Royal Cambrian Academy of Art |ngày truy cập=ngày 19 tháng 6 năm 2010 |archive-date = ngày 23 tháng 5 năm 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110523004755/http://www.rcaconwy.org/our_history-5.aspx }}</ref> Nhà điêu khắc [[William Goscombe John]] tạo ra nhiều tác phẩm cho các ủy ban của Wales, song ông định cư tại Luân Đôn. [[Christopher Williams (họa sĩ Wales)|Christopher Williams]] có chủ đề hầu hết là về Wales, song ông cũng đặt cơ sở tại Luân Đôn. [[Thomas E. Stephens]] và [[Andrew Vicari]] có được sự nghiệp thành công về chân dung lần lượt tại Hoa Kỳ và Pháp.<ref>{{chú thích báo|url=https://www.theguardian.com/education/2001/nov/16/arts.highereducation |title='I am the king of painters' |publisher=The Guardian |date=ngày 16 tháng 11 năm 2001 |access-date =ngày 30 tháng 9 năm 2010 |location=Luân Đôn}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=http://www.stamfordhistory.org/dav_lockwood.htm |tiêu đề=Charles Davenport Lockwood 1877–1949 |nhà xuất bản=stamfordhistory.org |ngày truy cập=ngày 30 tháng 9 năm 2010}}</ref>

Nhiều họa sĩ Wales bị thu hút về các thủ đô mỹ thuật của châu Âu. [[Augustus John]] và chị gái ông là [[Gwen John]] sống chủ yếu tại Luân Đôn và Paris. Tuy nhiên, có những họa sĩ phong cảnh như [[Kyffin Williams]] và [[Peter Prendergast]] sống hầu hết cuộc đời tại Wales, trong khi vẫn chạm đến thế giới mỹ thuật rộng hơn. [[Ceri Richards]] rất vướng bận với bối cảnh mỹ thuật Wales với tư cách một giáo viên tại Cardiff và thậm chí là sau khi chuyển đến Luân Đôn. Nhiều họa sĩ lại chuyển đến Wales, như [[Eric Gill]], [[David Jones]] hay nhà điêu khắc [[Jonah Jones]]. [[The Kardomah Gang]] là một nhóm tri thức tập trung quanh các nghệ sĩ [[Dylan Thomas]] và [[Vernon Watkins]] tại Swansea, cũng như [[Alfred Janes]].<ref>{{Chú thích web |url=http://www.dylanthomas.com/index.cfm?articleid=10657 |tiêu đề=The Kardomah |work=dylanthomas.com |nhà xuất bản=City and County of Swansea Council |ngày truy cập=ngày 5 tháng 10 năm 2010 |archive-date = ngày 12 tháng 9 năm 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070912172238/http://www.dylanthomas.com/index.cfm?articleid=10657 }}</ref>

Miền nam Wales có một số xưởng gốm trứ danh, một trong số các địa điểm quan trọng đầu tiên là xưởng gốm Ewenny tại [[Bridgend]], nơi bắt đầu sản xuất đồ đất nung vào thế kỷ XVII.<ref name="Davies701">Davies (2008) pp. 701–702</ref> Trong thế kỷ XVIII và XIX, do có các phương thức khoa học tiến bộ cao hơn, các đồ gốm tinh tế hơn được sản xuất tại xưởng gốm Cambrian (1764–1870, còn gọi là "xưởng gốm Swansea") và sau đó là xưởng gốm Nantgarw gần Cardiff, hoạt động từ 1813 đến 1822 để sản xuất đồ sứ tinh xảo và sau đó là đồ gốm thực dụng cho đến năm 1920.<ref name="Davies701"/>

===Biểu trưng quốc gia===
[[Tập tin:Prince of Wales' feathers Badge.svg|thumb|200px|Phù hiệu của Thân vương xứ Wales]]
[[Quốc kỳ Wales]] kết hợp biểu trưng rồng đỏ của [[Vương tử Cadwalader]] cùng các màu lục và trắng của [[triều đại Tudor]].<ref name="dragon and war">{{Chú thích web|url=http://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/flag_war.shtml |tiêu đề=The dragon and war |ngày truy cập=ngày 2 tháng 10 năm 2010 |năm=2010 |nhà xuất bản=BBC |work=BBC Cymru Wales website |url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20110128093849/http://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/flag_war.shtml |ngày lưu trữ=ngày 28 tháng 1 năm 2011}}</ref> Nó được [[Henry VII của Anh|Henry VII]] sử dụng trong [[trận Bosworth Field|trận Bosworth]] năm 1485, sau đó được treo trên [[Nhà thờ chính tòa Thánh Paul, Luân Đôn|Nhà thờ chính tòa Thánh Paul]].<ref name="dragon and war"/> Rồng đỏ sau đó được thêm vào phù hiệu hoàng gia Tudor để biểu thị nguồn gốc Wales của họ. Nó được chính thức công nhận là quốc kỳ Wales vào năm 1959.<ref>{{Chú thích web |url=http://hansard.millbanksystems.com/written_answers/1959/feb/23/welsh-flag#S5CV0600P0-04661 |tiêu đề=Welsh flag, ngày 23 tháng 2 năm 1959 vol 600 cc121-2W |ngày truy cập=ngày 3 tháng 10 năm 2010 |nhà xuất bản=Parliament of the United Kingdom |work=Hansard]] |archive-date=2021-05-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506145352/http://hansard.millbanksystems.com/written_answers/1959/feb/23/welsh-flag#S5CV0600P0-04661 |url-status=dead }}</ref>

[[Thủy tiên]] và [[tỏi tây]] cũng là các biểu trưng của Wales. Nguồn gốc của tỏi tây có thể truy đến thế kỷ XVI, trong khi thủy tiên trở nên phổ biến trong thế kỷ XIX, do được [[David Lloyd-George]] khuyến khích.<ref name="Davies189">Davies (2008) p. 189</ref> Điều này được quy cho là nhầm lẫn (hoặc liên tưởng) giữa việc tên gọi trong tiếng Wales của tỏi tây là ''cenhinen'' còn thủy tiên là ''cenhinen Bedr''.<ref name="ONS Cymru"/> Một báo cáo vào năm 1916 ưu tiên cho tỏi tây, loài này xuất hiện trên đồng xu bảng Anh.<ref name="Davies189"/>

