Xem mã nguồn của Milton Friedman

{{Infobox economist
| image = Portrait of Milton Friedman.jpg
| image_size = 225px
| caption = Milton Friedman năm 2004
| name = Milton Friedman
| birth_date = {{birth date|mf=yes|1912|7|31}}
| birth_place = {{nowrap|[[Brooklyn]], [[New York]], [[Hoa Kỳ]]}}
| death_date = {{death date and age|mf=yes|2006|11|16|1912|7|31}}
| death_place = [[San Francisco]], [[California]], Hoa Kỳ
| nationality = Hoa Kỳ
| institution = {{unbulleted list |[[Viện Hoover]] {{small|(1977–2006)}} |{{nowrap|[[Đại học Chicago]] {{small|(1946–77)}}}} |{{longlabel|[[Đại học Columbia]] {{small|(1937–41, 1943–45, 1964–65)}}}} |[[Văn phòng quốc gia về nghiên cứu kinh tế|NBER]] {{small|(1937–40)}}}}
| field = Kinh tế
| alma_mater = {{unbulleted list |[[Đại học Columbia]] {{small|(PhD, 1946)}} |{{nowrap|[[Đại học Chicago]] {{small|(MA, 1933)}}}} |[[Đại học Rutgers]] {{small|(BA, 1932)}}}}
| school_tradition = Trường phái kinh tế Chicago
| influences = {{hlist|[[Adam Smith]]|[[Irving Fisher]]}} {{hlist|[[Frank Knight]]|[[Simon Kuznets]]}} {{hlist|[[Jacob Viner]]|[[Harold Hotelling]]}} {{hlist|[[Arthur Burns]]|[[Friedrich Hayek]]}} {{hlist|[[Homer Jones (nhà kinh tế)|Homer Jones]]|[[Henry Calvert Simons|Henry Simons]]}} {{hlist|[[George Stigler]]|[[Henry Schultz]]}}
| opposed = {{unbulleted list |[[John Maynard Keynes]] |[[Paul Samuelson]] |[[John Kenneth Galbraith]]}}
| influenced = {{hlist|[[Margaret Thatcher]]|[[Gary Becker]]}} {{hlist|[[Augusto Pinochet]]|[[Alan Greenspan]]}} {{hlist|[[Anna J. Schwartz]]|[[Ben Bernanke]]}} {{hlist|[[J. Bradford DeLong]]|[[Chicago Boys]]}} {{hlist|[[Thomas Sowell]]|[[Herbert Stein]]}} {{hlist|[[Harry Markowitz]]|[[Phillip D. Cagan]]}} {{hlist|[[Hernando de Soto Polar|H. de Soto Polar]]|[[William F. Buckley, Jr.|William Buckley]]}} {{hlist|[[David D. Friedman]]|[[Cato Institute]]}}{{hlist|[[Fraser Institute]]|[[Scott Sumner]]}}
| contributions = {{unbulleted list |[[Lý thuyết giá]] |[[Chủ nghĩa tiền tệ]] |[[Kinh tế vĩ mô]] |[[Tỷ giá hối đoái thả nổi]] |[[Nghĩa vụ quân sự ở Mỹ|Tình nguyện quân sự]] |[[Giả thuyết thu nhập cố định]] |[[Thử nghiệm Friedman]]}}
| awards = {{unbulleted list |[[Giải John Bates Clark]] {{small|(1951)}} |{{longlabel|[[Giải Nobel Kinh tế]] {{small|(1976)}}}} |{{nowrap|[[Huân chương Tự do Tổng thống]] {{small|(1988)}}}} |[[Huân chương Khoa học Quốc gia]] {{small|(1988)}}}}
| signature = Milton friedman signature.svg
}}

'''Milton Friedman''' (31 tháng 7 năm 1912 – 16 tháng 11 năm 2006) là một nhà [[kinh tế học]] và nhà thống kê người Mỹ. Năm 1976, Friedman nhận [[Danh sách người đoạt giải Nobel Kinh tế|Giải Nobel Kinh tế]] vì những đóng góp vào lĩnh vực phân tích [[tiêu dùng]], [[lý thuyết tiền tệ]], và [[chính sách kinh tế|chính sách ổn định kinh tế vĩ mô]]. Theo tờ [[The Economist]], Friedman là nhà kinh tế có ảnh hưởng lớn nhất vào nửa sau thế kỷ 20.

