Xem mã nguồn của Nelson Mandela

{{1000 bài cơ bản}}
{{Redirect-distinguish|Mandela|Mandala}}
{{bài cùng tên}}
{{Infobox officeholder 1
| honorific_prefix    = [[His Excellency|Quý Ngài]]
| image               = Nelson Mandela 1994.jpg
| alt                 = Portrait photograph of a 76-year-old President Mandela
| caption             = Mandela ở Washington, D.C., 1994
| office              = Tổng thống Nam Phi
| term_start          = 10 tháng 5 năm 1994
| term_end            = 14 tháng 6 năm 1999
| deputy              = {{plainlist|
* Thabo Mbeki
* F. W. de Klerk
}}
| predecessor         = [[F. W. de Klerk]] {{Nowrap|giữ chức ''[[Chủ tịch Nhà nước Nam Phi|Chủ tịch Nhà nước]]''}}
| successor           = [[Thabo Mbeki]]
| office3             = Chủ tịch Đại hội Dân tộc Phi Châu
| deputy3             = {{plainlist|
* [[Walter Sisulu]]
* Thabo Mbeki
}}
| term_start3         = 7 tháng 7 năm 1991
| term_end3           = 20 tháng 12 năm 1997
| predecessor3        = [[Oliver Tambo]]
| successor3          = Thabo Mbeki
| office4             = Phó Chủ tịch Đại hội Dân tộc Phi Châu
| term_start4         = 25 tháng 6 năm 1985
| term_end4           = 6 tháng 7 năm 1991
| predecessor4        = Oliver Tambo
| successor4          = Walter Sisulu
| office2             = Tổng Thư ký Phong trào không liên kết
| term_start2         = 2 tháng 9 năm 1998
| term_end2           = 14 tháng 6 năm 1999
| predecessor2        = [[Andrés Pastrana Arango]]
| successor2          = Thabo Mbeki
| birth_name          = Rolihlahla Mandela
| birth_date          = {{Birth date|df=y|1918|7|18}}
| birth_place         = [[Mvezo]], [[Liên minh Nam Phi]]
| death_date          = {{death date and age|df=y|2013|12|05|1918|7|18}}
| death_place         = [[Johannesburg]], Nam Phi
| resting_place       = Nghĩa trang Mandela, {{nowrap|[[Qunu]], Đông Cape}}
| party               = [[Đại hội Dân tộc Phi|Đại hội Dân tộc Phi Châu]]
| otherparty          = [[Đảng Cộng sản Nam Phi]]
| spouse              = {{plainlist|
* {{marriage|[[Evelyn Mase|Evelyn Ntoko Mase]]|5 tháng 10 năm 1944|19 tháng 3 năm 1958}}
* {{marriage|[[Winnie Madikizela-Mandela|Winnie Madikizela]]|14 tháng 6 năm 1958|19 tháng 3 năm 1996}}
* {{marriage|[[Graça Machel]]|18 tháng 7 năm 1998}}
}}
| children            = 7, bao gồm {{enum|[[Makgatho Mandela|Makgatho]]|[[Makaziwe Mandela|Makaziwe]]|[[Zenani Mandela-Dlamini|Zenani]]|[[Zindzi Mandela|Zindziswa]]|[[Josina Z. Machel|Josina]] (con gái kế)}}
| alma_mater          = {{plainlist|
* [[Đại học Fort Hare]]
* [[Đại học London]]
* [[Đại học Nam Phi]]
* [[Đại học Witwatersrand]]
}}
| occupation          = {{flatlist|
* Chính khách
* luật sư
* nhà hoạt động
* nhà từ thiện
}}
| website             = {{official website|nelsonmandela.org|name=Quỹ Mandela}}
| signature           = Nelson Mandela Signature.svg
| nickname            = {{flatlist|
* [[Madiba]]
* Dalibunga
}}
| known_for           = Phản kháng chế độ Apartheid
| awards              = {{plainlist|
* [[Giải Sakharov]] (1988)
* [[Bharat Ratna]] (1990)
* [[Nishan-e-Pakistan]] (1992)
* [[Giải Nobel Hòa bình]] (1993)
* [[Giải thưởng Hòa bình Quốc tế Lenin|Giải Lenin Hòa binh]] (1990)
* [[Huân chương Tự do Tổng thống]] (2002)
* ''([[Danh sách giải thường và danh dự của Nelson Mandela|thêm...]])''
}}
| module              = {{Infobox writer | embed=yes
| notableworks     = ''[[Long Walk to Freedom]]''
}}
| module2             = 
}}
<!-- Giới thiệu cơ bản; tên, ngày sinh, lý do nổi tiếng -->
'''Nelson Rolihlahla Mandela''' ({{IPA-xh|xolíɬaɬa mandɛ̂ːla}}; <small>phiên âm [[tiếng Việt]]</small>: '''Nen-xơn Man-đê-la'''; 18 tháng 7 năm 1918&nbsp;– 5 tháng 12 năm 2013) là một nhà hoạt động chống [[apartheid]] người Nam Phi và là [[Tổng thống Nam Phi|tổng thống đầu tiên của Nam Phi độc lập]] từ năm 1994 đến năm 1999. Ông là nguyên thủ da màu đầu tiên của quốc gia này được tiến cử dân chủ [[Phổ thông đầu phiếu|đại nghị hoàn toàn]]. [[Nhiệm kỳ tổng thống của Nelson Mandela|Chính phủ của ông]] chú trọng dỡ bỏ chế độ phân biệt đối xử apartheid bằng các chính sách bồi dưỡng [[Giải quyết xung đột|sự hòa giải]] chủng tộc. Về [[ý thức hệ]] chính trị, ông tin tưởng [[chủ nghĩa dân tộc Châu Phi]] và [[chủ nghĩa xã hội]]. Từ năm 1991 tới năm 1997, ông giữ chức chủ tịch Đảng [[Đại hội Dân tộc Phi]] (ANC).

<!-- Đầu đời và hoạt động cách mạng -->
Mandela sinh thành trong gia đình [[người Xhosa|dân tộc Xhosa]] thuộc dòng dõi quý tộc [[người Thembu|Thembu]] ở [[Mvezo]], [[Liên minh Nam Phi]]. Ông học luật tại [[Đại học Fort Hare]] và [[Đại học Witwatersrand]], trước khi hành nghề luật sư tại [[Johannesburg]]. Ở đây, ông bị cuốn vào phong trào chính trị [[chống thực dân]] và ủng hộ chủ nghĩa dân tộc Châu Phi, gia nhập ANC vào năm 1943 và đồng sáng lập [[Liên đoàn Thanh niên Đại hội Dân tộc Phi|Liên đoàn Thanh niên]] vào năm 1944. Sau khi chính phủ toàn da trắng của [[National Party (South Africa)|Đảng Quốc dân]] thiết lập apartheid, một hệ thống [[phân chia chủng tộc]] có lợi cho [[Người Nam Phi da trắng|công dân da trắng]], Mandela và ANC nguyện thề sẽ lật đổ chế độ này. Ông được bổ nhiệm làm lãnh đạo chi bộ [[Transvaal (tỉnh)|Transvaal]] của ANC, trở nên nổi danh vì tham gia [[Chiến dịch Phản kháng]] năm 1952 và [[Đại hội Nhân dân (1955)|Đại hội Nhân dân]] năm 1955. Ông liên tục bị bắt giữ vì các hành vi [[xúi giục nổi loạn]], thậm chí phải hầu tòa vào năm 1956 nhưng may mắn thoát tội. Chịu ảnh hưởng của [[chủ nghĩa Marx]], ông đã bí mật tham gia [[Đảng Cộng sản Nam Phi]] (SACP) lúc bấy giờ bị cấm. Tuy ban đầu chỉ kêu gọi biểu tình kiềm chế và ôn hoà, song sau khi liên kết với SACP, ông đã đồng sáng lập nhóm dân quân [[uMkhonto we Sizwe]] vào năm 1961 và dẫn đầu một chiến dịch [[phá hoại]] chống chính phủ đương thời. Mandela bị bắt giữ vào năm 1962; tại [[Phiên tòa Rivonia]], ông bị kết án tù chung thân vì tội danh mưu toan lật đổ nhà nước.

<!-- Giam cầm và chính phủ của Mandela -->
Mandela thụ án 27 năm trong ba nhà tù, lần lượt ở [[Đảo Robben]], [[Nhà tù Pollsmoor]] và [[Nhà tù Victor Verster]]. Vì áp lực từ trong nước và quốc tế, cũng như sự e sợ trước nguy cơ bùng nổ một cuộc nội chiến sắc tộc, Tổng thống [[F. W. de Klerk]] thả ông vào năm 1990. Mandela và de Klerk sau đó bắt tay hướng đến đàm phán chấm dứt apartheid. Nhờ nỗ lực ấy, Mandela và Đảng ANC đã giành chiến thắng trong [[1994 South African general election|cuộc tổng tuyển cử đa chủng tộc vào năm 1994]]. Dẫn đầu [[Chính phủ Thống nhất Quốc dân (Nam Phi)|chính phủ liên minh cởi mở]] cùng bản [[Hiến pháp Nam Phi|hiến pháp mới]], Mandela liên tục nhấn mạnh sự hòa giải giữa các nhóm chủng tộc trong đất nước và lập ra [[Ủy ban Sự thật và Hòa giải]] để điều tra các vụ xâm hại [[nhân quyền]] trong quá khứ. Về chính sách kinh tế, Mandela vẫn bám lấy khung sườn [[tự do kinh tế]] của chính phủ tiền nhiệm; ngoài ra, ông cũng giới thiệu các biện pháp khuyến khích [[cải cách ruộng đất]], [[xóa đói giảm nghèo]] và mở rộng các dịch vụ an sinh xã hội. Trên trường quốc tế, Mandela từng là người điều đình trong [[vụ xét xử chuyến bay 103 của Pan Am]] và tổng thư ký của [[Phong trào không liên kết]] từ năm 1998 đến năm 1999. Ông khước từ lên làm tổng thống nhiệm kỳ hai, nhường vinh dự đó cho cấp phó là [[Thabo Mbeki]]. Cuối đời, ông trở thành nhà chính trị lão thành, vận động người dân ủng hộ xóa đói giảm nghèo và diệt trừ [[HIV/AIDS]] thông qua [[Quỹ Nelson Mandela]].

<!-- Đón nhận và di sản -->
Từ lúc bình sinh, Mandela đã là một nhân vật gây nhiều tranh cãi: những người [[Chính trị cánh hữu|hữu khuynh]] tố cáo ông là khủng bố cộng sản, trong khi những người [[cực tả]] phê phán ông còn quá nóng vội trong việc đàm phán hòa bình với giới ủng hộ arpetheid. Dẫu vậy, cộng đồng quốc tế vẫn công nhận công lao cao cả của ông trong việc chấm dứt chế độ phân biệt chủng tộc. Được coi là biểu tượng của tinh thần dân chủ và [[công bằng xã hội]], ông đã vinh dự nhận hơn 250 giải thưởng, bao gồm  [[Giải Nobel Hòa bình]] danh giá. Nhân dân Nam Phi đặc biệt mến mộ ông, thường gọi trìu mến ông bằng cái tên bộ lạc Thembu là Madiba, và kính cẩn tôn xưng ông như "[[Cha già dân tộc]]".

== Đầu đời ==
=== Tuổi thơ: 1918–1934 ===
Nelson Mandela chào đời ngày 18 tháng 7 năm 1918 tại ngôi làng Mvezo ở [[Umtata]], hồi ấy là Tỉnh Cape thuộc Nam Phi. Tên khai sinh của ông là Rolihlahla, một danh từ [[tiếng Xhosa]] có nghĩa đen là "kéo cành cây" và được hiểu thông tục là "kẻ gây rối", song về sau thì ông thường được biết đến với cái tên bộ lạc Madiba. Cụ nội của Nelson, Ngubengcuka, là quân chủ cai trị [[Vương quốc Thembu]] trong Lãnh thổ [[Transkei]], nay là tỉnh [[Đông Cape]] của Nam Phi. Một trong những người con trai của Ngubengcuka, Mandela, là ông nội của Nelson. Vì Mandela là con của vua với bà vợ từ tộc Ixhiba, một "Gia tộc Tay trái", hậu duệ thuộc chi nhánh của ông trong hoàng tộc không có quyền hưởng ngai vàng, song vẫn được nhận vào hội viên hội đồng hoàng gia thừa kế.

Cha của Nelson Mandela, Gadla Henry Mphakanyiswa Mandela (1880–1928), là một tù trưởng địa phương và là hội viện cố vấn quân chủ; ông được bổ nhiệm vào năm 1915, sau khi người tiền nhiệm ông bị kết án tham nhũng bởi một thẩm phán da trắng. Năm 1926, Gadla cũng bị cách chức do tội tham nhũng, song Nelson lại được kể rằng, cha ông mất việc vì dám đứng lên chống đối các yêu sách quá đáng của vị thẩm phán. Là người sùng bái thần [[Qamata]], Gadla lấy tới bốn bà vợ, sinh bốn con trai và chín con gái, sông ở những ngôi làng khác nhau. Mẹ của Nelson là vợ thứ ba của Gadla, Nosekeni Fanny, con gái của Nkedama thuộc Gia tộc Tay phải và một thành viên của bộ lạc amaMpemvu Xhosa.{{Quote box|width=25em|align=left|quote=Không một ai trong [[gia đình Mandela|gia đình tôi]] từng được đi học ... Vào ngày đầu tiên tới trường, giáo viên của tôi, cô Mdingane, đặt cho mỗi bạn học sinh một cái tên tiếng Anh. Đây là thông lệ của người Châu Phi thời ấy và chắc hẳn bắt nguồn từ thiên kiến Anh quốc trong nền giáo dục của bọn tôi. Hôm đó, cô Mdingane đặt cho tôi cái tên Nelson. Tại sao lại lấy tên đó thì tôi chịu.|salign=right |source=—Mandela, 1994{{sfn|Mandela|1994|p=19}} }}

Mandela sau này kể lại rằng, thuở ấu thơ của ông tràn ngập tín ngưỡng và tục kiêng kỵ Xhosa. Ông lớn lên cùng hai chị ruột ở ''[[kraal]]'' của mẹ tại làng [[Qunu]], hằng ngày chăn gia súc và chơi đùa cùng bạn bè ngoài trời. Cha mẹ ông đều mù chữ; song vì là một tín đồ Kitô ngoan đạo, mẹ của Mandela đã gửi ông đến ngôi trường [[Phong trào Giám lý|Giám lý]] địa phương khi ông lên bảy. Sau khi được rửa tội tại đây, giáo viên đã ban cho ông cái tên Anh ngữ "Nelson". Khi Mandela lên chín, cha ông chuyển đến ở Qunu, và qua đời vì một chứng bệnh không xác định mà Mandela tin là bệnh phổi. Cảm thấy "phiêu bạt vô định", ông về sau nói rằng, mình thừa kế "tính nổi loạn đáng tự hào" và "tinh thần công bằng cứng đầu" của cha.

Mẹ của Mandela đưa ông đến [[Mqhekezweni]] để được giám hộ bởi nhiếp chính của Thembu, Jongintaba Dalindyebo, vị tù trưởng mang ơn người cha quá cố của Mandela. Tuy không được gặp mẹ trong một khoảng thời gian rất dài nữa, Mandela cảm thấy rằng Jongintaba và phu nhân Noengland đối xử với ông như con ruột trong nhà, nuôi nấng ông cùng cậu con trai, Justice, và cô con gái, Nomafu.

===Clarkebury, Healdtown, và Fort Hare: 1934–1940===
[[Tập tin:Young Mandela.jpg|nhỏ|trái|upright|Nelson Mandela vào khoảng 1937<ref>[[#mandela1996|Mandela 1996]], trang 16, 17</ref>]]
Để chuẩn bị thừa kế vị trí thành viên Hội đồng Cơ mật của cha mình, năm 1937, Mandela chuyển đến trường Healdtown, ngôi trường tại [[Fort Beaufort]], nơi hầu hết con cháu hoàng tộc Thembu đều đi học.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.historicschools.org.za/view.asp?ItemID=1&tname=tblComponent2&oname=Schools&pg=front&subm=Pilot%20Schools|tiêu đề=Healdtown Comprehensive School|nhà xuất bản=Historic Schools Project: South Africa|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008|archive-date = ngày 18 tháng 7 năm 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110718065753/http://www.historicschools.org.za/view.asp?ItemID=1&tname=tblComponent2&oname=Schools&pg=front&subm=Pilot%20Schools}}</ref> Vào lúc 19 tuổi, ông bắt đầu quan tâm đến bộ môn quyền anh và chạy bộ tại trường.<ref name="port">{{Chú thích sách|url=http://www.nextreads.com/display2.aspx?recid=126238&FC=1|title=Mandela: The Authorized Portrait|author=Mandela, Nelson|publisher=Andrews McMeel Pub|year=2006|isbn=0-7407-5572-2|location=Kansas City, Mo.|page=13|access-date=ngày 26 tháng 5 năm 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20120106210905/http://www.nextreads.com/display2.aspx?recid=126238&FC=1|archive-date=ngày 6 tháng 1 năm 2012|url-status=dead}}</ref>

Vào năm 1939, ông đậu vào học bằng Cử nhân tại [[Trường Đại học Fort Hare]], nơi ông đã gặp [[Oliver Tambo]]. Tambo và Mandela sau này là những người bạn và đồng nghiệp thân thiết. Mandela cũng kết bạn với người bà con [[Kaiser Matanzima|Kaiser ("K.D.") Matanzima]], người thuộc dòng trực hệ của Hữu gia của người Thembu, là người thừa kế ngai vàng Transkei<ref name="mafela">{{Chú thích web|url=http://epress.anu.edu.au/aborig_history/indigenous_biog/mobile_devices/ch08.html|tiêu đề=The revelation of African culture in Long Walk to Freedom|họ=Mafela|tên=Munzhedzi James|ngày tháng=October 2008|work=Indigenous Biography and Autobiography|nhà xuất bản=[[Australian National University]]|ngày truy cập=ngày 18 tháng 7 năm 2009}}</ref>, vì vai trò mà sau đó đã đưa ông đến với chính sách [[Bantustan]]. Chính sự ủng hộ chính sách này của ông và Mandela đã khiến hai người trở thành phe chính trị đối lập.<ref name=port/> Cuối năm thứ nhất, Mandela tham gia vào vụ tẩy chay của [[Hội sinh viên]] nhằm chống lại quy định của trường đại học, và bị buộc phải rời trường [[Fort Hare]] không được trở lại chừng nào ông chưa chấp nhận cuộc bầu cử của vào Hội.<ref>[[#mandela1996|Mandela 1996]], pp. 18-19.</ref> Sau này, lúc ở trong tù, Mandela đã học bằng [[Cử nhân luật]] của [[Chương trình đào tạo từ xa của Đại học Luân Đôn]].

===Tới Johannesburg: 1941–1943===
Một thời gian ngắn sau khi rời Fort Hare, Jongintaba đã thông báo với Mandela và Justice (con của quan nhiếp chính và là người thừa kế ngai vàng) rằng ông đã sắp xếp đám cưới cho cả hai người. Những thanh niên trẻ không vừa lòng với sự sắp đặt này, và quyết định chuyển đến sống ở [[Johannesburg]].<ref name="mandela1996pp10,20">[[#mandela1996|Mandela 1996]], pp. 10, 20.</ref> Khi đến Johannesburg, Mandela xin một chân canh gác tại một khu mỏ.<ref name="NMF">{{Chú thích web|url=http://www.nelsonmandela.org/index.php/memory/views/biography/|tiêu đề=Nelson Mandela Biography - Early Years|nhà xuất bản=Nelson Mandela Foundation|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008|archive-date=2012-03-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20120309024710/http://www.nelsonmandela.org/index.php/memory/views/biography/|url-status=dead}}</ref> Tuy nhiên, ông chủ lập tức đuổi việc Mandela khi hay rằng ông là con nuôi đang chạy trốn của Quan nhiếp chính. Mandela chuyển sang làm tập sự ở một công ty luật tên Witkin, Sidelsky và Edelman, nhờ quen biết với một người bạn và người hướng dẫn, nhân viên địa ốc [[Walter Sisulu]].<ref name="NMF"/> Khi làm việc tại hãng Witkin, Sidelsky và Edelman, Mandela đã hoàn tất tấm bằng Cử nhân hàm thụ của [[Trường Đại học Nam Phi]], sau đó ông học luật tại [[Trường Đại học Witwatersrand]], tại đó ông kết bạn tới bạn học mà sau này là đồng chí chống chủ nghĩa apartheid của ông [[Joe Slovo]], [[Harry Schwarz]] và [[Ruth First]]. Slovo sau này là Bộ trưởng Bộ cư trú, còn Schwarz là Đại sứ Nam Phi tại Hoa Kỳ. Trong thời gian này, ông sống tại thành phố ngoại ô [[Alexandra, Nam Phi|Alexandra]], phía bắc Johannesburg.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.nmcf.co.za/organize.html|tiêu đề=Nelson Mandela Children's Fund - Organise|nhà xuất bản=Nelson Mandela Children's Fund|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008}}{{Liên kết hỏng|date = ngày 14 tháng 5 năm 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>

== Hoạt động cách mạng ==
Sau chiến thắng của [[Đảng Quốc gia (Nam Phi)|Đảng Quốc gia]], ủng hộ chính sách [[phân biệt chủng tộc]] [[apartheid]]<ref>{{Chú thích web|url=http://www.sahistory.org.za/pages/governence-projects/SA-1948-1976/1948-election.htm|tiêu đề=The 1948 election and the National Party Victory|nhà xuất bản=South African History Online|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008}}</ref> của những người [[Afrikaner]], Mandela bắt đầu tham gia tích cực vào hoạt động chính trị. Ông đã lãnh đạo rất thành công trong Chiến dịch Phản đối của ANC năm 1952 và [[Đại hội Nhân dân (1955)|Đại hội Nhân dân]] năm 1955, từ đó thông qua [[Hiến chương Tự do]] là nền tảng cơ bản cho cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa apartheid.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.anc.org.za/ancdocs/history/struggles/defiance.html|tiêu đề=The Defiance Campaign|nhà xuất bản=African National Congress|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008|archive-date = ngày 7 tháng 12 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081207030314/http://www.anc.org.za/ancdocs/history/struggles/defiance.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=http://www.anc.org.za/ancdocs/history/campaigns/cop/index.html|tiêu đề=Congress of the People, 1955|nhà xuất bản=African National Congress|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008|archive-date = ngày 6 tháng 10 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081006123445/http://www.anc.org.za/ancdocs/history/campaigns/cop/index.html|url-status=dead}}</ref> Trong thời gian này, Mandela và luật sư đồng nghiệp [[Oliver Tambo]] điều hành một công ty luật có tên là [[Mandela và Tambo]], nhận bào chữa miễn phí hoặc giá rẻ cho nhiều người da đen thiếu luật sư đại diện.<ref>{{Chú thích sách|last=Callinicos|first=Luli|title=Oliver Tambo: Beyond the Engeli Mountains|publisher=New Africa Books|year=2004|pages=173|isbn=0864866666}}</ref>

