Xem mã nguồn của Vàng

{{1000 bài cơ bản}}
{{otheruses5|nguyên tố kim loại vàng|nghĩa khác của vàng|Vàng (định hướng)|nghĩa khác của kim|kim}}
{{Thông tin nguyên tố hóa học
|name=Vàng
|number=79
|symbol=Au
|pronounce={{IPAc-en|ˈ|ɡ|oʊ|l|d}}
|left=[[Platin]]
|right=[[Thủy ngân]]
|above=[[Bạc|Ag]]
|below=[[Roentgeni|Rg]]
|series=Kim loại chuyển tiếp
|series comment=
|group=11
|period=6
|block=d
|series color=
|phase color=
|appearance=Ánh kim vàng
|image name=Fairmined ingot and nugget.jpg
|image size= 300px
|image name comment=[[Tinh thể]] vàng với độ tinh khiết hơn 99,99%
|image name 2=
|image size 2=
|image name 2 comment=
|atomic mass=196,966569
|atomic mass 2=4
|atomic mass comment=
|electron configuration=&#91;[[xenon|Xe]]&#93; 4f<sup>14</sup> 5d<sup>10</sup> 6s<sup>1</sup>
|electrons per shell=2, 8, 18, 32, 18, 1
|color=Ánh kim vàng
|phase=Chất rắn
|phase comment=
|density gplstp=
|density gpcm3nrt=19,30
|density gpcm3nrt 2=
|density gpcm3nrt 3=
|density gpcm3mp=17,31
|melting point K=1337,33
|melting point C=1064,18
|melting point F=1947,52
|melting point pressure=
|sublimation point K=
|sublimation point C=
|sublimation point F=
|sublimation point pressure=
|boiling point K=3129
|boiling point C=2856
|boiling point F=5173
|boiling point pressure=
|triple point K=
|triple point kPa=
|triple point K 2=
|triple point kPa 2=
|critical point K=
|critical point MPa=
|heat fusion=12,55
|heat fusion 2=
|heat fusion pressure=
|heat vaporization=324
|heat vaporization pressure=
|heat capacity=25,418
|heat capacity pressure=
|vapor pressure 1=1646
|vapor pressure 10=1814
|vapor pressure 100=2021
|vapor pressure 1 k=2281
|vapor pressure 10 k=2620
|vapor pressure 100 k=3078
|vapor pressure comment=
|crystal structure=Lập phương tâm mặt
|oxidation states=5, 4, '''3''', 2, 1, -1
|oxidation states comment=Lưỡng tính
|electronegativity=2,54
|number of ionization energies=2
|1st ionization energy=890,1
|2nd ionization energy=1980
|3rd ionization energy=
|atomic radius=144
|atomic radius calculated=
|covalent radius=136±6
|Van der Waals radius=166
|magnetic ordering=[[Nghịch từ]]
|electrical resistivity=
|electrical resistivity at 0=
|electrical resistivity at 20=22,14 n
|thermal conductivity=318
|thermal conductivity 2=
|thermal diffusivity=
|thermal expansion=
|thermal expansion at 25=14,2
|speed of sound=
|speed of sound rod at 20=
|speed of sound rod at r.t.=2030
|Tensile strength=120
|Young's modulus=79
|Shear modulus=	27
|Bulk modulus=180
|Poisson ratio=0,44
|Mohs hardness=2,5
|Vickers hardness=188–216
|Brinell hardness=188–245
|CAS number=7440-57-5
|isotopes={{Elementbox_isotopes_decay | mn=195 | sym=Au
 | na=[[Đồng vị phóng xạ tổng hợp|Tổng hợp]] | hl=186,10 [[ngày]]
 | dm=[[Bắt giữ electron|ε]] | de=0,227 | pn=195 | ps=[[Platin|Pt]]}}
{{Elementbox_isotopes_decay2 | mn=196 | sym=Au
 | na=[[Đồng vị phóng xạ tổng hợp|Tổng hợp]] | hl=6,183 [[ngày]]
 | dm1=[[Phát xạ positron|β<sup>+</sup>]] | de1=1,506 | pn1=196 | ps1=[[Platin|Pt]]
 | dm2=[[Phân rã beta|β<sup>-</sup>]] | de2=0,686 | pn2=196 | ps2=[[Thủy ngân|Hg]]}}
{{Elementbox_isotopes_stable | mn=197 | sym=Au | na=100% | n=118 }}<ref>Theo dự đoán về mặt lý thuyết sẽ trải qua quá trình [[phân rã alpha]] thành '''<sup>193</sup>Ir'''.</ref>
{{Elementbox_isotopes_decay | mn=198 | sym=Au
 | na=[[Đồng vị phóng xạ tổng hợp|Tổng hợp]] | hl=2,69517 [[ngày]]
 | dm=[[Phân rã beta|β<sup>-</sup>]] | de=1,372 | pn=198 | ps=[[Thủy ngân|Hg]]}}
{{Elementbox_isotopes_decay | mn=199 | sym=Au
 | na=[[Đồng vị phóng xạ tổng hợp|Tổng hợp]] | hl=3,169 [[ngày]]
 | dm=[[Phân rã beta|β<sup>-</sup>]] | de=0,453 | pn=199 | ps=[[Thủy ngân|Hg]]}}
|isotopes comment=
}}
'''Vàng''' hay '''kim''' là [[nguyên tố hóa học]] có [[Ký hiệu hóa học|ký hiệu]] '''Au''' (lấy từ hai tự mẫu đầu tiên của từ [[tiếng La-tinh]] ''aurum'', có nghĩa là vàng) và [[số nguyên tử]] 79, một trong những nguyên tố quý, làm cho nó trở thành một trong những nguyên tố có [[số nguyên tử]] cao tồn tại ngoài tự nhiên. Ở dạng tinh khiết, nó là một [[kim loại]] [[Độ trắng|sáng]], màu vàng hơi đỏ, đậm đặc, mềm, [[Độ dẻo|dẻo]] và [[Độ dẻo|dễ uốn]]. Về mặt hóa học, vàng là [[kim loại chuyển tiếp]] và là [[Nhóm nguyên tố 11|nguyên tố nhóm 11]] (thuộc nhóm IB)<ref>{{Chú thích web|url=https://fqa.vn/cam-nang/au-la-chat-gi-tinh-chat-vat-ly-hoa-hoc-dieu-che-va-ung-dung-cua-au-i1193.html|tựa đề=Au là chất gì? Tính chất vật lý, hóa học, điều chế và ứng dụng của Au {{!}} Fqa.vn|họ=FQA|ngôn ngữ=vi|url-status=live}}</ref>. Nó là một trong những nguyên tố hóa học ít phản ứng nhất và có dạng rắn trong [[Nhiệt độ và áp suất tiêu chuẩn|điều kiện tiêu chuẩn]]. Vàng thường xuất hiện ở dạng nguyên tố tự nhiên (bản địa), như [[Quặng vàng|cốm]] hoặc hạt, trong [[đá]], trong [[Mạch (địa chất)|mạch đất]] và trong [[Bồi tích|trầm tích phù sa]]. Nó tồn tại trong một loạt [[dung dịch rắn]] với nguyên tố [[bạc]] nguyên chất (dưới dạng [[electrum]]) và cũng tạo thành [[hợp kim]] tự nhiên với [[đồng]] và [[Palađi|paladi]]. Ít phổ biến hơn, nó xảy ra trong các khoáng chất như các hợp chất vàng, thường với [[Teluri|teluri]] ([[vàng teluride]]).

Vàng có khả năng chống lại hầu hết [[Acid|các acid]], mặc dù nó bị hòa tan trong [[nước cường toan]], hỗn hợp [[acid nitric]] và [[Acid hydrochloric|acid hydrochloride]], tạo thành [[Ion|anion]] [[Axit tetracloroauric(III)|tetrachloroaurate]] hòa tan. Vàng không hòa tan trong [[acid nitric]], loại acid mà có khả năng hòa tan bạc và [[Kim loại thường|kim loại cơ bản]], một tính chất từ lâu đã được sử dụng để [[Tinh chế (luyện kim)|tinh chế]] vàng và để xác nhận sự hiện diện của vàng trong các vật kim loại, tạo thành thuật ngữ ''[[Kiểm tra acid (vàng)|kiểm tra acid]]''. Vàng cũng hòa tan trong dung dịch [[Chất kiềm|kiềm]] của [[cyanide]], được sử dụng trong [[Xyanua hóa vàng|khai thác]] và [[mạ điện]]. Vàng hòa tan trong [[thủy ngân]], tạo thành [[hỗn hống]], nhưng đây không phải là [[phản ứng hóa học]].

Là một nguyên tố tương đối hiếm,<ref>{{Chú thích sách|url=https://books.google.com/books?id=VeJmDAAAQBAJ&pg=PA4|title=The Monetary History of Gold: A Documentary History, 1660–1999|last=Duckenfield, Mark|date=2016|publisher=Routledge|isbn=9781315476124|page=4|quote=Its scarcity makes it a useful store of value; however, its relative rarity reduced its utility as a currency, especially for transactions in small denominations.}}</ref><ref>{{Chú thích sách|url=https://books.google.com/books?id=M6aZBwAAQBAJ&pg=PT53|title=Museums, Objects, and Collections: A Cultural Study|last=Pearce, Susan M.|date=1993|publisher=Smithsonian Books|isbn=9781588345172|page=53|quote=Its scarcity makes it a useful store of value; however, its relative rarity reduced its utility as a currency, especially for transactions in small denominations.... Rarity is, nevertheless, in itself a source of value, and so is the degree of difficulty which surrounds the winning of the raw material, especially if it is exotic and has to be brought some distance. Gold is, geologically, a relatively rare material on earth and occurs only in specific places which are remote from most other places.}}</ref> vàng là [[kim loại quý]] đã được sử dụng làm [[chất phản xạ neutron]] trong vũ khí hạt nhân ([[w71]]), và để [[Đồng xu|đúc tiền]], [[Trang sức|đồ trang sức]] và [[Sản phẩm nghệ thuật|nghệ thuật]] khác trong suốt [[lịch sử được ghi lại]]. Trước đây, một [[Kim bản vị|tiêu chuẩn vàng]] thường được thực hiện như một [[chính sách tiền tệ]], nhưng tiền vàng đã không còn được coi là một loại tiền tệ lưu hành trong những năm 1930, và tiêu chuẩn vàng thế giới đã bị thay thế bằng một hệ thống [[Tiền định danh|tiền tệ định danh]] sau [[Cú sốc Nixon|năm 1971]].

{{Tính đến|2017}} tổng cộng có 190.040 [[tấn]] vàng tồn tại trên mặt đất,.<ref>{{Chú thích web|url=https://www.gold.org/about-gold/gold-supply/gold-mining/how-much-gold|tựa đề=How much gold has been mined?|nhà xuất bản=gold.org|ngày truy cập=ngày 28 tháng 5 năm 2020}}</ref> Điều này tương đương với một khối lập phương với mỗi cạnh có kích thước khoảng 21,3 mét. Tiêu thụ vàng thế giới mới được sản xuất là khoảng 50% trong trang sức, 40% trong [[đầu tư]] và 10% trong [[công nghiệp]].<ref name="oil-price.com-worlds-gold-consumption 2011">{{Chú thích báo|url=http://oilprice.com/Metals/Gold/Gold-Mining-Boom-Increasing-Mercury-Pollution-Risk.html|title=Gold Mining Boom Increasing Mercury Pollution Risk|last=Soos|first=Andy|date=ngày 6 tháng 1 năm 2011|work=Advanced Media Solutions, Inc.|access-date =ngày 26 tháng 3 năm 2011|publisher=Oilprice.com}}</ref> Tính dễ uốn, độ dẻo cao, khả năng chống ăn mòn của vàng và hầu hết các phản ứng hóa học khác và tính dẫn điện đã dẫn đến việc nó tiếp tục được sử dụng trong [[Đầu nối điện|các đầu nối điện]] chống ăn mòn trong tất cả các loại thiết bị máy tính (lĩnh vực sử dụng chính trong công nghiệp). Vàng cũng được sử dụng trong che chắn [[tia hồng ngoại]], sản xuất [[thủy tinh màu]], [[vàng lá]] và [[phục hồi răng]]. Một số [[muối vàng]] vẫn được sử dụng làm chất [[Thuốc chống viêm|chống viêm]] trong y học. {{Tính đến|2017}}, nước sản xuất vàng [[Danh sách các quốc gia theo sản lượng vàng|lớn nhất thế giới]] đến nay là [[Khai thác vàng ở Trung Quốc|Trung Quốc]] với 440 tấn mỗi năm.<ref name="USGS">{{Chú thích web|url=https://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/gold/mcs-2018-gold.pdf|tựa đề=Gold|năm=2018|nhà xuất bản=U.S. Geological Survey, Mineral Commodity Summaries}}</ref>

== Các đặc tính đáng chú ý ==
Vàng là nguyên tố kim loại có màu vàng khi thành khối, khi dạng bột vàng nguyên chất 100% có màu đen, hồng ngọc hay tía khi được cắt nhuyễn. Nó là kim loại dễ uốn dát nhất được biết. Thực tế, 1g vàng có thể được dập thành tấm 1 [[mét|m]]², hoặc 1 [[ounce]] thành 300 feet². Là kim loại mềm, vàng thường tạo [[hợp kim]] với các kim loại khác để làm cho nó cứng thêm.

Vàng có tính dẫn nhiệt và điện tốt, không bị tác động bởi không khí và phần lớn hoá chất (chỉ có [[bạc]] và [[đồng]] là những chất dẫn điện tốt hơn). Nó không bị ảnh hưởng về mặt hoá học bởi nhiệt, độ ẩm, [[oxy]] và hầu hết chất ăn mòn; vì vậy nó thích hợp để tạo tiền kim loại và trang sức. Các [[halogen]] có tác dụng hoá học với vàng, còn nước cường toan thì hoà tan nó. Tuy nhiên, [[acid selenic]] đậm đặc nóng ăn mòn vàng tạo thành [[vàng selenat]].

Màu của vàng rắn cũng như của dung dịch keo từ vàng (có màu đậm, thường tía) được tạo ra bởi [[tần số plasmon]] của nguyên tố này nằm trong khoảng thấy được, tạo ra ánh sáng vàng và đỏ khi phản xạ và ánh sáng xanh khi hấp thụ. Vàng tự nhiên có chứa khoảng 8 đến 10% [[bạc]], nhưng thường nhiều hơn thế. Hợp kim tự nhiên với thành phần bạc cao (hơn 20%) được gọi là [[electrum]]. Khi lượng bạc tăng, màu trở nên trắng hơn và [[trọng lượng riêng]] giảm.