Phù hiệu của Thân vương Wales thỉnh thoảng cũng được sử dụng để tượng trưng cho Wales. Huy hiệu được gọi là lông vũ của Thân vương Wales, gồm có ba lông vũ trắng xuất hiện từ một mũ miện màu vàng. Một dải băng bên dưới mũ miện mang khẩu hiệu [[tiếng Đức]] ''Ich dien'' (ta phụng sự). Một số đội tuyển đại diện cho Wales sử dụng huy hiệu này, hoặc một phiên bản cách điệu hóa của nó. Thân vương Wales tuyên bố rằng chỉ có ông mới có quyền sử dụng biểu trưng này.<ref>{{chú thích báo|last=Burson|first=Sam |title ='Stop using my Three Feathers' |newspaper= Western Mail (Wales)|Western Mail |location=Cardiff |url=http://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/tm_headline=-stop-using--my-three-feathers-&method=full&objectid=18695820&siteid=50082-name_page.html|publisher= Media Wales Ltd |date=ngày 2 tháng 3 năm 2007 |access-date =ngày 11 tháng 11 năm 2010}}</ref>

''"[[Hen Wlad fy Nhadau]]" (Mảnh đất tổ tiên)'' là quốc ca của Wales, nó được chơi trong các sự kiện như thi đấu bóng đá hay rugby có đội tuyển Wales tham gia, cũng như khi khai mạc Quốc hội Wales và các dịp chính thức khác.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.visitwales.co.uk/about-wales-guide-to-wales-culture-people-and-language/welsh-history/welsh-national-anthem/ |tiêu đề=Welsh National Anthem: History: About Wales|nhà xuất bản=Welsh Government |năm= 2010 |ngày truy cập=ngày 21 tháng 10 năm 2010 |work= Visit Wales website}}</ref><ref>{{chú thích báo|title= The anthem in more recent years |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/6586105.stm|access-date =ngày 21 tháng 10 năm 2010 |publisher=BBC |date=ngày 1 tháng 12 năm 2008 |work=BBC Cymru Wales website}}</ref> ''"[[God Save the Queen]]"'' là quốc ca của Anh Quốc, nó đôi khi được chơi cùng với ''Hen Wlad fy Nhadau'' trong các sự kiện chính thức có liên hệ đến hoàng gia.<ref>{{Chú thích web|tiêu đề=Welsh anthem – The background to Hen Wlad Fy Nhadau |url=http://www.bbc.co.uk/wales/music/sites/anthem/pages/anthem-background.shtml |ngày truy cập=ngày 3 tháng 12 năm 2010 |nhà xuất bản=BBC Cymru Wales |ngày=ngày 1 tháng 12 năm 2008 |work= BBC Cymru Wales history website }}</ref>

=== Thể thao===
[[Tập tin:Millennium Stadium (aerial view).jpg|thumb|[[Sân vận động Thiên niên kỷ]], Cardiff]]
Trên 50 thể chế quản lý cấp quốc gia điều hành và tổ chức các môn thể thao của họ tại Wales.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.sportwales.org.uk/about-us/how-we-can-help/working-in-partnership/national-governing-bodies-of-sport/ngb-websites.aspx?lang=en& |tiêu đề=NGB websites: About us: Sport Wales – Chwaraeon Cymru|nhà xuất bản= Sport Wales |năm=2010|ngày truy cập=ngày 29 tháng 11 năm 2010 |work= Sport Wales website}}</ref> Hầu hết trong số đó liên quan đến lựa chọn, tổ chức và quản lý các cá nhân hoặc đội tuyển đại diện cho quốc gia trong các sự kiện quốc tế hoặc thi đấu với quốc gia khác. Wales từng có đại diện trong các sự kiện thể thao thế giới lớn như [[Giải vô địch bóng đá thế giới]], [[giải vô địch rugby thế giới]], [[giải vô địch rugby union thế giới]], và [[Đại hội thể thao Thịnh vượng chung]]. Tại [[Thế vận hội]], các vận động viên Wales thi đấu trong đội tuyển Anh Quốc. [[Bóng đá]] và [[Bóng bầu dục]] là những môn thể thao phổ biến trong quần chúng ở Wales

Dù bóng đá có truyền thống là môn thể thao phổ biến hơn tại miền [[bắc Wales]], song [[rugby union]] được nhìn nhận là một biểu trưng cho bản sắc Wales và biểu thị ý thức dân tộc.<ref>Davies (2008) p. 782</ref> [[Đội tuyển rugby union quốc gia Wales]] tham dự [[giải vô địch sáu quốc gia]] thường niên và cũng thi đấu tại mọi [[giải vô địch rugby thế giới]] (tính đến nay), và đăng cai mùa giải năm 1999. Wales có giải bóng đá riêng, đó là giải [[Ngoại hạng Wales]] khởi đầu từ năm 1992.<ref>{{Chú thích web |url = http://www.welshpremier.com/History.ink |tiêu đề = A Brief History of the League |ngày truy cập = ngày 23 tháng 11 năm 2010 |nhà xuất bản = Welsh Premier League |họ 1 = Evans |tên 1 = Alun |ngày lưu trữ = 2011-07-20 |archive-url = https://web.archive.org/web/20110720112816/http://www.welshpremier.com/History.ink |url-status = dead }}</ref> Do nguyên nhân lịch sử, sáu câu lạc bộ bóng đá của Wales thi đấu trong [[hệ thống các giải bóng đá ở Anh|hệ thống giải của Anh]]: [[Cardiff City F.C.|Cardiff City]], [[Swansea City A.F.C.|Swansea City]], [[Newport County A.F.C|Newport County]], [[Wrexham A.F.C.|Wrexham]], [[Colwyn Bay F.C.|Colwyn Bay]] và [[Merthyr Town F.C.|Merthyr Town]].<ref>{{Chú thích web |url=http://www.bbc.co.uk/blogs/waleshistory/2010/11/the_cardiff_and_swansea_derby.html |tiêu đề=The Cardiff and Swansea Derby |ngày truy cập=ngày 23 tháng 11 năm 2010|ngày=ngày 5 tháng 11 năm 2010 |nhà xuất bản=BBC |work=BBC Cymru Wales website}}</ref> Các cầu thủ bóng đá nổi tiếng của Wales theo thời gian gồm có [[John Charles]], [[John Toshack]], [[Ian Rush]], [[Ryan Giggs]] và [[Gareth Bale]].<ref>{{Chú thích web|tiêu đề=Gareth Bale: Ryan Giggs says winger can be Wales' greatest|url=http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29607612|work=BBC Sport|nhà xuất bản=BBC|ngày=ngày 13 tháng 10 năm 2014|ngày truy cập=ngày 14 tháng 9 năm 2015}}</ref>