[[Mahatma Gandhi]] có ảnh hưởng lớn đến cách thức đấu tranh của Mandela, và cả phương pháp dành thắng lợi của các nhà hoạt động chống chủ nghĩa apartheid các thế hệ sau.<ref>{{Chú thích web|tác giả=Mandela, Nelson|tiêu đề=The Sacred Warrior|work=[[Time 100: The Most Important People of the Century]]|ngày tháng=ngày 3 tháng 1 năm 2000|url=http://www.time.com/time/time100/poc/magazine/the_sacred_warrior13a.html|ngày truy cập=ngày 26 tháng 5 năm 2008|archive-date = ngày 20 tháng 10 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081020031336/http://www.time.com/time/time100/poc/magazine/the_sacred_warrior13a.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{Chú thích sách|title=The Making of a Political Reformer: Gandhi in South Africa, 1893–1914|author= Bhana, Surendra; Vahed, Goolam|year=2005|page=149}}</ref> Mandela đã từng tham dự một hội nghị diễn ra tại New Delhi từ ngày 29-30 tháng 1 năm 2007 đánh dấu 100 năm ngày Gandhi đưa ra thuyết [[satyagraha]] (phản kháng bất bạo động) tại Nam Phi.<ref>{{Chú thích báo|author=Bhalla, Nita|title=Mandela calls for Gandhi's non-violence approach|publisher=[[Reuters]]|date=ngày 29 tháng 1 năm 2007|url=http://www.boston.com/news/world/asia/articles/2007/01/29/mandela_calls_for_gandhis_non_violence_approach/|access-date =ngày 26 tháng 5 năm 2008}}</ref>

Ban đầu, khi kiên trì đường lối [[đấu tranh bất bạo động]], Mandela và 150 người khác bị bắt giam vào ngày 5 tháng 12 năm 1956 và bị buộc tội phản quốc. Sau quá trình xét xử kéo dài từ năm 1956 – 1961, tất cả các bị cáo đều được tuyên [[trắng án]].<ref>{{Chú thích web|url=http://www.anc.org.za/ancdocs/history/mandela/1960s/treason.html|tiêu đề=Nelson Mandela's Testimony at the Treason Trial 1956-60|nhà xuất bản=African National Congress|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008|archive-date = ngày 4 tháng 10 năm 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091004052928/http://www.anc.org.za/ancdocs/history/mandela/1960s/treason.html|url-status=dead}}</ref> Từ năm 1952 – 1959, xuất hiện một lực lượng các nhà hoạt động da đen mới được gọi là những người Toàn Phi đã cản trở các hoạt động của ANC ở khu vực thành phố của người da đen, lực lượng này đòi hỏi phải có các biện pháp quyết liệt hơn nhằm chống lại chế độ của Đảng Quốc gia.<ref name="ANCStatement">{{Chú thích web|url=http://www.anc.org.za/ancdocs/misc/trcall.html|tiêu đề=ANC - Statement to the Truth and Reconciliation Commission|ngày tháng=August 1996|nhà xuất bản=African National Congress|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008|archive-date = ngày 17 tháng 5 năm 2006 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060517232954/http://www.anc.org.za/ancdocs/misc/trcall.html|url-status=dead}}</ref> Những nhà lãnh đạo ANC lúc bấy giờ là [[Albert Luthuli]], [[Oliver Tambo]] và [[Walter Sisulu]] không những cho rằng những người Toàn Phi đang đi quá đà mà còn cảm thấy quyền lãnh đạo của họ đang bị đe dọa.<ref name="ANCStatement"/> Vì thế cánh lãnh đạo của ANC đã củng cố vị thế của mình bằng cách liên minh với các đảng phái chính trị nhỏ của những người Da trắng, Da màu, lẫn Da đỏ nhằm tranh thủ lôi kéo rộng rãi số người ủng hộ hơn phái Toàn Phi.<ref name="ANCStatement"/> Những người Toàn Phi nhạo báng [[Hiến chương Tự do]] trong Hội nghị tại Kliptown năm 1955 vì đảng ANC với số lượng thành viên áp đảo 100.000 người mà chỉ có được một phiếu trong liên minh Đại hội. Bốn trong năm tổng thư ký của các đảng phái tham gia đại hội đều đã ngầm tham gia [[Đảng Cộng sản Nam Phi]] (SACP) tái cơ cấu, gắn liền với chính sách của Moskva.<ref>{{Chú thích sách|last=Shillington|first=Kevin|title=Encyclopedia of African History|publisher=CRC Press|year=2005|pages=1449|isbn=1579582451}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=http://www.anc.org.za/ancdocs/history/charter.html|tiêu đề=The Freedom Charter|nhà xuất bản=African National Congress|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008|archive-date=2008-07-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20080703180122/http://www.anc.org.za/ancdocs/history/charter.html|url-status=dead}}</ref> Đến năm 2003 [[Blade Nzimande]], Tổng thư ký SACP, tiết lộ rằng [[Walter Sisulu]], Tổng thư ký của đảng ANC, cũng đã bí mật gia nhập SACP vào năm 1955<ref>{{Chú thích web |url=http://www.anc.org.za/ancdocs/history/people/sisulu/condolences/sacp.html |ngày truy cập=2010-06-15 |tựa đề=SACP Salutes Walter Sisulu<!-- Bot generated title --> |archive-date = ngày 7 tháng 9 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080907020553/http://www.anc.org.za/ancdocs/history/people/sisulu/condolences/sacp.html }}</ref> có nghĩa là cả năm Tổng thư ký đều là người của SACP và do đó giải thích lý do tại sao Sisulu quyết định đưa vai trò của ANC từ vai trò chi phối xuống thành một trong năm bên ngang vai nhau.

Trong năm 1959, ANC mất phần lớn sự ủng hộ từ lực lượng chiến đấu khi phần lớn những người Toàn Phi, với sự hỗ trợ tài chính từ [[Ghana]] và chính trị từ những [[người Sotho]] tại [[tỉnh Transvaal]], đã ly khai để thành lập [[Đại hội Toàn Phi]] (PAC) dưới sự lãnh đạo của [[Robert Sobukwe]] và [[Potlako Leballo]].<ref>{{Chú thích sách|last=Leeman|first=Bernard|title=The PAC of Azania ''in'' Africa Today|editor=Alexander, Peter; Hutchison, Ruth; Schreuder, Deryck|publisher=The Australian National University Canberra|location=The Humanities Research Centre, The Australian National University Canberra|year=1996|isbn=07315 24918}}</ref>

=== MK, SACP, và du khảo Châu Phi: 1961–62 ===
Vào năm 1961, Mandela trở thành người đồng sáng lập và là lãnh đạo cánh vũ trang của ANC, [[Umkhonto we Sizwe]] (tạm dịch ''Cây giáo của Quốc gia'', cũng viết tắt là ''MK'').<ref>{{Chú thích web|url=http://www.anc.org.za/ancdocs/history/mk/mk-born.html|tiêu đề=Umkhonto is Born|nhà xuất bản=African National Congress|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008|archive-date = ngày 8 tháng 7 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080708222843/http://www.anc.org.za/ancdocs/history/mk/mk-born.html|url-status=dead}}</ref> Ông điều hành các chiến dịch phá hoại chống lại các mục tiêu [[quân sự]] và của [[chính phủ|chính quyền]], lên kế hoạch cho một cuộc [[chiến tranh du kích]] nếu phương cách phá hoại vẫn không chấm dứt được chế độ apartheid.<ref name="TerrorismReader">{{Chú thích sách|last=Whittaker|first=David J. |title=The Terrorism Reader|url=https://archive.org/details/terrorismreaderu00whit|edition=Updated|publisher=Routledge|year=2003|pages=[https://archive.org/details/terrorismreaderu00whit/page/n254 244]|isbn=0415301017}}</ref> Mandela cũng quyên tiền cho MK ở nước ngoài và sắp xếp các buổi huấn luyện [[bán quân sự]] cho nhóm.<ref name="TerrorismReader"/>

Người đồng chí trong đảng ANC Wolfie Kadesh giải thích chiến dịch đánh bom do Mandela dẫn dắt như sau: "Khi chúng tôi biết rằng chúng tôi sẽ bắt đầu vào ngày 16 tháng 12 năm 1961, nhằm làm nổ tung những vị trí là biểu tượng của chủ nghĩa apartheid, như văn phòng giấy thông hành, tòa án địa phương, và những nơi tương tự... bưu điện và... các văn phòng chính phủ. Nhưng chúng tôi dự định thực hiện điều đó sao cho không có ai bị thương vong."<ref name="pbsfrontline">{{Chú thích web | url=http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/mandela/revolution/kodesh.html | tiêu đề=Tell me about the bomb at the brickworks - Frontline The Long Walk of Nelson Mandela | nhà xuất bản=PBS}}</ref> Mandela đã nói về Wolfie: "Kiến thức về chiến tranh và kinh nghiệm trận mạc của ông là cực kỳ hữu ích đối với tôi."<ref name="longwalk"/>

Mandela đã xem bước chuyển sang đấu tranh vũ trang là phương kế cuối cùng; nhiều năm trời với chính sách đàn áp và bạo lực ngày càng tăng của chính quyền đã cho ông thấy sự phản kháng bất bạo động chống chủ nghĩa Apartheid nhiều năm đã không và cũng không thể thu được tiến triển nào.<ref name="longwalk">{{Chú thích sách|first=Nelson|last=Mandela|title=[[Long Walk to Freedom (book)|Long Walk to Freedom]]|year=1994|publisher=[[Little, Brown and Company]]}}</ref><ref name="rivonia">{{Chú thích web | tác giả=Mandela, Nelson | tiêu đề="I am Prepared to Die" — Nelson Mandela's statement from the dock at the opening of the defence case in the Rivonia Trial | nhà xuất bản=African National Congress | ngày tháng=ngày 20 tháng 4 năm 1964 | url=http://www.anc.org.za/ancdocs/history/mandela/1960s/rivonia.html | ngày truy cập=ngày 26 tháng 5 năm 2008 | archive-date = ngày 17 tháng 10 năm 1997 | archive-url=https://web.archive.org/web/19971017203308/http://www.anc.org.za/ancdocs/history/mandela/1960s/rivonia.html |url-status=dead }}</ref>

Sau này, chủ yếu vào thập niên 1980, MK đã tiến hành chiến tranh du kích chống lại chế độ apartheid với nhiều thương vong là dân thường.<ref name="TerrorismReader"/> Mandela sau này thừa nhận rằng ANC, trong cuộc chiến đấu chống lại apartheid, cũng vi phạm quyền con người, chỉ trích thẳng thừng những đảng viên trong đảng ông cố gắng đưa những câu chữ phản ánh sự thật ra khỏi báo cáo của [[Ủy ban Sự thật và Hòa giải (Nam Phi)|Ủy ban Sự thật và Hòa giải]].<ref>{{Chú thích báo|title=Mandela admits ANC violated rights, too|work=[[Financial Times]]|date=ngày 2 tháng 11 năm 1998}}</ref>

Cho đến tận tháng 7 năm 2008, Mandela và các đảng viên ANC vẫn bị hạn chế đi đến Hoa Kỳ – ngoại trừ trụ sở Liên Hợp Quốc ở [[Manhattan]] — nếu không có giấy phép cho phép đặc biệt của [[Bộ trưởng Ngoại giao Hoa Kỳ|Ngoại trưởng Hoa Kỳ]], vì họ bị quy là [[khủng bố]] trong thời kỳ chế độ apartheid ở Nam Phi.<ref name=bbcvisa>{{Chú thích web|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/7340248.stm|tiêu đề=BBC News: US shamed by Mandela terror link|ngày tháng=ngày 10 tháng 4 năm 2008}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7484517.stm|tiêu đề=Mandela taken off US terror list|work=BBC News|ngày tháng =ngày 1 tháng 7 năm 2008|ngày truy cập=ngày 1 tháng 7 năm 2008}}</ref>

== Giam cầm ==
=== Bị bắt giữ và phiên tòa Rivonia: 1962–1964 ===
Ngày 5 tháng 8 năm 1962 Mandela bị bắt sau khi ẩn náu được 17 tháng, và giam giữ tại Pháo đài Johannesburg.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.thehistorychannel.co.uk/site/this_day_in_history/this_day_August_5.php|tiêu đề=5 August - This day in history|nhà xuất bản=[[The History Channel]]|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008|archive-date = ngày 3 tháng 2 năm 2012 |archive-url=https://www.webcitation.org/65BamY3vQ?url=http://www.history.co.uk/this-day-in-history/August-05.html|url-status=dead}}</ref> Vụ bắt giữ này xảy ra do [[Cơ quan Tình báo Trung ương (Hoa Kỳ)|Cơ quan Tình báo Trung ương]] Hoa Kỳ (CIA) đã tiết lộ nơi ẩn náu và nhân dạng giả của Mandela cho an ninh.<ref name=blum>{{Chú thích web|url=http://www.thirdworldtraveler.com/Blum/CIAMandela_WBlum.html|nhà xuất bản=Third World Traveller|tiêu đề=How the CIA sent Nelson Mandela to prison for 28 years|tên=William|họ=Blum|ngày truy cập=ngày 26 tháng 5 năm 2008}}</ref><ref name=salon>{{Chú thích web|url=http://www.salon.com/news/news961114.html|nhà xuất bản=[[Salon.com]]|tên=Jeff|họ=Stein|tiêu đề=Our Man in South Africa|ngày tháng=ngày 14 tháng 11 năm 1996|ngày truy cập=ngày 26 tháng 5 năm 2008|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20001208162100/http://www.salon.com/news/news961114.html|ngày lưu trữ=8 Tháng 12 2000|url-status=live}}</ref><ref>{{Chú thích sách|last =Weiner|first =Tim|year =2007|title=Legacy of Ashes|publisher=[[Penguin Group]]|page=362|isbn=978-1-846-14046-4}}</ref> Ba ngày sau đó, người ta đã đọc lời buộc tội ông chủ mưu kêu gọi công nhân đình công vào năm 1961 và vượt biên bất hợp pháp tại tòa. Ngày 25 tháng 10 năm 1962, Mandela bị tuyên án 5 năm tù giam. Hai năm sau vào ngày 11 tháng 6 năm 1964, ông lại phải ra tòa một lần nữa vì những hoạt động trong Hội đồng Quốc gia châu Phi (ANC).<ref>{{Chú thích web|url=http://www.guardian.co.uk/world/2001/feb/11/nelsonmandela.southafrica2|tiêu đề=The Rivonia Trial|họ=Katwala |tên=Sunder|ngày tháng=ngày 11 tháng 2 năm 2001|work=The Guardian|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008 | vị trí=London}}</ref>

Trong lúc Mandela đang trong tù, cảnh sát đã bắt giữ nhiều lãnh đạo cốt cán của ANC vào ngày 11 tháng 7 năm 1963, tại [[Liliesleaf Farm]], [[Rivonia]], phía bắc Johannesburg. Mandela được ghép vào xét xử chung, và tại [[Phiên tòa Rivonia]], họ bị chánh án, Tiến sĩ [[Percy Yutar]], cáo buộc nhiều tội danh trong đó chủ yếu là phá hoại (Mandela thừa nhận tội này) và các tội tương đương với [[phản quốc]], nhưng chính quyền dễ chứng minh hơn.<ref name="SAHistoryOnline">{{Chú thích web|url=http://www.sahistory.org.za/pages/chronology/thisday/1963-07-11ii.htm|tiêu đề=ANC Lilliesleaf Farm arrests|ngày tháng=ngày 11 tháng 7 năm 1963|nhà xuất bản=South African History Online|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008|archive-date = ngày 20 tháng 12 năm 2005 |archive-url=https://web.archive.org/web/20051220142650/http://www.sahistory.org.za/pages/chronology/thisday/1963-07-11ii.htm|url-status=dead}}</ref> Lời buộc tội thứ hai cáo buộc các bị cáo âm mưu một cuộc xâm lược của ngoại quốc vào Nam Phi, Mandela phủ nhận tội danh này.<ref name="SAHistoryOnline"/>

Trong lời phát biểu tại ghế bị cáo mở đầu phiên biện hộ trong phiên tòa ngày 20 tháng 4 năm 1964 tại Tòa án Tối cao [[Pretoria]], Mandela đã nói rằng việc ANC lựa chọn sử dụng vũ lực chỉ là một sách lược mà thôi.<ref name="GuardianMadiba">{{Chú thích web|url=http://www.guardian.co.uk/world/2007/apr/23/nelsonmandela|tiêu đề=An ideal for which I am prepared to die|họ=Mandela|tên=Nelson|ngày tháng=ngày 20 tháng 4 năm 1964|work=The Guardian|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008 | vị trí=London}}</ref> Lời phát biểu của ông đã mô tả ANC đã sử dụng các biện pháp hòa bình như thế nào để chống lại chủ nghĩa apartheid trong nhiều năm trời cho đến khi xảy ra vụ [[Thảm sát Sharpeville]].<ref name="TimeMag">{{Chú thích báo|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,869441-1,00.html|title=The Sharpeville Massacre|date=ngày 4 tháng 4 năm 1960|work=[[Time (magazine)|TIME]]|access-date=ngày 28 tháng 10 năm 2008|archive-date = ngày 24 tháng 7 năm 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130724043319/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,869441-1,00.html|url-status=dead}}</ref> Sự kiện đó đi kèm với cuộc trưng cầu dân ý để thành lập Cộng hòa Nam Phi và sự tuyên bố [[tình trạng khẩn cấp]] cùng với việc cấm chỉ hoạt động của ANC đã khiến cho Mandela và các đồng chí của ông thấy rằng lựa chọn duy nhất của họ chỉ có thể thông qua các hành động phá hoại, nếu không chẳng khác nào một sự đầu hàng vô điều kiện.<ref name="TimeMag"/> Mandela tiếp tục giải thích cách họ hình thành Tuyên ngôn [[Umkhonto we Sizwe]] vào ngày 16 tháng 12 năm 1961 dự kiến sẽ phô bày sự thất bại của các chính sách của Đảng Quốc gia sau khi nền kinh tế bị đe dọa cho những người ngoại quốc không còn sẵn lòng đầu tư vào đất nước nữa.<ref name=mk>{{Chú thích web|url=http://www.anc.org.za/ancdocs/history/manifesto-mk.html|tiêu đề=Manifesto of Umkhonto we Sizwe|nhà xuất bản=African National Congress|ngày tháng=ngày 16 tháng 12 năm 1961|ngày truy cập=ngày 26 tháng 5 năm 2008|archive-date = ngày 17 tháng 12 năm 2006 |archive-url=https://web.archive.org/web/20061217090228/http://www.anc.org.za/ancdocs/history/manifesto-mk.html|url-status=dead}}</ref> Ông kết thúc bài phát biểu bằng những lời sau đây: "Tôi cống hiến cả đời tôi cho sự nghiệp đấu tranh của người dân châu Phi. Tôi đã chiến đấu chống lại sự thống trị của người da trắng, và tôi cũng chiến đấu chống lại sự thống trị của người da đen. Tôi yêu mến lý tưởng về một xã hội dân chủ và tự do trong đó mọi người dân sống với nhau hòa thuận và bình đẳng. Đó là lý tưởng mà tôi hy vọng sẽ sống vì nó và đạt được nó. Nhưng nếu cần, tôi cũng sẵn sàng chết vì lý tưởng đó."<ref name="rivonia"/>

[[Bram Fischer]], Vernon Berrange, [[Harry Schwarz]], [[Joel Joffe]], [[Arthur Chaskalson]] và [[George Bizos]] là các luật sự bảo vệ cho bên bị.<ref name="RivoniaPapers">{{Chú thích web|url=http://www.aluka.org/action/showCompilationPage?doi=10.5555/AL.SFF.COMPILATION.COLLECTION-MAJOR.RIVON&cookieSet=1|tiêu đề=Rivonia Trial Papers|nhà xuất bản=Aluka|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008}}</ref> [[Harold Hanson]] cũng được bổ sung vào cuối phiên tòa để giúp giảm nhẹ tội danh.<ref name="ANCRivonia">{{Chú thích web|url=http://www.anc.org.za/ancdocs/history/trials/toward_robben_island.html|tiêu đề=Toward Robben Island: The Rivonia Trial|nhà xuất bản=African National Congress|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008|archive-date = ngày 13 tháng 1 năm 2006 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060113175344/http://www.anc.org.za/ancdocs/history/trials/toward_robben_island.html|url-status=dead}}</ref> Tất cả mọi người trừ Rusty Bernstein đều bị tuyên là có tội, nhưng họ thoát khỏi án treo cổ mà bị tuyên tù chung thân vào ngày 12 tháng 6 năm 1964.<ref name="ANCRivonia"/> Lời buộc tội gồm có tham gia lên kế hoạch hành động vũ trang, cụ thể là bốn cáo buộc [[phá hoại]], mà Mandela thừa nhận, và một [[âm mưu chính trị]] trợ giúp nước ngoài xâm lược Nam Phi, tội này bị Mandela phủ nhận.<ref name="ANCRivonia"/>
=== Thời gian trong tù ===
[[Tập tin:RobbenIslandHof.jpg|nhỏ|phải|Một khoảnh sân tù ở [[Đảo Robben]]]]
[[Tập tin:Nelson Mandela's prison cell, Robben Island, South Africa.jpg|nhỏ|phải|Phòng giam của Nelson Mandela trên Đảo Robben]]
Nelson Mandela bị giam giữ tại [[Đảo Robben]] và đã ở đấy 18 năm trong tổng số 27 năm trong tù của ông.<ref>{{Chú thích web|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/7671712.stm|tiêu đề=Mandela's jail overrun by rabbits |ngày tháng=ngày 15 tháng 10 năm 2008 |nhà xuất bản=BBC|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008}}</ref> Khi ở trong tù, ông dần dần trở nên nổi tiếng với vai trò là nhà lãnh đạo da đen đáng chú ý nhất tại Nam Phi.<ref name=nobel/> Ở trên đảo, ông và các tù nhân khác phải lao động khổ sai ở một mỏ đá vôi.<ref>{{Chú thích báo|url=http://www.independent.co.uk/news/world/africa/a-monument-to-mandela-the-robben-island-years-401137.html|title=A monument to Mandela: the Robben Island years|date=ngày 2 tháng 9 năm 2007 |work=[[The Independent]]| publisher = Independent Print Limited|access-date =ngày 28 tháng 10 năm 2008 | location=London}}</ref> Điều kiện sống trong tù rất cơ bản. Tù nhân cũng bị phân chia theo sắc tộc và tù nhân da đen là những người nhận được lượng thực phẩm ít nhất.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.michigandaily.com/content/political-prisoner-recalls-time-robben-island|tiêu đề=Political prisoner recalls time on Robben Island|ngày tháng=ngày 17 tháng 10 năm 2002 |work=[[The Michigan Daily]]|ngày truy cập=ngày 9 tháng 3 năm 2010}}</ref> [[Tù chính trị]] được giam giữ riêng biệt với thường phạm và được hưởng ít quyền lợi hơn.<ref>{{Chú thích web|url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9506E6DB103DF931A15755C0A962958260|tiêu đề=Robben Island Journal; South Africa Ponders Fate of Apartheid's Bastille |họ=Holmes|tên=Steven A.|ngày tháng=ngày 22 tháng 6 năm 1994|work=NY Times|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008}}</ref> Mandela đã mô tả rằng, do bị xếp vào tù nhân nhóm D (hạng thấp nhất) ông chỉ được phép có một người khách viếng thăm và nhận một lá thư mỗi sáu tháng.<ref name="Memoirs">{{Chú thích sách|authors=Ahmed Kathrada & Mandela, Nelson|title=Memoirs |url=https://archive.org/details/memoirs0000kath_r4j1|publisher=Zebra|year=2004|pages=[https://archive.org/details/memoirs0000kath_r4j1/page/246 246]|isbn=1868729184}}</ref> Những lá thư thường bị trễ khá lâu và rất khó đọc do chế độ kiểm duyệt trong nhà tù.<ref name=longwalk/>