Vàng tạo hợp kim với nhiều kim loại khác; hợp kim với đồng cho màu đỏ hơn, hợp kim với [[sắt]] màu xanh lá, hợp kim với [[nhôm]] cho màu tía, với [[platin|bạch kim]] cho màu trắng, [[bismuth]] tự nhiên với hợp kim bạc cho màu đen. Đồ trang sức được làm bằng các kết hợp vàng nhiều màu được bán cho du khách ở miền Tây nước Mĩ được gọi là "vàng Black Hills".

Trạng thái oxy hóa thường gặp của vàng gồm +1 (vàng (I) hay hợp chất aurơ) và +3 (vàng (III) hay hợp chất auric). Ion vàng trong dung dịch sẵn sàng được [[Oxy hóa khử|khử]] và [[kết tủa]] thành vàng kim loại nếu thêm hầu như bất cứ kim loại nào khác làm tác nhân khử. Kim loại thêm vào được [[Oxy hóa khử|oxy hóa]] và hoà tan cho phép vàng có thể được lấy khỏi dung dịch và được khôi phục ở dạng kết tủa rắn.

==Đồng vị==
Vàng trong tự nhiên có 1 đồng vị ổn định là <sup>197</sup>Au.

== Sử dụng và Ứng dụng ==
Vàng nguyên chất quá mềm không thể dùng cho việc thông thường nên chúng thường được làm cứng bằng cách tạo hợp kim với bạc, đồng và các kim loại khác. Vàng và hợp kim của nó thường được dùng nhiều nhất trong ngành trang sức, tiền kim loại và là một chuẩn cho trao đổi tiền tệ ở nhiều nước. Vì tính dẫn điện tuyệt vời, tính kháng ăn mòn và các kết hợp lý tính và hóa tính mong muốn khác, vàng nổi bật vào cuối [[thế kỷ XX]] như là một kim loại công nghiệp thiết yếu.

=== Trao đổi tiền tệ ===
Vàng đã được sử dụng rộng rãi trên khắp thế giới như một phương tiện chuyển đổi [[tiền|tiền tệ]], hoặc bằng cách phát hành và công nhận các [[đồng xu vàng]] hay các số lượng kim loại khác, hay thông qua các công cụ tiền giấy có thể quy đổi thành vàng bằng cách lập ra [[bản vị vàng]] theo đó tổng giá trị tiền được phát hành được đại diện bởi một lượng vàng dự trữ.

Tuy nhiên, số lượng vàng trên thế giới là hữu hạn và việc sản xuất không gia tăng so với nền kinh tế thế giới. Ngày nay, sản lượng [[khai thác vàng]] đang sụt giảm.<ref>{{Chú thích web
|url=http://goldnews.bullionvault.com/gold_mine_production_072020092
|tiêu đề=Gold mining decline
|tác giả=King, Byron 
|nhà xuất bản=BullionVault.com
|ngày tháng=ngày 20 tháng 7 năm 2009
|ngày truy cập=ngày 23 tháng 11 năm 2009
}}</ref> Với sự tăng trưởng mạnh của các nền kinh tế trong thế kỷ XX, và sự gia tăng trao đổi quốc tế, [[dự trữ vàng]] thế giới và thị trường của nó đã trở thành một nhánh nhỏ của toàn bộ các thị trường và các tỷ lệ trao đổi tiền tệ cố định với vàng đã trở nên không thể duy trì. Ở đầu [[Chiến tranh thế giới thứ nhất|Thế chiến I]] các quốc gia tham gia chiến tranh đã chuyển sang một bản vị vàng nhỏ, gây lạm phát cho đồng tiền tệ của mình để có tiền phục vụ chiến tranh. Sau [[Chiến tranh thế giới thứ hai|Thế chiến II]] vàng bị thay thế bởi một hệ thống [[tiền tệ có thể chuyển đổi]] theo [[hệ thống Bretton Woods]]. Bản vị vàng và tính chuyển đổi trực tiếp của các đồng tiền sang vàng đã bị các chính phủ trên thế giới huỷ bỏ, bị thay thế bằng [[tiền giấy]]. [[Thụy Sĩ]] là quốc gia cuối cùng gắn đồng tiền của mình với vàng; vàng hỗ trợ 40% giá trị của tiền cho tới khi Thụy Sĩ gia nhập [[Quỹ Tiền tệ Quốc tế]] năm 1999.<ref>{{Chú thích web
|url=http://www.moneytec.com/forums/f33/gold-backed-currency-14196/
|tiêu đề=Gold Backed Currency - MoneyTec.com Traders Community Forum
|nhà xuất bản=Moneytec.com
|ngày truy cập=ngày 5 tháng 4 năm 2009
}}</ref>

Hàm lượng vàng trong hợp kim được xác định bằng [[kara (đơn vị)|kara]] (k). Vàng nguyên chất được định danh là 24k. Các đồng xu vàng được đưa vào lưu thông từ năm 1526 tới thập niên 1930 đều là hợp chất vàng tiêu chuẩn 22k được gọi là [[vàng hoàng gia]], vì độ cứng.

=== Đầu tư ===
{{chính|Vàng như một kênh đầu tư}}
Nhiều người sở hữu vàng và giữ chúng dưới hình thức các thỏi nén hay [[thanh vàng|thanh]] như một công cụ chống lại [[lạm phát]] hay những đợt khủng hoảng kinh tế. Tuy nhiên, một số nhà kinh tế không tin việc giữ vàng là một công cụ chống lạm phát hay mất giá tiền tệ.<ref>{{Chú thích web|url=http://host.madison.com/ct/news/opinion/column/article_68f99b80-4258-5f44-a817-5cc64c6e1884.html
|tiêu đề=Is Gold a Good Hedge?
|tác giả=Martin Feldstein
|nhà xuất bản=Project Syndicate
|ngày tháng=ngày 26 tháng 12 năm 2009
|ngày truy cập=ngày 29 tháng 12 năm 2009}}</ref>

Mã tiền tệ [[ISO 4217]] của vàng là [[Chỉ số vàng và bạc Philadelphia|XAU]].

Các [[thỏi]] vàng hiện đại cho mục đích đầu tư hay cất trữ không yêu cầu các tính chất cơ khí tốt; chúng thường là vàng nguyên chất 24k, dù [[American Gold Eagle]] của Mỹ, [[gold sovereign]] của Anh, và [[Krugerrand]] của Nam Phi tiếp tục được đúc theo chất lượng 22k theo truyền thống. Đồng xu [[Canadian Gold Maple Leaf]] ''phát hành đặc biệt'' có chứa lượng vàng nguyên chất cao nhất so với bất kỳ [[thỏi vàng]] nào, ở mức 99,999% hay 0,99999, trong khi đồng xu Canadian Gold Maple Leaf ''phát hành phổ thông'' có độ nguyên chất 99,99%. Nhiều đồng xu vàng nguyên chất 99,99% khác cũng có trên thị trường. Australian Gold Kangaroos lần đầu tiên được đúc năm 1986 như là [[Australian Gold Nugget]] nhưng đã thay đổi thiết kế mặt trái vào năm 1989. Ngoài ra, có nhiều đồng xu thuộc loạt Australian Lunar Calendar và Austrian Philharmonic. Năm 2006, [[Sở đúc tiền Hoa Kỳ]] bắt đầu sản xuất đồng xu vàng [[American Buffalo (đồng xu)|American Buffalo]] với độ nguyên chất 99,99%.

===Trang sức ===
{{chính|Nữ trang}}
[[Tập tin:MocheGoldNecklace.jpg|nhỏ|Vòng cổ vàng [[Moche]] với các hình đầu mèo. Bộ sưu tập [[Bảo tàng Larco]], Lima, Peru.]]
Vì tính mềm của vàng nguyên chất (24k), nó thường được pha trộn với các kim loại căn bản khác để sử dụng trong công nghiệp nữ trang, làm biến đổi độ cứng và tính mềm, điểm nóng chảy, màu sắc và các đặc tính khác. Các hợp kim với độ cara thấp, thường là 22k, 18k, 14k hay 10k, có chứa nhiều đồng, hay các kim loại cơ bản khác, hay bạc hoặc paladi hơn trong hỗn hợp. [[Đồng]] là kim loại cơ sở thường được dùng nhất, khiến vàng có màu đỏ hơn. Vàng 18k chứa 25% đồng đã xuất hiện ở đồ trang sức thời cổ đại và đồ trang sức Nga và có kiểu đúc đồng riêng biệt, dù không phải là đa số, tạo ra [[vàng hồng]]. Hợp kim vàng-đồng 14k có màu sắc gần giống một số hợp kim [[đồng]], và cả hai đều có thể được dùng để chế tạo các biểu trưng cho cảnh sát và các ngành khác. Vàng xanh có thể được chế tạo bởi một hợp kim với [[sắt]] và vàng tía có thể làm bằng một hợp kim với [[nhôm]], dù hiếm khi được thực hiện trừ khi trong trường hợp đồ trang sức đặc biệt. Vàng xanh giòn hơn và vì thế khó chế tác hơn trong ngành trang sức. Các hợp kim vàng 18 và 14 carat chỉ pha trộn với bạc có màu xanh-vàng nhất và thường được gọi là vàng xanh. Các hợp kim vàng trắng có thể được làm với [[paladi]] hay [[niken]]. Vàng trắng 18 carat chứa 17,3% niken, 5,5% kẽm và 2,2% đồng có màu bạc. Tuy nhiên, niken là chất độc, và độ giải phóng của nó bị luật pháp quản lý ở châu Âu. Các loại hợp kim vàng trắng khác cũng có thể thực hiện với paladi, bạc và các kim loại trắng khác,<ref>World Gold Council, Jewellery Technology, [http://www.utilisegold.com/jewellery_technology/colours/colour_alloys/ Jewellery Alloys] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080619061619/http://www.utilisegold.com/jewellery_technology/colours/colour_alloys/ |date = ngày 19 tháng 6 năm 2008}}</ref> nhưng các hợp kim paladi đắt hơn các hợp kim dùng niken. Các hợp kim vàng trắng có độ nguyên chất cao có khả năng chống ăn mòn hơn cả bạc nguyên chất hay [[bạc sterling]]. Hội tam điểm Nhật [[Mokume-gane]] đã lợi dụng sự tương phản màu sắc giữa màu sắc các hợp kim vàng khi dát mỏng để tạo ra các hiệu ứng kiểu thớ gỗ.

=== Y học ===
Thời Trung Cổ, vàng thường được xem là chất có lợi cho sức khoẻ, với niềm tin rằng một thứ hiếm và đẹp phải là thứ tốt cho sức khoẻ. Thậm chí một số [[Chủ nghĩa bí truyền|người theo chủ nghĩa bí truyền]] và một số hình thức [[y tế thay thế]] khác coi kim loại vàng có sức mạnh với sức khoẻ.<ref>{{Chú thích web| url = http://health.ninemsn.com.au/article.aspx?id=694367| tiêu đề=The healing power of precious metals| ngày truy cập= ngày 6 tháng 6 năm 2009}}</ref> Một số loại muối thực sự có tính chất [[chống viêm]] và đang được sử dụng trong y tế để điều trị chứng viêm khớp và các loại bệnh tương tự khác.<ref name="Messorri">{{Chú thích sách|url = http://books.google.de/books?id=wgifUs8dFbgC&pg=PA279|chapter = Gold Complexes in the treatment of Rheumatoid Arthritis|authors=L. Messori & Marcon, G.|title = Metal ions and their complexes in medication|editor = Sigel, Astrid| publisher = CRC Press|year = 2004|isbn =9780824753511|pages =280–301}}</ref> Tuy nhiên, chỉ các muối và đồng vị của vàng mới có giá trị y tế, còn khi là nguyên tố (kim loại) vàng trơ với mọi hoá chất nó gặp trong cơ thể. Ở thời hiện đại, tiêm vàng đã được chứng minh là giúp làm giảm đau và sưng do [[thấp khớp]] và [[lao]].<ref name="Messorri"/><ref>{{Chú thích web|url=http://besthealth.bmj.com/btuk/conditions/14212.html |tiêu đề=BMJ: '&#39;login required'&#39; |nhà xuất bản=Besthealth.bmj.com|ngày truy cập=ngày 5 tháng 4 năm 2009}}</ref>

Các hợp kim vàng đã được sử dụng trong việc phục hồi nha khoa, đặc biệt là răng, như [[thân răng]] và [[cầu răng]] vĩnh viễn. Tính dễ uốn của các hợp kim vàng tạo điều kiện thuận lợi cho việc tạo bề mặt kết nối răng và có được các kết quả nói chung tốt hơn các loại khác làm bằng sứ. Việc sử dụng thân răng vàng với các răng có số lượng nhiều như răng cửa đã được ưa chuộng ở một số nền văn hoá nhưng lại không được khuyến khích ở các nền văn hoá khác.

Sự pha chế [[vàng keo]] (chất lỏng gồm các [[phân tử nano vàng]]) trong nước có màu rất đỏ, và có thể được thực hiện với việc kiểm soát kích cỡ các phân tử lên tới một vài phần chục nghìn nanomét bằng cách giảm vàng chloride với các ion [[citrat]] hay [[ascorbat]]. Vàng keo được sử dụng trong nghiên cứu y khoa, sinh học và [[khoa học vật liệu]]. Kỹ thuật miễn dịch vàng (immunogold) khai thác khả năng của các phần tử vàng hấp thụ các phân tử protein lên các bên mặt của chúng. Các phần tử vàng keo được bao phủ với các kháng thể riêng biệt có thể được dùng để phát hiện sự hiện diện và vị trí của các kháng nguyên trên bề mặt của tế bào.<ref>{{chú thích tạp chí|pmid=4110101|year=1971|last1=Faulk|first1=WP|last2=Taylor|first2=GM|title=An immunocolloid method for the electron microscope.|volume=8|issue=11|pages=1081–3|journal=Immunochemistry}}</ref> Trong các phần siêu mỏng của mô được quan sát bởi [[kính hiển vi electron]], các đoạn immunogold xuất hiện với mật độ cực lớn bao quanh các điểm ở vị trí của [[kháng thể]].<ref>{{chú thích tạp chí|pmid=6153194|url=http://www.jhc.org/cgi/reprint/28/1/55.pdf|year=1980|last1=Roth|first1=J|last2=Bendayan|first2=M|last3=Orci|first3=L|title=FITC-protein A-gold complex for light and electron microscopic immunocytochemistry.|volume=28|issue=1|pages=55–7|journal=The journal of histochemistry and cytochemistry: official journal of the Histochemistry Society|access-date = ngày 28 tháng 5 năm 2010 |archive-date = ngày 25 tháng 3 năm 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200325180201/http://www.jhc.org/cgi/reprint/28/1/55.pdf}}</ref> Vàng keo cũng là hình thức vàng được sử dụng như sơn vàng trong ngành [[gốm|gốm sứ]] trước khi nung.