Trong [[cricket]] quốc tế, Wales và Anh tạo thành một đội tuyển đại diện duy nhất, do [[Ủy ban criket Anh và Wales]] quản lý, và được gọi là [[đội tuyển cricket Anh]].<ref>{{Chú thích web |url =http://www.ecb.co.uk/ecb/ |tiêu đề =What we do at the ECB |ngày truy cập =ngày 23 tháng 11 năm 2010 |nhà xuất bản =England and Wales Cricket Board |archive-date = ngày 24 tháng 6 năm 2014 |archive-url =https://web.archive.org/web/20140624020944/http://www.ecb.co.uk/ecb/ }}</ref> Thỉnh thoảng, một đội tuyển Wales riêng biệt thi đấu hạn chế. Câu lạc bộ cricket Glamorgan County là đại diện duy nhất của Wales tham gia giải vô địch cấp hạt Anh và Wales.<ref>{{Chú thích web |url =http://www.glamorgancricket.com/detail-item.php?int_id=54&str_page_name=13 |tiêu đề =History of Welsh county cricket |ngày truy cập =ngày 23 tháng 11 năm 2010 |nhà xuất bản =Glamorgan Cricket |archive-date = ngày 28 tháng 3 năm 2009 |archive-url =https://web.archive.org/web/20090328032604/http://www.glamorgancricket.com/detail-item.php?int_id=54&str_page_name=13 }}</ref>

Wales sản sinh một số vận động viên đẳng cấp thế giới như các cơ thủ [[snooker]] [[Ray Reardon]], [[Terry Griffiths]], [[Mark Williams (cơ thủ snooker)|Mark Williams]] và [[Matthew Stevens]].<ref>{{Chú thích web|url=http://www.bbc.co.uk/wales/southeast/sport/community/pages/snooker.shtml|tiêu đề=Snooker|ngày truy cập=ngày 23 tháng 11 năm 2010|ngày=|nhà xuất bản=BBC|work=BBC Wales south east|archive-date = ngày 11 tháng 11 năm 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121111122040/http://www.bbc.co.uk/wales/southeast/sport/community/pages/snooker.shtml|url-status=dead}}</ref> Các vận động viên điền kinh ghi dấu ấn quốc tế gồm có vận động viên vượt rào [[Colin Jackson]], là người từng giữ kỷ lục thế giới và giành huy chương thế vận hội.<ref>{{chú thích báo|url=http://www.bbc.co.uk/wales/southeast/halloffame/sport/colin_jackson.shtml|title=Colin Jackson, Record breaking 110m hurdler|access-date =ngày 23 tháng 11 năm 2010|year=2009|publisher=BBC|work=BBC Wales south east|archive-date = ngày 19 tháng 7 năm 2012 |archive-url=https://archive.today/20120719110627/http://www.bbc.co.uk/wales/southeast/halloffame/sport/colin_jackson.shtml}}</ref> Tay đua xe đạp [[Nicole Cooke]] từng giành huy chương vàng tại Đại hội thể thao Thịnh vượng chung, Thế vận hội và giải vô địch thế giới.<ref>{{Chú thích web|url =http://www.cardiffajaxcycling.co.uk/news/nicole-cooke-retire/ |tiêu đề = Nicole Cooke Retires |ngày truy cập = ngày 16 tháng 2 năm 2017|nhà xuất bản=Cardiff Ajax Cycling Club|ngày=ngày 15 tháng 1 năm 2013}}</ref> Wales cũng có các võ sĩ quyền Anh đẳng cấp thế giới: [[Joe Calzaghe]] từng giành một số chức vô địch hạng siêu-trung.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.bbc.co.uk/wales/southeast/halloffame/sport/joe_calzaghe.shtml|tiêu đề=Joe Calzaghe, Wales's greatest ever boxer?|ngày truy cập=ngày 23 tháng 11 năm 2010|nhà xuất bản=BBC|work=BBC Wales south east|archive-date = ngày 31 tháng 7 năm 2012 |archive-url=https://archive.today/20120731025632/http://www.bbc.co.uk/wales/southeast/halloffame/sport/joe_calzaghe.shtml|url-status=dead}}</ref> Các võ sĩ từng vô địch thế giới khác là Enzo Maccarinelli, Freddie Welsh, Howard Winstone, Percy Jones, Jimmy Wilde, Steve Robinson và Robbie Regan.<ref>{{chú thích báo|url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/boxing/7313653.stm |last=Davies |first=Sean |title=Wales' boxing world champions |access-date =ngày 23 tháng 11 năm 2010|publisher=BBC|work= BBC Sport website |date=ngày 25 tháng 3 năm 2008}}</ref> Wales từng đăng cai một số sự kiện thể thao quốc tế,<ref name=walessportsevents>{{Chú thích web|tiêu đề=How Wales became a magnet for major sports events|url=http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/33342995|work=BBC Sport|nhà xuất bản=BBC|ngày=ngày 1 tháng 7 năm 2015|ngày truy cập=ngày 14 tháng 9 năm 2015}}</ref> trong đó có Đại hội Thể thao Đế quốc và Thịnh vượng chung Anh 1958,<ref>{{Chú thích web|tiêu đề=1958 British Empire and Commonwealth Games|url=http://www.thecgf.com/games/intro.asp?yr=1958|nhà xuất bản=Commonwealth Games Federation|ngày truy cập=ngày 14 tháng 9 năm 2015|archive-date = ngày 19 tháng 3 năm 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150319171214/http://thecgf.com/games/intro.asp?yr=1962}}</ref> giải vô địch Rugby thế giới 1999 và giải Ryder Cup 2010.<ref name=walessportsevents/>