Lúc ở trong tù Mandela đã tham gia khóa học từ xa của Đại học Luân Đôn và nhận bằng [[Cử nhân Luật]].<ref name="ObserverGM">{{Chú thích web|url=http://observer.gm/africa/gambia/article/2008/7/25/the-big-read-nelson-mandela-a-living-legend-1|tiêu đề=The Big Read: Nelson Mandela: a living legend|ngày tháng=ngày 25 tháng 7 năm 2008|work=Daily Observer|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008|archive-date = ngày 3 tháng 2 năm 2012 |archive-url=https://www.webcitation.org/65BapbYmJ?url=http://observer.gm/africa/gambia/article/2008/7/25/the-big-read-nelson-mandela-a-living-legend-1|url-status=dead}}</ref> Ông sau đó được đề cử làm [[Hiệu trưởng danh dự]] của Đại học Luân Đôn trong cuộc bình chọn năm 1981, nhưng vị trí này đã thuộc về [[Anne, Vương nữ Vương thất|Vương nữ Anne]].<ref name="ObserverGM"/>

Trong cuốn hồi ký ''Inside BOSS'' xuất bản năm 1981<ref name="InsideBOSS">{{Chú thích sách|author=Winter, Gordon|title=Inside BOSS|publisher=[[Penguin Books]] |year=1981}}</ref> điệp viên Gordon Winter đã kể về việc ông này tham gia kế hoạch giải cứu Mandela vào năm 1969: kế hoạch này bị Winter tiết lộ thay mặt cho cơ quan tình báo Nam Phi, họ muốn Mandela trốn thoát để họ có thể xử bắn ông khi tìm bắt lại. Kế hoạch này đã bị Cơ quan Tình báo Anh chặn đứng.<ref name="InsideBOSS"/>

Vào tháng 3 năm 1982 Mandela được chuyển từ Đảo Robben sang [[Nhà tù Pollsmoor]], cùng với các nhà lãnh đạo ANC khác như Walter Sisulu, Andrew Mlangeni, [[Ahmed Kathrada]] và [[Raymond Mhlaba]].<ref name="Memoirs"/> Đã có suy đoán rằng đây là cách để xóa bỏ sức ảnh hưởng của các nhà lãnh đạo cấp cao này đối với thế hệ những nhà hoạt động da đen trẻ đang bị giam tại Đảo Robben, cái gọi là "Trường Đại học Mandela".<ref>{{Chú thích web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/peace/articles/mandela/index.html|tiêu đề=Nelson Mandela and the Rainbow of Culture|họ=Hallengren|tên=Anders|ngày tháng=ngày 11 tháng 9 năm 2001|work=Nobelprize.org|nhà xuất bản=The Nobel Foundation|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20080822063757/http://nobelprize.org/nobel_prizes/peace/articles/mandela/index.html|ngày lưu trữ=2008-08-22|url-status=live}}</ref> Tuy nhiên, Thủ tướng [[Kobie Coetsee]] thuộc [[Đảng Quốc gia (Nam Phi)|Đảng Quốc gia]] nói rằng việc chuyển trại này giúp cho việc liên hệ giữa họ và chính quyền Nam Phi được thuận tiện hơn.<ref name=sparks/>

Tháng 2 năm 1985 Tổng thống [[P.W. Botha]] đề nghị trả tự do cho Mandela với điều kiện ông phải 'từ bỏ phương cách đấu tranh chính trị bằng bạo lực một cách vô điều kiện'.<ref>{{Chú thích web|url=http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F30E12F8385F0C728CDDAB0894DD484D81|tiêu đề=South Africa hints at conditional release for jailed black leaders|họ=Cowell|tên=Alan|ngày tháng=ngày 1 tháng 2 năm 1985|work=NY Times|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008}}</ref> Coetsee và các bộ trưởng khác phản đối đề xuất của Botha, cho rằng Mandela sẽ không bao giờ yêu cầu tổ chức của ông từ bỏ đấu tranh vũ trang để đổi lấy sự tự do cho cá nhân mình.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.anc.org.za/ancdocs/history/mandela/64-90/jabulani.html|tiêu đề=Mandela's response to being offered freedom|nhà xuất bản=ANC|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008|archive-date = ngày 22 tháng 6 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080622004124/http://www.anc.org.za/ancdocs/history/mandela/64-90/jabulani.html|url-status=dead}}</ref> Đúng là Mandela đã bác bỏ đề xuất và đưa ra lời tuyên bố thông qua cô con gái Zindzi trong đó nói rằng "Thứ tự do đang được đề nghị cho tôi là cái gì trong khi tổ chức của nhân dân vẫn bị cấm đoán? Chỉ có những người tự do mới có thể thương lượng mà thôi. Một tù nhân không thể tham gia vào một thỏa hiệp nào hết."<ref name=sparks>{{Chú thích sách | title=Tomorrow is Another Country | url=https://archive.org/details/tomorrowisanothe0000spar_g6p8 | first=Allister | last=Sparks | authorlink=Allister Sparks | year=1994 | publisher=Struik}}</ref>

Cuộc gặp đầu tiên giữa Mandela và chính quyền Đảng Quốc gia diễn ra vào tháng 11 năm 1985, khi Kobie Coetsee gặp gỡ Mandela tại Bệnh viện Volks Hospital ở [[Cape Town]] nơi Mandela đang tịnh dưỡng sau cuộc phẫu thuật tuyến tiền liệt.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.mandela-children.ca/index.php?option=com_content&task=view&id=109|tiêu đề=Key Dates in South African History|nhà xuất bản=Nelson Mandela Children's Fund|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008}}</ref> Trong bốn năm sau đó, một loạt các cuộc gặp mang tính thăm dò đã diễn ra, làm nền tảng cho các cuộc tiếp xúc và thương lượng về sau, nhưng tiến bộ thực sự thì không nhiều.<ref name=sparks/>

Vào năm 1988 Mandela được chuyển đến [[Nhà tù Victor Verster]] và ở đó cho đến khi ông được phóng thích. Người ta đã dỡ bỏ nhiều hạn chế đối với ông và những người như [[Harry Schwarz]] đã có thể tự do thăm viếng ông. Schwarz, một người bạn của Mandela, biết ông từ khi họ học chung lớp luật ở trường đại học. Ông này cũng là luật sư biện hộ cho Mandela tại Phiên tòa Rivonia và sau này là đại sứ tại [[Washington, D.C.|Washington]] khi Mandela làm tổng thống.

Trong suốt thời kỳ Mandela bị giam giữ, đã có nhiều áp lực ở trong cũng như ngoài nước đòi chính quyền Nam Phi phải trả tự do cho ông, với khẩu hiệu nổi tiếng ''Free Nelson Mandela!'' (''Hãy thả Nelson Mandela'')<ref>{{Chú thích web|url=http://www.anc.org.za/ancdocs/history/campaigns/prisoner.html|tiêu đề=Free Nelson Mandela|ngày tháng=July 1988|nhà xuất bản=ANC|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008|archive-date = ngày 11 tháng 7 năm 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090711204340/http://www.anc.org.za/ancdocs/history/campaigns/prisoner.html|url-status=dead}}</ref> Đến năm 1989, Nam Phi có sự chuyển biến khi Botha bị đột quỵ và [[Frederik Willem de Klerk]] thay thế vào vị trí tổng thống.<ref>{{Chú thích báo|url=http://www.independent.co.uk/news/world/africa/pw-botha-unrepentant-defender-of-apartheid-dies-aged-90-422425.html|title=PW Botha, unrepentant defender of apartheid, dies aged 90|date=ngày 1 tháng 11 năm 2006 |work=The Independent| publisher = Independent Print Limited|access-date =ngày 28 tháng 10 năm 2008 | location=London}}</ref> De Klerk tuyên bố thả tự do cho Mandela vào tháng 2 năm 1990.<ref>{{Chú thích sách|last=Malam|first=John|title=The Release of Nelson Mandela: ngày 11 tháng 2 năm 1990|url=https://archive.org/details/11february1990re0000mala|publisher=Cherrytree Books|year=2002|isbn=1842341030}}</ref>

Mandela đã được Ủy hội Chữ thập đỏ Quốc tế viếng thăm vài lần khi ông còn ở Đảo Robben và sau này ở nhà tù Pollsmoor. Mandela đã nói về những chuyến thăm viếng như sau: "với cá nhân tôi, và với những ai đã từng trải qua thời gian là tù chính trị, Hội chữ thập đỏ là một tia sáng nhân đạo trong thế giới tăm tối thiếu nhân tính của nhà tù chính trị."<ref>{{Chú thích web | url = http://icrc.org/web/eng/siteeng0.nsf/html/south-africa-feature-020709 | tiêu đề = International Committee of the Red Cross | tác giả =  | ngày =  | ngày truy cập = 6 tháng 10 năm 2015 | nơi xuất bản = International Committee of the Red Cross | ngôn ngữ =  | archive-date = 2010-04-18 | archive-url = https://web.archive.org/web/20100418070904/http://www.icrc.org/web/eng/siteeng0.nsf/html/south-africa-feature-020709 | url-status = dead }}</ref><ref>{{Chú thích web | url = http://icrc.org/web/eng/siteeng0.nsf/htmlall/5pkj9a | tiêu đề = International Committee of the Red Cross | tác giả =  | ngày =  | ngày truy cập = 6 tháng 10 năm 2015 | nơi xuất bản = International Committee of the Red Cross | ngôn ngữ =  }}{{Liên kết hỏng|date=2024-09-06 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>

=== Nhà tù Victor Verster và được trả tự do: 1988–1990 ===
[[Tập tin:Bill-Clinton-with-Nelson-Mandela.jpg|nhỏ|200px|Mandela và Tổng thống Hoa Kỳ [[Bill Clinton]] năm 1993]]
Ngày 2 tháng 2 năm 1990, [[Tổng thống Quốc gia Nam Phi|Tổng thống Quốc gia]] F.W. de Klerk đã hủy lệnh cấm hoạt động đối với Đảng ANC và các tổ chức chống chủ nghĩa apartheid khác, đồng thời thông báo Mandela sẽ sớm được trả tự do.<ref>{{Chú thích web|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/february/11/newsid_2539000/2539947.stm|tiêu đề=1990: Freedom for Nelson Mandela|ngày tháng=ngày 11 tháng 2 năm 1990|nhà xuất bản=BBC|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008}}</ref> Mandela được trả tự do từ [[Nhà tù Victor Verster]] ở [[Paarl]] vào ngày 11 tháng 2 năm 1990. Sự kiện này được phát hình trực tiếp trên khắp thế giới.<ref>{{Chú thích web|url=http://century.guardian.co.uk/1990-1999/Story/0,,112389,00.html|tiêu đề=Mandela free after 27 years|họ= Ormond|tên=Roger |ngày tháng=ngày 12 tháng 2 năm 1990|work=The Guardian|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008 | vị trí=London}}</ref>

Vào ngày được phóng thích, Mandela đã có một bài diễn văn gửi đến toàn quốc.<ref name="ANCSpeech">{{Chú thích web|url=http://www.anc.org.za/ancdocs/history/mandela/1990/release.html|tiêu đề=Nelson Mandela's address to Rally in Cape Town on his Release from Prison|ngày tháng=ngày 11 tháng 2 năm 1990|nhà xuất bản=ANC|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008|archive-date = ngày 28 tháng 7 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080728021713/http://www.anc.org.za/ancdocs/history/mandela/1990/release.html|url-status=dead}}</ref> Ông tuyên bố cam kết hòa bình và hòa giải với những người da trắng thiểu số trong nước, nhưng nói rõ rằng cuộc đấu tranh vũ trang của ANC vẫn chưa chấm dứt khi ông nói "phương sách đấu tranh vũ trang vào năm 1960 khi chúng tôi hình thành phái quân sự trong ANC ([[Umkhonto we Sizwe]]) đơn thuần là hành động tự vệ chống lại sự tàn bạo của chủ nghĩa apartheid. Các yếu tố đưa đến cuộc đấu tranh vũ trang đến nay vẫn hiển diện. Chúng tôi không có sự lựa chọn nào khác ngoài việc phải tiếp tục. Chúng tôi bày tỏ hy vọng một không khí có lợi cho một cuộc thương lượng sẽ sớm được tạo ra, để nhu cầu đấu tranh vũ trang không còn nữa."

Ông cũng nói rằng tập trung chính của ông là mang lại hòa bình cho những người da đen đa số và cho họ quyền bỏ phiếu trong những cuộc bầu cử cấp quốc gia lẫn địa phương.<ref name="ANCSpeech"/>

== Chấm dứt apartheid ==
[[Tập tin:Frederik de Klerk with Nelson Mandela - World Economic Forum Annual Meeting Davos 1992.jpg|nhỏ|phải|Tổng thống de Klerk và Mandela trong Đại hội Kinh tế Thế giới tại Davos năm 1992]] 
Sau khi được trả tự do, Mandela trở lại làm lãnh đạo ANC, rồi từ năm 1990 đến 1994, ông lãnh đạo đảng này trong cuộc thương lượng đa đảng dẫn tới cuộc bầu cử đa sắc tộc đầu tiên trong nước.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.sahistory.org.za/pages/library-resources/online%20books/crime-humanity/menu.htm|tiêu đề=A Crime Against Humanity - Analysing the Repression of the Apartheid State|nhà xuất bản=South African History Online|ngày truy cập=ngày 23 tháng 12 năm 2008|archive-date = ngày 3 tháng 2 năm 2012 |archive-url=https://www.webcitation.org/65Baq6LLp?url=http://www.sahistory.org.za/cultural-heritage-religion/history-south-african-national-orders-and-awards|url-status=dead}}</ref>

Năm 1991, ANC tổ chức hội nghị toàn quốc đầu tiên của mình ở Nam Phi sau khi được dỡ bỏ lệnh cấm, hội nghị đã bầu Mandela làm Chủ tịch (President) của tổ chức. Người bạn và người đồng nghiệp lâu năm của ông, Oliver Tambo, người lãnh đạo tổ chức lưu vong khi Mandela còn ở trong tù, trở thành Chủ tịch Quốc gia (National Chairperson).<ref name=ancprofile>{{Chú thích web|url=http://www.anc.org.za/people/mandela.html|nhà xuất bản=African National Congress|tiêu đề=Profile of Nelson Rolihlahla Mandela|ngày truy cập=ngày 8 tháng 5 năm 2007|archive-date = ngày 10 tháng 6 năm 2004 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040610081033/http://www.anc.org.za/people/mandela.html|url-status=dead}}</ref>

Vai trò lãnh đạo của Mandela trong cuộc thương thuyết, cũng như mối quan hệ của ông với Tổng thống F.W. de Klerk, đã được thừa nhận khi họ cùng được trao [[Giải Nobel Hòa bình]] năm 1993. Tuy nhiên, mối quan hệ này thỉnh thoảng trở nên căng thẳng, cụ thể như trong một phát biểu nảy lửa vào năm 1991 khi ông nói De Klerk là người cầm đầu một "chế độ không hợp pháp, mất uy tín, gồm toàn những người thiểu số". Cuộc thương thuyết có lần đã đổ vỡ do [[vụ thảm sát Boipatong]] tháng 6 năm 1992, khi đó Mandela cùng đoàn đại biểu của ANC bước ra khỏi cuộc thương thuyết, cáo buộc chính quyền De Klerk đồng lõa với các vụ giết chóc.<ref name=boipatong>{{Chú thích web|url=http://www.anc.org.za/ancdocs/pr/1992/pr0618.html|tiêu đề=Boipatong Massacre|ngày tháng=ngày 18 tháng 6 năm 1992|ngày truy cập=ngày 26 tháng 5 năm 2008|nhà xuất bản=African National Congress|archive-date = ngày 14 tháng 5 năm 2001 |archive-url=https://web.archive.org/web/20010514041611/http://www.anc.org.za/ancdocs/pr/1992/pr0618.html|url-status=dead}}</ref> Tuy nhiên, những cuộc hội đàm đã được tiếp diễn sau [[vụ thảm sát Bisho]] tháng 9 năm 1992, khi bóng ma bạo lực khiến cho người ta nhận thấy hội đàm là cách duy nhất để tiến tới một giải pháp.<ref name=longwalk/>

Sau vụ ám sát nhà lãnh đạo ANC [[Chris Hani]] tháng 4 năm 1993, lại dấy lên sự sợ hãi đất nước sẽ lại tan vỡ trong bạo lực.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.highbeam.com/doc/1G1-14028944.html|tiêu đề=Chris Hani assassinated. (Obituary)|nhà xuất bản=Social Justice|ngày truy cập=ngày 23 tháng 12 năm 2008|url lưu trữ=https://www.webcitation.org/65BarFgWy?url=http://www.highbeam.com/doc/1G1-14028944.html|ngày lưu trữ=2012-02-03|url-status=dead}}</ref> Mandela đã gửi thông điệp toàn quốc yêu cầu mọi người bình tĩnh, trong bài phát biểu với vai trò 'tổng thống' dù khi đó ông chưa phải là tổng thống thực sự. Mandela nói rằng "tối nay tôi đang nói với từng người Nam Phi, cả đen lẫn trắng, những lời nói xuất phát từ sâu thẳm lòng mình. Một người da trắng đầy thành kiến và căm giận đã đến đất nước chúng ta và thực hiện một hành vi sai lầm đến mức khiến cả nước phải đối mặt với vực thẳm khủng hoảng. Một người phụ nữ da trắng, gốc Afrikan, đã liều mạng sống của bà để chúng ta có thể biết đến, và mang lại sự công bằng cho vụ ám sát này. Vụ giết người máu lạnh nhằm vào Chris Hani đã tạo một làn sóng rung chuyển đất nước và thế giới... Giờ đây đã đến lúc mọi người dân Nam Phi sát cánh cùng nhau để chống lại bất cứ hành vi nào nhằm phá hủy những gì Chris Hani đã cống hiến cả đời ông cho nó – sự tự do cho tất cả chúng ta".<ref>{{Chú thích web|url=http://www.anc.org.za/show.php?doc=ancdocs/history/mandela/1993/pr930410.html|tiêu đề=Statement of the President of the ANC, Nelson Mandela on the assassination of Martin Chris Hani|ngày tháng=ngày 10 tháng 4 năm 1993|ngày truy cập=ngày 23 tháng 12 năm 2008|archive-date = ngày 3 tháng 2 năm 2012 |archive-url=https://www.webcitation.org/65BarxBdq?url=http://www.anc.org.za/show.php?doc=ancdocs%2Fhistory%2Fmandela%2F1993%2Fpr930410.html}}</ref> Dù đã có một số vụ bạo loạn xảy ra sau vụ ám sát, các bên thương lượng vẫn tích cực hành động, và sớm thỏa thuận một cuộc bầu cử dân chủ diễn ra vào ngày 27 tháng 4 năm 1994, chỉ hơn một năm sau vụ ám sát Hani.<ref name=sparks/>

== Thời kỳ làm Tổng thống Nam Phi ==
[[Tổng tuyển cử Nam Phi, 1994|Cuộc bầu cử đa sắc tộc đầu tiên]] ở Nam Phi với quyền bỏ phiếu được trao cho tất cả mọi người đã diễn ra vào ngày 27 tháng 4 năm 1994. ANC giành được 62% số phiếu bầu, và Mandela, với vai trò là lãnh đạo ANC, đã nhậm chức làm [[Tổng thống Nam Phi|Tổng thống]] da đen đầu tiên của Nam Phi vào ngày 10 tháng 5 năm 1994, de Klerk của Đảng Quốc gia là [[Phó Tổng thống Nam Phi|phó tổng thống]] thứ nhất và [[Thabo Mbeki]] là phó tổng thống thứ hai trong [[Chính phủ Thống nhất Quốc gia (Nam Phi)|Chính phủ Thống nhất Quốc gia]].<ref>{{Chú thích web | tiêu đề=Mandela becomes SA's first black president | nhà xuất bản=BBC | url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/may/10/newsid_2661000/2661503.stm | ngày truy cập=ngày 26 tháng 5 năm 2008 | ngày tháng=ngày 10 tháng 5 năm 1994}}</ref> Với vị trí là Tổng thống từ tháng 5 năm 1994 cho đến tháng 6 năm 1999, Mandela đã chủ trì sự chuyển giao từ quyền lực của thiểu số và chủ nghĩa apartheid, giành được sự tôn trọng của quốc tế đối với những nỗ lực hòa giải quốc gia và thế giới của ông.<ref>{{Chú thích hello web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1993/presentation-speech.html|tiêu đề=The Nobel Peace Prize 1993 - Presentation Speech|nhà xuất bản=Nobelprize.org|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008}}</ref> Mandela đã khích lệ những người Nam Phi da đen ủng hộ cho [[Đội rugby quốc gia Nam Phi thống nhất|đội ''Springbok'']] (đội tuyển rugby quốc gia Nam Phi) trước đây bị dân chúng ghét bỏ khi Nam Phi tổ chức [[Cúp Rugby Thế giới 1995]].<ref>{{Chú thích web|url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/rugby_union/rugby_world_cup/team_pages/south_africa/3167692.stm|tiêu đề=Mandela rallies Springboks|ngày tháng=ngày 6 tháng 10 năm 2003|nhà xuất bản=BBC Sport|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008}}</ref> Sau khi Springbok giành chiến thắng trong trận chung kết trước New Zealand, Mandela đã trao cúp vô địch cho đội trưởng [[Francois Pienaar]], một người Afrikan, trên người mặc chiếc áo đấu Springbok với con số 6 của Pienaar sau lưng. Hành động này được xem là bước tiến lớn của sự hòa giải giữa người Nam Phi da trắng và da đen.<ref>{{Chú thích báo|url=http://www.telegraph.co.uk/portal/main.jhtml?view=DETAILS&grid=&xml=/portal/2007/10/19/ftmandela119.xml|title=How Nelson Mandela won the rugby World Cup|date=ngày 19 tháng 10 năm 2007|work=[[The Daily Telegraph]]|access-date=ngày 28 tháng 10 năm 2008|location=London|first=John|last=Carlin|archive-date = ngày 25 tháng 2 năm 2013 |archive-url=https://www.webcitation.org/6EhlMWoPg?url=http://www.telegraph.co.uk/news/features/3634426/How-Nelson-Mandela-won-the-rugby-World-Cup.html|url-status=dead}}</ref>