Vàng, hay các hợp kim của vàng và [[paladi]], được áp dụng làm lớp dẫn cho các mẫu sinh học và các vật liệu phi dẫn khác như nhựa dẻo tổng hợp và thủy tinh để được quan sát trong một [[kính hiển vi electron quét]]. Lớp phủ, thường được tạo bởi cách [[phun tia]] bằng một luồng [[plasma]] [[agon]], có ba vai trò theo cách ứng dụng này. Tính dẫn điện rất cao của vàng dẫn [[điện tích]] xuống đất, và mật độ rất cao của nó cung cấp năng lượng chặn cho các electron trong [[electron|chùm electron]], giúp hạn chế chiều sâu chùm electron xâm nhập vào trong mẫu. Điều này cải thiện độ nét của điểm và địa hình bề mặt mẫu và tăng [[Độ phân giải góc|độ phân giải không gian]] của hình ảnh. Vàng cũng tạo ra một hiệu suất cao của [[phát xạ lần hai|các electron thứ hai]] khi bị bức xạ bởi một chùm electron, và các electron năng lượng thấp đó thường được dùng làm nguồn tín hiệu trong kính hiển vi quét electron.<ref>{{Chú thích sách|url=http://books.google.com/books?id=RqSMzR-IXk0C&pg=PA65|page=65|title=Electron microscopy: principles and techniques for biologists|author=Bozzola, John J. and Russell, Lonnie Dee|publisher=Jones & Bartlett Learning|year=1999|isbn=0763701920}}</ref>

Đồng vị vàng-198, ([[chu kỳ bán rã|bán rã]] 2,7 ngày) được dùng trong một số phương pháp điều trị [[ung thư]] và để điều trị một số loại bệnh.<ref>[http://web.missouri.edu/~kattik/katti/katres.html Nanoscience and Nanotechnology in Nanomedicine: Hybrid Nanoparticles In Imaging and Therapy of Prostate Cancer] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090314121232/http://web.missouri.edu/~kattik/katti/katres.html |date = ngày 14 tháng 3 năm 2009}} - Radiopharmaceutical Sciences Institute, University of Missouri-Columbia</ref>

=== Thực phẩm và đồ uống ===
* Vàng có thể được sử dụng trong thực phẩm và có [[số E]] 175.<ref name=FSA>{{Chú thích báo|url=http://www.food.gov.uk/safereating/chemsafe/additivesbranch/enumberlist|title=Current EU approved additives and their E Numbers|date=ngày 27 tháng 7 năm 2007|publisher=Food Standards Agency, UK}}</ref>
* [[Vàng lá]], bông hay bụi được dùng trên và trong một số thực phẩm cho người sành ăn, đáng chú ý nhất là các đồ bánh kẹo và đồ uống như thành phần trang trí.<ref>{{Chú thích web|tiêu đề = The Food Dictionary: Varak|nhà xuất bản = Barron's Educational Services, Inc|năm = 1995|url = http://www.epicurious.com/cooking/how_to/food_dictionary/entry?id=5061|ngày truy cập = ngày 27 tháng 5 năm 2007|archive-date = ngày 23 tháng 5 năm 2006 |archive-url = https://web.archive.org/web/20060523014547/http://www.epicurious.com/cooking/how_to/food_dictionary/entry?id=5061}}</ref> Vàng lá đã được giới quý tộc thời [[châu Âu Trung Cổ]] sử dụng như một thứ đồ trang trí cho thực phẩm và đồ uống, dưới dạng lá, bông hay bụi, hoặc để thể hiện sự giàu có của chủ nhà hay với niềm tin rằng một thứ có giá trị và hiếm sẽ có lợi cho sức khoẻ con người. Lá vàng và bạc thỉnh thoảng được dùng trong các đồ bánh kẹo ở Nam Á như [[barfi]].<ref>[http://www.indianrecipes.co.in/category/indian-sweet-recipes/page/2 Indian Recipes]</ref>
* [[Goldwasser]] (nước vàng) là một [[thức uống|đồ uống]] thảo mộc truyền thống được sản xuất tại [[Gdańsk]], [[Ba Lan]], và [[Schwabach]], Đức, và có chứa những bông vàng lá. Cũng có một số loại cocktail đắt giá (~$1.000) có chứa bông vàng lá.<ref>Guinness Book of World Records 2008</ref> Tuy nhiên, bởi vàng kim loại trơ với mọi chất hoá học trong cơ thể, nó không mang lại hương vị cũng không có hiệu quả dinh dưỡng nào và không làm thay đổi gì cho cơ thể.<ref>{{Chú thích web| url = http://geology.com/minerals/gold/uses-of-gold.shtml| tiêu đề= The Many Uses of Gold|ngày truy cập=ngày 6 tháng 6 năm 2009}}</ref>

=== Công nghiệp ===
[[Tập tin:220kg gold brick in Gold Ecological Park 20070104.jpg|nhỏ|Viên gạch vàng 220 kg được trưng bày tại Bảo tàng Vàng Chinkuashi, [[Tỉnh Đài Loan (Trung Hoa Dân Quốc)|Đài Loan]], [[Trung Hoa Dân Quốc]]]]
[[Tập tin:Toi 250kg gold bar.jpg|nhỏ|Thanh vàng lớn nhất thế giới nặng 250 kg. [[Mỏ vàng Toi|Bảo tàng Toi]], [[Nhật Bản]].]]
[[Tập tin:Small gold nugget 5mm dia and corresponding foil surface of half sq meter.jpg|nhỏ|Một cục vàng tự nhiên đường kính 5 mm (đáy) có thể được dát mỏng bằng búa thành một [[lá vàng]] khoảng 0,5 mét vuông. [[Mỏ vàng Toi|Bảo tàng Toi]], [[Nhật Bản]].]]
* [[Hàn (công nghệ)|Hàn]] vàng được dùng để gắn kết các thành phần vàng trang sức bằng hàn cứng nhiệt độ cao hay [[hàn vảy cứng]]. Nếu tác phẩm nghệ thuật đòi hỏi [[dấu xác nhận tiêu chuẩn]] chất lượng, tuổi của vàng hàn phải trùng khớp với tuổi vàng của tác phẩm, và công thức hợp kim hầu hết được chế tạo theo tiêu chuẩn tuổi vàng công nghiệp để màu sắc phù hợp với vàng vàng và vàng trắng. Hàn vàng thường được thực hiện ở ít nhất ba khoảng nhiệt độ nóng chảy được gọi là Dễ, Trung bình và Khó. Bằng cách đầu tiên sử dụng vàng hàn khó có điểm nóng chảy cao, sau đó là các loại vàng hàn có điểm nóng chảy thấp dần, thợ vàng có thể lắp ráp các đồ vật phức tạp với nhiều điểm hàn tách biệt.
* Vàng có thể được chế tạo thành [[chỉ bằng vàng|sợi chỉ]] và được dùng trong [[thêu thùa]].
* Vàng mềm và có thể uốn, có nghĩa nó có thể được chế tạo thành sợi dây rất mỏng và có thể được dát thành tấm rất mỏng gọi là lá vàng.
* Vàng tạo màu đỏ sâu khi được dùng làm tác nhân màu trong sản xuất [[thủy tinh nam việt quất]] (hay thủy tinh rubi vàng).
* Trong nhiếp ảnh, các chất liệu màu bằng vàng được dùng để chuyển đổi màu của các điểm trắng và đen trên [[giấy ảnh]] thành màu xám và xanh, hay để tăng sự ổn định của chúng. Được dùng trong in tông nâu đỏ, chất màu vàng tạo ra các tông đỏ. Kodak đã công bố các công thức cho nhiều kiểu tông màu từ vàng, trong đó sử dụng vàng như một loại muối chloride.<ref>Kodak (2006) [http://www.kodak.com/global/en/professional/support/techPubs/g23/g23.pdf Toning black-and-white materials] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160817134815/http://www.kodak.com/global/en/professional/support/techPubs/g23/g23.pdf |date=2016-08-17 }}. Technical Data/Reference sheet G-23, 05/2006.</ref>
* Bởi vàng là một chất phản xạ tốt với [[bức xạ điện từ]] như hồng ngoại và [[phổ quan sát được|ánh sáng nhìn thấy được]] cũng như [[tần số radio|các sóng radio]], nó được dùng làm lớp phủ bảo vệ cho nhiều [[vệ tinh]] nhân tạo, trong các tấm bảo vệ nhiệt hồng ngoại và mũ của các nhà du hành vũ trụ và trên các máy bay [[chiến tranh điện tử]] như [[EA-6B Prowler]].
* Vàng được dùng như lớp phản xạ trên một số [[Đĩa CD vàng|đĩa CD công nghệ cao]].
* Ô tô có thể sử dụng vàng để tản nhiệt. [[McLaren (đua)|McLaren]] sử dụng vàng lá trong khoang động cơ model [[McLaren F1|F1]] của mình.<ref>Super cars.net. [http://www.supercars.net/cars/1177.html 1994 McLaren F1]</ref>
* Vàng có thể được sản xuất mỏng tới mức nó dường như trong suốt. Nó được dùng trong một số cửa sổ buồng lái máy bay để [[làm tan băng]] hay chống đóng băng bằng cách cho một dòng điện chạy qua đó. Nhiệt tạo ra bởi kháng trở của vàng đủ để khiến băng không thể hình thành.<ref>{{Chú thích báo| url = http://www.goldbulletin.org/assets/file/goldbulletin/downloads/Cooke_2_15.pdf| title = The Demand for Gold by Industry| publisher = Gold bulletin|access-date = ngày 6 tháng 6 năm 2009}}</ref>

=== Điện tử ===
Mật độ electron tự do trong vàng kim loại là 5,90×10<sup>22</sup> cm<sup>−3</sup>. Vàng có tính dẫn điện rất cao, và đã được dùng làm [[dây dẫn điện]] trong một số thiết bị tiêu thụ nhiều điện năng (bạc thậm chí có độ dẫn điện trên thể tích cao hơn, nhưng vàng có ưu điểm chống ăn mòn). Ví dụ, các dây dẫn điện bằng vàng đã được sử dụng trong một số thực nghiệm nguyên tử thuộc [[Dự án Manhattan]], nhưng những dây dẫn bạc dòng lớn cũng được sử dụng trong các nam châm tách đồng vị [[calutron]] của dự án này.

Dù vàng bị [[clo]] tự do tấn công, tính dẫn điện tốt của nó và khả năng chống oxy hóa và ăn mòn nói chung trong các môi trường khác (gồm cả khả năng kháng axít không clo) đã khiến nó được sử dụng rộng rãi trong công nghiệp điện tử bởi chỉ một lớp phủ vàng mỏng có thể đảm bảo kết nối điện mọi dạng, vì thế đảm bảo độ kết nối tốt. Ví dụ, vàng được dùng làm thiết bị nối của các dây dẫn điện đắt đỏ, như audio, video và cáp [[USB]]. Lợi ích của việc sử dụng vàng làm kim loại kết nối so với kim loại khác như [[thiếc]] đang bị tranh luận dữ dội. Các kết nối vàng thường bị các chuyên gia nghe nhìn chỉ trích là không cần thiết với hầu hết khách hàng và bị coi chỉ đơn giản là một trò marketing. Tuy nhiên, việc sử dụng vàng trong các thiết bị điện tử kiểu trượt khác trong các môi trường rất ẩm ướt và ăn mòn, và cho các tiếp xúc với chi phí hư hỏng lớn (một số [[máy tính]], thiết bị thông tin, [[thiết bị vũ trụ|tàu vũ trụ]], động cơ [[máy bay phản lực]]) vẫn rất phổ biến.<ref>{{Chú thích sách|url=http://books.google.com/books?id=G7JrhAy5phoC&pg=PA597|page=597|title=Encyclopedia of world environmental history, Volume 3|author=Krech, Shepard; McNeill, John Robert and Merchant, Carolyn|publisher=Routledge|year=2004|isbn=0415937345}}</ref>

Bên cạnh tiếp xúc điện kiểu trượt, vàng cũng được dùng trong [[Công tắc#Công tắc|tiếp xúc điện]] bởi nó có khả năng chống [[ăn mòn]], [[dẫn điện|độ dẫn điện]], [[mềm]] và không [[độc]].<ref>{{Chú thích web|tiêu đề = General Electric Contact Materials|work = Electrical Contact Catalog (Material Catalog)|nhà xuất bản = Tanaka Precious Metals|năm = 2005|url = http://www.tanaka-precious.com/catalog/material.html|ngày truy cập = ngày 21 tháng 2 năm 2007|archive-date = 2007-01-01|archive-url = https://web.archive.org/web/20070101161110/http://www.tanaka-precious.com/catalog/material.html|url-status = dead}}</ref> Các công tắc kiểu bấm nói chung dễ bị ăn mòn hơn công tắc trượt. Các dây dẫn bằng vàng mỏng được dùng để kết nối các [[thiết bị bán dẫn]] với gói thiết bị của chúng qua một quá trình được gọi là [[kết nối dây]].

=== Hoá học ===
Vàng bị tấn công và hoà tan trong các dung dịch kiềm hay natri [[xyanua]], và xyanua vàng là [[chất điện phân]] được dùng trong kỹ thuật [[mạ điện]] vàng lên các kim loại cơ sở và [[kết tủa điện]]. Các dung dịch vàng chloride ([[axit cloroauric]]) được dùng để chế tạo vàng keo bằng cách khử với các ion [[citrat]] hay [[ascorbat]]. Vàng chloride và vàng oxit được dùng để chế tạo thủy tinh màu đỏ hay thủy tinh nam việt quất, mà giống như huyền phù vàng keo, có chứa các hạt vàng nano hình cầu với kích cỡ đồng đều.<ref>{{Chú thích web| url = http://chemistry.about.com/cs/inorganic/a/aa032503a.htm| tiêu đề = Colored glass chemistry| ngày truy cập = ngày 6 tháng 6 năm 2009| archive-date = 2009-02-13| archive-url = https://web.archive.org/web/20090213164051/http://chemistry.about.com/cs/inorganic/a/aa032503a.htm| url-status = dead}}</ref>
{{Clear}}
=== Đơn vị đo lường ===
{{Đơn vị đo khối lượng cổ Việt Nam}}
:''Xem thêm [[:Thể loại:Hệ đo lường kim hoàn|Hệ đo lường kim hoàn]]''
Trong ngành [[kim hoàn]] ở Việt Nam, khối lượng của vàng được tính theo đơn vị là [[lượng (kim hoàn)|lượng]] (lượng hay lạng) hoặc [[chỉ (đơn vị đo)|chỉ]]. Một lượng vàng nặng 37,50 [[gam|g]]. Một chỉ bằng 1/10 lượng vàng.