Friedman đã lập nên [[trường phái trọng tiền]] ([[monetarism]]) - một trong những trường phái gây ảnh hưởng lớn nhất trong [[kinh tế học vĩ mô]]. Tư tưởng chính trị của Friedman nhấn mạnh những ưu thế của thị trường và những bất lợi khi Nhà nước can thiệp vào nền kinh tế, ảnh hưởng tới trường phái [[bảo thủ]] và [[quyền tự do|tự do]] ở Mỹ. Quan điểm của ông về [[chính sách tiền tệ]], thuế khóa, tư nhân hóa và giảm bớt sự can thiệp của chính phủ đã có tác động to lớn tới chính sách của nhiều nước trên thế giới, đặc biệt thời kỳ chính quyền [[Ronald Reagan]] ở Mỹ và [[Margaret Thatcher]] ở Anh. Friedman là học trò của nhà kinh tế nổi tiếng [[Simon Kuznets]] và là thầy dạy của các nhà kinh tế nổi tiếng khác như [[Gary Becker]], [[Tom Campbell]], [[Thomas Sowell]].

== Thời niên thiếu ==

Milton Friedman sinh ngày 31/07/1912 tại [[Brooklyn]], [[New York (tiểu bang)|New York]] trong một gia đình lao động người [[Do Thái]] nhập cư từ [[Berehove]], [[Đế quốc Áo-Hung|Áo-Hungary]] (nay thuộc [[Ukraina]]). Ông là con trai đầu, và cũng là con út của Sára Eszter Landau và Jenő Saul Friedman. Không lâu sau khi Milton ra đời, gia đình họ chuyển tới Rahway, [[New Jersey]]. Là một học sinh tài năng, Friedman tốt nghiệp trường trung học Rahway ([[Rahway High School]]) năm 1928, ngay trước khi ông tròn 16 tuổi.
Friedman nhận một học bổng danh giá của [[đại học Rutgers]] ở New Jersey. Lúc đầu, Friedman học chuyên ngành Toán học với dự định sẽ trở thành một [[chuyên viên tính phí bảo hiểm]], nhưng trong suốt thời gian học tập tại đại học Rutgers, ông đã chịu ảnh hưởng rất lớn từ hai giáo sư kinh tế [[Arthur F. Burns]] và [[Homer Jones]]. Vào giai đoạn cao trào của cuộc [[Đại Suy Thoái]], họ đã làm Friedman tin rằng kinh tế học có thể giúp giải quyết các khó khăn về kinh tế đang tiếp diễn. Cuối cùng, Milton Friedman ra trường với tấm bằng tốt nghiệp cả ngành toán và kinh tế.

Sau khi ra trường, Friedman từ chối lời mời học thạc sĩ [[Toán học ứng dụn]]g tại Brown University để nhận học bổng chuyên ngành Kinh tế tại [[đại học Chicago]] (M.A., 1933). Trong thời gian này, ông đã gặp người vợ tương lai của mình là [[Rose Director]]. Sau khi hoàn thành khóa học thạc sĩ, Friedman làm nghiên cứu sinh tại [[đại học Columbia]] (1933-34), nơi ông học thống kê với nhà thống kê nổi tiếng [[Harold Hotelling]].

1934-1935, Friedman quay về Chicago, làm trợ lý nghiên cứu cho [[Henry Schultz]]. Trong năm này, Friedman đã xây dựng tình bạn gắn bó cả cuộc đời với [[George J. Stigler|George Stigler]] và [[W. Allen Wallis]].

== Con đường học vấn ==

=== Những năm đầu ===

Năm 1943, Friedman gia nhập Ban nghiên cứu chiến tranh (the Division of War Research) tại đại học Columbia. Lĩnh vực ông nghiên cứu là các vấn đề về chế tạo vũ khí, chiến thuật quân sự và các thí nghiệm với kim loại.
Năm 1946, ông nhận bằng tiến sĩ tại đại học Columbia, sau khi trình bày công trình nghiên cứu mà ông cùng làm với Kuznets mang tên Incomes from Independent Professional Practice.
Ngày 2 tháng 2 năm 1945, con trai của Milton và Rose, David Director Friedman, ra đời.
Friedman giảng dạy tại [[đại học Minnesota]] trong năm học 1945-1946.

=== Đại học Chicago ===

Năm 1946, Friedman nhận lời mời giảng dạy môn lý thuyết kinh tế học tại đại học Chicago, nơi ông làm việc trong suốt 30 năm sau đó. Tại đây, ông đã góp phần xây dựng nên một cộng đồng trí thức có quan hệ vô cùng chặt chẽ và đã sản sinh ra rất nhiều nhà kinh tế học đoạt giải Nobel. Tư tưởng của họ được gọi chung là [[Trường phái kinh tế học Chicago]].