Sau khi nhậm chức tổng thống, một trong những dấu hiệu đặc trưng của Mandela là chiếc áo [[Batik]] của ông, còn được biết đến với cái tên "[[Áo Madiba]]", kể cả trong những sự kiện long trọng.<ref>{{Chú thích web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/3532916.stm|tiêu đề=How Mandela changed SA fashion|họ=Khumalo |tên=Fred|ngày tháng=ngày 5 tháng 8 năm 2004|nhà xuất bản=BBC|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008}}</ref> Trong [[Vụ can thiệp của Nam Phi vào Lesotho|hành động quân sự đầu tiên sau thời kỳ apartheid của Nam Phi]], Mandela đã ra lệnh cho quân đội xâm nhập lãnh thổ [[Lesotho]] vào tháng 9 năm 1999 để bảo vệ chính quyền của Thủ tướng [[Pakalitha Mosisili]]. Vụ việc này diễn ra sau một cuộc bỏ phiếu gây tranh cãi trong đó lực lượng phản đối đã đe dọa đến chính quyền thiếu ổn định này.<ref name=Lesotho>{{Chú thích web | url=http://www.africa.upenn.edu/Newsletters/lsno8.html | tiêu đề=Lesotho to hold re-elections within 15 to 18 months | nhà xuất bản=Lesotho News Online | tác giả= Thai, Bethuel | ngày tháng=ngày 4 tháng 10 năm 1998 | ngày truy cập=ngày 26 tháng 5 năm 2008}}</ref> Những nhà bình luận và phê bình trong đó có cả các nhà hoạt động vì [[HIV/AIDS|AIDS]] như [[Edwin Cameron]] đã chỉ trích Mandela vì sự thiếu hiệu quả của chính quyền ông trong việc ngăn chặn cuộc khủng hoảng AIDS.<ref>{{Chú thích web | url=http://www.guardian.co.uk/world/2003/jul/06/nelsonmandela.southafrica | tiêu đề=Mandela at 85 | work=[[The Observer]] | tên=Anthony | họ=Sampson | lk tác giả=Anthony Sampson | ngày tháng=ngày 6 tháng 7 năm 2003|ngày truy cập=ngày 26 tháng 5 năm 2008 | vị trí=London}}</ref><ref>{{Chú thích web | url=http://www.time.com/time/europe/html/040419/mandela.html | tiêu đề=The Lion In Winter | tên=Simon | họ=Robinson | work=[[Time (magazine)|Time]] | nhà xuất bản=[[Time Inc.]] | ngày tháng=ngày 11 tháng 4 năm 2007 | ngày truy cập=ngày 26 tháng 5 năm 2008 | archive-date = ngày 6 tháng 6 năm 2004 | archive-url=https://web.archive.org/web/20040606173821/http://www.time.com/time/europe/html/040419/mandela.html | url-status=dead }}</ref> Sau khi [[nghỉ hưu]], Mandela thừa nhận rằng ông đã thất bại vì đã không chú ý nhiều hơn đến bệnh dịch HIV/AIDS.<ref>{{Chú thích web | tiêu đề=Can Mandela's AIDS Message Pierce the Walls of Shame? | nhà xuất bản=[[Peninsula Peace and Justice Center]] | ngày tháng=ngày 9 tháng 1 năm 2005 | url=http://peaceandjustice.org/article.php?story=20050109125126110&mode=print | ngày truy cập=ngày 26 tháng 5 năm 2008 | archive-date = ngày 26 tháng 2 năm 2013 | archive-url=https://www.webcitation.org/6EiCWr1mK?url=http://peaceandjustice.org/article.php?story=20050109125126110&mode=print |url-status=dead }}</ref><ref>{{Chú thích web | tiêu đề=South Africa: Mandela Deluged With Tributes as He Turns 85 | url=http://allafrica.com/stories/200307190001.html | nhà xuất bản=[[AllAfrica.com]] | tên=Ofeibea | họ=Quist-Arcton | ngày tháng=ngày 19 tháng 7 năm 2003|ngày truy cập=ngày 26 tháng 5 năm 2008}}</ref> Mandela từ đó đã có một số bài phát biểu chống lại bệnh dịch AIDS.<ref>{{Chú thích web|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/1049582.stm|tiêu đề=Mandela's stark Aids warning|ngày tháng=ngày 1 tháng 12 năm 2000|nhà xuất bản=BBC News|ngày truy cập=ngày 23 tháng 12 năm 2008}}</ref><ref>{{Chú thích báo|url=http://www.nytimes.com/2005/01/07/international/africa/07mandela.html|title=Mandela, Anti-AIDS Crusader, Says Son Died of Disease|date=ngày 7 tháng 1 năm 2005|work=NY Times|access-date =ngày 23 tháng 12 năm 2008 | first=Michael | last=Wines}}</ref>

=== Vụ xử Lockerbie ===
Tổng thống Mandela có sự quan tâm đặc biệt trong việc giúp đỡ giải quyết tranh cãi kéo dài giữa một bên là quốc gia Lybia dưới thời [[Muammar al-Gaddafi|Gaddafi]], còn bên kia là Hoa Kỳ và Anh, đối với việc mang ra xét xử hai người Lybia bị truy tố vào tháng 11 năm 1991 và bị buộc tội phá hoại [[Chuyến bay 103 của Pan Am]], khiến nó rơi tại thị trấn [[Lockerbie]] của Scotland ngày 21 tháng 12 năm 1988, làm cho 270 người thiệt mạng.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.guardian.co.uk/uk/2001/jan/31/lockerbie.derekbrown|tiêu đề=Lockerbie trial: what happened when|họ=Brown|tên=Derek|ngày tháng=ngày 31 tháng 1 năm 2001|work=The Guardian|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008 | vị trí=London}}</ref> Từ đầu năm 1992, Mandela đã có lời đề nghị không chính thức gửi tới Tổng thống [[George W. Bush|George H.W. Bush]] yêu cầu xét xử hai nghi phạm Lybia tại quốc gia thứ ba. Bush tỏ ra tán thành đề nghị này, cả Tổng thống [[François Mitterrand]] của Pháp và Vua [[Juan Carlos I của Tây Ban Nha]] cũng vậy.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.guardian.co.uk/uk/1999/may/11/lockerbie.nelsonmandela|tiêu đề=Mandela shies away from global role in retirement|họ= McGreal|tên=Chris|ngày tháng=ngày 11 tháng 5 năm 1999|work=The Guardian|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008 | vị trí=London}}</ref> Vào tháng 11 năm 1994 – sáu tháng sau khi ông đắc cử tổng thống – Mandela chính thức đề nghị Nam Phi nên là nơi diễn ra [[phiên toàn xét xử vụ đánh bom Chuyến bay 103 của Pan Am]].<ref>{{Chú thích web|ngày truy cập=ngày 26 tháng 5 năm 2008|url=http://www.dispatch.co.za/1997/10/27/page%2013.htm|tiêu đề=Families say SA trial site acceptable|nhà xuất bản=Dispatch|ngày tháng=ngày 27 tháng 10 năm 1997|archive-date=2009-08-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20090822194456/http://www.dispatch.co.za/1997/10/27/page%2013.htm|url-status=dead}}</ref>

Tuy nhiên, Thủ tướng Anh [[John Major]] thẳng thừng từ chối ý tưởng này nói rằng chính phủ Anh không tin tưởng vào tòa án nước ngoài.<ref>{{Chú thích báo|work=The Guardian|date=ngày 11 tháng 5 năm 1999| page= 13|title=Mandela's parting shot at Major over Lockerbie}}</ref> Đến ba năm sau, Mandela một lần nữa lại gửi lời đề nghị đến người kế nhiệm Major, [[Tony Blair]], khi ông có chuyến viếng thăm Luân Đôn vào tháng 7 năm 1997. Cuối năm đó, tại Cuộc họp những người đứng đầu chính phủ của khối Thịnh vượng chung năm 1997 tại [[Edinburgh]] tháng 10 năm 1997, Mandela đã cảnh báo:<blockquote>"Không thể có một quốc gia vừa là nguyên cáo, vừa là bên nguyên lẫn quan tòa."</blockquote>

Cuối cùng đã có một thỏa hiệp để tổ chức phiên tòa ở [[Trại Zeist, Hà Lan|Trại quân sự Zeist]] ở Hà Lan, xét xử theo [[Luật Scotland]], và Tổng thống Mandela bắt đầu thương thuyết với Đại tá [[Muammar al-Gaddafi|Gaddafi]] để dẫn độ hai bị cáo ([[Abd al-Basat Muhammad Ali al-Maqrahi|Megrahi]] và [[Lamin Khalifah Fhimah|Fhimah]]) vào tháng 4 năm 1999.<ref>{{Chú thích báo | url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/1144147.stm | title=Analysis: Lockerbie's long road | publisher=BBC|access-date =ngày 26 tháng 5 năm 2008 | date=ngày 31 tháng 1 năm 2001}}</ref> Sau phiên tòa kéo dài 9 tháng, phán quyết đã được công bố vào ngày 31 tháng 1 năm 2001. Fhimah được tuyên [[trắng án]], nhưng Megrahi bị buộc tội và phải lãnh 27 năm tù trong một nhà tù ở Scotland. Kháng cáo lần đầu của Megrahi đã bị bác vào tháng 3 năm 2002, và cựu tổng thống Mandela đã đến thăm người này tại [[Barlinnie (Nhà tù hoàng gia)|nhà tù Barlinnie]] vào ngày 10 tháng 6 năm 2002.
{{quote|'Megrahi hoàn toàn cô độc', Mandela nói trong cuộc họp báo nhỏ trong phòng thăm viếng của nhà tù. 'Anh ta không có ai để nói chuyện cả. Đây là sự hành hạ về tâm lý mà một người đàn ông phải chịu đựng trong suốt thời gian dài chịu án hoàn toàn một mình. Sẽ công bằng hơn nếu anh ta được chuyển đến một quốc gia Hồi giáo — và có nhiều quốc gia Hồi giáo mà phương Tây tin tưởng. Nó sẽ giúp gia đình anh dễ viếng thăm anh hơn nếu anh ở một nơi như vương quốc Maroc, Tunisia hay Ai Cập.'<ref>{{Chú thích báo | url=http://www.guardian.co.uk/uk/2002/jun/10/lockerbie.nelsonmandela | title=Mandela appeals on behalf of Lockerbie bomber | date=ngày 10 tháng 6 năm 2002 | publisher=[[guardian.co.uk]]|access-date =ngày 26 tháng 5 năm 2008 | location=London}}</ref>}}

Megrahi sau đó được chuyển đến nhà tù Greenock và không còn bị [[biệt giam]] nữa.<ref>{{Chú thích báo|url=http://www.telegraph.co.uk/news/1484296/Lockerbie-bomber-leaves-solitary-confinement.html|title=Lockerbie bomber 'leaves solitary confinement'|date=ngày 25 tháng 2 năm 2005|work=[[The Daily Telegraph]]|access-date =ngày 28 tháng 10 năm 2008 | location=London}}</ref> Tháng 8 năm 2009, Megrahi, sau khi được chẩn đoán bị ung thư và chỉ còn sống được 3 tháng, đã được trả tự do trong một đợt ân xá và được phép trở về Libya. Quỹ Nelson Mandela đã ủng hộ quyết định ân xá cho Megrahi trong một bức thư gửi tới Chính quyền Scotland thay mặt cho Mandela.<ref>{{Chú thích web|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/8229338.stm|tiêu đề=
Mandela backs Lockerbie decision|nhà xuất bản=bbc online|ngày truy cập=ngày 30 tháng 8 năm 2009|ngày truy cập=ngày 30 tháng 8 năm 2009}}</ref>

== Hôn nhân và gia đình ==
Mandela đã kết hôn ba lần, và có sáu con, 20 đứa cháu và số chắt thì ngày càng tăng. Ông là ông nội của [[Tù trưởng]] [[Mandla Mandela]].<ref>{{Chú thích web | url=http://www.uq.net.au/~zzhsoszy/states/southafrica/thembu.html | tiêu đề=Genealogical Gleanings | ngày truy cập=ngày 26 tháng 5 năm 2008 | tác giả=Soszynski, Henry | nhà xuất bản=[[University of Queensland]] | url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20030311032256/http://www.uq.net.au/~zzhsoszy/states/southafrica/thembu.html | ngày lưu trữ=11 Tháng 3 2003 |url-status=live }}</ref>

=== Cuộc hôn nhân đầu tiên ===

Cuộc hôn nhân đầu tiên của Mandela là kết hôn với Evelyn Ntoko Mase người cũng như Mandela, xuất thân từ nơi về sau gọi là vùng [[Transkei]] của Nam Phi, mặc dù thực ra họ gặp nhau tại Johannesburg.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.nelsonmandela.org/index.php/memory/views/chronology/|tiêu đề=Nelson Mandela - Timeline|nhà xuất bản=Nelson Mandela Foundation|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008|archive-date = ngày 12 tháng 10 năm 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071012044247/http://www.nelsonmandela.org/index.php/memory/views/chronology/|url-status=dead}}</ref> Hai người chia tay vào năm 1957 sau 13 năm chung sống, ly dị vì sự căng thẳng do ông thường xuyên vắng nhà, dành quá nhiều thời gian cho công cuộc cách mạng, và một phần do bà là tín đồ [[Nhân Chứng Giê-hô-va|Chứng nhân Jehovah]], một tôn giáo đòi hỏi một sự trung lập về chính trị.<ref>{{Chú thích web|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/1454208.stm|tiêu đề=Mandela's life and times|ngày tháng=ngày 16 tháng 7 năm 2008 |nhà xuất bản=BBC|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008}}</ref> Evelyn Mase chết năm 2004.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.iol.co.za/index.php?from=rss_General&set_id=1&click_id=139&art_id=qw1084030021347B211|tiêu đề=Madiba bids final farewell to his first wife |ngày tháng=ngày 8 tháng 5 năm 2004 |work=[[Independent Online (South Africa)|Independent Online]]|nhà xuất bản=Independent News & Media|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008}}</ref> Hai người có với nhau hai con trai, Madiba Thembekile (Thembi) (1946 – 1969) và [[Makgatho Mandela]] (1950 – 2005), và hai con gái, cả hai đều có tên [[Makaziwe Mandela]] (được biết đến với tên Maki; sinh 1947 và 1953). Đứa con gái đầu chết lúc 9 tháng tuổi, và họ đặt tên [[Makaziwe Mandela|đứa con gái thứ hai]] theo tên cô con gái đầu lòng.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.biography.com/blackhistory/nelson-mandela.jsp|tiêu đề=Nelson Mandela Biography - Black History|nhà xuất bản=Biography.com|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008|archive-date=2008-10-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20081016145705/http://www.biography.com/blackhistory/nelson-mandela.jsp|url-status=dead}}</ref> Các con của họ đều đi học [[Trường Thế giới Thống nhất]] ở [[Waterford Kamhlaba]].<ref>{{Chú thích web|url=http://www.uwc.org/about_us/international_movement/presidents_and_patrons|tiêu đề=UWC - Presidents and Patrons|nhà xuất bản=[[United World Colleges]]|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20080518175724/http://www.uwc.org/about_us/international_movement/presidents_and_patrons|ngày lưu trữ=2008-05-18|url-status=live}}</ref> Thembi chết trong tai nạn xe hơi năm 1969 ở tuổi 25, khi đó Mandela đang bị giam giữ tại Đảo Robben và ông không được phép tham dự lễ tang.<ref>{{Chú thích sách|authors=Charlene Smith & Tutu, Desmond|title=Mandela: In Celebration of a Great Life|publisher=Struik|year=2004|pages=41|isbn=1868728285}}</ref> Makgatho chết vì bệnh AIDS năm 2005, khi 54 tuổi.<ref>{{Chú thích báo | last = Timberg | first = Craig | title = Mandela Says AIDS Led to Death of Son | newspaper = [[The Washington Post]] | publisher = [[The Washington Post Company]] | date = ngày 7 tháng 1 năm 2005 | url = http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A52781-2005Jan6.html | access-date =ngày 16 tháng 6 năm 2010}}</ref>

=== Cuộc hôn nhân thứ hai ===
Người vợ thứ hai của Mandela, [[Winnie Madikizela-Mandela]], cũng xuất thân từ vùng Transkei, mặc dù hai người cũng gặp nhau tại Johannesburg, nơi bà là công chức da đen đầu tiên của thành phố.<ref name="ANCWinnie">{{Chú thích web|url=http://www.anc.org.za/people/mandela_nw.html|tiêu đề=Winnie Mandela|nhà xuất bản=ANC|ngày truy cập=ngày 27 tháng 10 năm 2008|archive-date = ngày 22 tháng 7 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080722092427/http://www.anc.org.za/people/mandela_nw.html|url-status=dead}}</ref> Họ có hai con gái, Zenani (Zeni), sinh ngày 4 tháng 2 năm 1958 và Zindziswa (Zindzi) Mandela-Hlongwane, sinh năm 1960.<ref name="ANCWinnie"/> Zindzi chỉ mới 18 tháng tuổi khi cha cô bị giam tại nhà tù Đảo Robben. Sau này, Winnie phải chịu mối bất hòa trong gia đình, phản ảnh cuộc xung đột chính trị của đất nước; khi chồng bà đang chịu án [[chung thân]] ở Đảo Robben, còn cha bà lại làm bộ trưởng nông nghiệp ở Transkei.<ref name="ANCWinnie"/> Cuộc hôn nhân kết thúc bằng một cuộc ly thân rồi ly dị, được kích thêm từ mối bất hòa về chính trị.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.highbeam.com/doc/1G1-18170308.html|tiêu đề=Nelson and Winnie Mandela divorce; Winnie fails to win $5 million settlement.|ngày tháng=ngày 8 tháng 4 năm 1996|nhà xuất bản=Jet|ngày truy cập=ngày 27 tháng 10 năm 2008|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20110624033811/http://www.highbeam.com/doc/1G1-18170308.html|ngày lưu trữ=2011-06-24|url-status=dead}}</ref>

Mandela vẫn mòn mỏi trong tù khi con gái ông Zenani kết hôn với [[Nhà Dlamini|Hoàng thân Thumbumuzi Dlamini]] năm 1973, anh trai của Vua [[Mswati III của Swaziland|Mswati III]] của [[Swaziland]].<ref>{{Chú thích web|url=http://main.wgbh.org/ton/programs/5069_01.html|tiêu đề=Swaziland prince and princess attend Boston University|ngày tháng=ngày 13 tháng 5 năm 1987|nhà xuất bản=WGBH Boston|ngày truy cập=ngày 27 tháng 10 năm 2008}}</ref> Mặc dù bà có ấn tượng sâu sắc về cha mình, nhà chức trách Nam Phi không cho phép bà thăm ông từ khi bà 4 tuổi cho đến lúc bà 16 tuổi.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.highbeam.com/doc/1P2-1353217.html|tiêu đề=Daddy Stayed In Jail. That Was His Job'; Zenani Mandela's Life Without Father|ngày tháng=ngày 8 tháng 11 năm 1987|work=The Washington Post|nhà xuất bản=The Washington Post Company|ngày truy cập=ngày 27 tháng 10 năm 2008|url lưu trữ=https://www.webcitation.org/6Ehkreaqk?url=http://main.wgbh.org/ton/programs/5069_01.html|ngày lưu trữ=2013-02-25|url-status=dead}}</ref> Hai vợ chồng Dlamini sinh sống và kinh doanh tại [[Boston]].<ref name="CSIS">{{Chú thích web|url=http://www.csis.org/leadership/fellows/2008-09|tiêu đề=AILA International Fellows Program |nhà xuất bản=Center for Strategic & International Studies|ngày truy cập=ngày 27 tháng 10 năm 2008}}</ref> Một trong hai đứa con trai của họ, Hoàng tử [[Cedza Dlamini]] (sinh năm 1976), được giáo dục tại Hoa Kỳ, đã đi theo bước chân của ông ngoại làm một người ủng hộ cho quyền con người và trợ giúp nhân đạo.<ref name="CSIS"/>

Zindzi Mandela-Hlongwane đã làm nên lịch sử trên toàn thế giới khi bà đọc bài diễn văn của Mandela từ chối lời đề nghị tha bổng có điều kiện vào năm 1985. Bà là nữ doanh nhân tại Nam Phi với ba con, đứa đầu lòng là con trai, Zondwa Gadaffi Mandela.<ref>{{Chú thích web|url=http://auroraempowerment.com/mandela.html|tiêu đề=Zondwa Gadaffi Mandela|nhà xuất bản=Aurora Empowerment Systems|ngày truy cập=ngày 20 tháng 9 năm 2009|archive-date=2009-12-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20091224163429/http://auroraempowerment.com/mandela.html|url-status=dead}}</ref>

=== Cuộc hôn nhân thứ ba ===
Mandela đã tái giá vào sinh nhật lần thứ 80 của ông năm 1998, với [[Graça Machel]] nhũ danh Simbine, góa phụ của [[Samora Machel]], cựu tổng thống [[Mozambique]] và là đồng minh của ANC bị chết trong vụ rơi máy bay 12 năm trước đó.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.cnn.com/WORLD/africa/9807/18/mandela.wedding.02/|tiêu đề=Mandela gets married on 80th birthday|ngày tháng=ngày 18 tháng 7 năm 1998|nhà xuất bản=CNN|ngày truy cập=ngày 27 tháng 10 năm 2008|archive-date=2008-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20080614111828/http://www.cnn.com/WORLD/africa/9807/18/mandela.wedding.02/|url-status=dead}}</ref> Cuộc hôn nhân là kết quả của hàng tháng trời thương thảo ở cấp quốc tế để đặt ra đồ sính lễ chưa từng có trong lịch sử để được rút khỏi bộ tộc của Machel. Một thỏa thuận miệng đã được thực hiện bởi nhà vua truyền thống đại diện cho Mandela, Vua Buyelekhaya Zwelibanzi Dalindyebo.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.dispatch.co.za/2007/10/09/Easterncape/aking.html|tiêu đề=andela, Kaunda honour king|họ=Ngcukana|tên=Lubabalo|work=Daily Dispatch|ngày truy cập=ngày 27 tháng 10 năm 2008}}</ref> Ông nội của thủ lĩnh tối cao là quan nhiếp chính Jongintaba Dalindyebo, người đã sắp xếp cuộc hôn nhân cho Mandela, đã lảng tránh bằng cách trốn sang [[Johannesburg]] vào năm 1940.<ref name="mandela1996pp10,20" />

Mandela hiện vẫn còn ngôi nhà tại Qunu do đứa cháu trai nối dõi của ông quản lý, hiện ông vẫn trả tiền học phí và giữ quyền ủy viên hội đồng.<ref>{{Chú thích web | url=http://www.see.org.za/xsite/workshop_report1.htm | tiêu đề=Zuidelijk Afrika | ngày truy cập=ngày 26 tháng 5 năm 2008 | họ=de Bruyne | tên=Marnix | nhà xuất bản=Netherlands Institute for Southern Africa | archive-date = ngày 22 tháng 5 năm 2008 | archive-url=https://web.archive.org/web/20080522200517/http://www.see.org.za/xsite/workshop_report1.htm }}</ref>

== Nghỉ hưu ==
[[Tập tin: Nelson Mandela-2008 (edit).jpg|nhỏ|phải| Nelson Mandela trong sinh nhật lần thứ 90 của ông vào năm 2008.]]
Mandela là Tổng thống đắc cử lớn tuổi nhất của Nam Phi khi ông nhậm chức ở tuổi 75 vào năm 1994. Ông đã quyết định không cầm quyền nhiệm kỳ thứ hai và nghỉ hưu vào năm 1999, người kế nhiệm ông là [[Thabo Mbeki]].