Trên thị trường thế giới, vàng thường được đo lường theo [[hệ thống khối lượng troy]], trong đó 1 [[troy ounce]] (ozt) tương đương 31,1034768 [[gam]].

Tuổi (hay hàm lượng) vàng được tính theo thang độ K (kara). Một kara tương đương 1/24 vàng nguyên chất. Vàng 99,99% tương đương với 24K. Khi ta nói tuổi vàng là 18K thì nó tương đương với hàm lượng vàng trong mẫu xấp xỉ 75%. Hiện nay ở [[Việt Nam]] người ta thường kinh doanh vàng dưới dạng các bánh, thỏi, nhẫn, dây chuyền, vòng, lắc với hàm lượng vàng chủ yếu là 99,999%; 99,99%; 99,9%; 99% hay 98%. Vàng dùng trong ngành trang sức thông thường còn gọi là '''vàng tây''' có tuổi khoảng 18K.

== Lịch sử ==

Vàng đã được biết tới và sử dụng bởi các nghệ nhân từ [[thời đại đồ đồng đá|thời đồng đá]]. Các đồ tạo tác bằng vàng ở [[Balkan]] xuất hiện từ thiên niên kỷ 4 trước Công Nguyên, như những đồ vật được tìm thấy tại [[Varna Necropolis]]. Các đồ tạo tác bằng vàng như [[những chiếc mũ vàng]] và [[đĩa Nebra]] xuất hiện ở Trung Âu từ thiên niên kỷ 2 trước Công Nguyên tại [[Châu Âu thời đồ đồng|Thời đồ đồng]].

[[Chữ tượng hình Ai Cập]] ngay từ năm 2600 TCN đã miêu tả vàng, mà vua [[Tushratta]] của [[Mitanni]] tuyên bố là "nhiều hơn cát bụi" tại Ai Cập.<ref>Reeves, Nicholas ''Akhenaten: Egypt's False Prophet'', Thames & Hudson, p.69 ISBN 0-500-28552-7</ref> Ai Cập và đặc biệt là [[Nubia]] có các nguồn tài nguyên để biến họ trở thành các trung tâm chế tạo vàng trong hầu hết lịch sử. Bản đồ sớm nhất được biết tới là [[Bản đồ giấy cói Turin]] và thể hiện sơ đồ của một [[mỏ vàng]] tại Nubia cùng với những chỉ dẫn [[địa lý]] địa phương. Các phương thức chế biến ban đầu đã được [[Strabo]] miêu tả và gồm cả việc [[nung chảy]]. Những mỏ lớn cũng hiện diện trên khắp [[Biển Đỏ]] ở nơi hiện là [[Ả Rập Xê Út]].

Truyền thuyết về [[bộ lông cừu vàng]] có thể để cập tới việc dùng lông cừu để khai thác bụi vàng từ [[trầm tích cát vàng]] ở thế giới cổ đại. Vàng thường được đề cập tới trong [[Cựu Ước|Cựu ước]], bắt đầu với [[Sách Khải Huyền|Khải huyền]] 2:11 (tại [[Havilah]]) và gồm trong với các quà tặng của [[magi]] trong những chương đầu tiên của [[Tân Ước|Tân ước]] của Matthew. [[Sách Khải Huyền|Sách Khải huyền]] 21:21 đã miêu tả thành phố [[Jerusalem Mới]] có các đường phố "làm bằng vàng nguyên chất, sáng như pha lê". Góc tây nam của [[Biển Đen]] nổi tiếng với vàng. Việc khai thác được cho là đã bắt đầu từ thời [[Midas]], và vàng ở đây đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành cái có thể là đồng tiền đúc đầu tiên tại [[Lydia]] khoảng năm 610 trước Công Nguyên.<ref>{{Chú thích web
| url = http://rg.ancients.info/lion/article.html
| tiêu đề = A Case for the World's First Coin: The Lydian Lion
| ngày truy cập = ngày 24 tháng 7 năm 2009}}</ref> Từ thế kỷ VI hay V trước Công Nguyên, [[nhà Chu]] đã cho sử dụng [[dĩnh viên]], một kiểu đồng tiền xu vàng.
<gallery>
Tập tin:TurinPapyrus1.jpg|[[Bản đồ Giấy cói Turin]]
Tập tin:Mask of Tutankhamun 2003-12-07.jpg|upright|[[Nghệ thuật tang lễ|Mặt nạ tang lễ]] của [[Tutankhamun]]
Tập tin:Jason Pelias Louvre K127.jpg|[[Jason (thần thoại)|Jason]] trở về với mớ lông cừu vàng. Hình trên vò gốm họa tiết đỏ [[Apulia]], khoảng 340–330 TCN.
</gallery>
[[La Mã cổ đại|Người La Mã]] đã phát triển các kỹ thuật mới để khai thác vàng ở quy mô lớn bằng các phương pháp [[khai mỏ thủy lực]], đặc biệt tại [[Hispania]] từ năm 25 trước Công Nguyên trở đi và tại [[Dacia]] từ năm 150 trở đi. Một trong những mỏ lớn nhất nằm tại [[Las Medulas]] ở [[León (tỉnh)|León]] (Tây Ban Nha), nơi bảy [[cống dẫn nước]] cho phép tháo hầu hết trầm tích bồi tích lớn. Các mỏ tại [[Roşia Montană]] ở [[Transilvania]] cũng rất lớn, và cho tới tận gần đây, vẫn được khai thác bằng các phương thức [[khai mỏ lộ thiên]]. Các mỏ nhỏ hơn tại [[Anh La Mã|Anh]] cũng được khai thác, như các sa khoáng cát vàng và khoáng sàng đá cứng tại [[Dolaucothi]]. Nhiều phương pháp họ sử dụng đã được [[Pliny Già]] miêu tả kỹ lưỡng trong [[bách khoa toàn thư]] của mình (''[[Naturalis Historia]]'') được viết vào khoảng cuối thế kỷ I.

[[Đế quốc Mali]] tại châu Phi nổi tiếng khắp [[Cựu Thế giới|Cựu thế giới]] về trữ lượng vàng lớn của mình. [[Mansa Musa]], nhà cai trị đế chế (1312–1337) trở nên nổi tiếng khắp Cựu thế giới về cuộc [[hành hương (tôn giáo)|hành hương]] của mình tới [[Mecca]] năm 1324. Ông đã đi qua [[Cairo]] tháng 7 năm 1324, và được mô tả là đã được tháp tùng bởi một [[đoàn lạc đà]] với hàng nghìn người và gần một trăm con lạc đà. Ông đã cho đi rất nhiều vàng tới mức vàng giảm giá ở Ai Cập trong hơn một thập niên.<ref>[http://blackhistorypages.net/pages/mansamusa.php Mansa Musa] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060524015912/http://www.blackhistorypages.net/pages/mansamusa.php |date = ngày 24 tháng 5 năm 2006}} - Black History Pages</ref> Một sử gia Ả Rập đương thời đã bình luận:

{{cquote|''Vàng đang có giá cao ở Ai Cập cho tới khi họ tới năm ấy. Một [[mithqal]] không dưới 25 [[dirham]] và nói chung là cao hơn, nhưng từ thời điểm ấy giá trị của nó đã giảm và mức giá thấp này vẫn còn tới ngày nay. Một mithqal không vượt quá 22 dirham hay ít hơn. Đây là mức giá trao đổi trong khoảng mười hai năm cho tới hiện tại bởi số lượng vàng lớn mà họ đã mang tới Ai Cập và chi tiêu tại đó [...]''|20px|20px|[[Chihab Al-Umari]]<ref>{{Chú thích web|title=Kingdom of Mali - Primary Source Documents|url=http://www.bu.edu/africa/outreach/materials/handouts/k_o_mali.html|work=African studies Center|publisher=[[Đại học Boston]]|access-date=ngày 5 tháng 8 năm 2008|archive-date=2005-12-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20051201152807/http://www.bu.edu/africa/outreach/materials/handouts/k_o_mali.html|url-status=dead}}</ref>}}

Cuộc thám hiểm châu Mỹ của người châu Âu đã được kích thích một phần lớn bởi những báo cáo về các đồ trang sức bằng vàng được trưng bày khắp nơi bởi [[người bản xứ châu Mỹ]], đặc biệt tại [[Trung Mỹ]], [[Peru]], [[Ecuador]] và [[Colombia]]. Người [[Aztec]] coi vàng theo nghĩa đen là sản phẩm của thần thánh, gọi nó là "phân của thánh" (''teocuitlatl'' trong [[tiếng Nahuatl]]).<ref>{{Chú thích sách|author1=Berdan, Frances|author2=Anawalt, Patricia Rieff|title=The Codex Mendoza|volume=2|page=151|publisher=Nhà in Đại học California|year=1992|isbn=9780520062344}}</ref>

Dù giá của một số nhóm kim loại [[platin]] cao hơn nhiều, vàng từ lâu đã được coi là kim loại đáng thèm muốn nhất trong các [[kim loại quý]], và giá trị của nó đã được sử dụng làm bản vị cho nhiều [[tiền tệ]] (được gọi là [[bản vị vàng]]) trong lịch sử. Vàng đã được sử dụng như một biểu tượng cho sự thanh khiết, giá trị, sự vương giả, và đặc biệt các vai trò phối hợp cả ba đặc tính đó. Vàng như một dấu hiệu của sự giàu sang và danh vọng đã bị [[Thomas More]] đem ra chế nhạo trong chuyên luận ''[[Utopia]]''. Trên hòn đảo tưởng tượng đó, vàng quá dư thừa tới mức nó được dùng làm xiềng xích cho nô lệ, đồ ăn và đồ cho nhà vệ sinh. Khi các đại sứ từ các quốc gia khác tới, đeo những bộ đồ trang sức bằng vàng, người dân Utopia tưởng họ là những kẻ hầu hạ, và chỉ tỏ lòng kính trọng với những người ăn mặc xoàng xĩnh nhất trong đoàn.

Có một truyền thống từ lâu là việc cắn vàng để thử nó. Dù đây chắc chắn không phải là một cách chuyên nghiệp để thử vàng, việc ''cắn để thử'' có thể để lại dấu vết vì vàng là một kim loại mềm, như được chỉ ra bởi điểm của nó trong [[bảng độ cứng khoáng vật Mohs]]. Vàng càng nguyên chất thì càng dễ tạo dấu. Chì được sơn có thể đánh lừa việc thử này bởi chì mềm hơn vàng (và có thể gây ra một nguy cơ [[ngộ độc chì]] nhỏ nếu một lượng chì đủ lớn bị hấp thụ trong lần cắn).

Vàng thời cổ đại về mặt [[địa chất học|địa chất]] khá dễ để có được; tuy nhiên 75% tổng lượng vàng từng được khai thác đã được khai thác từ năm 1910.<ref name="goldsheetlinks">{{Chú thích web|url=http://www.goldsheetlinks.com/production2.htm|tiêu đề=Goldsheet - yearly and cumulative world gold production charts|ngày truy cập=ngày 22 tháng 7 năm 2006|archive-date = ngày 12 tháng 6 năm 2006 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060612223615/http://goldsheetlinks.com/production2.htm}}</ref> Ước tính rằng tổng lượng vàng từng được khai thác sẽ tạo ra một khối 20&nbsp;m (66&nbsp;ft) mỗi cạnh (tương đương 8.000 m³).<ref name="goldsheetlinks"/>

Một mục đích chính của [[Giả kim thuật|các nhà giả kim thuật]] là tạo ra vàng từ các chất khác, như [[chì]] — được cho là qua tương tác với một chất bí ẩn được gọi là [[đá của nhà hiền triết]]. Dù họ không bao giờ thành công trong nỗ lực này, các nhà giả kim thuật đã khiến người ta quan tâm hơn vào cái có thể thực hiện được với các chất, và điều này đã đặt ra nền tảng cho ngành [[hóa học]] ngày nay. Biểu tượng của họ cho vàng là [[vòng tròn với một điểm ở tâm]] (☉), cũng là biểu tượng [[chiêm tinh học|chiêm tinh]] và [[chữ cái Trung Quốc]] cổ cho [[Mặt Trời]]. Với việc tạo ra vàng nhân tạo thời hiện đại bằng cách [[bắt neutron]], xem [[Tổng hợp kim loại quý#Vàng|Tổng hợp vàng]].

Trong thế kỷ XIX, những cuộc [[đổ xô đi tìm vàng]] đã xảy ra bất kỳ khi nào những trầm tích vàng lớn được phát hiện. Lần khám phá đầu tiên ra vàng tại Hoa Kỳ được ghi lại là tại [[Mỏ Vàng Reed]] gần Georgeville, Bắc Carolina năm 1803.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.nchistoricsites.org/Reed/reed.htm |tiêu đề=Reed Gold Mine State Historic Site |họ=Moore |tên=Mark A. |năm=2006 |nhà xuất bản=North Carolina Office of Archives and History |ngày truy cập=ngày 13 tháng 12 năm 2008 |archive-date = ngày 19 tháng 12 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081219184727/http://www.nchistoricsites.org/reed/reed.htm }}</ref> Cuộc đổ xô đi tìm vàng đầu tiên ở Hoa Kỳ diễn ra tại một thị trấn nhỏ phía bắc Georgia tên là [[Dahlonega, Georgia|Dahlonega]].<ref>{{Chú thích web
| tiêu đề=Road to adventure
| nhà xuất bản=Georgia Magazine
| họ=Garvey
| tên=Jane A.
| url=http://www.georgiamagazine.org/archives_view.asp?mon=7&yr=2006&ID=1344
| năm=2006
| ngày truy cập=ngày 23 tháng 1 năm 2007
| archive-date = ngày 2 tháng 3 năm 2007 | archive-url=https://web.archive.org/web/20070302212304/http://www.georgiamagazine.org/archives_view.asp?mon=7&yr=2006&ID=1344
}}</ref> Những cuộc đổ xô đi tìm vàng khác diễn ra tại [[Đổ xô đi tìm vàng tại California|California]], [[Đổ xô đi tìm vàng tại Pike's Peak|Colorado]], [[Đổ xô đi tìm vàng tại Black Hills|Black Hills]], [[Đổ xô đi tìm vàng tại Trung Otago|Otago]], [[Đổ xô đi tìm vàng tại Australia|Australia]], [[Đổ xô đi tìm vàng tại Witwatersrand|Witwatersrand]], và [[Đổ xô đi tìm vàng tại Klondike|Klondike]].