Friedman từng làm cố vấn về chính sách kinh tế cho ứng viên tổng thống đảng Cộng Hòa Barry Goldwater năm 1964.

== Đóng góp khoa học ==

=== Kinh tế học ===
Friedman được biết đến nhiều nhất từ việc khôi phục mối quan tâm về [[Cung ứng tiền tệ|cung tiền]] như một yếu tố quyết định giá trị danh nghĩa của sản phẩm đầu ra ([[Thuyết số lượng tiền tệ|lý thuyết số lượng tiền tệ]]). [[Chủ nghĩa tiền tệ]] (monetarism) là tập hợp các quan điểm liên quan đến [[lý thuyết số lượng tiền tệ]] hiện đại. Chủ nghĩa này đã xuất hiện từ Trường phái Salamanca từ thế kỷ 16, hoặc thậm chí lâu đời hơn; tuy nhiên, Friedman đóng vai trò then chốt trong việc phổ biến chính sách này ở thời hiện đại. Ông đồng tác giả, với Anna Schwartz, cuốn sách "A Monetary History of the United States, 1867–1960" (Lịch sử tiền tệ của Hoa Kỳ, 1867–1960) (1963), một tác phẩm khảo sát vai trò của cung tiền và hoạt động kinh tế trong lịch sử Mỹ.

Kết luận đột phá của nghiên cứu này liên quan đến sự biến động cung tiền tệ gây tác động đến sự biến động của nền kinh tế. Những phân tích hồi quy với [[David Meiselman]] trong thập niên 60 đã làm sáng tỏ vai trò quan trọng của cung tiền tệ lên trên [[đầu tư]] và [[chi tiêu chính phủ]] trong việc xác định tiêu dùng và đầu ra. Những nghiên cứu thực tiễn của Friedman và một số lý thuyết ủng hộ kết luận rằng hiệu ứng trong ngắn hạn về sự thay đổi của cung tiền chủ yếu ảnh hưởng tới sản phẩm đầu ra nhưng trong dài hạn thì chủ yếu ảnh hưởng đến giá cả.

Friedman là người khởi xướng trường phái trọng tiền trong kinh tế. Ông kiên định với luận điểm rằng có một mối liên hệ chặt chẽ giữa [[lạm phát]] và lượng cung tiền, qua đó lạm phát có thể được kiềm chế với những điều chỉnh tỷ lệ tăng cơ sở tiền tệ đúng đắn. Ông ví von nó với việc "thả tiền từ trực thăng", nhằm tránh việc giải quyết bài toán cơ chế bơm tiền và nhiều nhân tố khác làm phức tạp hóa mô hình của ông.

Lập luận của Friedman được xây dựng để chống lại quan điểm lạm phát do đẩy giá hàng hóa đang thịnh hành, quan điểm cho rằng sự gia tăng mức giá chung xuất phát từ việc giá dầu tăng cao, hay tiền lương tăng; ông viết<blockquote>Lạm phát luôn luôn và ở mọi nơi là một hiện tượng tiền tệ.

__Milton Friedman, 1963</blockquote>Friedman bác bỏ việc sử dụng [[chính sách tài khóa]] như là một công cụ để quản lý lượng cầu, quan điểm của ông rằng vai trò của chính phủ trong việc điều khiển nền kinh tế nên bị hạn chế mạnh. Friedman viết nhiều về thời kỳ [[Đại khủng hoảng|Đại suy thoái]], ông gọi thời kỳ này là [[Đại thắt chặt]]. Ông lập luận rằng thời kỳ Đại suy thoái gây ra bởi một cú shock tài chính thông thường với thời hạn và độ nghiêm trọng bị khuếch đại khủng khiếp bởi hệ quả của việc thắt chặt cung tiền gây ra bởi các chính sách sai lệch của [[Cục Dự trữ Liên bang (Hoa Kỳ)|cục dự trữ liên bang]].

Các đóng góp khác của ông bao gồm [[Hàm tiêu dùng|lý thuyết hàm tiêu dùng]], [[thuyết thu nhập vĩnh cửu]], những công trình mà Friedman cho là quan trọng nhất trong sự nghiệp khoa học của mình. Những đóng góp quan trọng khác của ông bao gồm việc chỉ trích [[đường cong Phillips]] dẫn đến việc đưa ra lý thuyết về [[tỷ lệ thất nghiệp tự nhiên]](1968).