Sau khi rời ghế Tổng thống, Mandela tiếp tục đóng vai trò tích cực trong nhiều tổ chức xã hội và vì quyền con người. Ông biểu lộ sự ủng hộ phong trào [[Make Poverty History]] (Biến đói nghèo thành dĩ vãng) mà trong đó [[Chiến dịch ONE]] là một bộ phận.<ref name=povertyhistory>{{Chú thích web | url=http://www.makepovertyhistory.org/theyearof | tiêu đề=2005: The year of Make Poverty History | nhà xuất bản=Make Poverty History | ngày truy cập=ngày 1 tháng 5 năm 2007 | archive-date = ngày 23 tháng 5 năm 2009 | archive-url=https://web.archive.org/web/20090523181012/http://www.makepovertyhistory.org/theyearof/ }}</ref> Giải golf gây quỹ [[Khách mời Nelson Mandela]], do [[Gary Player]] chủ trì, đã thu được hơn 20 triệu [[Rand Nam Phi|rand]] cho các quỹ vì trẻ em từ lúc bắt đầu năm 2000.<ref name="MandelaInv">{{Chú thích web|url=http://www.nelsonmandelainvitational.co.za/default.asp?id=227875&des=article|tiêu đề=SA's best to join international stars for charity|ngày tháng=ngày 5 tháng 9 năm 2007|nhà xuất bản=Nelson Mandela Invitational|ngày truy cập=ngày 27 tháng 10 năm 2008|archive-date=2008-12-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20081224183656/http://www.nelsonmandelainvitational.co.za/default.asp?id=227875&des=article|url-status=dead}}</ref>

Mandela cũng là người ủng hộ cho [[Làng trẻ em SOS]], tổ chức chuyên quyên tiền giúp đỡ trẻ em mồ côi và bị bỏ rơi lớn nhất thế giới.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.sos-childrensvillages.org/Get-involved/Celebrities-as-partners/Pages/Nelson-Mandela.aspx|tiêu đề=Nelson Mandela|nhà xuất bản=SOS Children's Villages|ngày truy cập=ngày 1 tháng 8 năm 2008|archive-date=2009-06-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20090607101818/http://www.sos-childrensvillages.org/Get-involved/Celebrities-as-partners/Pages/Nelson-Mandela.aspx|url-status=dead}}</ref> Mandela cũng xuất hiện trong một đoạn quảng cáo cho [[Thế vận hội Mùa đông 2006|Thế vận hội mùa đông 2006]], và đã được trích dẫn trong chiến dịch ''Chúc mừng nhân loại'' của [[Ủy ban Olympic Quốc tế]]:<ref name=ioc>{{Chú thích web | url=http://multimedia.olympic.org/pdf/en_report_902.pdf | nhà xuất bản=[[International Olympic Committee]] | định dạng=[[PDF]] | tiêu đề=Celebrate Humanity 2004 | năm=2004 | ngày truy cập=ngày 1 tháng 5 năm 2007 | archive-date = ngày 14 tháng 6 năm 2007 | archive-url=https://web.archive.org/web/20070614011746/http://multimedia.olympic.org/pdf/en_report_902.pdf |url-status=dead }}</ref>

{{quote|
For seventeen days, they are roommates.
For seventeen days, they are soulmates.
And for twenty-two seconds, they are competitors.
Seventeen days as equals. Twenty-two seconds as adversaries.
What a wonderful world that would be.
That's the hope I see in the Olympic Games.
}}

''Tạm dịch'':

{{quote|
Trong mười bảy ngày, chúng ta là bạn hữu.
Trong mười bảy ngày, chúng ta là tâm giao.
Và trong hai mươi hai giây, chúng ta là đối thủ.
Mười bảy ngày bình đẳng. Hai mươi hai giây đối địch.
Thế giới như thế mới tuyệt vời làm sao.
Đó là niềm hy vọng mà tôi thấy được trong Thế vận hội.
}}

=== Sức khỏe ===
Tháng 7 năm 2001 Mandela được chẩn đoán bệnh [[ung thư tuyến tiền liệt]] và tiến hành chữa trị. Ông được xạ trị trong 7 tuần.<ref>{{Chú thích báo | publisher=BBC | url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/1492865.stm | title=Mandela 'responding well to treatment' | date=ngày 15 tháng 8 năm 2001|access-date =ngày 26 tháng 5 năm 2008}}</ref> Năm 2003, Mandela bị [[CNN]] thông báo nhầm là đã chết khi bản cáo phó viết sẵn của ông (cùng với vài yếu nhân khác) do sơ suất đã hiển thị trên website của CNN vì lỗi bảo vệ mật khẩu.<ref>{{Chú thích web | url=http://www.thesmokinggun.com/archive/cnnobit1.html | tiêu đề=The Smoking Gun: Archive | năm=2003 | ngày truy cập=ngày 1 tháng 5 năm 2007|nhà xuất bản=[[The Smoking Gun]]}}</ref> Vào năm 2007, một nhóm cánh tả không chính thống đã phổ biến email và tin nhắn SMS giả mạo nói rằng nhà chức trách đang giấu giếm cái chết của Mandela và những người Nam Phi da trắng sẽ bị tàn sát sau tang lễ của ông. Mandela lúc đó đang đi nghỉ tại Mozambique.<ref name=hoaxdeath>{{Chú thích báo | url=http://www.mg.co.za/articlePage.aspx?articleid=300707&area=/insight/insight__national | title=Not yet uhuru | author= Groenewald, Yolandi; Joubert, Pearlie | work=[[Mail & Guardian]] | date=ngày 2 tháng 3 năm 2007}}</ref>

Tháng 6 năm 2004, ở tuổi 85, Mandela thông báo rằng ông sẽ không tham gia các hoạt động công cộng nữa. Sức khỏe của ông dần giảm sút, và ông muốn có nhiều thời gian hơn với gia đình. Mandela nói rằng không định cách ly hoàn toàn khỏi công chúng, nhưng muốn mình ở vị thế "sẽ gọi cho các bạn để hỏi xem tôi có được chào đón hay không, chứ không phải được mời làm các thứ và tham dự các sự kiện nữa. Lời thỉnh cầu của tôi là: Đừng gọi cho tôi, tôi sẽ gọi cho các bạn."<ref>{{Chú thích web | tiêu đề="I'll call you" | nhà xuất bản=SouthAfrica.info | ngày tháng=ngày 2 tháng 6 năm 2004 | url=http://www.southafrica.info/mandela/mandela-retirement.htm | ngày truy cập=ngày 26 tháng 5 năm 2008 | archive-date = ngày 25 tháng 2 năm 2013 | archive-url=https://www.webcitation.org/6EhSNBc53?url=http://www.southafrica.info/mandela/mandela-retirement.htm |url-status=dead }}</ref> Từ năm 2003, ông ít xuất hiện trước công chúng hơn và ít phát ngôn trước các vấn đề.<ref name=retirement/> Tóc ông bạc trắng và ông di chuyển chậm chạp với sự hỗ trợ của gậy. Cũng có báo cáo là ông đang bị chứng mất trí nhớ của người già.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.who2.com/blog/2009/12/is-nelson-mandela-losing-his-memory.html|tiêu đề=Is Nelson Mandela Losing His Memory?|nhà xuất bản=Who2.com|ngày tháng=ngày 7 tháng 12 năm 2009|ngày truy cập=2010-07-24|archive-date=2010-02-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20100215125057/http://www.who2.com/blog/2009/12/is-nelson-mandela-losing-his-memory.html|url-status=dead}}</ref>

Sinh nhật lần thứ 90 của Mandela đã được tổ chức ở nhiều nơi khắp đất nước ngày 18 tháng 7 năm 2008, lễ mừng chính được tổ chức tại quê nhà Qunu của ông.<ref name="FOXNews">{{Chú thích web|url=http://www.foxnews.com/story/0,2933,385561,00.html|tiêu đề=Nelson Mandela Celebrates 90th Birthday by Urging Rich to Help Poor|ngày tháng= ngày 18 tháng 7 năm 2008|nhà xuất bản=[[Fox News Channel|Fox News]]|ngày truy cập=ngày 27 tháng 10 năm 2008}}</ref> Một buổi hòa nhạc vinh danh ông cũng được tổ chức tại [[Hyde Park, Luân Đôn]].<ref>{{Chú thích web|url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/news/hyde-park-concert-to-mark--mandelas-90th-821776.html|tiêu đề=Hyde Park concert to mark Mandela's 90th|họ=Bingham|tên=John|ngày tháng=ngày 6 tháng 5 năm 2008|work=The Independent|nhà xuất bản=Independent Print Limited|ngày truy cập=ngày 27 tháng 10 năm 2008|vị trí=London|archive-date = ngày 25 tháng 2 năm 2013 |archive-url=https://www.webcitation.org/6EhSlCa27?url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/news/hyde-park-concert-to-mark--mandelas-90th-821776.html|url-status=dead}}</ref> Trong buổi diễn văn kỷ niệm sinh nhật của mình, Mandela kêu gọi những người giàu hãy giúp đỡ người nghèo trên khắp thế giới.<ref name="FOXNews"/> Mặc dù vẫn ít xuất hiện trong suốt kỳ World Cup 2010 tại Nam Phi, Mandela cũng xuất hiện tại buổi bế mạc, tại đó ông đã được "chào đón nhiệt liệt".<ref>http://www.guardian.co.uk/world/2010/jul/11/nelson-mandela-world-cup-final</ref>

=== The Elders ===
Ngày 18 tháng 7 năm 2007, Nelson Mandela, [[Graça Machel]], và [[Desmond Tutu]] tụ họp một nhóm các nhà lãnh đạo thế giới tại Johannesburg để đóng góp sự hiểu biết và khả năng lãnh đạo độc lập để giải quyết các vấn đề khó khăn nhất trên thế giới. Nelson Mandela thông báo lập nên một nhóm mới, [[Global Elders|The Elders]], trong một bài diễn văn nhân sinh nhật lần thứ 89 của mình.<ref>{{Chú thích web | url=http://www.msnbc.msn.com/id/19836050 | tiêu đề=Mandela joins 'Elders' on turning 89 | nhà xuất bản=[[MSNBC]]|ngày truy cập=ngày 26 tháng 5 năm 2008 | ngày tháng=ngày 20 tháng 7 năm 2007}}</ref>

Tổng giám mục Tutu làm chủ tịch của The Elders. Các thành viên sáng lập nhóm bao gồm Graça Machel, [[Kofi Annan]], [[Ela Bhatt]], [[Gro Harlem Brundtland]], [[Jimmy Carter]], [[Lý Triệu Tinh]], [[Mary Robinson]] và [[Muhammad Yunus]].<ref>{{Chú thích web|url=http://www.southafrica.info/mandela/theelders.htm|tiêu đề=Mandela launches The Elders|ngày tháng=ngày 19 tháng 7 năm 2007|nhà xuất bản=SAinfo|ngày truy cập=ngày 27 tháng 10 năm 2008|archive-date = ngày 25 tháng 2 năm 2013 |archive-url=https://www.webcitation.org/6EhRpoERW?url=http://www.southafrica.info/mandela/theelders.htm|url-status=dead}}</ref>

"Nhóm này có tiếng nói tự do và khẳng khái, hoạt động công khai lẫn hậu trường về bất cứ hành động nào cần thực hiện", Mandela nói. "Cùng với nhau chúng tôi sẽ hoạt động để ủng hộ lòng can đảm tại nơi có sợ hãi, nuôi dưỡng thỏa thuận tại nơi có tranh chấp, và truyền hy vọng tại nơi tuyệt vọng."<ref>{{Chú thích web|ngày truy cập=ngày 26 tháng 5 năm 2008|url=http://www.theelders.org/transcript.aspx|tiêu đề=Nelson Mandela announces The Elders|nhà xuất bản=The Elders|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20080420045636/http://www.theelders.org/transcript.aspx|ngày lưu trữ=2008-04-20|url-status=dead}}</ref>

=== Chống AIDS ===
Sau khi về hưu, một trong những sự quan tâm chính của Mandela là đấu tranh chống lại bệnh dịch [[HIV/AIDS|AIDS]]. Ông đã có bài phát biểu bế mạc [[Hội nghị về AIDS Quốc tế lần thứ XIII, 2000|Hội nghị về AIDS Quốc tế lần thứ XIII]] năm 2000, tại Durban, Nam Phi.<ref>{{Chú thích web | url = http://www.thebody.com/content/art16140.html | tiêu đề = Closing Ceremony | tác giả =  | ngày =  | ngày truy cập = 8 tháng 2 năm 2015 | nơi xuất bản = TheBody.com | ngôn ngữ =  | archive-date = ngày 25 tháng 2 năm 2013 | archive-url = https://www.webcitation.org/6EhRW0hQl?url=http://www.thebody.com/content/art16140.html |url-status=dead }}</ref> Vào năm 2003, ông hỗ trợ bằng cách cho phép chiến dịch gây quỹ chống AIDS [[46664 (hòa nhạc)|46664]] sử dụng số hiệu tù nhân của ông.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.46664.com/2|tiêu đề=About 46664|nhà xuất bản=46664.com|ngày truy cập=ngày 27 tháng 10 năm 2008|archive-date = ngày 21 tháng 11 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081121054723/http://www.46664.com/2}}</ref> Tháng 7 năm 2004, ông bay tới [[Bangkok]] để phát biểu tại [[Hội nghị về AIDS Quốc tế lần thứ XV, 2004|Hội nghị về AIDS Quốc tế lần thứ XV]].<ref>{{Chú thích web|url=http://www.kaisernetwork.org/aids2004/kffsyndication.asp?show=portal_071504.html|tiêu đề=XV International AIDS Conference - Daily Coverage|ngày tháng=ngày 15 tháng 7 năm 2004|nhà xuất bản=Kaisernetwork|ngày truy cập=ngày 27 tháng 10 năm 2008|archive-date = ngày 25 tháng 2 năm 2013 |archive-url=https://www.webcitation.org/6EhRZqa1C?url=http://globalhealth.kff.org/AIDS2010}}</ref> Con trai ông, [[Makgatho Mandela]], chết vì bệnh AIDS vào ngày 6 tháng 1 năm 2005.<ref>{{Chú thích web|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/4151159.stm|tiêu đề=Mandela's eldest son dies of Aids|ngày tháng=ngày 6 tháng 1 năm 2005|nhà xuất bản=BBC|ngày truy cập=ngày 27 tháng 10 năm 2008}}</ref>

=== Phê phán chính sách ngoại giao của Mỹ và Anh ===
Nelson Mandela phản đối mạnh mẽ [[Chiến tranh Kosovo|vụ can thiệp của NATO tại Kosovo]] năm 1999 và gọi đó là nỗ lực của các cường quốc nhằm kiểm soát thế giới.<ref>[http://www.derechos.org/nizkor/iraq/doc/mandela1.html]</ref> 
Năm 2002 và 2003, Mandela chỉ trích chính sách ngoại giao của chính quyền Tổng thống Mỹ [[George W. Bush]] trong nhiều bài phát biểu.<ref>{{Chú thích web|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/2228971.stm|tiêu đề=Mandela warns Bush over Iraq|ngày tháng=ngày 1 tháng 9 năm 2002|nhà xuất bản=BBC|ngày truy cập=ngày 27 tháng 10 năm 2008}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=http://www.independent.co.uk/news/world/africa/mandela-lambastes-arrogant-bush-over-iraq-609026.html|tiêu đề=Mandela lambastes 'arrogant' Bush over Iraq|họ=Cornwell|tên=Rupert|ngày tháng=ngày 31 tháng 1 năm 2003|work=The Independent|nhà xuất bản=Independent Print Limited|ngày truy cập=ngày 27 tháng 10 năm 2008|vị trí=London|archive-date = ngày 24 tháng 12 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081224021133/http://www.independent.co.uk/news/world/africa/mandela-lambastes-arrogant-bush-over-iraq-609026.html|url-status=dead}}</ref> Phê phán về việc thiếu sự tham gia của Liên Hợp Quốc trong quyết định bắt đầu [[Chiến tranh Iraq]], ông nói, "Đó là một bi kịch, những gì đang xảy ra, những gì Bush đang làm. Nhưng Bush giờ đây đang làm xói mòn Liên Hợp Quốc." Mandela cho rằng ông chỉ ủng hộ hành động chống lại [[Iraq]] nếu đó là do Liên Hợp Quốc ra lệnh. Mandela cũng nói bóng gió đến việc Liên Hợp Quốc có lẽ đã bị ảnh hưởng bởi sự [[phân biệt chủng tộc]] vì đã không tuân theo ý kiến của Liên Hợp Quốc và tổng thư ký [[Kofi Annan]] về vấn đề chiến tranh. "Có phải vì tổng thư ký Liên Hợp Quốc hiện tại là một người da đen hay không? Họ không bao giờ làm vậy khi tổng thư ký là người da trắng".<ref name="CBS30012003">{{Chú thích web | tác giả=Fenton, Tom | nhà xuất bản=[[CBS]] | tiêu đề=Mandela Slams Bush On Iraq | ngày tháng=ngày 30 tháng 1 năm 2003 | url=http://www.cbsnews.com/stories/2003/01/30/iraq/main538607.shtml | ngày truy cập=ngày 26 tháng 5 năm 2008 | archive-date=2013-02-25 | archive-url=https://www.webcitation.org/6EhQr4N5U?url=http://www.cbsnews.com/stories/2003/01/30/iraq/main538607.shtml | url-status=dead }}</ref>

Ông kêu gọi nhân dân Mỹ tham gia vào các cuộc biểu tình lớn chống lại Bush và kêu gọi các nhà lãnh đạo thế giới, đặc biệt là những nước có quyền phủ quyết trong [[Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc]], phản đối Bush.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.cbsnews.com/stories/2003/01/30/iraq/main538607.shtml|tiêu đề=Mandela Slams Bush On Iraq|ngày tháng=ngày 30 tháng 1 năm 2003|nhà xuất bản=CBS News|ngày truy cập=ngày 23 tháng 12 năm 2008|archive-date=2013-02-25|archive-url=https://www.webcitation.org/6EhQr4N5U?url=http://www.cbsnews.com/stories/2003/01/30/iraq/main538607.shtml|url-status=dead}}</ref> "Điều tôi lên án ở đây là chỉ một cường quốc, với một vị tổng thống không có óc chiến lược, người không thể nghĩ cho đúng đắn, giờ đang muốn đẩy thế giới vào một cuộc tàn sát." Ông tấn công Hoa Kỳ vì các thành tích xấu về [[nhân quyền]] và đã thả [[Vụ ném bom nguyên tử xuống Hiroshima và Nagasaki|bom nguyên tử xuống Nhật Bản]] trong Chiến tranh thế giới II. "Nếu có một quốc gia có hành động tàn ác đến mức không thể diễn tả được bằng lời, đó là Hợp chúng quốc Hoa Kỳ. Họ bất cần."<ref name="CBS30012003"/> Nelson Mandela cũng chê trách nặng nề Thủ tướng Anh [[Tony Blair]] và gọi ông là "ngoại trưởng của Mỹ."<ref>[http://www.derechos.org/nizkor/iraq/doc/mandela2.html]</ref>