Bởi giá trị cao từ trong lịch sử của nó, đa số vàng đã được khai thác trong suốt lịch sử vẫn đang được lưu chuyển dưới hình thức này hay hình thức khác. Năm 2009, [[Satoshi Nakamoto]] đã phát minh ra một loại tiền tệ mới với tên gọi là [[Bitcoin]], có khả năng cạnh tranh trực tiếp với vàng do có đầy đủ các tính chất của kim loại này và vượt qua được sự kiểm soát của chính phủ.<ref>{{Chú thích web|url=https://www.cnbc.com/2017/11/21/novogratz-bitcoin-is-digital-gold-and-will-end-the-year-at-10000.html|tiêu đề=Novogratz: Bitcoin is 'digital gold' and will end the year at $10,000}}</ref>

== Sự phổ biến ==
[[Tập tin:Stringer156 nugget.jpg|nhỏ|Cục vàng tự nhiên 156-ounce (4,85 kg) này được một người tìm quặng tìm thấy ở Sa mạc Nam California bằng một máy dò kim loại.]]

[[Số nguyên tử]] 79 của vàng khiến nó là một trong những nguyên tố có số nguyên tử lớn nhất có mặt trong tự nhiên. Giống mọi nguyên tố với các số nguyên tử lớn hơn [[sắt]], vàng được cho là đã hình thành từ một quá trình [[tổng hợp hạt nhân sao siêu mới]]. Những vụ nổ sao siêu mới tung bụi có chứa kim loại (gồm cả các [[kim loại nặng|nguyên tố nặng]] như vàng) vào trong vùng không gian sau này đặc lại thành [[hệ Mặt Trời|hệ mặt trời]] và Trái Đất của chúng ta.<ref>{{chú thích tạp chí|doi=10.1086/190111|title=Nucleosynthesis of Heavy Elements by Neutron Capture.|year=1965|last1=Seeger|first1=Philip A.|last2=Fowler|first2=William A.|last3=Clayton|first3=Donald D.|journal=The Astrophysical Journal Supplement Series|volume=11|pages=121}}</ref>

Trên Trái Đất, vàng thường xuất hiện như là [[kim loại tự nhiên]], thường là trong [[dung dịch đặc]] của vàng và bạc (nghĩa là [[hợp kim]] của vàng với bạc). Các hợp kim này thường có hàm lượng bạc 8–10%. [[Electrum]] là vàng nguyên tố với hơn 20% bạc. Màu sắc của quặng vàng bạc thay đổi từ màu vàng-bạc tới bạc, phụ thuộc vào hàm lượng bạc. Càng nhiều bạc, nó càng có [[trọng lượng riêng]] thấp.

[[Tập tin:Gold 30g for a 860kg rock.jpg|nhỏ|Kích thước so sánh của một khối quặng vàng 860 kg và 30 g vàng có thể lấy được từ nó. [[Mỏ vàng Toi]], [[Nhật Bản]].]]

Vàng được tìm thấy trong [[quặng]] được tạo ra từ đá với các phần từ vàng rất nhỏ hay cực nhỏ. Quặng vàng này thường được tìm thấy cùng [[thạch anh]] hay các [[khoáng chất sulfide]], như ''Fool's Gold'' (vàng của thằng ngốc), vốn là một [[pyrit]].<ref>{{Chú thích web
|url=http://arizonagoldprospectors.com/formation.htm
|tiêu đề=Formation of Lode Gold Deposits
|nhà xuất bản=arizonagoldprospectors.com
|ngày truy cập=ngày 23 tháng 5 năm 2009
|họ=
|tên=
|archive-date=2013-01-22
|archive-url=https://web.archive.org/web/20130122100747/http://arizonagoldprospectors.com/formation.htm
|url-status=dead
}}</ref> Chúng được gọi là khoáng sản "mạch". Vàng tự nhiên cũng có dưới hình thức các bông tự do, các hạt hay những quặng vàng lớn đã bị ăn mòn khỏi đá và kết thúc trong các trầm tích [[phù sa]] (được gọi là [[trầm tích cát vàng]]). Những loại vàng tự do đó luôn nhiều hơn tại bề mặt các mạch có vàng do [[oxy hóa]] các khoáng chất kèm theo bởi thời tiết, và việc rửa trôi bụi vào các con suối và dòng sông, nơi nó tụ tập lại và có thể được hoạt động của nước liên kết lại với nhau để hình thành nên [[Quặng vàng|các cục vàng]].

Vàng thỉnh thoảng được tìm thấy cùng [[teluride]] như là các [[khoáng vật]] [[calaverit]], [[krennerit]], [[nagyagit]], [[petzit]] và [[sylvanit]], và như khoáng vật bismuthua hiếm [[maldonit]] (Au<sub>2</sub>Bi) và antimonua [[aurostibit]] (AuSb<sub>2</sub>). Vàng cũng phát sinh trong các hợp kim hiếm với [[đồng]], [[chì]], và [[thủy ngân]]: các khoáng vật [[auricuprid]] (Cu<sub>3</sub>Au), novodneprit (AuPb<sub>3</sub>) và weishanit ((Au, Ag)<sub>3</sub>Hg<sub>2</sub>).

Nghiên cứu gần đây gợi ý rằng các vi sinh vật đôi khi có thể đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành các trầm tích vàng, vận chuyển và kết tủa vàng để hình thành các hạt và cục được thu thập trong các trầm tích phù sa.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.abc.net.au/science/news/enviro/EnviroRepublish_1032376.htm|tiêu đề=Environment & Nature News - Bugs grow gold that looks like coral - 28/01/2004|ngày truy cập = ngày 22 tháng 7 năm 2006}} Đây là nghiên cứu tiến sĩ của Frank Reith tại Đại học Quốc gia Australia, công bố năm 2004.</ref>

Các [[đại dương]] trên Trái Đất có chứa vàng. Hàm lượng vàng ước tính trong Đại Tây Dương và Đông Bắc Thái Bình Dương là 50–150 fmol/L hay 10-30 phần trên [[triệu luỹ thừa bốn]]. Nói chung, hàm lượng vàng trong các mẫu ở nam Đại Tây Dương và trung Thái Bình Dương là tương đương (~50 fmol/L) nhưng ít chắc chắn hơn. Những vùng nước sâu Địa Trung Hải có hàm lượng vàng lớn hơn (100–150 fmol/L) do bụi do gió thổi và/hoặc do các con sông. Ở mức 10 phần trên triệu luỹ thừa bốn các [[đại dương]] của Trái Đất sẽ chứa 15.000 tấn vàng.<ref>{{chú thích tạp chí|doi= 10.1016/0012-821X(90)90060-B| title = Gold in seawater |url= https://archive.org/details/sim_earth-and-planetary-science-letters_1990-05_98_2/page/208|first = K.|last = Kenison Falkner|journal = Earth and Planetary Science Letters|volume = 98|year = 1990| pages = 208–221|last2= Edmond|first2= J|issue = 2}}</ref> Những con số này nhỏ bằng một phần ba số ước tính trong tài liệu trước năm 1988, cho thấy các vấn đề với dữ liệu trước đó.

Một số người đã tuyên bố có khả năng khai thác vàng một cách kinh tế từ [[nước biển]], nhưng tất cả họ đều hoặc gặp sai lầm hoặc là có ý đồ lừa gạt. Prescott Jernegan đã cho hoạt động một chiếc máy khai thác vàng ở [[Hoa Kỳ]] trong những năm 1890. Một kẻ bịp bợm người Anh cũng có một chiếc máy tương tự ở [[Anh]] đầu những năm 1900.<ref>Plazak, Dan ''A Hole in the Ground with a Liar at the Top'' (Salt Lake: Nhà in Đại học Utah, 2006) ISBN 0-87480-840-5 (chứa 1 chương về lừa đảo vàng từ nước biển)</ref> [[Fritz Haber]] (nhà phát minh người Đức với [[quy trình Haber]]) đã nghiên cứu việc tách vàng từ nước biển trong một nỗ lực giúp nước [[Đức]] bồi thường chiến phí sau [[Chiến tranh thế giới thứ nhất|Thế chiến I]].<ref>{{chú thích tạp chí|title =Das Gold im Meerwasser| first =F.|last =Haber|volume = 40|issue = 11| year =1927|doi= 10.1002/ange.19270401103|pages =303–314|journal =Zeitschrift für Angewandte Chemie}}</ref> Dựa trên các giá trị được công bố là 2 tới 64 ppb vàng trong nước biển thì sự tách vàng thành công về mặt thương mại ra khỏi nước biển dường như là có thể. Sau những phân tích 4.000 mẫu nước biển với hàm lượng trung bình 0,004 ppb mọi việc trở nên rõ ràng rằng việc tách vàng sẽ không thể trở thành hiện thực và ông đã dừng dự án.<ref>{{chú thích tạp chí|doi= 10.1016/0375-6742(88)90051-9|title = Concentration of gold in natural waters|first = J.B.|last = McHugh|journal = Journal of Geochemical Exploration|volume = 30|year = 1988| pages = 85–94|issue = 1–3}}</ref> Không một cơ cấu thương mại thực sự nào cho việc tách chiết vàng từ nước biển đã từng được xác nhận. [[Tổng hợp vàng]] không có tính kinh tế và dường như cũng sẽ luôn như vậy trong tương lai.

<gallery caption="Các mẫu vàng tự nhiên" widths="220px" heights="300px" perrow="3"> 
File:Gold-tt48a.jpg|"Dây vàng" từ [[Sông Lena]], [[Cộng hòa Sakha|Cộng hoà Sakha]], Nga. Kích thước: 2,5×1,2×0,7&nbsp;cm.
File:Gold-mz4b.jpg|Vàng kết tinh từ Mina Zapata, [[Santa Elena de Uairen]], Venezuela. Kích thước: 3,7×1,1×0,4&nbsp;cm.
File:Gold-37466.jpg|Vàng lá từ Mỏ Harvard, [[Jamestown, California|Jamestown]], Hoa Kỳ. Kích thước 9,3×3,2× >0,1&nbsp;cm.
</gallery>

== Sản xuất ==
{{chính|Tìm kiếm vàng|Khai thác vàng|Mỏ vàng}}
[[Tập tin:Gold - world production trend.svg|nhỏ|250px|Khuynh hướng khai thác vàng của thế giới]]
[[Tập tin:Gold (mined)2.png|nhỏ|250px|Sản lượng vàng năm 2005]]
[[Tập tin:Gold mine.jpg|nhỏ|250px|Lối vào mỏ vàng ngầm dưới đất tại [[Victoria (Úc)|Victoria]], [[Úc]]]]
[[Tập tin:golddust.jpg|nhỏ|250px|Vàng nguyên chất kết tủa được sản xuất bởi quá trình luyện [[nước cường toan]]]]
[[Khai thác vàng]] có tính kinh tế nhất khi thực hiện tại các mỏ lớn, có trầm tích dễ khai thác. Các cấp quặng thấp ở mức 0,5&nbsp;mg/kg (0,5 phần trên triệu, ppm) có thể có tính kinh tế. Các cấp quặng thông thường tại các mỏ [[khai mỏ lộ thiên|lộ thiên]] là 1–5&nbsp;mg/kg (1–5 ppm); các cấp quặng ngầm dưới đất hay mỏ [[Khai mỏ ngầm (đá cứng)|đá cứng]] thường ít nhất đạt 3&nbsp;mg/kg (3 ppm). Bởi phải có các cấp quặng 30&nbsp;mg/kg (30 ppm) để vàng có thể được quan sát bằng mắt thường, tại hầu hết các mỏ thì vàng không thể nhìn thấy được.

Từ những năm 1880, Nam Phi đã là một nguồn chiếm tỷ lệ lớn nguồn cung vàng thế giới, với khoảng 50% tất cả lượng vàng từng được sản xuất có nguồn gốc từ [[Cộng hòa Nam Phi|Nam Phi]]. Sản lượng năm 1970 chiếm 79% nguồn cung thế giới, sản xuất khoảng 1.480 [[tấn]]. Sản lượng toàn thế giới năm 2008 là 2.260 tấn và năm 2011 là 2.700 tấn. Năm 2007 [[Trung Quốc]] (với 276 tấn) đã vượt qua Nam Phi trở thành nước sản xuất vàng lớn nhất, lần đầu tiên từ năm 1905 mất ngôi vị số một.<ref>{{Chú thích web|họ=Mandaro |tên=Laura |url=http://www.marketwatch.com/news/story/china-now-worlds-largest-gold/story.aspx?guid=%7B8C528CE8%2D0262%2D485D%2DACEB%2D2247D18282CB%7D |tiêu đề=China now world's largest gold producer; foreign miners at door - MarketWatch |nhà xuất bản=MarketWatch|ngày tháng = ngày 17 tháng 1 năm 2008 |ngày truy cập=ngày 5 tháng 4 năm 2009}}</ref>

Thành phố [[Johannesburg]] ở Nam Phi đã được thành lập sau [[Cuộc đổ xô đi tìm vàng Witwatersrand]] dẫn tới sự phát hiện một trong những trầm tích vàng lớn nhất thế giới từng có. Các mỏ vàng nằm trong châu thổ các tỉnh [[Free State]] và [[Gauteng]] rộng về [[strike and dip]] đòi hỏi một trong những mỏ sâu nhất thế giới, với các mỏ Savuka và [[TauTona]] hiện là những mỏ vàng sâu nhất thế giới với độ sâu 3.777 m. [[Cuộc chiến tranh Boer lần thứ hai]] giai đoạn 1899–1901 giữa [[Đế quốc Anh|Đế chế Anh]] và người [[Boer]] [[Afrikaner]] ít nhất một phần vì các quyền khai mỏ và sở hữu các mỏ vàng ở Nam Phi.

