ust

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

ust

Etimologiyasi

UST ’tepa, sirt, yuza¹. Koʻrpachalar sandih u s -t i g a taxlandi. Bu soʻz qadimgi turkiy tildagi ’yuza, tepa, sirt’ maʼnosini anglatgan üs otidan ’oʻrin’ maʼno-sini ifodalovchi -t qoʻshimchasi bilan hosil qilingan (ESTYa, I, 635); oʻzbek tilida ü unlisining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: üs + t = üst > ust.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Narsalarning yuqori tomoni; tepa; zid. past. ◆ Usti ochiq aravaga yuklar or-tildi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Yassi qora stollarning yon-veri odamga, usti esa uyum-uyum kitobga toʻla. P. Qodirov, „Uch ildiz“ . ◆ Erining yordamida xontaxta ustini shirin-liklardan boʻshatdi. S. Anorboyev, „Oqsoy“ . ◆ Doʻkonxona burchagida usti yeyilgan, tekis kosib toʻnkasi.. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

2 Ichga qarama-qarshi tomon; sirt. ◆ Pal-toning usti. Idishning usti. yaya ◆ [Gulsum-bibi] Usti koʻk sirli katta chelakni olib, sigir soqqani ogʻilxona tomon ketdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Sidiqjon etikni chi-roqqa solib, ustini, ichini koʻrdi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Saodatxon ustiga hech narsa yozilmagan, yelimlangan konvertni port-feliga solib qoʻydi. S. Zunnunova, „Yangi direktor“ .

3 koʻchma Kiyim, kiyimlar majmui; ust-bosh. ◆ Usti yupun, qorni och, ozgʻin bola uning oʻzi emasdek tuyuldi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ Shu ham bahonami? Usting but, qorning toʻq. Qordan qoʻrqasanmi?!E. Raimov, „Ajab qish-loq“ .

4 koʻchma Zimma, masʼuliyat. ◆ Hokim tek-shirib, hech bir natija chiqara olmagandan keyin, aybni karvonsaroy qorovuli ustiga qoʻyadi. Sh. Zunnun, „Hiylakor oʻgʻri“ . ◆ Bu yoʻlda qancha zarba boʻlsa, ustimga olishga hozirman. Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli“ .

5 3-sh. egalik va j.k., oʻ.-p.k., ch.k. affiks-lari bilan (ustiga, ustida, ustidan) koʻ-makchi vazifasida makon, payt, obʼyekt kabi munosabatlarni ifodalaydi. ◆ Meʼmor ara-vadan tushib, bir muddat boʻlsa ham maysa ustiga yonboshladi. Mirmuhsin, „Meʼmor“ . ◆ Qoʻrgʻonbegi ot ustida qoʻrgʻonning u boshidan bu boshiga chopardi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Choy ustida eri ruhiyasini kuzatadi, uning nechundir kayfi buzuq.. Mirmuhsin, „Topilgan husn“ . ◆ Pastda qamishzor botqoqlik va uning ustidan oʻtgan uzun yogʻoch koʻprik bor edi. P. Qodirov, „Yulduzli tunlar“ . ◆ Domla ikki shisha pivoning ustidan yuz gramm aroqni bitta otib, oʻrnidan turdi. A. Qahhor, „Toʻyda aza“ .

Usti yaltiroq — ichi qaltiroq Koʻrinish-dan yaxshi, mazmun-mohiyati yaroqsiz, noma qbul.

Antonimlari

UST. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

ust
1 verx, verxnyaya chastь, verxnyaya storona; poverxnostь; // verxniy; ◆ yashikning usti verx yaщika; ◆ suvning usti poverxnostь vodы; ◆ ostini ustiga keltirmoq peren. perevernutь (chto-l.) vverx dnom, proizvesti polnыy besporyadok; vzbudorajitь; ◆ ust-bosh odejda, komplekt odejdы, obmundirovanie;◆ ust-ustiga ili ◆  ustma-ust 1) v navalku, navalom; ◆ yukni ust-ustiga qalashtirib tashimoq perevozitь gruz navalom; 2) odin za drugim, podryad; ◆ yigit ust-ustiga uch piyola sovuq suv ichdi parenь vыpil odnu za drugoy tri chashki xolodnoy vodы; ◆ usti yaltiroq, ichi qaltiroq pogov. (bukv. snaruji blestyaщe, a vnutri drojaщe) na bryuxe shyolk, a v bryuxe-to щelk;
2 v roli slujebnogo imeni: ◆ ustiga 1) na, poverx, k; ◆ stol ustiga kitob qoʻymoq polojitь knigu na stol; ◆ ovqat ustiga yetib kelmoq podospetь k obedu; ◆ oʻz ustiga olmoq vzyatь na sebya (obyazatelьstvo, otvetstvennostь i t. p.); ◆ aybni birovning ust-iga qoʻymoq svalivatь vinu na drugogo; 2) krome, pomimo, sverx (chego-l.); pri etom; vdobavok k etomu; ◆ xotin ustiga xotin olmoq ist. jenitьsya na vtoroy jene pri nalichii pervoy ili na tretьey pri nalichii dvux i t. d. (pri mnogojenstve); ◆ ustiga-ustak vdobavok k etomu, v dovershenie vsego; ◆ koʻzim ogʻrigan, ustiga-ustak tishim ham ogʻrib qoldi malo togo, chto u menya glaza bolyat, vdobavok k etomu i zubы zaboleli; ◆ ustida na, nad, po, sverxu, poverx; ◆ stol ustida na stole; ◆ yoʻl ustida na doroge, po doroge; ◆ ovqat ustida vo vremya edы; vo vremya priyoma piщi; ◆ gap nima ustida borayotir? o chyom idyot rechь?; ◆ ularning suhbatlari yangi tema ustida edi oni besedovali po povodu novoy temы; ◆ ertadan kechgacha oyoq ustida yurdim s utra do vechera ya bыl na nogax; ◆ ustidan poverx, sverxu, nad; snaruji; sverx (chego-l.); ◆ kuylak ustidan palto kiymoq nadetь palьto poverx platьya; ◆ dushman ustidan gʻalaba qozonmoq oderjatь pobedu nad vragom; ◆ samolyot togʻlar ustidan uchib oʻtdi samolyot proletel nad gorami; ◆ eshikni ustidan qulflamoq zaperetь dverь snaruji; ◆ ovqat ustidan chiqmoq popastь k obedu (ujinu, zavtraku); ◆ birov ustidan shikoyat (ili arz) qilmoq jalovatьsya (na kogo-l.); ◆ 

• uning usti butun on odet, on obespechen odejdoy; ◆ usti yupun on odet ploxo; on v negreyuщey, tonkoy odejde; ◆ bosh ustiga s udovolьstviem, s gotovnostьyu; ◆ qiziq ustida vovremya, v svoyo vremya, poka ne pozdno; ne otkladыvaya v dolgiy yaщik; ◆ qiziq ustida shu ishni ham qilib qoʻyaylik poka estь oxota, dodelaem i etu rabotu; ◆ koʻz ustida tutmoq berechь, leleyatь, zabotitьsya (o kom-chyom-l.); ◆ pichogʻi moy ustida on kak sыr v masle kataetsya; ◆ oʻlganning ustiga tepgan (ili koʻmgan) ot odnoy bedы izbavilisь, a tut uj takaya je; napastь povtoryaetsya opyatь.