=== Tranh chấp với Ismail Ayob ===
[[Ismail Ayob]] từng là một người bạn tin cậy và là luật sư riêng của Mandela trong hơn 30 năm. Vào tháng 5 năm 2005, Ayob được Mandela yêu cầu dừng bán các ấn phẩm có chữ ký của Mandela và tính toán lại lợi nhuận thu được từ việc bán chúng. Tranh chấp này đã khiến Mandela đệ đơn lên [[Tòa án Tối cao Nam Phi]] vào năm đó.<ref>{{Chú thích báo | work=Mail & Guardian | title=Mandela sues over forged sketches | author= Chanda, Abhik Kumar | date=ngày 10 tháng 5 năm 2005 | url=http://www.mg.co.za/articledirect.aspx?articleid=237663|access-date =ngày 26 tháng 5 năm 2008}}</ref> Ayob cho rằng mình không làm điều gì sai trái,<ref>{{Chú thích báo | url=http://www.businessday.co.za/articles/specialreports.aspx?ID=BD4A67853 | publisher=Business Day | date=ngày 13 tháng 7 năm 2005 | title=Ayob denies gain from Mandela art | first=Ernest | last=Mabuza | access-date =ngày 26 tháng 5 năm 2008 | archive-url=https://web.archive.org/web/20080331212824/http://www.businessday.co.za/articles/specialreports.aspx?ID=BD4A67853 | archive-date = ngày 31 tháng 3 năm 2008 |url-status=live }}</ref> và nói rằng ông là nạn nhân của một chiến dịch bôi nhọ do các cố vấn của Mandela, mà cụ thể là luật sư [[George Bizos]], dựng lên.<ref name=poorismail>{{Chú thích báo|title=Poor Ismail Ayob|first=Fikile-Notsikelelo|last=Moya|date=ngày 5 tháng 8 năm 2005|work=Mail & Guardian|url=http://www.mg.co.za/articlePage.aspx?articleid=247331&area=/insight/insight__comment_and_analysis/|access-date=ngày 26 tháng 5 năm 2008|archive-date = ngày 28 tháng 4 năm 2006 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060428122252/http://www.mg.co.za/articlePage.aspx?articleid=247331&area=%2Finsight%2Finsight__comment_and_analysis%2F|url-status=dead}}</ref>

Vào năm 2005 và 2006, Ayob và vợ con của ông trở thành đối tượng chỉ trích của các cố vấn của Mandela. Vụ tranh chấp này được truyền thông rộng rãi, với Ayob được mô tả ở vị thế phản diện, cao điểm là khi Mandela đệ đơn lên Tòa án Tối cao. Đã có những cuộc họp công khai trong đó những người thân cận của Mandela chỉ trích Ayob và công chúng còn kêu gọi tẩy chay Ayob và gia đình ông.<ref>{{Chú thích báo|url=http://www.businessday.co.za/articles/specialreports.aspx?ID=BD4A71659|date=ngày 21 tháng 7 năm 2005|title=Courts 'have final word on Mandela-Ayob clash'|first=Jacques|last=Keet|publisher=Business Day|access-date =ngày 26 tháng 5 năm 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080107214205/http://www.businessday.co.za/articles/specialreports.aspx?ID=BD4A71659|archive-date = ngày 7 tháng 1 năm 2008 |url-status=live}}</ref> Lời biện hộ của Ismail và Zamila Ayob (vợ ông, và cũng là bị cáo liên quan) đưa ra các văn bản do Mandela ký và được các thư ký của ông làm chứng, từ đó bác bỏ nhiều lý lẽ của Nelson Mandela và các cố vấn.<ref>{{Chú thích báo|url=http://www.businessday.co.za/articles/specialreports.aspx?ID=BD4A70054|date=ngày 18 tháng 7 năm 2005|title=Bizos behind vicious campaign to discredit, defame me — Ayob|first=Ernest|last=Mabuza|publisher=Business Day|archive-url=https://web.archive.org/web/20080331195835/http://www.businessday.co.za/articles/specialreports.aspx?ID=BD4A70054|archive-date = ngày 31 tháng 3 năm 2008 |access-date = ngày 24 tháng 7 năm 2010 |url-status=live}}</ref>

Tranh chấp này một lần nữa lại xuất hiện trên mặt báo vào tháng 2 năm 2007 khi trong một phiên tòa tại Tòa án Tối cao Johannesburg, Ayob hứa sẽ trả 700.000 rand cho Mandela, chuyển qua các quỹ vì trẻ em của Mandela, và gửi lời xin lỗi,<ref>{{Chú thích báo|url=http://www.news24.com/News24/South_Africa/News/0,9294,2-7-1442_2075833,00.html|title=Ayob to pay back Mandela money|date=ngày 27 tháng 2 năm 2007|publisher=[[News24]]|access-date=ngày 26 tháng 5 năm 2008|archive-date = ngày 24 tháng 12 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081224050236/http://www.news24.com/News24/South_Africa/News/0,9294,2-7-1442_2075833,00.html}}</ref>
<ref name=whatcaused>{{Chú thích báo|url=http://www.iol.co.za/index.php?art_id=vn20070304081421601C920210|title=What caused the Ayob, Mandela spat?|first=Jeremy|last=Gordin|date=ngày 4 tháng 3 năm 2007|work=[[Sunday Independent]]|publisher=[[Independent News & Media]]|access-date=ngày 26 tháng 5 năm 2008|archive-date=2008-10-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20081010202149/http://www.iol.co.za/index.php?art_id=vn20070304081421601C920210|url-status=dead}}</ref> mặc dù sau đó ông cho rằng ông là nạn nhân của "Sự trả thù" từ Mandela.<ref>{{Chú thích báo|url=http://www.iol.co.za/index.php?art_id=vn20070303084618645C367333|title=Mandela waging a vendetta - Ayob|date=ngày 3 tháng 3 năm 2007|first=Michael|last=Schmidt|publisher=Pretoria News|access-date=2010-07-24|archive-date=2009-12-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20091219005431/http://www.iol.co.za/index.php?art_id=vn20070303084618645C367333|url-status=dead}}</ref> Một số nhà bình luận bày tỏ sự cảm thông cho vị thế của Ayob, nói rằng vị trí biểu tượng của Mandela khiến cho Ayob khó mà được đối xử một cách công bằng.<ref name=poorismail/>

==== Lý lẽ ====
Ayob, George Bizos và Wim Trengove là những người được ủy thác của Quỹ Ủy thác Nelson Mandela, được thành lập để cất giữ hàng triệu rand do các nhân vật kinh doanh nổi tiếng, trong đó có gia đình [[Nicky Oppenheimer|Oppenheimer]], tặng cho Nelson Mandela vì lợi ích của con và cháu của ông.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.mg.co.za/article/2007-02-25-mandelas-lawyers-take-ismail-to-court-over-money|tiêu đề=Mandela's lawyers take Ismail to court over money|ngày tháng=ngày 25 tháng 2 năm 2007 |work=Mail & Guardian|ngày truy cập=ngày 27 tháng 10 năm 2008}}</ref> Ayob sau này rút lui của Quỹ ủy thác. Vào năm 2006, hai người được ủy thác còn lại của Nelson Mandela Trust đã tố cáo Ayob đã chi tiêu tiền từ quỹ ủy thác mà không báo cho họ biết.<ref>{{Chú thích báo|url=http://www.news24.com/City_Press/News/0,7515,186-187_2078129,00.html|date=ngày 3 tháng 3 năm 2007|title=Madiba set me up, says Ayob|author=Sefara, Makhudu; Mapiloko, Jackie|publisher=[[News24]]|access-date=ngày 26 tháng 5 năm 2008|archive-date = ngày 24 tháng 12 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081224045822/http://www.news24.com/City_Press/News/0,7515,186-187_2078129,00.html}}</ref> Ayob tuyên bố rằng số tiền này là để trả cho [[Dịch vụ Doanh thu Nam Phi]], cho con và cháu của Mandela, cho chính Mandela, và trả cho bốn năm làm việc của công ty kế toán.<ref name=whatcaused/>

Bizos và Trengrove từ chối thông qua việc chi trả cho con cháu của Nelson Mandela và tiền trả cho công ty kế toán. Phiên tòa đã thỏa thuận rằng Ismail Ayob phải trả số tiền này, tổng cộng hơn 700.000 rand, cho quỹ ủy thác vì lẽ Ayob đã chưa được sự đồng ý của hai ủy thác viên khác trước khi dùng tiền.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.iol.co.za/index.php?set_id=1&click_id=13&art_id=vn20060708085708263C605474|tiêu đề='Ayob tried to cover up unlawful spending'|họ=Adams|tên=Sheena|ngày tháng=ngày 8 tháng 7 năm 2006|nhà xuất bản=IOL|ngày truy cập=ngày 27 tháng 10 năm 2008|archive-date=2008-12-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20081219053257/http://www.iol.co.za/index.php?set_id=1&click_id=13&art_id=vn20060708085708263C605474|url-status=dead}}</ref> Người ta cũng khẳng định là Ayob đã có những nhận xét phỉ báng Mandela trong bản khai, vì thế tòa cũng yêu cầu Ayob xin lỗi.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.highbeam.com/doc/1G1-159966227.html|tiêu đề=Lawyer to pay back R800000 to Mandela trust|họ=Mkhwanazi|tên=Siyabonga|ngày tháng=ngày 28 tháng 2 năm 2007|nhà xuất bản=Pretoria News (South Africa)|ngày truy cập=ngày 27 tháng 10 năm 2008|url lưu trữ=https://archive.today/20130103010924/http://www.highbeam.com/Search?searchTerm=Lawyer+to+pay+back+R800000+to+Mandela+trust.(News)&searchType=Article&currentPage=0&orderBy=|ngày lưu trữ=2013-01-03|url-status=dead}}</ref> Người ta đã cho thấy các nhận xét này, tập trung vào các tài khoản ở nước ngoài của Nelson Mandela và việc không trả thuế cho các tài khoản này, không xuất phát từ lời khai của Ayob mà là từ chính lời khai của Nelson Mandela và George Bizos.<ref name=ismailnocash>{{Chú thích báo|url=http://allafrica.com/stories/200703100051.html|title=Ayob Runs Out of Cash But Accuses Mandela Again|publisher=Business Day|date=ngày 10 tháng 3 năm 2007|first=Ernest|last=Mabuza|access-date =ngày 26 tháng 5 năm 2008}}</ref>

=== Tranh cãi về Kim cương máu ===
Trong một bài viết trong báo ''[[The New Republic]]'' tháng 12 năm 2006, Nelson Mandela bị chỉ trích vì một số lời nhận xét tốt đẹp về ngành công nghiệp kim cương. Người ta lo ngại là điều này sẽ làm lợi cho những nhà cung cấp [[kim cương máu]].<ref>{{Chú thích web|url=http://www.jckonline.com/article/CA6346260.html|tiêu đề=Nelson Mandela to speak out for diamond industry|họ=Bates|tên=Rob|ngày tháng=ngày 22 tháng 6 năm 2006|nhà xuất bản=Jewelers' Circular Keystone|ngày truy cập=ngày 27 tháng 10 năm 2008|archive-date = ngày 24 tháng 12 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081224185545/http://www.jckonline.com/article/CA6346260.html}}</ref> Trong bức thư gửi tới [[Edward Zwick]], đạo diễn của bộ phim ''[[Kim cương máu (phim)|Kim cương máu]]'', Mandela nói rằng:

{{quote|...sẽ cực kỳ đáng tiếc nếu bộ phim này vô tình sai sự thật, và kết quả là, khiến cho thế giới tin rằng cần phải có hành động thích hợp để ngưng việc mua kim cương được khai thác từ châu Phi.... Chúng tôi hy vọng rằng khát khao được kể một câu chuyện lịch sử về câu chuyện có thật hấp dẫn và quan trọng sẽ không dẫn đến sự mất ổn định tại các quốc gia sản xuất kim cương ở châu Phi, và cuối cùng là nhân dân các nước đó.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.tnr.com/doc.mhtml?i=20061218&s=chotiner121806|archive-url=https://web.archive.org/web/20070308142504/http://www.tnr.com/doc.mhtml?i=20061218&s=chotiner121806|archive-date=2007-03-08|title=Half Nelson - Mandela, diamond shill|work=[[The New Republic]]|date=ngày 8 tháng 12 năm 2006|access-date=ngày 26 tháng 5 năm 2008|url-status=dead}}</ref>}}

Bài báo trên ''New Republic'' nói rằng lời bình luận này, cũng như các sáng kiến và phát biểu trong cuộc đời ông và trong thời gian làm tổng thống Nam Phi, bị ảnh hưởng từ cả tình bạn với [[Harry Oppenheimer]], cựu chủ tịch [[De Beers]], lẫn từ quan điểm 'quyền lợi quốc gia hẹp hòi' của Nam Phi (là nhà sản xuất kim cương chính).<ref>{{Chú thích web|url=http://latimesblogs.latimes.com/thedishrag/2006/06/mandela-to-defe.html|tiêu đề=Mandela to defend De Beers from bad "Blood"|họ= Snead|tên=Elizabeth|ngày tháng=ngày 15 tháng 6 năm 2006|work=LA Times|ngày truy cập=ngày 27 tháng 10 năm 2008}}</ref>

=== Zimbabwe và Robert Mugabe ===
[[Robert Mugabe]], tổng thống [[Zimbabwe]], người đã lãnh đạo đất nước này từ khi độc lập năm 1980, đã nhận được nhiều lời chỉ trích trên thế giới vì [[Gukurahundi|trận đánh giết chết khoảng 3000 người]] vào thập niên 1980 cũng như tham nhũng, quản lý yếu kém, đàn áp chính trị và theo [[gia đình trị]] dẫn đến nền kinh tế nước này sụp đổ.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.thezimbabwetimes.com/?p=97|tiêu đề=Gukurahundi and current wave of violence similar|họ=Chimuka|tên=Garikai|ngày tháng=ngày 14 tháng 5 năm 2008|work=The Zimbabwe Times|ngày truy cập=ngày 26 tháng 10 năm 2008|archive-date=2008-11-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20081121205650/http://www.thezimbabwetimes.com/?p=97|url-status=dead}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/1709488.stm|tiêu đề=Mugabe's descent into dictatorship|họ= Winter|tên=Joseph|ngày tháng=ngày 13 tháng 3 năm 2002|nhà xuất bản=BBC|ngày truy cập=ngày 26 tháng 10 năm 2008}}</ref>

Mặc dù cùng xuất thân là những nhà hoạt động vì tự do quốc gia, Mandela và Mugabe ít khi được xem là gần gũi. Mandela chỉ trích Mugabe vào năm 2000, nhắc tới những nhà lãnh đạo châu Phi đã giải phóng đất nước họ nhưng khư khư giữ ghế quá lâu.<ref name=mugabe>{{Chú thích báo|title=Mandela expresses anger at Mugabe|url=http://www.namibian.com.na/Netstories/2000/May/Africa/007A98DA73.html|date=ngày 8 tháng 5 năm 2000|work=[[The Namibian]]|access-date=ngày 26 tháng 5 năm 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080622184254/http://www.namibian.com.na/Netstories/2000/May/Africa/007A98DA73.html|archive-date=ngày 22 tháng 6 năm 2008|url-status=dead|archive-date = ngày 20 tháng 5 năm 2003 |archive-url=https://web.archive.org/web/20030520014011/http://www.namibian.com.na/Netstories/2000/May/Africa/007A98DA73.html}}</ref><ref name=mbeki-aids>{{Chú thích báo|url=http://archives.cnn.com/2000/WORLD/africa/09/29/safrica.mandela.reut/index.html|title=Mandela repudiates Mbeki on AIDS stance|publisher=CNN|date=ngày 29 tháng 9 năm 2000|access-date=ngày 26 tháng 5 năm 2008|archive-date=2008-05-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20080512024741/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/africa/09/29/safrica.mandela.reut/index.html|url-status=dead}}</ref> Khi về hưu, Mandela ít nhắc đến Zimbabwe và các vấn đề đối nội đối ngoại hơn,<ref name=retirement>{{Chú thích báo|url=http://www.guardian.co.uk/world/2006/jul/18/southafrica.rorycarroll|work=The Guardian|title=Mandela keeps his opinions to himself as a nation marks its idol's birthday|first=Rory|last=Carroll|date=ngày 18 tháng 7 năm 2006|access-date =ngày 26 tháng 5 năm 2008 | location=London}}</ref> đôi khi đưa đến chỉ trích là không biết sử dụng ảnh hưởng của mình để khuyến khích giảm bớt chính sách của mình.<ref name=zim>{{Chú thích web|url=http://www.villagevoice.com/news/0322,hentoff,44393,6.html|work=[[The Village Voice]]|tiêu đề=Where is Nelson Mandela?|họ=Hentoff|tên=Matt|ngày tháng=ngày 23 tháng 5 năm 2003|ngày truy cập=ngày 26 tháng 5 năm 2008|archive-date=2008-03-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20080309041953/http://www.villagevoice.com/news/0322,hentoff,44393,6.html|url-status=dead}}</ref> Luật sư của ông George Bizos tiết lộ rằng Mandela đã được khuyên để giữ gìn sức khỏe ông phải tránh tham gia vào các hoạt động nhiều áp lực như các tranh cãi về chính trị.<ref name=trapido>{{Chú thích web|url=http://www.thoughtleader.co.za/traps/2008/06/09/why-has-nelson-mandela-remained-silent-on-zimbabwe/|work=[[Thought Leader]]|tiêu đề=Why has Nelson Mandela remained silent on Zimbabwe?|họ=Trapido|tên=Michael|ngày tháng=ngày 10 tháng 6 năm 2008|ngày truy cập=ngày 25 tháng 6 năm 2008|archive-date=2008-07-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20080701194414/http://www.thoughtleader.co.za/traps/2008/06/09/why-has-nelson-mandela-remained-silent-on-zimbabwe/|url-status=dead}}</ref> Tuy nhiên, vào năm 2007, Mandela đã nỗ lực thuyết phục Mugabe rời chức "sớm hơn", với "chút ít chân giá trị còn lại", trước khi ông bị săn đuổi như [[Augusto Pinochet]]. Mugabe không phản ứng gì trước lời phát biểu này.<ref>{{Chú thích báo|url=http://www.news24.com/News24/Africa/Zimbabwe/0,,2-11-1662_2214253,00.html|title=Mugabe snubs Mandela|date=ngày 5 tháng 11 năm 2007|publisher=News24|access-date=ngày 16 tháng 6 năm 2010|archive-date = ngày 24 tháng 12 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081224045908/http://www.news24.com/News24/Africa/Zimbabwe/0,,2-11-1662_2214253,00.html}}</ref> Vào tháng 6 năm 2008, ở cao trào khủng hoảng trong [[Bầu cử tổng thống Zimbabwe, 2008|cuộc bầu cử tổng thống Zimbabwe]], Mandela lên án "sự thất bại thảm hại của quyền lãnh đạo" tại Zimbabwe.<ref name=zimfailure>{{Chú thích báo|url=http://www.news24.com/News24/Africa/Zimbabwe/0,,2-11-1662_2347143,00.html|title=Failure of leadership in Zim - Mandela|publisher=News24|date=ngày 25 tháng 6 năm 2008|access-date=ngày 16 tháng 6 năm 2010|archive-date = ngày 3 tháng 8 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080803034209/http://www.news24.com/News24/Africa/Zimbabwe/0,,2-11-1662_2347143,00.html}}</ref>

== Tôn vinh ==
[[Tập tin:1988 CPA 5971.jpg|nhỏ|phải|upright|Chiến sĩ giải phóng Nam Phi Nelson Mandela trên con tem kỷ niệm của [[Liên Xô]] năm 1988]]

Theo một bài viết trên tạp chí Newsweek, "Mandela đã có được một vị trí bất khả xâm phạm khi nhắc đến Nam Phi. Ông là nhà giải phóng dân tộc, vị cứu tinh, là [[George Washington|Washington]] và [[Abraham Lincoln|Lincoln]] hòa lại làm một".<ref>[http://www.newsweek.com/id/214032/output/print Father Disfigure] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091004023035/http://www.newsweek.com/id/214032/output/print|date=ngày 4 tháng 10 năm 2009}} by Eve Fairbanks, [[Newsweek Magazine]]'', ngày 27 tháng 8 năm 2009''</ref>

Tháng 11 năm 2009, [[Đại hội đồng Liên Hợp Quốc]] thông báo ngày sinh của Mandela, 18 tháng 7, sẽ được gọi là "[[Ngày Mandela]]" để ghi nhớ sự đóng góp của ông vào nền tự do của thế giới.<ref>{{Chú thích báo
|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/8353853.stm |title=UN gives backing to 'Mandela Day' |publisher=BBC News |access-date =ngày 11 tháng 11 năm 2009 | date=ngày 11 tháng 11 năm 2009}}</ref>

=== Huân huy chương ===

Mandela đã nhận được nhiều giải thưởng của Nam Phi, nước ngoài và quốc tế, trong đó có [[Giải Nobel Hòa bình]] năm 1993 (cùng với [[Frederik Willem de Klerk]]),<ref>{{Chú thích web |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1993/ |tiêu đề=The Nobel Peace Prize 1993|nhà xuất bản=Nobelprize.org|ngày truy cập=ngày 26 tháng 10 năm 2008}}</ref> được [[Elizabeth II|Nữ hoàng Elizabeth II]] trao [[Huân chương Công lao (Khối thịnh vượng chung Anh)|Huân chương Công lao]] và Baliff Grand Cross của [[Huân chương Tôn kính Thánh John|Huân chương Thánh John]], [[Huân chương Tự do Tổng thống]] của [[George W. Bush]].<ref>{{Chú thích web |url=http://www.royal.gov.uk/output/page1880.asp |tiêu đề=The Order of Merit |ngày tháng=November 2002 |nhà xuất bản=Royal Insight |ngày truy cập=ngày 26 tháng 10 năm 2008}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2002/07/20020709-8.html|tiêu đề=President Honors Recipients of the Presidential Medal of Freedom |ngày tháng=ngày 9 tháng 7 năm 2002 |nhà xuất bản=The White House |ngày truy cập=ngày 26 tháng 10 năm 2008}}</ref> Tháng 7 năm 2004, thành phố [[Johannesburg]] trao tặng danh hiệu cao nhất cho Mandela [[sự tự do của thành phố]] tại buổi lễ ở [[Orlando, Soweto]].<ref>{{Chú thích web |url=http://www.gpg.gov.za/docs/nz/2004/nz0727.html |tiêu đề=Madiba conferred freedom of Johannesburg |ngày tháng=ngày 27 tháng 7 năm 2004 |nhà xuất bản=Gauteng Provincial Government |ngày truy cập=ngày 26 tháng 10 năm 2008 |url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20080621081749/http://www.gpg.gov.za/docs/nz/2004/nz0727.html |ngày lưu trữ=2008-06-21 |url-status=dead }}</ref>