=== Truyền thông ===
Toàn bộ phát sóng truyền hình tại Wales sử dụng kỹ thuật số. Trạm phát sóng analog cuối cùng ngưng phát sóng vào tháng 4 năm 2010, và Wales trở thành quốc gia truyền hình kỹ thuật số đầu tiên của Anh Quốc.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/2010/04/01/celebration-for-uk-s-first-digital-country-91466-26152342/ |tiêu đề=Celebration for UK's first digital country |họ 1=Turner |tên 1=Helen |ngày truy cập=ngày 25 tháng 11 năm 2010|ngày=ngày 1 tháng 4 năm 2010 |nhà xuất bản= Media Wales Ltd |work= WalesOnline website}}</ref> Cardiff là trụ sở sản xuất truyền hình của Wales. [[BBC Cymru Wales]] là đài quốc gia.<ref name="BBC amdanyn nhw">{{Chú thích web|url=http://www.bbc.co.uk/wales/info/ |tiêu đề=About BBC Cymru Wales |ngày truy cập=ngày 30 tháng 9 năm 2010 |năm=2010|nhà xuất bản=BBC |work= BBC website}}</ref> Đài này có trụ sở tại Cardiff, sản xuất các chương trình truyền hình bằng tiếng Anh và tiếng Wales định hướng về Wales cho các kênh [[BBC ONE Wales]], [[BBC TWO Wales]] và [[S4C]].<ref>{{chú thích sách|url=https://books.google.com/books?id=iry9n9RFnbsC&pg=PA606|title=Globalisation and Its Impact on Wales |access-date =ngày 24 tháng 11 năm 2010 |page=624 |year=2009 |publisher= British House of Commons|House of Commons |isbn=0-215-52634-1|work= Welsh Affairs Select Committee, Second Report of Session 2008–09}}</ref> BBC Cymru Wales cũng sản xuất các chương trình như ''Life on Mars'', ''[[Doctor Who]]'' và ''[[Torchwood]]'', được trình chiếu toàn cầu.<ref name="BBC amdanyn nhw"/><ref>{{Chú thích web |url=http://www.walesonline.co.uk/whats-on/whats-on-news/2008/03/18/bafta-tv-award-nominees-announced-91466-20639892/ |tiêu đề=Bafta TV award nominees announced |ngày truy cập=ngày 30 tháng 9 năm 2010 |ngày=ngày 18 tháng 3 năm 2008 |nhà xuất bản= Media Wales Ltd |work= WalesOnline website}}</ref> ITV là đài thương mại lớn của Anh Quốc, họ có một dịch vụ định hướng đến Wales với nhãn là ITV Wales, có trường quay đặt tại Culverhouse Cross, Cardiff.<ref>{{chú thích sách|url=https://books.google.com/books?id=iry9n9RFnbsC&pg=PA606|title=Globalisation and Its Impact on Wales |access-date =ngày 24 tháng 11 năm 2010 |page=598 |year=2009 |publisher= British House of Commons|House of Commons |isbn=0-215-52634-1|work= Welsh Affairs Select Committee, Second Report of Session 2008–09}}</ref> S4C có trụ sở tại Cardiff, phát sóng lần đầu vào năm 1982, trong giờ cao điểm kênh này hầu hết phát bằng tiếng Wales, song vào các thời điểm khác nó chia sẻ nội dung tiếng Anh với [[Channel 4]]. Từ khi chuyển đổi kỹ thuật số, kênh chỉ phát sóng bằng tiếng Wales. BBC Cymru Wales cung cấp cho S4C mười tiếng chương trình mỗi tuần. Sản phẩm còn lại được ủy quyền cho ITV và các nhà sản xuất độc lập.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.aber.ac.uk/~merwww/images/MonograffCymraeg231006.pdf |họ 1=ap Dyfrig |tên 1=Rhodri |họ 2=Jones |tên 2=George |tiêu đề=The Welsh Language in the Media |các trang=13–14 |ngày truy cập=ngày 25 tháng 11 năm 2010 |năm=2006 |nhà xuất bản=Aberystwyth University |work=Mercator Institute for Media, Languages and Culture |archive-date = ngày 11 tháng 6 năm 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110611232439/http://www.aber.ac.uk/~merwww/images/MonograffCymraeg231006.pdf }}</ref>

[[Tập tin:Filming "Torchwood" in Cardiff (2).jpg|thumb|left|Một số sản phẩm của BBC như [[Doctor Who]] và [[Torchwood]] được dựng phim tại Wales.]]
BBC Cymru Wales là đài phát thanh quốc gia duy nhất của Wales. BBC Radio Wales là dịch vụ phát thanh tiếng Anh của họ, phát sóng khắp Wales bằng tiếng Anh. BBC Radio Cymru là dịch vụ phát thanh tiếng Wales của họ, phát sóng khắp Wales bằng tiếng Wales.<ref name="BBC amdanyn nhw"/> Một số đài phát thanh độc lập phát sóng đến các khu vực của Wales, chủ yếu là bằng tiếng Anh. Một số đài phát thanh khu vực phát bằng tiếng Wales.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.aber.ac.uk/~merwww/images/MonograffCymraeg231006.pdf |họ 1=ap Dyfrig |tên 1=Rhodri |họ 2=Jones |tên 2=George |tiêu đề=The Welsh Language in the Media |các trang=16–18 |ngày truy cập=ngày 25 tháng 11 năm 2010 |năm=2006 |nhà xuất bản=Aberystwyth University |work=Mercator Institute for Media, Languages and Culture |archive-date = ngày 11 tháng 6 năm 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110611232439/http://www.aber.ac.uk/~merwww/images/MonograffCymraeg231006.pdf }}</ref>