== Quan điểm chính trị ==

== Đời sống cá nhân ==

=== Nghỉ hưu ===
Năm 1977, ở tuổi 65, Friedman nghỉ hưu sau 30 năm giảng dạy tại Đại học Chicago. Ông cùng vợ chuyển tới San Franciso và trợ thành nhà nghiên cứu tại Ngân hàng Dự trữ Liên Bang San Francisco. Từ năm 1977, ông hợp tác với Viện Hoover thuộc Đại học Standford. Trong cùng năm đó, Friedman bắt tham gia chương trình truyền hình "Free to Choose" (Tự do lựa chọn) để trình bày những triết lý của ông về kinh tế và xã hội.

==Chú thích==
{{tham khảo|30em}}

==Tham khảo==
* {{chú thích sách |title=Essays on the Great Depression|url=https://archive.org/details/essaysongreatdep0000bern|first=Ben|last=Bernanke|publisher=Princeton University Press|year=2004|isbn=0-691-11820-5|postscript=<!-- Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to "." for the cite to end in a ".", as necessary. -->{{inconsistent citations}}}}
* {{chú thích sách|last=Butler|first=Eamonn|year=2011|title=Milton Friedman|series=Harriman Economic Essentials}}
* {{chú thích sách|last=Ebenstein|first=Alan O.|year=2007|title=Milton Friedman: a biography|url=https://archive.org/details/miltonfriedmanbi0000eben_v2p5}}
* <cite id=refFriedman1999>{{chú thích sách |title=Two Lucky People: Memoirs|url=https://archive.org/details/twoluckypeopleme00frie|first=Milton|last=Friedman|publisher=University of Chicago Press|year=1999|isbn=0-226-26415-7|postscript=<!-- Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to "." for the cite to end in a ".", as necessary. -->{{inconsistent citations}}}}</cite>
* Wood, John Cunningham, and Ronald N. Wood, ed. (1990), ''Milton Friedman: Critical Assessments'', v. 3. Scroll to chapter-preview [http://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=goa--dQ_eHUC&oi=&dq= links.] Routledge.

==Liên kết ngoài==
{{Sister project links |wikt=no |b=no |n=Economist Milton Friedman dies at 94 |s=no |v=no }}
* [http://hoohila.stanford.edu/friedman/index.php Milton and Rose Friedman: An Uncommon Couple] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150219152750/http://hoohila.stanford.edu/friedman/index.php |date = ngày 19 tháng 2 năm 2015}} (Multiple Text, audio, video)
* {{Worldcat id|lccn-n79-117948}}
* [http://www.oac.cdlib.org/findaid/ark:/13030/tf7t1nb2hx/ The Milton Friedman papers] at the [http://www.hoover.org/hila Hoover Institution Archives]
* [http://www.lib.uchicago.edu/e/busecon/econfac/Friedman.html Selected Bibliography for Milton Friedman] at the [[University of Chicago Library]]
* [http://ideas.repec.org/e/pfr10.html Profile] and [http://econpapers.repec.org/RAS/pfr10.htm Papers] at [[Research Papers in Economics]]/RePEc
* {{NYTtopic|people/f/milton_friedman}}
* {{IMDb name|0295313}}
* [http://bfi.uchicago.edu/ Becker Friedman Institute] at the [[University of Chicago]]
* [http://www.edchoice.org/ The Foundation for Educational Choice]
* [http://www.economictheories.org/2008/08/milton-friedman-histor-theory-biography.html Milton Fridman] at Scarlett
* [http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/1976/friedman-lecture.html Inflation and Unemployment] 1976 lecture at [[NobelPrize.org]]
* [http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/1976/friedman-speech.html Nobel Prize acceptance speech]
* {{chú thích sách |title=Milton Friedman (1912–2006) |url=http://www.econlib.org/library/Enc/bios/Friedman.html |work=[[The Concise Encyclopedia of Economics]] |edition=2 |series=[[Library of Economics and Liberty]] |publisher=[[Liberty Fund]] |year=2008 }}
* [http://oll.libertyfund.org/?option=com_staticxt&staticfile=show.php%3Ftitle=2136&chapter=195469&layout=html&Itemid=27#c_NIR_1360-016_footnote_nt1046 Milton Friedman:Why Not a Volunteer Army?], ''[[Ralph Raico|New Individualist Review]]'', Spring 1967
* [http://doc.cat-v.org/economics/milton_friedman/business_social_responsibility The Social Responsibility of Business is to Increase its Profits], Milton Friedman, ''[[The New York Times Magazine]]'', ngày 13 tháng 9 năm 1970
* [http://www.dominicstreatfeild.com/2010/11/08/interview-with-milton-friedman/ Interview with Milton Friedman] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121113201345/http://www.dominicstreatfeild.com/2010/11/08/interview-with-milton-friedman/ |date = ngày 13 tháng 11 năm 2012}}, Dominic Streatfeild, ngày 25 tháng 5 năm 2000, source material for ''Cocaine: An Unauthorised Biography''
* [http://www.newsweek.com/id/207218 Milton Friedman vs. The Fed Bailout] by Michael Hirsh, ''[[Newsweek]]'', ngày 17 tháng 7 năm 2009
* [http://www.nytimes.com/2010/08/01/opinion/01stockman.html?_r=2 Four Deformations of the Apocalypse], [[David Stockman]], ''[[The New York Times]]'', ngày 31 tháng 7 năm 2010
* [http://doc.cat-v.org/economics/milton_friedman/the_case_for_free_trade The Case for Free Trade by Milton and Rose Friedman]
* {{chú thích web |last=Roberts |first=Russ |title=Milton Friedman Podcasts |url=http://www.econtalk.org/archives/_featuring/milton_friedman/ |work=[[EconTalk]] |publisher=[[Library of Economics and Liberty]] |authorlink=Russ Roberts}}