Ông cũng thường nhận được sự tán dương khi đi ra nước ngoài. Trong chuyến thăm Canada năm 1998, 45.000 học sinh đã chào đón ông khi ông có bài phát biểu tại [[Trung tâm Rogers|SkyDome]], Toronto.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.rooneyproductions.com/events/m_child.htm |tiêu đề=Mandela and the Children |nhà xuất bản=Rooney Productions |ngày truy cập=ngày 26 tháng 10 năm 2008 |archive-date = ngày 3 tháng 8 năm 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100803061540/http://www.rooneyproductions.com/events/m_child.htm }}</ref> Vào năm 2001, ông là người còn sống đầu tiên trở thành [[Công dân danh dự của Canada]] (người nhận danh hiệu duy nhất trước đó là [[Raoul Wallenberg]] sau khi đã mất).<ref>{{Chú thích web|url=http://www.cbc.ca/canada/story/2001/11/19/mandela_011119.html|tiêu đề=Mandela to be honoured with Canadian citizenship|ngày tháng=ngày 19 tháng 11 năm 2001|nhà xuất bản=CBC News|ngày truy cập=ngày 26 tháng 10 năm 2008|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20081224002744/http://www.cbc.ca/canada/story/2001/11/19/mandela_011119.html|ngày lưu trữ=2008-12-24|url-status=live}}</ref> Khi còn ở Canada, ông cũng nhận [[Huân chương Canada]], là một trong số ít người nước ngoài nhận được huân chương này.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.gg.ca/honours/search-recherche/honours-desc.asp?TypeID=orc&id=3904&lang=e |tiêu đề=Order of Canada - Nelson Mandela, C.C. |nhà xuất bản=Governor General of Canada |ngày truy cập=ngày 26 tháng 10 năm 2008 |archive-date = ngày 20 tháng 12 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081220113752/http://www.gg.ca/honours/search-recherche/honours-desc.asp?TypeID=orc&id=3904&lang=e }}</ref>

Năm 1981, ông được trao [[Giải Bruno Kreisky]]. Năm 1988, ông đoạt [[Giải thưởng Sakharov]] của [[Nghị viện châu Âu]] và [[Giải Nhân quyền của Liên Hợp Quốc]]. Năm 1990 ông nhận được Giải thưởng [[Bharat Ratna]] của chính phủ Ấn Độ và là người cuối cùng nhận được [[Giải thưởng Hòa bình Quốc tế Lenin|Giải thưởng Hòa bình Lenin]] của Liên Xô.<ref>{{Chú thích web |url=http://india.gov.in/myindia/bharatratna_awards.php |tiêu đề=Bharat Ratna Award|nhà xuất bản=National Portal of India|ngày truy cập=ngày 26 tháng 10 năm 2008}}</ref> Vào năm 1992 ông được nhận Giải thưởng Hòa bình Atatürk của [[Thổ Nhĩ Kỳ]]. Ông đã từ chối giải thưởng vì cho rằng Thổ Nhĩ Kỳ lúc đó đang vi phạm nhân quyền,<ref name=ataturk>{{Chú thích web |url=http://www.anc.org.za/ancdocs/pr/1992/pr0412a.html |tiêu đề=Statement on the Ataturk Award given to Nelson Mandela |ngày tháng=ngày 12 tháng 4 năm 1992 |nhà xuất bản=African National Congress |ngày truy cập=ngày 2 tháng 1 năm 2007 |archive-date = ngày 1 tháng 10 năm 2006 |archive-url=https://web.archive.org/web/20061001161737/http://www.anc.org.za/ancdocs/pr/1992/pr0412a.html |url-status=dead }}</ref> nhưng đến năm 1999 thì chấp nhận giải thưởng<ref>{{Chú thích web|
url=http://www.byegm.gov.tr/YAYINLARIMIZ/CHR/ING99/01/99X01X07.HTM#%2018|
tiêu đề=Mandela changes his mind|
nhà xuất bản=Turkish Press Review|
ngày tháng=ngày 7 tháng 1 năm 1999|
ngày truy cập=ngày 2 tháng 1 năm 2007|
archive-date = ngày 10 tháng 9 năm 2010 |
archive-url=https://web.archive.org/web/20100910090129/http://www.byegm.gov.tr/YAYINLARIMIZ/CHR/ING99/01/99X01X07.HTM#%2018}}</ref> Vào năm 1992 ông nhận được [[Nishan-e-Pakistan]], giải thưởng phục vụ cộng đồng cao nhất của Pakistan.<ref>{{Chú thích báo | title = Mandela in Pakistan | newspaper = The Independent | publisher = Independent Print Limited | date = ngày 3 tháng 10 năm 1992 | url = http://www.independent.co.uk/news/world/mandela-in-pakistan-1555096.html | access-date =ngày 7 tháng 6 năm 2010|location=London}}
</ref> Năm 2004, ông được trao [[Giải Ý thức toàn cầu]] của [[Câu lạc bộ Budapest]].
<!-- 
NOTE: 
Rather than expanding this section, please add information about awards to [[List of Nelson Mandela awards and honours]].
-->

=== Bài hát ca ngợi ===
Nhiều nghệ sĩ đã viết bài hát và nhạc về Mandela. Một trong những nhóm nổi tiếng nhất là [[The Specials]] đã thu âm bài hát "[[Free Nelson Mandela]]" vào năm 1983. [[Stevie Wonder]] viết bài hát đã đoạt giải Oscar "[[I Just Called to Say I Love You]]" cho Mandela, dẫn đến bài này bị [[Hãng thông tấn Nam Phi]] cấm lưu hành.<ref name=wonder>{{Chú thích báo |url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9F00E4DD1438F934A15750C0A963948260 |title=Stevie Wonder Music Banned in South Africa |date=ngày 27 tháng 3 năm 1985 |work=The New York Times |access-date =ngày 26 tháng 5 năm 2008}}</ref> Vào năm 1985, album ''Nelson Mandela'' của [[Youssou N'Dour]] là bản phát hành đầu tiên tại Mỹ của ca sĩ người [[Sénégal|Senegal]] này.

Năm 1988, một buổi hòa nhạc Kỷ niệm ngày sinh lần thứ 70 của Mandela đã diễn ra tại [[Sân vận động Wembley (1923)|Sân vận động Wembley]] ở Luân Đôn là trung tâm của phong trào chống chủ nghĩa apartheid, tại đó nhiều ca sĩ đã góp tiếng nói ủng hộ Mandela.<ref name="Mandela70">{{Chú thích web |url=http://www.anc.org.za/ancdocs/history/mandela/awards/wembley88.html |tiêu đề=The Mandela Concert, Wembley 1988 |họ=Ketchum |tên=Mike |nhà xuất bản=African National Congress |ngày truy cập=ngày 23 tháng 12 năm 2008 |archive-date = ngày 9 tháng 7 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080709063908/http://www.anc.org.za/ancdocs/history/mandela/awards/wembley88.html }}</ref> [[Jerry Dammers]], tác giả của bài hát ''Nelson Mandela'', là một thành viên trong ban tổ chức.<ref name="Mandela70"/> [[Simple Minds]] đã thu âm bài hát "Mandela Day" dành cho buổi hòa nhạc,<ref name="Mandela70"/> [[Santana (ban nhạc)|Santana]] đã thu âm bản giao hưởng "Mandela",<ref name="Mandela70"/> [[Tracy Chapman]] trình diễn bài "Freedom Now", dành tặng cho Mandela và phát hành album ''[[Crossroads (album)|Crossroads]]'',<ref name="Mandela70"/> [[Salif Keita]] đến từ [[Mali]], có chơi ở buổi hòa nhạc, sau này có đến thăm Nam Phi và năm 1995 thu âm bài hát "Mandela" trong album ''[[Folon]]''.<ref name="Mandela70"/>

Tại Nam Phi, "''Asimbonanga (Mandela)''" ("Chúng tôi chưa thấy ông") trở thành một trong những bài hát nổi tiếng nhất của [[Johnny Clegg]], xuất hiện trong album ''[[Third World Child]]'' năm 1987.<ref>{{Chú thích sách |authors=Michael Drewett & Cloonan, Martin|title=Popular Music Censorship in Africa |url=https://archive.org/details/popularmusiccens0000unse|publisher=Ashgate Publishing |year=2006 |page=[https://archive.org/details/popularmusiccens0000unse/page/30 30] |isbn=0754652912}}</ref> [[Hugh Masekela]], khi đó đang lưu vong ở Anh, đã hát bài "Bring Him Back Home (Nelson Mandela)" vào năm 1987.<ref>{{Chú thích sách |authors=Otis L. Guernsey; Sweet, Jeffrey; Kronenberger, Louis|title=The Best Plays |publisher=University of Michigan |date=ngày 21 tháng 5 năm 2008 |pages=347 |isbn=1557830401}}</ref> Bài hát "Black President" vào năm 1989 của [[Brenda Fassie]], cũng dành tặng Mandela, trở nên cực kỳ nổi tiếng dù nó bị cấm tại Nam Phi.<ref name=fassie>{{Chú thích báo |url=http://www.bbc.co.uk/africabeyond/africaonyourstreet/features/17724.shtml |title=Brenda Fassie dies |publisher=BBC |year=2004 |access-date=ngày 26 tháng 5 năm 2008 |archive-date = ngày 24 tháng 8 năm 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110824125154/http://www.bbc.co.uk/africabeyond/africaonyourstreet/features/17724.shtml }}</ref> Nhạc sĩ nhạc [[reggae]] người Nigeria [[Majek Fashek]] đã phát hành đĩa đơn, "Free Mandela" vào năm 1992, đưa ông thành một trong nhiều nghệ sĩ Nigeria phát hành bài hát liên quan đến phong trào chống chủ nghĩa apartheid và đến Mandela.

Vào năm 1990, ban nhạc rock ở Hồng Kông [[Beyond (ban nhạc)|Beyond]] đã ra mắt bài hát tiếng Quảng Đông nổi tiếng, "Days of Glory". Bài hát với chủ đề chống chủ nghĩa apartheid đã nhắc đến cuộc đấu tranh anh hùng của Mandela vì sự công bằng sắc tộc.<ref name="beyond">{{Chú thích web |họ=Lee |tên=Carmen |work=Time |tiêu đề=20 Years Ago Today |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,501030623-458836,00.html |ngày truy cập=ngày 27 tháng 5 năm 2008 |ngày tháng=ngày 16 tháng 6 năm 2003 |archive-date = ngày 14 tháng 2 năm 2013 |archive-url=https://www.webcitation.org/6EQZVAldt?url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,501030623-458836,00.html |url-status=dead }}</ref> Nhóm [[Ladysmith Black Mambazo]] đã đi cùng với Mandela tới buổi trao Giải Nobel Hòa bình tại [[Oslo, Na Uy]] vào năm 1993, và trình diễn trong buổi nhậm chức năm 1994. Vào năm 2003, Mandela đồng ý đưa tên tuổi của ông vào chiến dịch [[46664 (hòa nhạc)|46664]] chống lại căn bệnh [[HIV/AIDS|AIDS]], đặt theo số tù của ông. Nhiều nhạc sĩ nổi tiếng đã trình diễn trong các buổi hòa nhạc.<ref>{{Chú thích sách |last=Sherrod |first=Lonnie R. |title=Youth Activism: An International Encyclopedia |publisher=Greenwood Press |year=2006 |page=62 |isbn=0313328129}}</ref>

Sơ lược tiểu sử của Mandela đã được chiếu trong bản video nhạc "[[If Everyone Cared]]" của [[Nickelback]] vào năm 2006.<ref>{{Chú thích web|url=http://top40.about.com/od/singles/gr/ifeveryonecared.htm|tiêu đề=Nickelback - If Everyone Cared|họ=Lamb|tên=Bill|nhà xuất bản=About|ngày truy cập=ngày 23 tháng 12 năm 2008|archive-date=2009-10-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20091008102106/http://top40.about.com/od/singles/gr/ifeveryonecared.htm|url-status=dead}}</ref> Bài hát "Turn This World Around" của [[Raffi (nhạc sĩ)|Raffi]] dựa trên bài diễn văn của Mandela khi ông giải thích thế giới cần phải "xoay vòng, vì những đứa trẻ".<ref>{{Chú thích web |url=http://www.myhero.com/myhero/hero.asp?hero=nelsonMandela |tiêu đề=Freedom Hero: Nelson Mandela |họ=Trussell |tên=Jeff |nhà xuất bản=The My Hero Project |ngày truy cập=ngày 23 tháng 12 năm 2008}}</ref> Một buổi hòa nhạc kỷ niệm 90 năm ngày sinh của Mandela đã diễn ra tại [[Hyde Park, Luân Đôn]] ngày 27 tháng 6 năm 2008.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.nelsonmandela.org/index.php/news/article/mandelas_90th_birthday_year_celebrates_diversity_of_ideas/ |tiêu đề=Mandela's 90th birthday year celebrates diversity of ideas |nhà xuất bản=Nelson Mandela Foundation |ngày truy cập=ngày 26 tháng 5 năm 2008 |archive-date = ngày 29 tháng 4 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080429043809/http://www.nelsonmandela.org/index.php/news/article/mandelas_90th_birthday_year_celebrates_diversity_of_ideas/ }}</ref>

=== Sách tiểu sử đã xuất bản ===
Tự truyện của Mandela, ''[[Long Walk to Freedom (sách)|Long Walk to Freedom]]'', được xuất bản vào năm 1994. Mandela đã bắt đầu viết cuốn sách này một cách bí mật khi ở trong tù.<ref>[[#mandela1996|Mandela 1996]], p. 144-148.</ref> Trong quyển sách này Mandela không tiết lộ điều gì về sự đồng lõa của [[Frederik Willem de Klerk|F. W. de Klerk]] trong những vụ bạo lực xảy ra vào thập niên 80 và 90, hay vai trò của bà vợ cũ [[Winnie Mandela]] trong những vụ tắm máu đó. Tuy nhiên, ông sau này có cộng tác cùng với bạn ông, nhà báo [[Anthony Sampson]] bàn luận về các vấn đề này trong ''[[Mandela: The Authorised Biography]]''.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.wsws.org/articles/1999/aug1999/mand-a05.shtml |tiêu đề=Biography falls short of penetrating myth surrounding ANC leader |họ=Ann |tên=Talbot |ngày tháng=ngày 5 tháng 8 năm 1999 |nhà xuất bản=International Committee of the Fourth International (ICFI)|ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008}}</ref> Một chi tiết khác mà Mandela đã bỏ qua là cuốn sách có phần giả mạo ''[[Goodbye Bafana]]''.<ref name="NewStatesman">{{Chú thích web |url=http://www.newstatesman.com/film/2007/05/goodbye-bafana-mandela-life |tiêu đề=Whitewashed and watered down |họ=Gilbey |tên=Ryan |ngày tháng=ngày 14 tháng 5 năm 2007 |work=[[New Statesman]] |ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008 |archive-date=2008-12-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081204104350/http://www.newstatesman.com/film/2007/05/goodbye-bafana-mandela-life |url-status=dead }}</ref> Tác giả của nó, cai ngục [[James Gregory (nhà văn)|James Gregory]] trên đảo Robben, nhận mình là bạn tâm tình của Mandela trong tù và đã xuất bản những chi tiết về những vụ yêu đương trong gia đình của người tù.<ref name="NewStatesman"/> Sampson luôn nói rằng Mandela không biết rõ Gregory lắm, nhưng có thể Gregory đã kiểm duyệt những bức thư gửi cho Mandela nên khám phá ra những chi tiết về đời tư của Mandela. Sampson cũng quả quyết rằng các cai ngục khác nghi ngờ Gregory là mật thám của chính phủ và Mandela đang xem xét việc kiện Gregory.<ref name=sampson>{{Chú thích sách |title=[[Mandela: The Authorised Biography]] |first=Anthony |last=Sampson |authorlink=Anthony Sampson |pages=[https://archive.org/details/mandelaauthorize0000samp/page/217 217] |year=1999 |publisher=[[HarperCollins]]}}</ref>

=== Điện ảnh và truyền hình ===
Bộ phim ''Mandela and De Klerk'' kể lại câu chuyện phóng thích Mandela.<ref>{{Chú thích báo |url=http://movies.nytimes.com/movie/161621/Mandela-and-de-Klerk/overview |title=''Mandela and de Klerk'' (1997) |work=The New York Times |access-date =ngày 26 tháng 10 năm 2008 | first=Bill | last=Keller}}</ref> Mandela do [[Sidney Poitier]] đóng vai. ''[[Goodbye Bafana]]'', một bộ phim phóng sự nói về cuộc đời của Mandela, ra mắt tại liên hoan phim Berlin ngày 11 tháng 2 năm 2007. Bộ phim có diễn viên [[Dennis Haysbert]] đóng vai Mandela và diễn tả tình bạn trong tù giữa Mandela và [[James Gregory (nhà văn)|James Gregory]].<ref>{{Chú thích web |url=http://www.goodbyebafana.com/synopsis/ |tiêu đề=''Goodbye Bafana'' - Sypnosis |nhà xuất bản=Goodbye Bafana - Official site |ngày truy cập=ngày 26 tháng 10 năm 2008 |archive-date=2008-12-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081223233757/http://www.goodbyebafana.com/synopsis/ |url-status=dead }}</ref>

Trong loạt chương trình truyền hình Mỹ ''[[The Cosby Show]]'' cháu nội của Cliff và Claire Huxtable được đặt theo tên của Nelson và Winnie để tôn vinh Mandela và bà vợ khi đó của ông Winnie.

Trong cảnh cuối năm 1992 bộ phim ''[[Malcolm X (phim)|Malcolm X]]'', Mandela – vừa được phóng thích sau 27 năm ở tù – đóng vai thầy giáo trong một lớp học [[Soweto]].<ref name="Guardian">{{Chú thích web |url=http://www.guardian.co.uk/film/2004/jun/03/features.matthewcunningham |tiêu đề=Creme cameos |họ=Cunningham |tên=Matthew |ngày tháng=ngày 3 tháng 6 năm 2004 |work=The Guardian |ngày truy cập=ngày 26 tháng 10 năm 2008 | vị trí=London}}</ref> Ông nhắc lại một phần bài diễn văn nổi tiếng nhất của [[Malcolm X]], trong đó có câu: ''"Chúng ta sinh ra trên Trái Đất với quyền làm người, phải được tôn trọng như một con người, được trao những quyền của một con người trong xã hội này, trên Trái Đất này, vào ngày này, điều chúng ta muốn đưa thành hiện thực..."''
Đoạn cuối nổi tiếng của câu đó là "''[[bằng bất cứ giá nào]]''."<ref name="EdGuerrero">{{Chú thích sách |last=Guerrero |first=Ed |title=Framing Blackness: The African American Image in Film |url=https://archive.org/details/framingblackness00guer |publisher=Temple University Press |year=1993 |pages=[https://archive.org/details/framingblackness00guer/page/n269 202] |isbn=1566391261}}</ref> Mandela đã thông báo với đạo diễn [[Spike Lee]] rằng ông không thể đọc câu này trước máy quay vì sợ chính quyền apartheid sẽ dùng nó chống lại ông. Lee đã rất biết ơn, và những giây cuối cùng của bộ phim là đoạn phim trắng đen của chính Malcolm X đọc câu này.<ref name="EdGuerrero"/>

Mandela và đội trưởng [[Springboks]], [[Francois Pienaar]], là chủ đề của cuốn sách năm 2008 của John Carlin, ''Playing the Enemy: Nelson Mandela and the Game that Made a Nation'',<ref>Carlin, John (2008). ''Playing the Enemy: Nelson Mandela and the Game that Made a Nation''. New York: Penguin Press. ISBN 978-1-59420-174-5</ref> trong đó nhấn mạnh vai trò của chiến thắng trong [[Giải rugby vô địch thế giới 1995]] tại Nam Phi thời hậu apartheid. Carlin bán quyền làm phim cho [[Morgan Freeman]].<ref name="KellerB-NYTBR-2008-08-17">Keller, Bill. - "Entering the Scrum". - ''[[The New York Times Book Review]]''. - ngày 17 tháng 8 năm 2008.</ref> Bộ phim này, có tên ''[[Invictus (phim)|Invictus]]'',<ref>{{Chú thích web |url=http://www.planet-rugby.co.za/Story/0,18259,3551_4695695,00.html |tiêu đề=The cast of the World Cup film revealed! |ngày tháng=ngày 24 tháng 12 năm 2008 |nhà xuất bản=Planet Rugby |ngày truy cập=ngày 10 tháng 1 năm 2009 |archive-date = ngày 27 tháng 12 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081227211037/http://www.planet-rugby.co.za/Story/0,18259,3551_4695695,00.html }}</ref> được đạo diễn bởi [[Clint Eastwood]], trong đó Freeman đóng vai Nelson Mandela và [[Matt Damon]] vai Pienaar.<ref name=KellerB-NYTBR-2008-08-17 />

=== Tôn vinh ===
{{multiple image
 | image1=MandelaStatue.jpg
 | caption1=Tượng Mandela ở [[Quảng trường Nghị viện]], Luân Đôn.

 | image2=
 | caption2=Bức tượng cao 6 mét tại [[Quảng trường Nelson Mandela]], [[Sandton, Johannesburg]]

 | image3=Nelson Mandela Gardens.jpg
 | caption3=Khu vườn Nelson Mandela ở [[Leeds]]

 | image4=South Africa-Johannesburg-Nelson Mandela Bridge001.jpg
 | caption4=Cầu Nelson Mandela ở [[Johannesburg]]

 | header=Vật tưởng niệm Nelson Mandela
 | header_background=#BBDD99
 | header_align=center
 | background color=#fafff9
 | width=120
 | align=right
}}

Vào ngày 30 tháng 4 năm 2001, Khu vườn Nelson Mandela ở [[Quảng trường Thiên niên kỷ, Leeds|Quảng trường Thiên niên kỷ]], [[Leeds]] đã chính thức khai trương và Nelson Mandela được tặng giải [[sự tự do của thành phố]] và được tặng một 'con cú vàng' (biểu tượng của Leeds) làm kỷ niệm. Trong bài phát biểu bên ngoài Đại sảnh Leeds trước 5000 người, Mandela đã cảm ơn nhầm 'nhân dân [[Liverpool]] vì sự hào phóng của các bạn'.<ref>{{Chú thích báo |work=The Independent | publisher = Independent Print Limited|title=Mandela vindicates 'loony left' of Leeds for honouring struggle |author=Ian Herbert North |date=ngày 1 tháng 5 năm 2001 |access-date =ngày 24 tháng 1 năm 2008 |url=http://findarticles.com/p/articles/mi_qn4158/is_20010501/ai_n14389284|location=London}}</ref>

Vào ngày 31 tháng 3 năm 2004, Quảng trường Sandton ở [[Johannesburg]] được đổi tên thành [[Quảng trường Nelson Mandela]], sau khi người ta dựng bức tượng Nelson Mandela cao 6 mét ở quảng trường để vinh danh nguyên thủ Nam Phi của mình.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.highbeam.com/doc/1P2-16564833.html |tiêu đề=S. Africa renames Sandton Square as Nelson Mandela Square |ngày tháng=ngày 31 tháng 3 năm 2004 |nhà xuất bản=Xinhua News Agency |ngày truy cập=ngày 28 tháng 10 năm 2008 |url lưu trữ=https://archive.today/20130103054447/http://www.highbeam.com/Search?searchTerm=S.+Africa+renames+Sandton+Square+as+Nelson+Mandela+Square&searchType=Article&currentPage=0&orderBy= |ngày lưu trữ=2013-01-03 |url-status=dead }}</ref>

