Chimkent

Chimkent, Shimkent qozoqcha: Шымкент
shahar
Gerb
42°18′0″N 69°36′0″E
Mamlakat	Qozogʻiston
viloyat	Janubiy Qozogʻiston viloyati
Hukumat
• Akim	Murat Aytenov
Ilk eslatilishi	XII
Avvalgi nomlari	Chimkent, Cherniyaev
Maydon	347 km2 (134 kv mi)
Markazi balandligi	506 m
Rasmiy til(lar)i	qozoqcha
Aholisi  (2020-yil 1-mart)	1 200 000
Milliy tarkib	qozoqlar 67.47% oʻzbeklar 17.69% ruslar 8.91% ozarbayjonlar 1.74% tatarlar 1.01% boshqalar 3.18%
Vaqt mintaqasi	UTC+5
Telefon kodi	+7 7252
Pochta indeks(lar)i	160000
Avtomobil kodi	X, 13
Chimkent, Shimkent

Chimkent yoki Shimkent (qozoqcha: Шымкент, Şymkent,شىمكەنت) — Qozogʻistondagi respublika ahamiyatidagi shahar. Viloyat markazi boʻlgan (1932—62 yillarda Janubiy Qozogʻiston viloyati, 1962—64 yillarda Janubiy Qozogʻiston oʻlkasi, 1964—92 yillarda Chimkent viloyati, 1992—2018-yillarda Janubiy Qozogʻiston viloyati markazi). Togʻ oldi tekisliklarida, Bodom va Sayram (Sirdaryo havzasi) daryolari oraligʻida. Jambul, Aris, Langar temir yoʻl yoʻnalishlarining chorrahasida joylashgan. Aholisi 1 200 000 kishi (2020-yil 1-mart). Qozogʻiston Respublikasidagi Olmaota va Ostonadan keyingi uchinchi shahar. Viloyat va shahar rasmiylariga koʻra, Chimkentning millioninchi fuqarosi 2018-yil 17-may kuni tugʻilgan. Shuningdek, Chimkent asosiy korxonalar, savdo va marifat markazi deb ham hisoblanadi. Shahar Olmaotadan 690 kilometr (430 mi) gʻarbda, Ostonadan 1,483 kilometr (920 mi) janubda va Toshkentdan 120 kilometr (75 mi) shimolda joylashgan.

Tarixi

Chimkent 11-asrda Xitoydan Oʻrta Osiyo va Gʻarbiy Osiyoga oʻtgan savdo yoʻli („Ipak yoʻli“) ustida vujudga kelgan. 16-asrdan 18- asr oxirigacha Qozoq xonligining tarkibiga kirgan. 19-asr boshidan Qoʻqon xonligi tasarrufida boʻlgan, 1864-yil Rossiya bosib olgan va Rossiyaning Oʻrta Osiyodagi maʼmuriy va harbiy tayanch punktiga aylantirilgan. Shaharning sust rivojlanishiga temir yoʻldan uzoqligi ham taʼsir etgan. Faqat 1915-yil Aris — Chimkent liniyasi shaharni Orenburg — Toshkent magistrali bilan bogʻladi. 1924-yilgacha Chimkent Turkiston Respublikasi tarkibida. Oʻrta Osiyoda milliy chegaralanish oʻtkazilgandan keyin Sirdaryo guberniyasining maʼmuriy markazi, soʻng okrug markazi boʻlib Qozogʻiston Muxtor SSR tarkibiga kirdi.

Aholisi

Chimkent shahrining aholisi 2013-yilgi statistikaga koʻra 672 416 kishini tashkil qildi. Aholisi boʻyicha Respublikada uchinchi oʻrinda (Almati va Astanadan keyin). Aholining milliy tarkibi quyidagicha: qozoqlar 55,7 %, ruslar 15,7 %, oʻzbeklar 15 % , ozarbayjonlar 1,86 % , tatarlar 1,54 % , koreyslar 1,00 %, ukrainlar 0,54 % , turklar 0,51 % va boshqalar.