Các nhà sản xuất vàng lớn khác gồm Hoa Kỳ, Australia, Nga và [[Peru]]. Các mỏ ở [[Nam Dakota]] và [[Nevada]] cung cấp hai phần ba lượng vàng sử dụng tại Hoa Kỳ. Ở Nam Mỹ, dự án [[Pascua Lama]] gây tranh cãi có mục tiêu khai thác các mỏ vàng giàu trữ lượng tại những dãy núi cao ở [[Hoang mạc Atacama|Sa mạc Atacama]], tại biên giới giữa [[Chile]] và [[Argentina]]. Ngày nay một phần tư sản lượng vàng thế giới ước tính có nguồn gốc từ các mỏ vàng khai thác thủ công hay mỏ cỡ nhỏ.<ref>{{chú thích tạp chí|title=Removal of Barriers to the Abatement of Global Mercury Pollution from Artisanal Gold Mining|url=http://www.unido.org/fileadmin/import/10644_CHRISTIANtext.3.pdf|last=Beinhoff|first=Christian|journal=|access-date=2010-05-28|archive-date=2016-01-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20160126032505/http://www.unido.org/fileadmin/import/10644_CHRISTIANtext.3.pdf}}</ref>

Sau khi sản xuất ban đầu, vàng thường được tinh chế theo cách công nghiệp bằng [[quá trình Wohlwill]] dựa trên [[điện phân]] hay bằng [[quá trình Miller]], khử clo cho dung dịch. Quá trình Wohlwill mang lại độ tinh khiết cao hơn, nhưng phức tạp hơn và thường áp dụng cho các cơ sở quy mô nhỏ.<ref>{{Chú thích sách|url=http://books.google.com/books?id=__lqGczo9TwC&pg=PA342|page=342|title=Pollution prevention technology handbook|author=Noyes, Robert |publisher=William Andrew|year=1993|isbn=0815513119}}</ref><ref>{{Chú thích sách|url=http://books.google.com/books?id=E_u9ARrm37oC&pg=PA244|page=244|title=Industrial electrochemistry|author=Pletcher, Derek and Walsh, Frank|publisher=Springer|year=1990|isbn=0412304104}}</ref> Các phương pháp khác để phân tích và tinh luyện vàng gồm [[thủy phân và tách bạc]] cũng như [[phương pháp cupell]], hay các phương pháp tinh luyện dựa trên việc hoà tan vàng trong aqua regia.<ref>{{Chú thích sách|url=http://books.google.com/books?id=0NE1KjVISyAC&pg=PA210|page=210|title=Separation, preconcentration, and spectrophotometry in inorganic analysis|author=Marczenko, Zygmunt and Balcerzak, María|publisher=Elsevier|year=2000|isbn=0444505245}}</ref>

Ở thời điểm cuối năm 2006, ước tính tất cả lượng vàng từng được khai thác là 158.000 tấn<ref name="World Gold Council">{{Chú thích web|url=http://www.invest.gold.org/sites/en/why_gold/demand_and_supply/|tiêu đề=World Gold Council|ngày truy cập=ngày 4 tháng 7 năm 2008|archive-date = ngày 11 tháng 5 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080511212013/http://www.invest.gold.org/sites/en/why_gold/demand_and_supply/}}</ref> và trong ấn bản tháng 1 năm 2009 của mình, [[National Geographic (tạp chí)|National Geographic]] viết: "Trong toàn bộ lịch sử, chỉ 161.000 tấn vàng đã được khai thác, chỉ đủ để lấp đầy hai bể bơi dùng trong Olympic." Nó có thể được thể hiện bằng một khối với [[chiều dài]] cạnh khoảng 20,28 mét. Giá trị của nó rất hạn chế; với giá $1.000 trên ounce, 161.000 tấn vàng sẽ chỉ có giá trị 5,2 nghìn tỷ dollar.

Trung bình chi phí để khai thác vàng khoảng US$317/oz năm 2007, nhưng nó có thể khác biệt rất lớn phụ thuộc vào kiểu mỏ và chất lượng quặng; sản lượng sản xuất tại các mỏ toàn cầu đạt 2.471,1 tấn.<ref>{{Chú thích báo|date=ngày 13 tháng 4 năm 2007|title=Gold mine production costs up by 17% in 2006 while output fell|author=O'Connell, Rhona|url=http://www.mineweb.net/mineweb/view/mineweb/en/page33?oid=19485&sn=Detail|access-date = ngày 28 tháng 5 năm 2010 |archive-date = ngày 6 tháng 10 năm 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141006084904/http://www.mineweb.net/mineweb/view/mineweb/en/page33?oid=19485&sn=Detail}}</ref>

Vàng rất ổn định và có giá trị tới mức nó luôn được thu lại và tái sử dụng. Không có việc tiêu thụ vàng thực sự theo nghĩa kinh tế; việc lưu giữ vàng vẫn là điều thiết yếu khi quyền sở hữu chuyển từ bên này qua bên khác.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.lewrockwell.com/blumen/blumen14.html|tiêu đề= The Myth of the Gold Supply Deficit|ngày truy cập = ngày 30 tháng 3 năm 2009}}</ref>

== Tiêu thụ ==
Tỷ lệ tiêu thụ vàng được sản xuất trên thế giới ước khoảng 50% trong lĩnh vực trang sức, 40% để đầu tư và 10% trong công nghiệp.{{chú thích needed|date=March 2013}}

Cho tới năm 2013, Ấn Độ là nước tiêu thụ vàng nhiều nhất thế giới. Người Ấn Độ mua khoảng 25% lượng vàng của thế giới,<ref>{{Chú thích báo|url=http://www.nakedcapitalism.com/2008/03/indias-love-affair-with-gold-tarnishing.html|title=India's love affair with gold tarnishing|date = ngày 27 tháng 3 năm 2008}}</ref> xấp xỉ 800 tấn mỗi năm. Ấn Độ cũng là nhà nhập khẩu kim loại vàng. Năm 2008 Ấn Độ nhập khẩu khoảng 400 tấn vàng.<ref>{{Chú thích báo|url=http://www.commodityonline.com/news/Gold-Why-China-outbeats-India-in-gold-reserves-17196-3-1.html|title=Gold: Why China outbeats India in gold reserves|date = ngày 26 tháng 4 năm 2009 |publisher=Commodity online}}</ref>

Theo [[Hội đồng Vàng Thế giới]] (World Gold Council), Trung Quốc là nước tiêu thụ vàng nhiều nhất thế giới vào năm 2013 và lần đầu tiên vượt qua Ấn Độ, với mức tiêu thụ của Trung Quốc tăng 32% chỉ trong một năm, trong khi Ấn Độ chỉ tăng 13% và toàn thế giới tăng 21%. Không giống như Ấn Độ, nơi vàng được sử dụng chủ yếu trong ngành kim hoàn, Trung Quốc chủ yếu sử dụng vàng để sản xuất và bán lẻ.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.cnbc.com/id/101422278#. |tiêu đề=It’s official: China overtakes India as top consumer of gold |tác giả=Ansuya Harjani |ngày truy cập = ngày 2 tháng 7 năm 2014}}</ref>

{| style=" text-align:right;" class="wikitable sortable"
|+ Tiêu thụ vàng trang sức theo quốc gia, tính bằng tấn<ref>{{chú thích báo|url=http://www.forexyard.com/en/news/Gold-jewellery-consumption-by-country-2011-02-28T130619Z-FACTBOX|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120112003914/http://www.forexyard.com/en/news/Gold-jewellery-consumption-by-country-2011-02-28T130619Z-FACTBOX|archive-date=ngày 12 tháng 1 năm 2012|title=Gold jewellery consumption by country|date=ngày 28 tháng 2 năm 2011|publisher=Reuters|access-date=ngày 8 tháng 7 năm 2014|url-status=dead|archive-date=2012-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20120112003914/http://www.forexyard.com/en/news/Gold-jewellery-consumption-by-country-2011-02-28T130619Z-FACTBOX}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=http://www.gold.org/investment/research/regular_reports/gold_demand_trends/ |tiêu đề=Gold Demand Trends &#124; Investment &#124; World Gold Council |nhà xuất bản=Gold.org |ngày truy cập = ngày 12 tháng 9 năm 2013}}</ref><ref>{{Chú thích web | url = http://www.gold.org/investment/research/regular_reports/gold_demand_trends/ | tiêu đề = Gold Demand Trends Q2 2015 | tác giả = | ngày = | ngày truy cập = 27 tháng 10 năm 2015 | nơi xuất bản = | ngôn ngữ = }}</ref>
|-
! Quốc gia!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013
|-
| align=left|{{Lá cờ|Ấn Độ}} || 442,37 || 745,70 || 986,3 || 864 || 974
|-
| align=left|{{Lá cờ|Trung Quốc}} || 376,96 || 428,00 || 921,5 || 817,5 || 1.120,1
|-
| align=left|{{Lá cờ|Hoa Kỳ}} || 150,28 || 128,61 || 199,5 || 161 || 190
|-
| align=left|{{Lá cờ|Thổ Nhĩ Kỳ}} || 75,16 || 74,07 || 143 || 118 || 175,2
|-
| align=left|{{Lá cờ|Ả Rập Xê Út}} || 77,75 || 72,95 || 69,1 || 58,5 || 72,2
|-
| align=left|{{Lá cờ|Nga}} || 60,12 || 67,50 || 76,7 || 81,9 || 73,3
|-
| align=left|{{Lá cờ|Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất}} || 67,60 || 63,37 || 60,9 || 58,1 || 77,1
|-
| align=left|{{Lá cờ|Ai Cập}} || 56,68 || 53,43 || 36 ||47,8 || 57,3
|-
| align=left|{{Lá cờ|Indonesia}} || 41,00 || 32,75 || 55 || 52,3 || 68
|-
| align=left|{{Lá cờ|Vương quốc Anh}} || 31,75 || 27,35 || 22,6 || 21,1 || 23,4
|-
| align=left|Các quốc gia khác vùng vịnh Ba Tư || 24,10 || 21,97 || 22 || 19,9 || 24,6
|-
| align=left|{{Lá cờ|Nhật Bản}} || 21,85 || 18,50 || −30,1 || 7,6 || 21,3
|-
| align=left|{{Lá cờ|Hàn Quốc}} || 18,83 || 15,87 || 15,5 ||12,1 || 17,5
|-
| align=left|{{Lá cờ|Việt Nam}} || 15,08 || 14,36 || 100,8 || 77 || 92,2
|-
| align=left|{{Lá cờ|Thái Lan}} || 7,33 || 6,28 || 107,4 || 80,9 || 140,1
|-
| align=left|'''Tổng cộng''' || '''1.508,70''' || '''1.805,6''' || '''3.097,1''' || '''2.770,1''' || '''3.412,8'''
|-
| align=left|''Các quốc gia khác'' || ''251,6'' || ''254,0'' || ''390,4'' || ''393,5'' || ''450,7'' 
|-
| align=left|'''Toàn thế giới''' || '''1.760,3''' || '''2.059,6''' || '''3.487,5'''|| '''3.163,6''' || '''3.863,5'''
|}

== Hoá học ==
Dù vàng là một [[kim loại quý]], nó hình thành nhiều hợp chất. [[Số oxy hóa]] của vàng trong các hợp chất của nó thay đổi từ −1 đến +5, nhưng Au(I) và Au(III) chi phối tính chất hóa học của nó. Au(I), thường được gọi là ion aurơ, là trạng thái oxy hóa phổ biến nhất với các [[phối tử]] mềm như các [[thioether]], [[thiolat]], và [[phosphin]] ba. Các hợp chất Au(I) thường có đặc trưng tuyến tính. Một ví dụ điển hình là [[xyanua hóa vàng|Au(CN)<sub>2</sub><sup>−</sup>]], là hình thức hoà tan của vàng trong khai mỏ. Đáng ngạc nhiên, các phức chất với nước khá hiếm. Các [[vàng halogen]] nhị phân, như [[vàng(I) chloride|AuCl]], tạo nên các chuỗi polyme zíc zắc, một lần nữa thể hiện phối trí tuyến tính tại Au. Đa số thuốc dựa trên vàng là các dẫn xuất Au(I).<ref>{{chú thích tạp chí |author=Shaw III, C. F. |title=Gold-Based Medicinal Agents |journal=Chemical Reviews |year=1999 |volume=99 |issue=9 |pages=2589–2600 |doi=10.1021/cr980431o |pmid=11749494}}</ref>

Au(III) (auric) là một trạng thái oxy hóa phổ biến và được thể hiện bởi [[vàng(III) chloride]], Au<sub>2</sub>Cl<sub>6</sub>. Các trung tâm nguyên tử vàng trong các phức chất Au(III), giống như các hợp chất d<sup>8</sup> khác, nói chung là [[hình học phân tử phẳng vuông|phẳng vuông]], với các liên kết hóa học có các đặc trưng cả cộng hóa trị lẫn ion.

[[Nước cường toan|Aqua regia]], một hỗn hợp 1:3 gồm [[axit nitric]] và [[axit clohydric]], hoà tan vàng. Axit nitric oxy hóa vàng kim loại thành các ion +3, nhưng chỉ với những khối lượng nhỏ, thường không thể phát hiện trong axit tinh khiết bởi trạng thái cân bằng hoá học của phản ứng. Tuy nhiên, các ion bị loại bỏ khỏi trạng thái cân bằng bởi axit clohydric, hình thành các ion AuCl<sub>4</sub><sup>−</sup>, hay [[axit cloroauric]], vì thế cho phép sự tiếp tục oxy hóa.

Một số [[halogen]] tự do phản ứng với vàng.<ref>{{Chú thích sách
| last = Holleman, Wiberg|first =|year = 2001| title = Inorganic Chemistry| edition = 101| publication-place = 
| publisher = Academic Press| isbn = 0123526515| pages = 1286}}</ref> Vàng cũng phản ứng với các dung dịch kiềm của [[kali xyanua]]. Với thủy ngân, nó hình thành một [[hỗn hống]].

=== Các trạng thái oxy hóa ít phổ biến khác ===
Các trạng thái oxy hóa ít phổ biến của vàng gồm −1, +2 và +5.