Hầu hết các báo bán tại Wales là báo phát hành toàn Anh Quốc, trong khi tại Scotland có nhiều báo đổi sang tên gọi thể hiện có nền tảng Scotland. ''Western Mail'' là nhật báo quốc gia duy nhất của Wales.<ref name="BBC papurau">{{chú thích báo|url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-11111396 |title=Concern over newspapers' decline in Wales |access-date =ngày 25 tháng 11 năm 2010 |date=ngày 28 tháng 8 năm 2010|publisher=BBC|work= BBC News website}}</ref> Các nhật báo khu vực có nền tảng tại Wales gồm: ''Daily Post'' (bao phủ miền bắc Wales); ''South Wales Evening Post'' (Swansea); ''South Wales Echo'' (Cardiff); và ''South Wales Argus'' (Newport).<ref name="BBC papurau"/> ''Y Cymro'' là một báo tiếng Wales, nó phát hành hàng tuần.<ref name="Mercator">{{Chú thích web |url=http://www.aber.ac.uk/~merwww/images/MonograffCymraeg231006.pdf |họ 1=ap Dyfrig |tên 1=Rhodri |họ 2=Jones |tên 2=George |tiêu đề=The Welsh Language in the Media |các trang=22–23 |ngày truy cập=ngày 25 tháng 11 năm 2010 |năm=2006 |nhà xuất bản=Aberystwyth University |work=Mercator Institute for Media, Languages and Culture |archive-date = ngày 11 tháng 6 năm 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110611232439/http://www.aber.ac.uk/~merwww/images/MonograffCymraeg231006.pdf }}</ref> ''Wales on Sunday'' là báo chủ nhật tiếng Wales duy nhất bao phủ toàn bộ Wales.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.pressgazette.co.uk/story.asp?sectioncode=1&storycode=46290 |họ 1=Luft |tên 1=Oliver |tiêu đề=Wales on Sunday to unveil redesign this weekend |ngày truy cập=ngày 25 tháng 11 năm 2010 |ngày=ngày 12 tháng 11 năm 2010 |nhà xuất bản=Press Gazette |work=Press Gazette website |archive-date = ngày 16 tháng 6 năm 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110616120311/http://www.pressgazette.co.uk/story.asp?sectioncode=1&storycode=46290 }}</ref>

Hội đồng Sách Wales (WBC) là cơ cấu được Chính phủ Wales tài trợ, có nhiệm vụ thúc đẩy văn học Wales.<ref>{{Chú thích web |url=http://wales.gov.uk/docs/drah/publications/20100304welshbookscouncilremitlettereng.pdf |họ 1=Jones |tên 1=Alun Ffred AC/AM |tiêu đề=Remit letter for the Welsh Books Council 2010–11 |ngày truy cập=ngày 25 tháng 11 năm 2010 |ngày=ngày 4 tháng 3 năm 2010 |nhà xuất bản=Welsh Government |archive-date = ngày 22 tháng 2 năm 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110222124627/http://wales.gov.uk/docs/drah/publications/20100304welshbookscouncilremitlettereng.pdf }}</ref> WBC cung cấp trợ cấp xuất bản cho các xuất bản phẩm tiếng Anh và tiếng Wales đủ tiêu chuẩn.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.cllc.org.uk/hafan-home?diablo.lang=eng |tiêu đề=What is the Welsh Books Council? |ngày truy cập=ngày 25 tháng 11 năm 2010 |năm=2009 |nhà xuất bản=Welsh Books Council |work=Welsh Books Council website |archive-date = ngày 3 tháng 7 năm 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170703202341/http://www.cllc.org.uk/hafan-home?diablo.lang=eng }}</ref> Khoảng 600–650 sách được xuất bản mỗi năm từ hàng chục nhà xuất bản Wales.<ref name="Llyfrau">{{Chú thích web |url=http://www.aber.ac.uk/~merwww/images/MonograffCymraeg231006.pdf |họ 1=ap Dyfrig |tên 1=Rhodri |họ 2=Jones |tên 2=George |tiêu đề=The Welsh Language in the Media |trang=34 |ngày truy cập=ngày 25 tháng 11 năm 2010 |năm=2006 |nhà xuất bản=Aberystwyth University |work=Mercator Institute for Media, Languages and Culture |archive-date = ngày 11 tháng 6 năm 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110611232439/http://www.aber.ac.uk/~merwww/images/MonograffCymraeg231006.pdf }}</ref><ref>{{Chú thích web |url=http://www.wbti.org.uk/directorydetails.html?id=10100 |tiêu đề=Y Fasnach Lyfrau Ar-Lein – Welsh Book Trade Info |ngày truy cập=ngày 25 tháng 11 năm 2010 |ngày=ngày 22 tháng 11 năm 2010 |nhà xuất bản=Welsh Books Council |work=Welsh Books Council website |archive-date=2011-10-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111001123042/http://www.wbti.org.uk/directorydetails.html?id=10100 |url-status=dead }}</ref> Các nhà xuất bản lớn tại Wales gồm Gomer Press, Gwasg Carreg Gwalch, Honno, University of Wales Press và Y Lolfa.<ref name="Llyfrau"/>

Các tạp chí xuất bản bằng tiếng Wales và tiếng Anh bao phủ các chủ đề tổng thể và chuyên biệt. ''Cambria'' là một tạp chí chuyên ngành tại Wales phát hành hai tháng một bản, có người đặt mua tại nhiều quốc gia.<ref>{{chú thích báo|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/south_west/4371472.stm |title=Phone fault hits Welsh magazine |access-date =ngày 25 tháng 11 năm 2010 |date=ngày 24 tháng 10 năm 2005|publisher=BBC|work= BBC News website}}</ref> Các tạp chí tiếng Anh phát hành mỗi quý có ''Planet'' và ''Poetry Wales''.<ref>{{Chú thích web|url=http://poetrywales.co.uk/wp/about/ |tiêu đề=About|ngày truy cập=ngày 25 tháng 11 năm 2010 |năm=2010 |nhà xuất bản= Poetry Wales |work= Poetry Wales website}}</ref><ref>{{Chú thích web |url=http://www.planetmagazine.org.uk/html/newsite/index.htm |tiêu đề=Planet: The International Magazine for Wales |ngày truy cập=ngày 25 tháng 11 năm 2010 |năm=2010 |nhà xuất bản=Poetry Wales |work=Poetry Wales website |archive-date = ngày 13 tháng 4 năm 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100413110021/http://www.planetmagazine.org.uk/html/newsite/index.htm }}</ref> Các tạp chí tiếng Wales bao gồm ''Golwg'' (hàng tuần) và ''Barn'' (hàng tháng).<ref name="Mercator"/> Trong số tạp chí chuyên ngành, ''Y Wawr'' được tổ chức nữ giới quốc gia ''Merched y Wawr'' phát hành mỗi quý.<ref name="Mercator"/> ''Y Traethodydd'' là một xuất bản phẩm theo quý do Giáo hội Trưởng Lão Wales phát hành, xuất hiện lần đầu vào năm 1845; là xuất bản phẩm Wales lâu năm nhất vẫn còn được in.<ref name="Mercator"/>