Aholining oʻsishi

Yil Aholi ±% 1897 11,194 —     1908 17 +51.9% 1913 19 +11.8% 1939 74 +289.5% 1959 153 +106.8% 1970 247 +61.4% 1977 303 +22.7% 1979 321,535 +6.1% 1989 392,977 +22.2% 1992 405,5 +3.2% 1993 409,7 +1.0% 1994 411,4 +0.4% 1995 414,4 +0.7%

Yil Aholi ±% 1996 417,9 +0.8% 1997 417,4 −0.1% 1998 419,7 +0.6% 1999 435,3 +3.7% 2000 482,9 +10.9% 2001 502,7 +4.1% 2002 506,7 +0.8% 2003 513,1 +1.3% 2004 521,2 +1.6% 2005 526,1 +0.9% 2006 535,1 +1.7% 2007 554,6 +3.6% 2008 602,3 +8.6%

Yil Aholi ±% 2009 615 +2.1% 2010 629,1 +2.3% 2011 642,6 +2.1% 2012 662,3 +3.1% 2013 683,3 +3.2% 2015 858,147 +25.6% 2016 885,799 +3.2% 2017 932,234 +5.2% 2018 1,002,291 —     2019 1,023,618 —     2020 1,056,309 —

Iqlimi

Chimkent iqlimi
Koʻrsatkich	Yan	Fev	Mart	Apr	May	Iyun	Iyul	Avg	Sen	Okt	Noy	Dek	Yil
Mutlaq maksimal, °C	22,2	24,5	30,7	33,0	37,8	43,0	44,6	42,2	39,2	34,4	30,5	25,4	42,6
Oʻrtacha maksimal, °C	4,1	6,6	12,9	19,2	25,1	30,0	32,7	32,1	27,2	18,8	12,1	6,0	18,9
Oʻrtacha harorat, °C	0,7	1,6	7,6	13,6	19,1	23,7	26,3	25,3	19,9	12,3	6,4	0,9	13,0
Oʻrtacha minimal, °C	−4,8	−2,7	3,0	8,3	12,9	16,7	19,1	17,9	12,8	6,6	1,7	−3,1	7,4
Mutlaq minimal, °C	−31,1	−28,9	−23,9	−5	−2,8	5,5	7,8	7,0	−1,1	−12	−30	−26,1	−31,1
Yogʻingarchilik meʼyori, mm	73	70	83	69	56	16	12	4	10	41	67	75	576
Manba: Погода и климат

Sanoati

Shahar sanoati mahalliy qishloq xoʻjaligi xom ashyolari va foydali qazilmalarni qayta ishlash negizida rivojlanmoqda. Yirik korxonalari Qoratov va Jungʻariya Olatovidagi konlar asosida ishlaydigan qoʻrgʻoshin zavodi, temirchilikpress uskunalari ishlab chiqaradigan, „Fosfor“ (mineral oʻgʻitlar va boshqa ishlab chiqariladi), „Chimkentshina“ ishlab chiqarish birlashmalari, „Elektroapparat“, neftni qayta ishlash, kimyofarmatsevtika, sement, gʻisht zavodlari va boshqalar ishlab turibdi. Yengil (paxta tozalash, qorakoʻl zdlari), oziq-ovqat (goʻsht kombinati, yogʻ ekstraksiya, sutkonserva, mevakonserva, pivo zavodlari) sanoati korxonalari faoliyat koʻrsatadi. 3 oliy oʻquv yurti, 3 teatr, oʻlkashunoslik muzeyi bor.

Sport

Shahardagi 100-ga yaqin sport zallar, 7 stadion, 5 suzish bosseyni, 3 sport kompleksi, engil atletik manej koʻpchilikning koʻnglidan chiqib, faoliyat yuritmoqda.

Galeriya

• 
  Viloyat filarmoniyasi Shymkentda
• 
  Eski bino Metallurglar parki qoshida
• 
• 
  Yiloyat shifoxonasining bosh korpusi
• 
  Pushki nomidagi kutubxona
• 
  Qogʻirchoq teatri
• 
  Turkiston koʻchasi
• 
  TSUM
• 
  Mira shox koʻchasi
• 
  Tavkexon shox koʻchasi
• 
  Fransuzcha uy
• 
• 
  Tavkexan shox koʻchasidagi uy
• 
  Mustaqillik parki
• 
  Shymkent arkadasi
• 
  "Mega Center Shymkent"
• 
• 
  Shymkentda probka
• 
  Shymkentda koʻcha harakati (час-пик)
• 
  "Казахстан" turgʻun uy kompleksi
• 
  Qoʻnaev koʻchasidagi qurulish