Vào ngày 29 tháng 8 năm 2007, một bức tượng Nelson Mandela được khánh thành tại [[Quảng trường Nghị viện]] ở Luân Đôn bởi [[Richard Attenborough]], [[Ken Livingstone]], Wendy Woods, và [[Gordon Brown]].<ref>{{Chú thích web |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/6967927.stm |tiêu đề=Nelson Mandela statue is unveiled |ngày tháng=ngày 29 tháng 8 năm 2007 |nhà xuất bản=BBC News |ngày truy cập=ngày 23 tháng 12 năm 2008}}</ref> Chiến dịch dựng tượng bắt đầu vào năm 2000 bởi [[Donald Woods]], một nhà báo Nam Phi lưu vong vì tham gia phong trào chống chủ nghĩa apartheid. Mandela nói rằng nó đại diện cho không chỉ ông, mà còn cho những ai đang chống lại áp bức, đặc biệt tại Nam Phi.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.london.gov.uk/view_press_release.jsp?releaseid=1752 |tiêu đề=Broad Parliamentary Support for Trafalgar Square Mandela statue |ngày tháng=ngày 21 tháng 5 năm 2003 |nhà xuất bản=London |ngày truy cập=ngày 23 tháng 12 năm 2008 |archive-date = ngày 24 tháng 12 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081224222247/http://www.london.gov.uk/view_press_release.jsp?releaseid=1752 }}</ref> Ông nói thêm: "Lịch sử đấu tranh tại Nam Phi đầy những câu chuyện về các nam nữ anh hùng, một số họ là nhà lãnh đạo, một số là người ủng hộ. Tất cả họ đều xứng đáng được ghi nhớ."<ref name=News24>{{Chú thích web |url=http://www.news24.com/News24/World/News/0,,2-10-1462_2173453,00.html |nhà xuất bản=[[News24]] |tiêu đề=Mandela salutes apartheid heroes |ngày tháng=ngày 29 tháng 8 năm 2007 |ngày truy cập=ngày 26 tháng 5 năm 2008 |archive-date = ngày 27 tháng 5 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080527112148/http://www.news24.com/News24/World/News/0,,2-10-1462_2173453,00.html }}</ref>

Vào ngày 27 tháng 8 năm 2008, một bức tượng của Nelson Mandela được khánh thành tại [[Trại cải tạo Drakenstein]] Groot giữa Paarl và Franshhoek trên đường R301, gần Cape Town. Trước đây có tên Victor Verster, đây là nơi Mandela trải qua những năm cuối cùng trong thời gian 27 năm ở tù, khi ông và các đồng chí ở ANC đã thương thảo với chính quyền apartheid về những điều khoản để ông được tự do và bản chất của nước Nam Phi mới.
Bức tượng được đặt ngay nơi Mandela bước bước đi đầu tiên với tư thế một người tự do. Ngay bên ngoài cổng tù – đỉnh điểm của Long Walk to Freedom – tên tự truyện của Mandela.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.mediaclubsouthafrica.com/index.php?option=com_content&view=article&id=703:mandelastatue270808&catid=42:land_news&Itemid=110 |tiêu đề=Long walk immortalised in bronze |họ=Stern |tên=Jennifer |ngày tháng=ngày 27 tháng 8 năm 2008 |nhà xuất bản=Media Club South Africa |ngày truy cập=ngày 30 tháng 11 năm 2009 |archive-date=2013-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130810131336/http://www.mediaclubsouthafrica.com/index.php?option=com_content |url-status=dead }}</ref><ref>{{Chú thích web |url=http://www.nelsonmandela.org/index.php/news/article/nelson_mandela_statue_unveiled_in_cape_town/ |tiêu đề=Nelson Mandela statue unveiled in Cape Town |nhà xuất bản=Nelson Mandela Foundation |ngày truy cập=ngày 30 tháng 11 năm 2009 |archive-date=2016-03-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160328195624/https://www.nelsonmandela.org/index.php/news/article/nelson_mandela_statue_unveiled_in_cape_town |url-status=dead }}</ref>

Sau [[Trận động đất Loma Prieta]] năm 1989 phá hủy phần [[Cầu cạn đường Cypress]] của [[Xa lộ Nimitz]] tại [[Oakland, California]], thành phố đã đổi tên con đường này và đặt tên là Mandela Parkway.

Tại [[Leicester]], nước Anh, có một Công viên Nelson Mandela với khẩu hiệu "Nam Phi thuộc về tất cả những ai sống tại đó, dù Trắng hay Đen".

== Qua đời ==
Lãnh tụ Nelson Mandela từ trần vào ngày [[5 tháng 12]] năm [[2013]] tại thành phố [[Johannesburg]], hưởng thọ 95 tuổi

== Chú thích ==
{{notelist}}

== Tham khảo ==
{{tham khảo|25em}}

=== Thư mục ===
{{Refbegin|30em|indent=yes}}
* {{chú thích sách |last=Barber |first=James |title=Mandela's World: The International Dimension of South Africa's Political Revolution 1990–99 |url=https://archive.org/details/mandelasworldint0000barb |year=2004 |location=Athens, OH |publisher=Ohio University Press |isbn=978-0-8214-1566-5 }}
* {{cite contribution |contribution=Introduction |last=Barnard |first=Rita |year=2014 |title=The Cambridge Companion to Nelson Mandela |pages=1–26 |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge |isbn=978-1-107-01311-7 |editor=Rita Barnard }}
* {{cite contribution |contribution=Afterword: Living Legend, Living Statue |last=Battersby |first=John |year=2011 |title=Mandela: The Authorised Biography |editor=Anthony Sampson |publisher=HarperCollins |location=London |pages=587–610 |isbn=978-0-00-743797-9 }}
* {{chú thích tạp chí |last=Benneyworth |first=Garth |title=Armed and Trained: Nelson Mandela's 1962 Military Mission as Commander in Chief of Umkhonto we Sizwe and Provenance for his Buried Makarov Pistol |journal=South African Historical Journal |year=2011 |volume=63 |number=1 |pages=78–101 |doi=10.1080/02582473.2011.549375 |s2cid=144616007  |issn=0258-2473}}
* {{chú thích sách |title=Nelson Mandela |last=Benson |first=Mary |author-link=Mary Benson (campaigner)|publisher=Penguin Books |location=Harmondsworth |year=1986 |isbn=978-0-14-008941-7 }}
* {{chú thích tạp chí |last=Boehmer |first=Elleke |author-link=Elleke Boehmer |title=Postcolonial Terrorist: The Example of Nelson Mandela |journal=Parallax |volume=11 |issue=4 |year=2005 |doi=10.1080/13534640500331666 |pages=46–55 |s2cid=144267205 |url=https://ora.ox.ac.uk/objects/uuid:05d184cf-6b1f-4c40-a5ab-618d45b3f0cd |access-date=27 August 2020 |archive-date=12 January 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210112151728/https://ora.ox.ac.uk/objects/uuid:05d184cf-6b1f-4c40-a5ab-618d45b3f0cd |url-status=live }}
* {{chú thích sách |last=Boehmer |first=Elleke |year=2008 |title=Nelson Mandela: A Very Short Introduction |url=https://archive.org/details/nelsonmandelaver0000boeh |publisher=Oxford University Press |location=Oxford |isbn=978-0-19-280301-6 }}
* {{chú thích tạp chí |last=Bromley |first=Roger |title='Magic Negro', Saint or Comrade: Representations of Nelson Mandela in Film |journal=Altre Modernità |year=2014 |number=12 |pages=40–58 }}
* {{chú thích sách |last=Broun |first=Kenneth S. |year=2012 |title=Saving Nelson Mandela: The Rivonia Trial and the Fate of South Africa |url=https://archive.org/details/savingnelsonmand0000brou |publisher=Oxford University Press |location=Oxford |isbn=978-0-19-974022-2 }}
* {{chú thích tạp chí |title=The Genesis of the ANC's Armed Struggle in South Africa 1948–1961 |journal=Journal of Southern African Studies |last=Ellis |first=Stephen |author-link=Stephen Ellis (historian) |volume=37 |pages=657–676 |year=2011 |issue=4 |doi=10.1080/03057070.2011.592659|hdl=2263/19620 |s2cid=144061623 |hdl-access=free }}
* {{chú thích tạp chí |last=Ellis |first=Stephen |title=Nelson Mandela, the South African Communist Party and the origins of Umkhonto we Sizwe |journal=Cold War History |volume=16 |number=1 |year=2016 |pages=1–18 |doi=10.1080/14682745.2015.1078315 |s2cid=155994044 }}
* {{chú thích tạp chí |title=Mandela and the Methodists: Faith, Fallacy and Fact |last=Forster |first=Dion |author-link=Dion Forster|journal=Studia Historiae Ecclesiasticae |year=2014 |volume=40 |pages=87–115 }}
* {{chú thích tạp chí |last=Freund |first=Bill |author-link=Bill Freund (historian)|title=The Shadow of Nelson Mandela, 1918–2013 |journal=African Political Economy |volume=41 |issue=140 |year=2014 |doi=10.1080/03056244.2014.883111 |pages=292–296 |s2cid=153570087 |doi-access=free }}
* {{chú thích tạp chí |last1=Glad |first1=Betty |author-link1=Betty Glad|last2=Blanton |first2=Robert |title=F. W. de Klerk and Nelson Mandela: A Study in Cooperative Transformational Leadership |url=https://archive.org/details/sim_presidential-studies-quarterly_summer-1997_27_3/page/565 |journal=Presidential Studies Quarterly |year=1997 |volume=27 |issue=3 |pages=565–590 |jstor=27551769 }}
* {{chú thích sách |last1=Guiloineau |first1=Jean |last2=Rowe |first2=Joseph |year=2002 |title=Nelson Mandela: The Early Life of Rolihlahla Madiba |url=https://archive.org/details/nelsonmandelaear0000guil |url-access=registration |publisher=North Atlantic Books |location=Berkeley |pages=[https://archive.org/details/nelsonmandelaear0000guil/page/9 9–26] |isbn=978-1-55643-417-4 }}
* {{cite contribution|contribution=The Nature of South African Democracy: Political Dominance and Economic Inequality |last1=Herbst |first1=Jeffrey |author-link=Jeffrey Herbst|year=2003 |title=The Making and Unmaking of Democracy: Lessons from History and World Politics |editor=Theodore K. Rabb |editor2=Ezra N. Suleiman |publisher=Routledge |location=London |pages=206–224 |isbn=978-0-415-93381-0 }}
* {{cite contribution|contribution=Democracy and Governance in Transition |last1=Houston |first1=Gregory |last2=Muthien |first2=Yvonne |year=2000 |title=Democracy and Governance Review: Mandela's Legacy 1994–1999 |editor=Yvonne Muthien |editor2=Meshack Khosa |editor3=Bernard Magubane |publisher=Human Sciences Research Council Press |location=Pretoria |pages=37–68 |isbn=978-0-7969-1970-0 }}
* {{chú thích sách |last=Hutton |first=Barbara |title=Robben Island: Symbol of Resistance |url=https://archive.org/details/robbenislandsymb0000hutt |year=1994 |publisher=Pearson South Africa |location=Bellville |isbn=978-0-86877-417-6 }}
* {{chú thích tạp chí |title=The Political Philosophy of Nelson Mandela: A Primer |url=https://archive.org/details/sim_journal-of-social-philosophy_winter-1995_26_3/page/161 |journal=Journal of Social Philosophy |last=Kalumba |first=Kibujjo M. |year=1995 |volume=26 |issue=3 |pages=161–171 |doi=10.1111/j.1467-9833.1995.tb00092.x}}
* {{chú thích sách |title=Mandela: A Critical Life |url=https://archive.org/details/mandelacriticall0000lodg |last=Lodge |first=Tom |publisher=Oxford University Press |location=Oxford |year=2006 |isbn=978-0-19-921935-3 }}
* {{chú thích tạp chí |last=Lukhele |first=Francis |year=2012 |title=Post-Prison Nelson Mandela: A 'Made-in-America Hero' |journal=Canadian Journal of African Studies |volume=46 |issue=2 |pages=289–301 |doi=10.1080/00083968.2012.702088 |s2cid=142631031 }}
* {{cite contribution |contribution=The Revelation of African Culture in ''Long Walk to Freedom'' |last1=Mafela |first1=Munzhedzi James |year=2008 |title=Indigenous Biography and Autobiography |editor=Anna Haebich |editor2=Frances Peters-Little |editor3=Peter Read |publisher=Humanities Research Centre, Australian National University |location=Sydney |url=http://epress.anu.edu.au/aborig_history/indigenous_biog/mobile_devices/ch08.html#d0e6318 |pages=99–107 |access-date=15 June 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130724060728/http://epress.anu.edu.au/aborig_history/indigenous_biog/mobile_devices/ch08.html#d0e6318 |archive-date=24 July 2013 |url-status=dead }}
* {{chú thích sách|last=Mandela |first=Nelson |title=Long Walk to Freedom Volume I: 1918–1962 |year=1994 |publisher=Little, Brown and Company |isbn=978-0-7540-8723-6 }}
* {{chú thích sách |last=Mandela |first=Nelson |title=Long Walk to Freedom Volume II: 1962–1994 |url=https://archive.org/details/longwalktofreedo0000mand_i6u7 |edition=large print |year=2004 |orig-year=1994 |publisher=BBC AudioBooks and Time Warner Books Ltd |location=London |isbn=978-0-7540-8724-3 }}
* {{chú thích tạp chí |last=Mangcu |first=Xolela |year=2013 |title=Retracing Nelson Mandela through the Lineage of Black Political Thought |journal=Transition |volume=112 |issue=112 |pages=101–116 |doi=10.2979/transition.112.101 |s2cid=150631478 }}
* {{chú thích sách |last=Meer |first=Fatima |author-link=Fatima Meer|title=Higher than Hope: The Authorized Biography of Nelson Mandela |year=1988 |location=London |publisher=Hamish Hamilton |isbn=978-0-241-12787-2 }}
* {{chú thích sách |last=Meredith |first=Martin |author-link=Martin Meredith |title=Mandela: A Biography |publisher=PublicAffairs |location=New York |year=2010 |isbn=978-1-58648-832-1 |url-access=registration |url=https://archive.org/details/mandelabiography0000mere }}
* {{cite contribution |contribution=Democracy and Governance in Transition |last1=Muthien |first1=Yvonne |last2=Khosa |first2=Meshack |last3=Magubane |first3=Bernard |year=2000 |title=Democracy and Governance Review: Mandela's Legacy 1994–1999 |editor=Yvonne Muthien |editor2=Meshack Khosa |editor3=Bernard Magubane |publisher=Human Sciences Research Council Press |location=Pretoria |pages=361–374 |isbn=978-0-7969-1970-0 }}
* {{chú thích tạp chí |last=Ndlovu-Gatsheni |first=Sabelo J. |author-link=Sabelo J. Ndlovu-Gatsheni|year=2014 |title=From a 'Terrorist' to Global Icon: A Critical Decolonial Ethical Tribute to Nelson Rolihlahla Mandela of South Africa |journal=Third World Quarterly |volume=35 |number=6 |pages=905–921 |doi=10.1080/01436597.2014.907703 |s2cid=144338285 }}
* {{chú thích tạp chí |last=Nelson |first=Steven |title=Nelson Mandela's Two Bodies |journal=Transition |volume=116 |issue=116 |year=2014 |pages=130–142 |doi=10.2979/transition.116.130 |s2cid=154241514 }}
* {{chú thích tạp chí |last=Read |first=James H. |title=Leadership and power in Nelson Mandela's ''Long Walk to Freedom'' |journal=Journal of Power |volume=3 |number=3 |pages=317–339 |doi=10.1080/17540291.2010.524792 |year=2010 |s2cid=143804607 }}
* {{chú thích sách|last=Sampson |first=Anthony |author-link=Anthony Sampson |title=Mandela: The Authorised Biography |publisher=HarperCollins |location=London |year=2011 |orig-year=1999 |isbn=978-0-00-743797-9 }}
* {{chú thích sách|last=Smith |first=David James |author-link=David James Smith |title=Young Mandela |url=https://archive.org/details/youngmandela0000smit |publisher=Weidenfeld & Nicolson |location=London |year=2010 |isbn=978-0-297-85524-8 }}
* {{chú thích tạp chí |last=Soudien |first=Crain |title=Nelson Mandela, Robben Island and the Imagination of a New South Africa |year=2015 |doi=10.1080/03057070.2015.1012915 |journal=Journal of Southern African Studies |volume=41 |issue=2 |pages=353–366 |s2cid=143225875 }}
* {{chú thích tạp chí |last=Suttner |first=Raymond |author-link=Raymond Suttner|year=2007 |title=(Mis)Understanding Nelson Mandela |journal=African Historical Review |volume=39 |number=2 |pages=107–130 |doi=10.1080/17532520701786202 |s2cid=218645921 }}
* {{chú thích tạp chí |last=Suttner |first=Raymond |title=Nelson Mandela's Masculinities |journal=African Identities |year=2014 |volume=12 |issue=3–4 |pages=342–356 |doi=10.1080/14725843.2015.1009623 |s2cid=145448829 }}
* {{chú thích tạp chí |last=Suttner |first=Raymond |title='I Was Not Born With a Hunger to Be Free': Nelson Mandela's Early Journeys towards Political Awareness |year=2016 |journal=Journal of Asian and African Studies |volume=51 |issue=1 |pages=17–31 |doi=10.1177/0021909614541973 |s2cid=144447985 }}
* {{chú thích tạp chí |last1=Tomaselli |first1=Keyan |author-link1=Keyan Tomaselli|last2=Tomaselli |first2=Ruth |year=2003 |title=The Media and Mandela |journal=Safundi: The Journal of South African and American Studies |volume=4 |issue=2 |pages=1–10 |doi=10.1080/17533170300404204 |s2cid=144534323 }}
{{refend}}

== Liên kết ngoài ==
{{Sister project links
 |wikt=no
 |commons=Nelson Mandela
 |b=no
 |n=Category:Nelson Mandela
 |q=Nelson Mandela
 |s=Author:Nelson Mandela
 |v=no
 |species=no
 |d=Q8023
}}
* [http://nobelprize.org/peace/laureates/1993/mandela-bio.html Nelson Mandela – Biography at Nobelprize.org]
* [http://www.nelsonmandela.org/ Nelson Mandela Foundation]
* [http://www.nmcf.co.za/ Nelson Mandela Children's Fund] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304213932/http://www.nmcf.co.za/ |date = ngày 4 tháng 3 năm 2016}}
* [http://www.mandela-children.ca/ Nelson Mandela Children's Fund (Canada)]
* [http://www.time.com/time/time100/leaders/profile/mandela.html Time 100 profile] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090422130012/http://www.time.com/time/time100/leaders/profile/mandela.html |date = ngày 22 tháng 4 năm 2009}}
* [http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=1851882 Mandela: An Audio History]
* [http://www.palmpictures.com/film/palm-world-voices-mandela.php Mandela: Son of Africa, Father of a Nation Documentary & Soundtrack] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061015180116/http://www.palmpictures.com/film/palm-world-voices-mandela.php |date = ngày 15 tháng 10 năm 2006}}
* [http://www.theelders.org/ The Elders]
* [http://www.blogs.targetx.com/wildriverreview/penworldvoices/2007/09/nelson_mandela_holding_africa.html The Art of Nelson Mandela] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090516074534/http://www.blogs.targetx.com/wildriverreview/penworldvoices/2007/09/nelson_mandela_holding_africa.html |date = ngày 16 tháng 5 năm 2009}}
* [http://archives.cbc.ca/politics/international_politics/topics/3547/ CBC Digital Archives – Nelson Mandela: Prisoner, president, peacemaker]
* [http://www.life.com/image/first/in-gallery/40252/nelson-mandela-a-heros-way Nelson Mandela: A Hero's Way] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100819194037/http://www.life.com/image/first/in-gallery/40252/nelson-mandela-a-heros-way |date = ngày 19 tháng 8 năm 2010}} - ''[[Life magazine]]''
* [http://lateshowbiz.podbean.com/2010/05/13/nelson-mandela-a-history/ Martin Meredith: Nelson Mandela: A Biography - Interview May 2010] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110408231040/http://lateshowbiz.podbean.com/2010/05/13/nelson-mandela-a-history/ |date = ngày 8 tháng 4 năm 2011}}

{{S-start}}
{{S-off}}
{{S-bef|before=[[F. W. de Klerk]]|as=[[Tổng thống Nhà nước Nam Phi]]}}
{{S-ttl|title=[[Tổng thống Nam Phi]]|years=1994–1999}}
{{S-aft|after=[[Thabo Mbeki]]}}
|-
{{s-ppo}}
{{s-bef|before=[[Oliver Tambo]]}}
{{s-ttl|title=[[Đại hội Dân tộc Phi|Chủ tịch Đại hội Dân tộc Phi]]|years=1991–1997}}
{{s-aft|after=[[Thabo Mbeki]]}}
|-
{{S-dip}}
{{S-bef|before=[[Andrés Pastrana Arango]]}}
{{S-ttl|title={{nowrap|[[Phong trào không liên kết|Tổng Thư ký Phong trào không liên kết]]}}|years=1998–1999}}
{{S-aft|after=[[Thabo Mbeki]]}}
{{S-end}}

{{Navboxes
| title = Các bài viết liên quan đến Nelson Mandela
| list =
{{Người đoạt giải Nobel Hòa bình}}
{{Nhân vật của Năm của tạp chí Time}}
{{Arthur Ashe Courage}}
}}
{{Portalbar|Tiểu sử|Tự do ngôn luận|Chủ nghĩa xã hội|Nam Phi}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Mandela, Nelson}}
[[Thể loại:Bài cơ bản dài]]
[[Thể loại:Nelson Mandela| ]]
[[Thể loại:Bất bạo động]]
[[Thể loại:Tổng thống Nam Phi]]
[[Thể loại:Người đoạt giải Nobel Hòa bình]]
[[Thể loại:Nhà hoạt động nhân quyền]]
[[Thể loại:Người đoạt Huy chương Tự do Tổng thống]]
[[Thể loại:Người đoạt giải Sakharov]]
[[Thể loại:Tử vong vì bệnh phổi]]
[[Thể loại:Chôn cất ở Nam Phi]]
[[Thể loại:Cựu sinh viên Đại học Luân Đôn]]
[[Thể loại:Người nhận Huân chương Hữu nghị]]
[[Thể loại:Sinh năm 1918]]
[[Thể loại:Mất năm 2013]]
[[Thể loại:Nhà hoạt động xã hội HIV/AIDS]]
[[Thể loại:Tù chính trị]]