Foja

Foge de un faghèr

In botànega, ła foja ła xe n'òrgano de łe piante speciałixà par ła fotosìntexi. Par sto fin, na foja ła xe normalmente piata e sotil, par poder cusì espor i cloroplasti, contegnùi inte łe sèłułe del parénchima fotosintètico', a ła łuxe del Sol e far in maniera che ła łuxe ła intri conpletamente inte i tesùi.

Łe fogie łe xe anca i òrgani inte i cuałi, inte ła maxor parte de łe piante, ghe se fa ła respirasion, ła traspirasion e ła gutasion (svódo de aqua che el perméte ła traspirasion có łe condision atmosfèreghe łe xe cative).

Łe fogie łe pol imagaxenar magnar e aqua e in algune piante łe so forme łe xe modifegae par altri fini. Struture sìmiłi a fogie - e ciamae fronde - se cata inte łe fèłexe.

Inte łe conìfere ghe xe foge particołari, dite aghi come i struménti da cuxer, par via de ła fórma stréta e inpontia: anca se sta conformasion qua no ła porta vantagi par ła fotosìntexi, ła se ga sparpagnada inte i climi particolarmente frédi perché ła menor superfisie ła infirma el congełamento de ła linfa drénto. Sta forma a ago se prexenta anca inte i posti caldi, séchi e ventóxi, come i posti visini ai dexerti e in sto caxo qua ła giuta a no far evaorar l'aqua drénto.

Daspò łe fogie łe pol èser clasifegae par n'infinità de altri criteri, i più inportanti dei quałi i revarda ła morfołogia, ła nervaùra e'l màrxene. In baxe al'anatomia, se pol destìnguer infrà foge co na pàgina o fasa (come quéła de ła séoła), co dó pàgine desconpagne (gran parte de łe latifogie) o guałive (come łe graminàcee). El cołor el xe n'altro metro de destinsion de łe foge. Gran parte de ste qua łe xe verde par via de ła prexensa del pigmento de ła clorofiła, contegnùo inte i cloroblasti e fondamentałi par ła fotosìntexi; sta qua ła xe prexente in grande quantità de primavera e istà, méntre in utuno, có łe taca a cascar da łe rame, paréce fogie łe tol cołori che i va dal roso, al xało, al naranson e al maron, dà dai carotenoidi che i resta drénto.

Strutura

Foge de àxero cascae par tera

Ła strutura conpleta de na foja de n'angiosperma ła xe fata da quatro parte: ła guaina (strutura rodołada a liveło del'insersion sul fusto); łe stìpołe (dó estroflesion prexenti a ła baxe de ła foja); el pecoło (ła ganbera de ła foja); ła làmina, dita anca lenbo (ła parte piata de ła foja).

El pónto inte el qual el pecoło el xe tacà al fusto el xe ciamà scagio de ła foja. Miga tute łe spece de piante łe produxe fogie ła cui strutura ła ga tute łe parte sora nominae; in algune spece el pecoło ghe manca (fogie sèsiłi, par exnpio inte el formenton), in altre piante ła làmina ła pol èser vèro redóta. Inte el Bixo ła làmina ła xe na vertaùra a forma de onbreła łóngo el fusto, méntre ła funsion fotosintètica ła xe tólta da łe stìpołe. Inte el sèłeno, quéła ciamada ganbera ła xe par vèro na grosa guaina carnóxa.

Inte łe piante de ancuo łe fogie łe se forma da sbosi che i parte da ła rama. Inte ła prima faxe łe sèłułe łe se divide vełosemente e daspò se crea na porsion baxal che ła se ferma in sto proceso e n'altra apical oncora ativa.

• Da ła xona baxal vien fora ła guaina fojar (miga sénpre prexente)
• Da ła xona de contato infrà parte baxal e apical de ła bosa łe se orìxena łe stìpole (miga sénpre prexenti)
• Da ła xona anal łe se desferensia el pecoło e ła làmina (co ła secónda che de sòłito ła vien prima).

Schema dei tesùi de na foja

Tesùi

Se pol individuar quatro strati fondamentałi de na foja:

1. n'epidèrmide che ła coverxe ła superfisie superior ed inferior. Ła parte superior ła xe speso recoverta da ła cutìcoła, na sostansa seróxa (cutina) che ła consénte impermeabiłità e protesion.
2. un mesofilo, costituìo da dó parénchimi. Un parénchima a pałisada sora e un lacunóxo soto. Quéło a pałisada el xe rico de cloroplasti méntre quéło lacunóxo, oltra a contegnir cloroplasti, xe caraterixà da grandi spasi intrà łe sèłułe.
3. na caraterìstiega despoxision de łe nervaùre (i fasi cribro-vascolari). El csilema se cata sora e'l ga i vaxi par fornir aqua e sałi che i vien da łe raixe (linfa gréxa). El floema' se cata soto e'l ga sèłułe slongae e modifegae par formar dei tubi (diti cribroxi) che i permete el trasporto dei prodóti (linfa elaborada) de ła fotosìntexi fin ai posti de uxo o magaxenagio.
4. i stomi che i xe vertaùre microscòpiche desposte su tute łe parte erbàcee de łe piante, in maniera particołar su łe fogie; ła so funsion ła xe de mantegnir el scambio de gas co fora, in particołar el svódo de vaor àqueo e l'intrada de osìgeno e de anidride carbònica.

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so fòja
• el detien schemi gràfeghi so