===Ẩm thực===
[[Tập tin:Cawl Cymreig.jpg|thumb|right|Cawl là một món ăn truyền thống từ Wales]]
Khoảng 78% diện tích lãnh thổ của Wales được sử dụng cho nông nghiệp.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.statswales.wales.gov.uk/TableViewer/tableView.aspx?ReportId=2829|tiêu đề=Area of agricultural land, by type of crop and grass (Thousand Hectares)|work=StatsWales|ngày truy cập=ngày 2 tháng 10 năm 2010|archive-date = ngày 3 tháng 3 năm 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120303114602/http://www.statswales.wales.gov.uk/TableViewer/tableView.aspx?ReportId=2829}} Total agricultural area (2004): 1633.5 thousand hectares (16,335 km²), Wales area 20,779 km²</ref> Tuy nhiên, Wales có rất ít đất canh tác, đại đa số đất đai là các đồng cỏ chăn thả gia súc như cừu và bò. Mặc dù bò thịt và bò sữa được nuôi nhiều, đặc biệt là tại Carmarthenshire và Pembrokeshire, song Wales nổi tiếng hơn về chăn nuôi cừu và do đó thịt cừu theo truyền thống có liên hệ với cách thức nấu nướng của Wales.

Các món ăn truyền thống gồm có [[laverbread]] (làm từ laver (''[[Porphyra umbilicalis]]''), một loại rong biển); [[bara brith]] (bánh mì quả); [[cawl]] (thịt cừu ninh); [[cawl cennin]] (súp tỏi tây); [[bánh ngọt Wales]]; và [[thịt cừu Wales]]. [[Sò nứa]] thỉnh thoảng giữ vai trò là bữa sáng truyền thống cùng với thịt xông khói và laverbread.<ref>{{chú thích báo|url=http://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/tm_objectid=14828141&method=full&siteid=50082&headline=laverbread-name_page.html |title=laverbread |last=Turner |first=Robin |access-date =ngày 27 tháng 11 năm 2010 |date=ngày 3 tháng 11 năm 2004 |publisher= Media Wales Ltd |work= WalesOnline website}}</ref>

Mặc dù Wales có thực phẩm truyền thống riêng, song họ hấp thu nhiều đặc điểm ẩm thực Anh, đồ ăn Wales nay được bổ sung từ [[Ấn Độ]], [[Trung Quốc]] và [[Hoa Kỳ]].<ref name="Davies293">Davies (2008) p.293</ref> [[Gà tikka masala]] là món ăn được ưa thích tại Wales còn hamburger và các món tẩm bột chiên Trung Quốc cũng bán chạy.<ref name="Davies293"/>

=== Âm nhạc ===
[[Tập tin:sianjames anoriant.jpg|thumb|upright|150px|Nghệ sĩ dân gian Wales Siân James]]
Wales thường được gọi là "vùng đất tiếng hát",<ref>{{cite encyclopedia|encyclopedia=Britannica|edition=Online|year=2006|title=Wales: Cultural life: Music, literature and film}}</ref> và nổi tiếng với các nghệ sĩ đàn hạc, hợp xướng nam, và nghệ sĩ diễn đơn. Lễ hội thi ca chính tại Wales là ''[[National Eisteddfod]]'' được tổ chức thường niên. ''Llangollen [[International Eisteddfod]]'' phỏng theo National Eisteddfod song tạo cơ hội cho các ca sĩ và nhạc sĩ thế giới trình diễn. Âm nhạc và vũ đạo truyền thống tại Wales được nhiều hội đoàn hỗ trợ.

Các nhạc cụ truyền thống của Wales gồm có''telyn deires'' ([[đàn hạc ba]]), [[vĩ cầm]], [[crwth]], ''[[pibgorn]]'' (ống sáo sừng) và các nhạc cụ khác.<ref>Davies (2008) p. 179</ref><ref>Davies (2008) p. 281</ref><ref>Davies (2008) p. 353</ref><ref>Davies (2008) p. 677</ref>

[[Dàn nhạc giao hưởng quốc gia BBC Wales]] trình diễn tại Wales và quốc tế. [[Đoàn opera quốc gia Wales]] có cơ sở tại [[Trung tâm Thiên niên kỷ Wales]], trong khi [[Dàn nhạc giao hưởng thanh niên quốc gia Wales]] đi đầu về mô hình này trên thế giới.<ref>{{chú thích báo|title=Music Preview: National Youth Orchestra of Wales|url=http://www.walesonline.co.uk/showbiz-and-lifestyle/music-in-wales/2010/08/03/music-preview-national-youth-orchestra-of-wales-91466-26982123/ |access-date =ngày 26 tháng 9 năm 2010|date=ngày 3 tháng 8 năm 2010|publisher= Media Wales Ltd |work= WalesOnline website}}</ref>

Wales có truyền thống sản sinh các ca sĩ nổi danh, như [[Tom Jones (ca sĩ)|Tom Jones]], [[Bonnie Tyler]], [[Shirley Bassey|Dame Shirley Bassey]], [[Duffy (ca sĩ)|Duffy]]. Các ban nhạc nổi tiếng xuất thân từ Wales có [[Badfinger]] trong thập niên 1960, [[Man (ban nhạc)|Man]] và [[Budgie (ban nhạc)|Budgie]] trong thập niên 1970 và [[the Alarm]] trong thập niên 1980. Nhiều nhóm nổi bật trong thập niên 1990, đi đầu là [[Manic Street Preachers]], tiếp theo là [[Stereophonics]] và [[Feeder (ban nhạc)|Feeder]]; nổi tiếng trong giai đoạn này có [[Catatonia (ban nhạc)|Catatonia]], [[Super Furry Animals]], và [[Gorky's Zygotic Mynci]]. Các ban nhạc Wales thành công gần đây gồm [[Lostprophets]], [[Bullet for My Valentine]], [[Funeral for a Friend]] và [[Kids in Glass Houses]]. Sân khấu âm nhạc truyền thống và dân gian Wales đang hồi sinh với [[Carreg Lafar]], [[Fernhill (ban nhạc)|Fernhill]], [[Siân James]] và [[the Hennessys]].