Trạng thái oxy hóa −1 xảy ra trong các hợp chất có chứa [[ion|anion]] Au<sup>−</sup>, được gọi là auride. Ví dụ, [[caesi]] auride (CsAu), kết tinh theo kiểu [[caesi chloride]].<ref name="relativist_Au_Pt">{{chú thích tạp chí|title = Effects of relativistic motion of electrons on the chemistry of gold and platinum|first = Martin|last = Jansen|journal = Solid State Sciences|volume = 7|issue = 12|year = 2005|doi = 10.1016/j.solidstatesciences.2005.06.015|pages = 1464–1474}}</ref> Các auride khác gồm các auride của [[rubiđi|Rb]]<sup>+</sup>, [[kali|K]]<sup>+</sup>, và tetramethylammoni (CH<sub>3</sub>)<sub>4</sub>N<sup>+</sup>.<ref name="Holleman">Holleman, A. F.; Wiberg, E. "Inorganic Chemistry" Academic Press: San Diego, 2001. ISBN 0-12-352651-5.</ref>

Các hợp chất vàng(II) thường [[nghịch từ]] với các liên kết Au–Au như [Au(CH<sub>2</sub>)<sub>2</sub>P(C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>)<sub>2</sub>]<sub>2</sub>Cl<sub>2</sub>. Sự bay hơi của một dung dịch {{chem|Au(OH)|3}} trong {{chem|H|2|SO|4}} cô đặc tạo ra các tinh thể đỏ của vàng(II) sulfat, {{chem|AuSO|4}}. Ban đầu được cho là một hợp chất có hoá trị hỗn hợp, nó đã được chứng minh có chứa một số cation {{chem|Au|2|4+}}.<ref>{{chú thích tạp chí|doi=10.1002/1521-3749(200109)627:9<2112::AID-ZAAC2112>3.0.CO;2-2|author=Wickleder, Mathias S.|year=2001|title=AuSO4: A True Gold(II) Sulfate with an Au4+2 Ion|journal=Journal of Inorganic and General Chemistry |volume=627|pages=2112–2114}}</ref><ref>{{Chú thích sách
| title = Handbook of chalcogen chemistry: new perspectives in sulfur, selenium and tellurium
| author = Wickleder, Mathias S. 
| editor = Francesco A. Devillanova
| publisher = Royal Society of Chemistry
| year = 2007
| isbn = 0854043667
| pages = 359–361|url=http://books.google.com/books?id=IvGnUAaSqOsC&pg=PA359
}}</ref> Một phức chất vàng(II) đáng chú ý, và chính thống là cation [[tetraxenon vàng(II)]], có chứa [[xenon]] như một phối tử, được tìm thấy trong [AuXe<sub>4</sub>](Sb<sub>2</sub>F<sub>11</sub>)<sub>2</sub>.<ref>{{chú thích tạp chí |author=Seidel, S.; Seppelt, K. |title=Xenon as a Complex Ligand: The Tetra Xenono Gold(II) Cation in AuXe<sub>4</sub><sup>2+</sup>(Sb<sub>2</sub>F<sub>11</sub><sup>−</sup>)<sub>2</sub> |journal=Science |year=2000 |volume=290 |issue=5489 |pages=117–118 |doi=10.1126/science.290.5489.117 |pmid=11021792}}</ref>

[[Vàng pentaflorua]] và anion dẫn xuất của nó, {{chem|AuF|6|-}}, là ví dụ duy nhất về vàng(V), trạng thái oxy hóa cao nhất được kiểm tra.<ref>{{chú thích tạp chí |author=Riedel, S.; Kaupp, M. |title=Revising the Highest Oxidation States of the 5d Elements: The Case of Iridium(+VII) |journal=Angewandte Chemie International Edition |year=2006 |volume=45 |issue=22 |pages=3708–3711 |doi=10.1002/anie.200600274}}</ref>

Một số hợp chất vàng thể hiện ''[[tính ái vàng|liên kết ái vàng]]'', miêu tả khuynh hướng của các ion vàng phản ứng ở các khoảng cách quá xa để là một liên kết Au–Au thông thường nhưng ngắn hơn khoảng cách [[Lực Van der Waals force|liên kết van der Waals]]. Tương tác được ước tính có thể so sánh về độ mạnh với [[liên kết hydro]].

=== Các hợp chất hoá trị hỗn hợp ===
Các hợp chất cụm được định nghĩa rõ có rất nhiều.<ref name=Holleman/> Trong những trường hợp đó, vàng có một trạng thái oxy hóa phân đoạn. Một ví dụ đại diện là loại tám mặt {Au[<nowiki/>[[Triphenylphosphin|P(C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>)<sub>3</sub>]]]}<sub>6</sub><sup>2+</sup>. Các hợp chất [[vàng chalcogenua]], như vàng sulfide, có đặc trưng là có các lượng tương đương của Au(I) và Au(III).

== Hợp chất vàng ==
Vàng là một kim loại hầu như không phản ứng với hóa chất, nên hợp chất của vàng được tạo thành trong những dung dịch hoặc những điều kiện đặc biệt.

=== Hợp chất của vàng ===

==== Hợp chất vô cơ ====

==== Hợp chất hữu cơ ====

* '''Auranofin:  C<sub>20</sub>H<sub>35</sub>AuO<sub>9</sub>PS<sup>+</sup>'''

''Bài chi tiết: ''Wikipedia tiếng Anh: '''[[Auranofin]]'''

Wikipedia tiếng Việt: '''[[Auranofin]]'''

* '''Aurothioglucose:''' AuSC<sub>6</sub>H<sub>11</sub>O<sub>5</sub>

''Bài chi tiết: ''Wikipedia tiếng Anh: '''[[Aurothioglucose]]'''

Wikipedia tiếng Việt: '''[[Aurothioglucose]]'''

* '''Sodium aurothiomalate:''' AuSC<sub>6</sub>H<sub>11</sub>O<sub>5</sub>

''Bài chi tiết: ''Wikipedia tiếng Anh: '''[[Sodium aurothiomalate]]'''

Wikipedia tiếng Việt: '''[[Natri aurothiomalate]]'''

== Độc tính ==
Kim loại (nguyên tố) vàng nguyên chất không độc và không gây kích thích khi ăn vào<ref>{{Chú thích web|tiêu đề=Gold MSDS|url=http://www.espi-metals.com/msds's/gold.htm|nhà xuất bản=Electronic Space Products International|tác giả=Dierks, S |tháng=May|năm=2005}}</ref> và thỉnh thoảng được dùng để trang trí thực phẩm dưới dạng [[vàng lá]] hoặc vẩy vàng. Vàng kim loại cũng là một thành phần của các loại đồ uống có cồn [[Goldschläger]], [[Gold Strike (đồ uống)|Gold Strike]], và [[Goldwasser]]. Vàng kim loại đã được cho phép như một [[phụ gia thực phẩm]] tại EU ([[số E|E175]] trong [[Codex Alimentarius]]). Dù ion vàng độc, việc chấp nhận kim loại vàng như một phụ gia thực phẩm bởi tính chất trơ tương đối với hoá học của nó, và khả năng chống ăn mòn hay biến thành một loại muối hoà tan (các hợp chất vàng) bởi bất kỳ một quá trình hoá học nào đã được biết có thể xảy ra bên trong cơ thể người.

Các hợp chất hoà tan ([[các muối vàng]]) như [[gold(I,III) chloride|gold chloride]] độc hại với gan và thận. Các muối cyanide thông thường của vàng như vàng cyanide kali, được dùng trong việc mạ điện, độc hại cả về tình chất cyanide cả về hàm lượng vàng có trong nó. Đó là những trường hợp hiếm về ngộ độc vàng nguy hiểm từ vàng cyanide kali.<ref>{{chú thích tạp chí|author =Wright, I. H.; Vesey, C. J.|year = 1986|title = Acute poisoning with gold cyanide|journal =Anaesthesia|volume =41|issue = 79| pages = 936–939|doi = 10.1111/j.1365-2044.1986.tb12920.x}}</ref><ref>{{chú thích tạp chí|author = Wu, Ming-Ling; Tsai, Wei-Jen; Ger, Jiin; Deng, Jou-Fang; Tsay, Shyh-Haw; Yang, Mo-Hsiung.|journal = Clinical toxicology|year = 2001|volume = 39|issue = 7|pages = 739–743|title = Cholestatic Hepatitis Caused by Acute Gold Potassium Cyanide Poisoning|doi = 10.1081/CLT-100108516|pmid = 11778673}}</ref> Ngộ độc vàng có thể được chữa trị bằng một [[liệu pháp chelation]] với một tác nhân như [[Dimercaprol]].

Vàng kim loại đã được bầu là [[Chất gây dị ứng của Năm]] năm 2001 bởi American Contact Dermatitis Society. Dị ứng do tiếp xúc với vàng hầu hết ảnh hưởng tới phụ nữ.<ref>[http://www.entrepreneur.com/tradejournals/article/149265914.html Henna tattoo ingredient is Allergen of the Year.(Clinical Rounds)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110710194220/http://www.entrepreneur.com/tradejournals/article/149265914.html |date = ngày 10 tháng 7 năm 2011}}. Truy cập Sept 17, 2009.</ref> Dù vậy, vàng là một chất gây dị ứng do tiếp xúc không mạnh, so với các kim loại như [[niken|nickel]].<ref>{{Chú thích báo|url=http://www.highbeam.com/doc/1G1-176478357.html|title=Ubiquitous nickel wins skin contact allergy award for 2008|date=ngày 15 tháng 2 năm 2008|author=Brunk, Doug|access-date = ngày 28 tháng 5 năm 2010 |archive-date = ngày 24 tháng 6 năm 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110624033428/http://www.highbeam.com/doc/1G1-176478357.html}}</ref>

== Giá cả==
[[Tập tin:Gold price in USD.png|nhỏ|250px|Giá vàng trên troy ounce theo USD từ năm 1960 và theo US$ danh nghĩa và có điều chỉnh lạm phát theo US$ năm 2008.]]
Như mọi kim loại quý khác, vàng được tính theo [[trọng lượng troy]] và bằng [[gam]]. Khi nó kết hợp với các kim loại khác, thuật ngữ ''[[kara (đơn vị)|kara]]'' hay ''karat'' được sử dụng để chỉ hàm lượng vàng có bên trong, với 24 kara là vàng nguyên chất và các tỷ lệ thấp hơn thể hiện bằng các con số thấp hơn. Độ tinh khiết của một [[thỏi vàng]] hay đồng xu vàng cũng có thể được thể hiện bằng một con số thập phân từ 0 tới 1, được gọi là [[tuổi vàng theo phần nghìn]], như 0,995 là rất tinh khiết.

Giá vàng được xác định qua giao dịch tại các thị trường vàng và [[phái sinh (tài chính)|phái sinh]], nhưng một quy trình được gọi là [[Định giá Vàng]] tại [[Luân Đôn]], bắt đầu từ tháng 9 năm 1919, cung cấp một giá chuẩn cho ngành công nghiệp. Việc định giá vào buổi chiều được đưa ra năm 1968 để cung cấp giá vàng khi các thị trường Mỹ mở cửa.

Trong lịch sử [[Đúc tiền|tiền xu]] vàng được sử dụng rộng rãi làm tiền tệ; khi [[tiền giấy]] xuất hiện, nó thường là một [[chứng nhận]] có thể chuyển đổi sang đồng xu vàng hay nén vàng. Trong một hệ thống kinh tế được gọi là [[bản vị vàng]], một [[trọng lượng biểu kiến|trọng lượng]] vàng nào đó sẽ được lấy làm tên đơn vị tiền tệ. Trong một giai đoạn dài, chính phủ Hoa Kỳ quy định giá trị của đồng dollar Mỹ để một [[trọng lượng troy|troy ounce]] tương đương với $20,67 ($664,56/kg), nhưng vào năm 1934 đồng dollar bị phá giá xuống còn $35,00 trên troy ounce ($1.125,27/kg). Tới năm 1961, nước Mỹ đã không còn khả năng duy trì giá này nữa, và một nhóm các ngân hàng Mỹ và châu Âu đồng ý thao túng thị trường để ngăn chặn sự [[phá giá|phá giá tiền tệ]] hơn nữa trước nhu cầu đang gia tăng với vàng.

[[Tập tin:Goldkey logo removed.jpg|nhỏ|trái|[[Thỏi vàng]] 1 kg của Thụy Sĩ]]
Ngày 17 tháng 3 năm 1968, các bối cảnh kinh tế đã gây nên sự sụp đổ của khối thị trường vàng, và một mô hình giá hai tầng được hình thành theo đó vàng vẫn được dùng để quy định các tài khoản quốc tế ở mức cũ $35,00 trên troy ounce ($1.130/kg) nhưng giá vàng trên thị trường tư nhân được cho phép biến động; hệ thống giá hai tầng này đã bị huỷ bỏ vào năm 1975 khi giá vàng được để theo mức của thị trường tự do. Các [[Ngân hàng trung ương]] vẫn giữ [[Dự trữ vàng chính thức|dự trữ vàng]] lịch sử như một sự [[lưu trữ giá trị]] dù mức độ nói chung đã sụt giảm. Dự trữ vàng lớn nhất trên thế giới là kho dự trữ của [[Cục Dự trữ Liên bang (Hoa Kỳ)|Ngân hàng Dự trữ Liên bang Mỹ]] tại [[Thành phố New York|New York]], nắm giữ khoảng 3%<ref name='ISAMPE 2006-11-22'>{{Chú thích web | url = http://sinai.apphy.u-fukui.ac.jp/gcj/publications/gold/gold.pdf | url lưu trữ = https://web.archive.org/web/20120127152357/http://sinai.apphy.u-fukui.ac.jp/gcj/publications/gold/gold.pdf | ngày lưu trữ = 2012-01-27 | tiêu đề = The hidden beauty of gold | ngày truy cập = ngày 10 tháng 5 năm 2011 | họ = Hitzer | tên = Eckhard | author2 = Perwass, Christian | ngày tháng = ngày 22 tháng 11 năm 2006 | work = Proceedings of the International Symposium on Advanced Mechanical and Power Engineering 2007 (ISAMPE 2007) between Pukyong National University (Korea), University of Fukui (Japan) and University of Shanghai for Science and Technology (China), 22–25/11/2006, do Đại học Fukui (Nhật Bản) chủ trì, tr. 157–167. (Hình 15, 16, 17, 23 sửa lại.) |url-status=live }}</ref> lượng vàng từng được khai thác, xấp xỉ lượng vàng chứa trong [[Kho vàng thỏi Hoa Kỳ]] tại [[Fort Knox]].