;Video
* {{C-SPAN|miltonfriedman}}
** [http://www.booknotes.org/Watch/61272-1/Milton+Friedman.aspx ''Booknotes'' interview with Friedman on the 50th Anniversary Edition of F.A. Hayek's ''Road to Serfdom'', ngày 20 tháng 11 năm 1994.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101117153810/http://booknotes.org/Watch/61272-1/Milton+Friedman.aspx |date = ngày 17 tháng 11 năm 2010}}
** [http://www.c-spanvideo.org/program/Depthw ''In Depth'' interview with Friedman, ngày 3 tháng 9 năm 2000]
* {{Internet Archive film clip|id=openmind_ep494|description="The Open Mind – Living Within Our Means (1975)"}}
* {{Internet Archive film clip|id=openmind_ep314|description="The Open Mind – A Nobel Laureate on the American Economy (1977)"}}
* {{Charlie Rose view|160}}
* [http://www.pbs.org/wgbh/commandingheights/shared/minitext/int_miltonfriedman.html Milton Friedman], ''Commanding Heights'', [[Public Broadcasting Service|PBS]], ngày 1 tháng 10 năm 2000, interview, profile and video
* [http://miltonfriedman.blogspot.com/ "Free To Choose" (1980) a PBS TV Series by Milton Friedman]
* [http://www.cato.org/special/friedman/ Milton Friedman] at the [[Cato Institute]]
* [http://www.freetochoose.net/ Free to Choose Network]
* [http://marcfaberchannel.blogspot.com/2010/12/how-to-cure-inflation-featuring-milton.html How to Cure Inflation: Milton Friedman]

{{Milton Friedman}}
{{Nobel laureates in economics 1976-2000}}
{{Chiconomists}}
{{History of economic thought}}
{{Macroeconomics-footer}}
{{Winners of the National Medal of Science|behav-social}}
{{John Bates Clark Medal recipients}}
{{Libertarianism}}

{{Authority control |VIAF=46761275 |LCCN=n/79/117948 |GND=118535625}}

{{DEFAULTSORT:Friedman, Milton}}
[[Thể loại:Milton Friedman| ]]
[[Thể loại:Sinh năm 1912]]
[[Thể loại:Mất năm 2006]]
[[Thể loại:Giải John Bates Clark]]
[[Thể loại:Nhà kinh tế học Mỹ|Friedman, Milton]]
[[Thể loại:Người đoạt giải Nobel Kinh tế]]
[[Thể loại:Người Hoa Kỳ đoạt giải Nobel]]
[[Thể loại:Giải thưởng Nhà nước về Khoa học, Hoa Kỳ]]
[[Thể loại:Người thành phố New York]]
[[Thể loại:Người đoạt Huy chương Tự do Tổng thống]]
[[Thể loại:Người Chicago]]
[[Thể loại:Người San Francisco]]
[[Thể loại:Nhà văn Mỹ thế kỷ 21]]
[[Thể loại:Cựu sinh viên Đại học Columbia]]
[[Thể loại:Cựu sinh viên Đại học Chicago]]
[[Thể loại:Nam nhà văn Mỹ thế kỷ 20]]
[[Thể loại:Nhà văn phi hư cấu Mỹ thế kỷ 20]]
[[Thể loại:Nam nhà văn Mỹ thế kỷ 21]]
[[Thể loại:Nhà văn kinh tế Mỹ]]
[[Thể loại:Nhà văn Chicago]]