Nhiều đội hợp xướng nam nổi bật trong thế kỷ XIX và tiếp tục cho đến nay. Ban đầu các đội hợp xướng này được hình thành với tư cách là đội nam cao và nam trầm của đội hợp xướng nhà thờ, và đi theo các bài thánh ca thế tục phổ biến hàng ngày.<ref name="Davies532">Davies (2008), p. 532.</ref> Nhiều đội hợp xướng lịch sử tồn tại cho đến ngày nay, họ hát hỗn hợp các bài truyền thống và thịnh hành.<ref name="Davies532"/>

===Kịch===
[[Tập tin:AnthonyHopkins10TIFF.jpg|thumb|right|180px|[[Anthony Hopkins]] trong vai Hannibal Lecter xếp vị trí [[Danh sách 100 anh hùng và kẻ phản diện của Viện phim Mỹ|phản diện số một trong lịch sử điện ảnh]] của [[Viện phim Mỹ|AFI]].<ref>[http://www.afi.com/100Years/handv.aspx "AFI's 100 Years... 100 Heroes and Villains"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304082823/http://afi.com/100years/handv.aspx |date=2016-03-04 }}. AFI. Truy cập ngày 20 tháng 12 năm 2013</ref>]]
Các vở kịch Wales cổ nhất còn tồn tại là hai vở kịch thần bí thời Trung Cổ ''Y Tri Brenin o Gwlen'' ("ba quốc vương từ Köln ") và ''Y Dioddefaint a'r Atgyfodiad'' ("khổ hình và phục sinh").<ref>Davies (2008) p. 222</ref> Một truyền thống sân khấu Wales được công nhận nổi lên trong thế kỷ XVIII, dưới dạng tiết mục chuyển tiếp, trình diễn trong hội chợ và chợ thường.<ref>Davies (2008) p. 223</ref> Các đô thị lớn tại Wales bắt đầu xây dựng các nhà hát trong thế kỷ XVIII, và thu hút những người như James Sheridan Knowles và William Charles Macready đến Wales. Cùng với các nhà hát, còn có các công ty lưu động trong các hội chợ, song từ năm 1912 hầu hết các nhà hát lưu động ổn định hóa, mua nhà hát để trình diễn.

Kịch phát triển mạnh vào đầu thế kỷ XX, song Wales thất bại trong việc cho ra đời một công ty sân khấu quốc gia. Sau Thế chiến II, số lượng các công ty nghiệp dư tồn tại từ trước đại chiến giảm đến hai phần ba.<ref name="Davies224">Davies (2008) p. 224</ref> Cạnh tranh gia tăng từ truyền hình trong thập niên 1950 và 1960 dẫn đến nhu cầu tính chuyên nghiệp lớn hơn trong sân khấu.<ref name="Davies224"/> Do đó, các vở kịch của Emlyn Williams và Alun Owen và những người khác được dàn dựng, trong khi các diễn viên Wales như [[Richard Burton]], Rachel Roberts, Donald Houston và Stanley Baker khẳng định bản thân là những nghệ sĩ tài năng.<ref name="Davies224"/> [[Anthony Hopkins]] đóng vai chính trong các phim của [[Hollywood]]. [[John Rhys-Davies]] cũng là một diễn viên nổi tiếng, đóng vai Gimli trong [[Chúa tể những chiếc nhẫn]] và Sallah trong [[Indiana Jones]]. Các diễn viên Wales khác vươn sang bờ kia Đại Tây Dương trong thời gian gần đây là: [[Ioan Gruffudd]]; [[Rhys Ifans]]; [[Matthew Rhys]]; [[Michael Sheen]]; và [[Catherine Zeta-Jones]].<ref>{{chú thích báo|url=http://www.walesonline.co.uk/lifestyle/showbiz/movers-shakers-revitalising-arts-1941085 |title=Movers and shakers revitalising our arts – Cont. |last=Price |first=Karen |access-date =ngày 27 tháng 11 năm 2010 |date=ngày 22 tháng 1 năm 2010 |publisher= Media Wales Ltd |work= WalesOnline website}}</ref> Wales cũng sản sinh các diễn viên hài kịch nổi tiếng như Tommy Cooper, Terry Jones, Harry Secombe, Rhod Gilbert và Paul Whitehouse.<ref>{{chú thích báo|url=http://www.walesonline.co.uk/lifestyle/funny---top-10-welsh-2048196|title=Why so funny? – The top 10 Welsh comedians |access-date =ngày 14 tháng 2 năm 2016 |date=ngày 18 tháng 4 năm 2012 |publisher= Media Wales Ltd |work= WalesOnline website}}</ref>

===Vũ đạo===
Nhảy múa là một thú tiêu khiển phổ biến tại Wales; các vũ đạo truyền thống gồm vũ đạo dân gian và clog. Đề cập sớm nhất về vũ đạo tại Wales là trong một ghi chép vào thế kỷ XII của Giraldus Cambrensis, song đến thế kỷ XIX điệu nhảy truyền thống gần như biến mất; điều này được cho là do ảnh hưởng của những người phi giáo điều ("Nonconformist") và đức tin của họ rằng bất kỳ trò tiêu khiển thể xác nào cũng vô nghĩa và quỷ quái, đặc biệt là nhảy hỗn hợp.<ref name="Davies192">Davies (2008) p. 192</ref> Các vũ điệu cổ này được truyền khẩu lại, và gần như được một tay Lois Blake (1890–1974) giải cứu, ông ghi lại chúng với cả bước và nhạc.<ref name="Davies192"/> Tương tự, vũ đạo clog được bảo tồn và phát triển bởi những người như Howel Wood (1882–1967).<ref name="Davies193">Davies (2008) p. 193</ref> Vũ đạo Clog thời xưa là một nghệ thuật do nam giới chi phối, song nay là phần phổ biến trong lễ hội Wales.<ref name="Davies193"/>