Năm 2005 [[Hội đồng Vàng Thế giới]] ước tính tổng nguồn cung thế giới là 3.859 tấn và nhu cầu là 3.754 tấn, với thặng dư cung 105 tấn.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.gold.org/value/stats/statistics/gold_demand/index.html|tiêu đề=World Gold Council > value > research & statistics > statistics > supply and demand statistics|ngày truy cập=ngày 22 tháng 7 năm 2006|archive-date=2006-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20060719111349/http://www.gold.org/value/stats/statistics/gold_demand/index.html|url-status=dead}}</ref>

Từ năm 1968 giá vàng đã thay đổi mạnh, từ mức cao $850/oz ($27.300/kg) ngày 21 tháng 1 năm 1980, xuống mức thấp $252,90/oz ($8.131/kg) ngày 21 tháng 6 năm 1999 (Định giá Vàng Luân Đôn).<ref>[http://kitco.com/LFgif/au75-pres.gif Kitco.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180714081628/http://www.kitco.com/LFgif/au75-pres.gif |date=2018-07-14 }}, Gold - London PM Fix 1975 - nay (GIF), Tra cứu 22-07-2006.</ref> Giai đoạn từ năm 1999 tới năm 2001 đánh dấu "[[Đáy Brown]]" sau một [[thị trường giá giảm]] kéo dài 20 năm.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/politics/article1655001.ece |ngày lưu trữ=2008-05-11 |ngày truy cập=2010-05-28 |tiêu đề=Goldfinger Brown's £2 billion blunder in the bullion market, The Times, 15-04-2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080511163250/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/politics/article1655001.ece |url-status=dead }}</ref> Giá đã tăng lên nhanh chóng từ năm 1991, nhưng đỉnh cao năm 1980 mãi tới ngày 3 tháng 1 năm 2008 mới bị vượt qua khi mức giá mới $865,35 trên [[trọng lượng troy|troy ounce]] được thiết lập (Định giá Vàng Luân Đôn buổi sáng).<ref name="LBMA statistics">{{Chú thích web |url=http://www.lbma.org.uk/2008dailygold.htm |tiêu đề=LBMA statistics |nhà xuất bản=Lbma.org.uk |ngày tháng=ngày 31 tháng 12 năm 2008 |ngày truy cập=ngày 5 tháng 4 năm 2009 |archive-date = ngày 10 tháng 2 năm 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090210035134/http://lbma.org.uk/2008dailygold.htm }}</ref> Một mức giá kỷ lục khác được lập ngày 17 tháng 3 năm 2008 ở mức $1.023,50/oz ($32.900/kg)(Định giá Vàng Luân Đôn buổi sáng).<ref name="LBMA statistics"/> Mùa thu năm 2009, các thị trường vàng tiếp tục đi vào giai đoạn tăng giá vì sự gia tăng nhu cầu và sự suy yếu của đồng dollar Mỹ. Ngày 2 tháng 12 năm 2009, Vàng vượt qua ngưỡng quan trọng ở mức US$1.200 trên ounce và đóng cửa ở mức $1.215.<ref>{{Chú thích web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/8390779.stm |tiêu đề=Gold hits yet another record high |nhà xuất bản=BBC News |ngày tháng = ngày 2 tháng 12 năm 2009 |ngày truy cập = ngày 6 tháng 12 năm 2009}}</ref> Giá vàng tiếp tục tăng mạnh và đạt tới những kỷ lục mới trong tháng 5 năm 2010 sau khi cuộc khủng hoảng nợ ở Liên minh châu Âu khiến giới đầu tư đổ xô vào mua vàng như một tài sản an toàn.<ref>{{Chú thích web |url=http://online.wsj.com/article/BT-CO-20100511-717954.html?mod=WSJ_latestheadlines |ngày truy cập=2010-05-28 |tựa đề=Bản sao đã lưu trữ |archive-date=2010-05-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100514142122/http://online.wsj.com/article/BT-CO-20100511-717954.html?mod=WSJ_latestheadlines |url-status=dead }}</ref><ref>{{Chú thích web | url = http://www.marketwatch.com/story/gold-prices-resume-rise-as-eu-plan-pondered-2010-05-11?reflink=MW_news_stmp | tiêu đề = Gold futures hit closing record as investors fret rescue deal | tác giả = | ngày = | ngày truy cập = 27 tháng 10 năm 2015 | nơi xuất bản = | ngôn ngữ = }}</ref>

Từ tháng 4 năm 2001 giá vàng đã tăng gấp ba so với đồng dollar Mỹ, dẫn tới suy đoán rằng [[thị trường giá giảm muôn thuở]] từ lâu này đã chấm dứt và một [[thị trường giá tăng]] đã quay trở lại.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.ameinfo.com/75511.html |tiêu đề=Gold starts 2006 well, but this is not a 25-year high! &#124; Financial Planning |nhà xuất bản=Ameinfo.com |ngày truy cập=ngày 5 tháng 4 năm 2009 |archive-date=2009-03-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090321064338/http://www.ameinfo.com/75511.html |url-status=dead }}</ref>
Trong quý 3 của năm 2011, thị trường vàng thế giới lại chứng kiến một đợt tăng giá của vàng do sự suy yếu của kinh tế Mỹ và khu vực đồng Euro. Giá vàng lập kỷ lục lên đến gần $1.900/oz.

== Tính biểu tượng ==
[[Tập tin:GoldBarAtGrandEmperorCasino.JPG|nhỏ|Những thỏi vàng tại sòng bạc Emperor ở Ma Cao]]
Trong suốt các thời kỳ lịch sử của nhiều xã hội vàng luôn được đánh giá cao. Đi cùng với nó vàng luôn có một ý nghĩa biểu tượng mạnh liên kết chặt chẽ với các giá trị cao nhất trong các xã hội. Vàng có thể biểu tượng cho quyền lực, sự giàu có, sự nhiệt tình, hạnh phúc, tình yêu, hy vọng, sự lạc quan, thông minh, công lý, cân bằng, sự hoàn hảo, mùa hè, mùa thu hoạch và mặt trời.

Các thành tựu vĩ đại của con người thường được trao tặng bằng vàng, dưới hình thức các [[huy chương vàng]], các [[cúp]] và vật trang trí khác màu vàng. Những người giành chiến thắng trong các sự kiện thể thao và những cuộc thi được xếp hạng khác thường được trao huy chương vàng (ví dụ, [[Olympic Games]]). Nhiều giải thưởng như [[Giải Nobel]] cũng được làm bằng vàng. Những bức tượng và giải thưởng khác được thể hiện bằng vật liệu vàng hay được [[mạ vàng]] (như [[Giải Oscar]], [[Giải Quả cầu Vàng]], [[Giải Emmy]], [[Cành Cọ Vàng]], và [[Giải thưởng Viện hàn lâm Phim ảnh Anh]]).

[[Aristoteles|Aristotle]] trong các cuốn sách của mình đã sử dụng tính biểu tượng của vàng khi đề cập tới cái mà hiện thường được nhận thức là "[[trung bình vàng (triết học)|trung bình vàng]]". Tương tự, vàng gắn liền với các nguyên tắc hoàn hảo hay thần thánh, như trong trường hợp của [[Phi]], thỉnh thoảng được gọi là "[[tỷ lệ vàng]]".

Vàng thể hiện giá trị to lớn. Những người được tôn trọng được đối xử với quy tắc có giá trị nhất, "[[quy tắc vàng]]". Một công ty có thể trao cho các khách hàng quan trọng nhất của mình các "thẻ vàng" hay biến họ thành các "thành viên vàng". Chúng ta đề cao các khoảnh khắc yên tĩnh và vì thế chúng ta nói: "im lặng là vàng". Trong thần thoại Hy Lạp có "[[bộ lông cừu vàng]]".

Vàng còn gắn liền với sự sáng suốt của tuổi tác và sự thành thục. [[Lễ kỷ niệm ngày cưới]] lần thứ 50 là đám cưới vàng. Những năm tháng quý giá đó của chúng ta thỉnh thoảng được gọi là "những năm tháng vàng". Đỉnh cao của một nền văn minh được gọi là "[[thời đại vàng son]]".

Trong [[Kitô giáo]] vàng thỉnh thoảng được liên kết với những thái cực của sự quỷ quái nhất và sự thánh thiện tối cao. Trong [[Sách Xuất Hành]], con bò vàng là một biểu tượng của sự [[thờ ngẫu tượng]]. Trong [[Sách Khải Huyền]], [[Abraham]] được miêu tả có nhiều vàng và [[bạc]], và Moses được dạy che phủ [[Nắp Xá Tội]] của [[Hòm Giao Ước]] bằng vàng nguyên chất. Trong nghệ thuật Kitô giáo các [[Quầng hào quang (hình tượng tôn giáo)|quầng hào quang]] của [[Chúa Giêsu]], [[Maria|Đức Mẹ]] và các vị [[Thánh (Kitô giáo)|thánh]] đều bằng vàng.

Các vị vua thời Trung Cổ lên ngôi dưới các dấu hiệu của [[xức dầu|dầu thánh]] và một vương miện vàng, vương miện thể hiện ánh sáng chiếu vĩnh cửu của thiên đường và vì thế một vị vua Kitô giáo là người nắm chính quyền theo ý nguyện của thần thánh. [[Nhẫn cưới]] từ lâu đã được làm bằng vàng. Nó tồn tại lâu dài và không bị ảnh hưởng bởi thời gian và có thể mang tính biểu tượng của lời thề nguyền bất tử trước chúa và/hay Mặt Trời và Mặt Trăng và sự biểu thị hoàn hảo của hôn nhân. Trong [[Chính Thống giáo Đông phương]], các cặp vợ chồng kết hôn được trao một vương miện vàng trong buổi lễ, một sự pha trộn các nghi lễ biểu tượng.

Trong văn hoá đại chúng vàng có nhiều ý nghĩa nhưng nổi bật nhất nó liên hệ với các ý nghĩa như tốt hay vĩ đại, như trong các câu: "có một trái tim vàng", "thời khắc vàng" và "chú bé vàng" v.v. Vàng vẫn duy trì được vị thế của nó như một biểu tượng của sự giàu có và thông qua nó, trong nhiều xã hội, là sự thành công.

== Biểu tượng quốc gia ==
Năm 1965, Cơ quan lập pháp [[California]] đã định danh vàng là "Khoáng vật bang và biểu tượng khoáng vật học".<ref>[http://www.leginfo.ca.gov/cgi-bin/displaycode?section=gov&group=00001-01000&file=420-429.8 California Government Code selection 420-429.8] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090628233244/http://www.leginfo.ca.gov/cgi-bin/displaycode?section=gov&group=00001-01000&file=420-429.8 |date=2009-06-28 }} (xem § 425.1)</ref>

Năm 1968, Cơ quan lập pháp [[Alaska]] gọi tên vàng là "khoáng vật chính thức của bang."<ref>[http://www.legis.state.ak.us/cgi-bin/folioisa.dll/stattx08/query=*/doc/%7B@17998%7D? Alaska Statutes]{{Liên kết hỏng|date = ngày 29 tháng 5 năm 2021 |bot=InternetArchiveBot }} (xem § 44.09.110)</ref>

== Từ nguyên ==
Từ ''vàng'' trong [[tiếng Việt]] bắt nguồn từ từ [[tiếng Hán thượng cổ]] 黃 (có nghĩa là màu vàng).<ref>Mark J. Alves. "Identifying Early Sino-Vietnamese Vocabulary via Linguistic, Historical, Archaeological, and Ethnological Data". ''Bulletin of Chinese Linguistics'', Volume 9, Issue 2, năm 2016, trang 266.</ref> [[Chữ Hán]] 黃 có [[âm Hán Việt]] là ''hoàng''. [[William H. Baxter]] và [[Laurent Sagart]] phục nguyên âm tiếng Hán thượng cổ của từ 黃 là /*N-kʷˤaŋ/. Từ ''vàng'' có nghĩa gốc là chỉ màu vàng, từ nghĩa này đã phát sinh ra nghĩa chuyển chỉ kim loại vàng (vàng có màu vàng).<ref>Mark J. Alves. "Identifying Early Sino-Vietnamese Vocabulary via Linguistic, Historical, Archaeological, and Ethnological Data". ''Bulletin of Chinese Linguistics'', Volume 9, Issue 2, năm 2016, trang 284.</ref>

== Xem thêm ==
{{colbegin|3}}
* [[ChipGold]]
* [[Sùng bái thương mại]]
* [[Tiền tệ vàng số]]
* [[Ủy ban Hành động chống độc quyền Vàng]]
* [[Bong bóng vàng]]
* [[In vân tay vàng]]
* [[Hiệp hội người thăm dò vàng Mỹ]]
* [[Khai mỏ tại Anh La Mã]]
* [[Thăm dò]]
* [[Kỹ thuật La Mã]]
* [[Bạc]]
* [[Kim cương]]
* [[Chì]]
* [[Đồng]]
* [[Kim loại quý]]
{{colend}}

== Tham khảo ==
{{Tham khảo|colwidth=30em}}

== Liên kết ngoài ==
{{thể loại Commons|Gold}}
{{Wiktionary}}
* {{TĐBKVN|3369}}
* {{Britannica|237258|Gold}}
* [http://www.lateralscience.co.uk/gold/auriferous.html ''Getting Gold'' 1898 book] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160612192416/http://www.lateralscience.co.uk/gold/auriferous.html |date=2016-06-12 }}, www.lateralscience.co.uk
* [http://www.epa.gov/epaoswer/other/mining/techdocs/gold.pdf Technical Document on Extraction and Mining of Gold], www.epa.gov
* [http://www.pniok.de/au.htm Picture in the Element collection from Heinrich Pniok] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121029163833/http://www.pniok.de/au.htm |date = ngày 29 tháng 10 năm 2012}}, www.pniok.de
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Au/index.html WebElements.com — Gold] n www.webelements.com
* [http://www.rsc.org/chemistryworld/podcast/element.asp Chemistry in its element podcast] (MP3) from the [[Royal Society of Chemistry]]'s [[Chemistry World]]: [http://www.rsc.org/images/CIIE_Gold_48k_tcm18-118269.mp3 Gold] www.rsc.org

{{Trang sức}}
{{Vật liệu trang sức}}
{{Hợp chất của vàng}}
{{Bảng tuần hoàn thu gọn}}

{{Kiểm soát tính nhất quán}}

[[Thể loại:Vàng| ]]
[[Thể loại:Nguyên tố hóa học]]
[[Thể loại:Chất dẫn điện]]
[[Thể loại:Kim loại quý]]
[[Thể loại:Hợp chất vàng]]
[[Thể loại:Vật liệu nha khoa]]
[[Thể loại:Tài sản]]
[[Thể loại:Khoáng vật hệ lập phương]]
[[Thể loại:Khoáng vật tự sinh]]
[[Thể loại:Biểu tượng California]]
[[Thể loại:Kim loại chuyển tiếp]]