Hội vũ đạo dân gian Wales được thành lập vào năm 1949;<ref name="Davies193"/> họ hỗ trợ một mạng lưới các đội vũ đạo nghiệp dư quốc gia và phát các công cụ hỗ trợ. Vũ đạo đương đại phát triển tại Cardiff trong thập niên 1970; một trong các công ty đầu tiên là Moving Being từ Luân Đôn đến Cardiff vào năm 1973.<ref name="Davies193"/> Cuối cùng, nó trở thành Công ty Vũ đạo Quốc gia Wales, nay ở trong Trung tâm Thiên niên kỷ Wales.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.walesonline.co.uk/showbiz-and-lifestyle/showbiz/2013/02/22/30th-birthday-celebrations-for-national-dance-company-wales-91466-32856193/|nhà xuất bản=walesonline.co.uk|tiêu đề=30th birthday celebrations for National Dance Company Wales |tên 1=Mike|họ 1=Smith|ngày=ngày 22 tháng 2 năm 2013|ngày truy cập=ngày 28 tháng 2 năm 2013}}</ref>

===Lễ hội===
Cùng với nhiều lễ hội tôn giáo truyền thống của Anh Quốc như Phục sinh và Giáng sinh, Wales có các ngày lễ độc đáo của mình. Lễ Mabsant có từ lâu, khi các giáo xứ địa phương cử hành tán dương thánh bảo trợ tại nhà thờ của họ.<ref>{{Chú thích web|tiêu đề=The forgotten festivals of Wales|url=http://www.museumwales.ac.uk/en/rhagor/article/1913/|ngày=ngày 7 tháng 9 năm 2007|ngày truy cập=ngày 3 tháng 10 năm 2010|nhà xuất bản=National Museum Wales|work=National Museum Wales website|archive-date = ngày 22 tháng 1 năm 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110122162419/http://www.museumwales.ac.uk/en/rhagor/article/1913/}}</ref> Lễ này mất đi trong thế kỷ XIX, bị thay thế bằng ngày Thánh David, tổ chức vào 1 tháng 3 trên khắp Wales và những người Wales hải ngoại.

Tưởng niệm vị thánh bảo trợ của hữu nghị và tình ái được gọi là Dydd Santes Dwynwen, gần đây nó ngày càng phổ biến. Lễ được tổ chức vào ngày 25 tháng 1 theo cách thức tương tự như lễ Tình nhân: trao đổi thiếp và tổ chức các bữa tiệc và hòa nhạc.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.historic-uk.com/HistoryUK/Wales-History/StDwynwen.htm|tiêu đề=St. Dwynwen's Day-Diwrnod Santes Dwynwen January 25th|ngày truy cập=ngày 29 tháng 11 năm 2010 |ngày=ngày 6 tháng 5 năm 2007 |nhà xuất bản= National Museum Wales |work= National Museum Wales website}}</ref>

Calan Gaeaf được cho là liên hệ với siêu nhiên và người chết, được cử hành vào ngày 1 tháng 11 (ngày Các thánh). Tuy nhiên, nó phần lớn bị thay thế bằng Hallowe'en. Các lễ hội khác gồm có Calan Mai (quốc tế lao động), lễ khởi đầu mùa hè; Calan Awst (ngày hội mùa); và Gŵyl Fair y Canhwyllau (lễ dâng Chúa vào đền thánh).<ref>{{Chú thích web|tiêu đề=Welsh Customs for Calan Haf|url=http://www.applewarrior.com/celticwell/ejournal/beltane/wales.htm|ngày truy cập=ngày 3 tháng 10 năm 2010|nhà xuất bản=applewarrior.com|năm=2000|họ 1=Wood|tên 1=Hilaire|work=Celtic Well|archive-date=2013-10-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20131025072238/http://www.applewarrior.com/celticwell/ejournal/beltane/wales.htm|url-status=dead}}</ref>

== Tham khảo ==
{{tham khảo|20em}}

==Thư mục==
* Census 2001, [https://web.archive.org/web/20090319202324/http://www.statistics.gov.uk/census2001/bicentenary/pdfs/wales.pdf ''200 Years of the Census in... Wales'' (2001)] 
*{{chú thích sách|last=Davies|first=John|authorlink=John Davies (historian)|title=A History of Wales|url=https://archive.org/details/historyofwales0000davi_g1b0| publisher=Penguin| year=1994| location=Luân Đôn|isbn = 0-14-014581-8}}
*{{cite encyclopedia |editor1-first=John |editor1-last=Davies |editor2-first=Nigel |editor2-last=Jenkins |editor2-link=Nigel Jenkins |editor3-first=Menna |editor3-last=Baines|editor4-first=Peredur I. |editor4-last=Lynch|editor4-link=Peredur Lynch|encyclopedia=[[Encyclopaedia of Wales|The Welsh Academy Encyclopaedia of Wales]] |year=2008 |publisher=University of Wales Press |location=Cardiff |isbn=978-0-7083-1953-6 }}

==Liên kết ngoài==
{{Sisterlinks|Wales|s=Category:Wales|b=no|voy=Wales}}

* [http://www.wales.gov.uk/ Chính phủ Wales] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080820032137/http://www.wales.gov.uk/ |date=2008-08-20 }}
* [http://www.assembly-wales.org/ Quốc hội Wales] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170914005811/http://assembly-wales.org/ |date=2017-09-14 }}
* [http://www.wales-legislation.org.uk/ Pháp luật Wales trực tuyến, Trường Luật Cardiff]
* [http://www.bbc.co.uk/wales/ BBC Wales]
* {{osmrelation|58437}}
*{{dmoz|Regional/Europe/United_Kingdom/Wales}}
* [http://www.visitwales.com/ VisitWales.com] Hướng dẫn quốc tế chính thức về tham quan tại Wales.
* [http://www.visitwales.co.uk/ VisitWales.co.uk] Hướng dẫn chính thức của Anh Quốc về tham quan tại Wales.
* [http://www.wales.com/ Wales – Official Gateway to Wales]
* [http://www.gtj.org.uk/ Gathering the Jewels – Welsh Heritage and Culture]
* [http://www.geograph.org.uk/browser/#!/country+%22Wales%22/display=plus/pagesize=100/sort=random/image=991 Photographs of Wales] trên Geograph Britain and Ireland

[[Thể loại:Wales| ]]
[[Thể loại:Quốc gia cấu thành Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland]]
[[Thể loại:Vùng cấp một Vương quốc Liên hiệp Anh]]
[[Thể loại:Đại Anh]]
[[Thể loại:Đảo quốc]]
[[Thể loại:Quốc gia Celt]]

== Xem thêm ==

* [[List of movements in Wales|Danh sách các phong trào ở Xứ Wales]]
* [[Outline of Wales|Sơ lược về xứ Wales]]