Ваҳий китоби

 

Фронтиспиэcе, Китоб Ваҳий, Китобнинг Сан-Паоло фуори ле Мура, 9-аср

Бу Туюлган Юҳанно бо'йича Патмос томонидан меҳрибон қайсар павлусга Счнорр вон Cаролсфелд 1860.

Бир қурбонгоҳ ҳам Ваҳий дан саҳналари жуда кам тасвирланган. Колбй Жамоат, Дания, 1550-йилда бу ерда

Ваҳий китоби Янги Аҳднинг якуний китобидир (демак, Христиан Инжилининг охирги китоби). Унинг номи Коине юнонча матннинг биринчи сўзидан олинган: апокалипсис, „очилиш“ ёки „ваҳий“ деган маънони англатади. Ваҳий китоби Янги Аҳд канонидаги ягона апокалиптик китобдир. Христиан эсхатологиясида марказий ўринни эгаллайди.

Муаллиф матнда ўзини оддийгина „Жон“ деб атайди, аммо унинг аниқ шахси академик баҳс мавзуси бўлиб қолмоқда. Иэраполислик Папиас, Жастин шаҳиди, Иреней, Сардислик Мелито, Искандариялик Клемент ва Муратория парчаси муаллифи каби ИИ аср насроний ёзувчилари Ҳаворий Юҳаннони Ваҳийнинг “Юҳанноси” деб таърифлайдилар. Замонавий илм-фан умуман бошқача нуқтаи назарга эга, кўпчилик муаллиф ҳақида унинг насроний пайғамбар бўлганидан бошқа ҳеч нарса маълум бўлмаслигини ҳисобга олади. Замонавий илоҳиёцҳунос олимлар Ваҳий китобининг муаллифини „Юҳанно Патмос“ деб таърифлайдилар. Анъанавий манбаларнинг асосий қисми китоб Рим императори Домитиан (мил. 81-96) ҳукмронлиги даврига тўғри келади, бу далилларни тасдиқлайди.

Китоб учта адабий жанрни қамраб олади: эпистоляр, апокалиптик ва башоратли. У Эгей денгизидаги Патмос оролида жойлашган Юҳаннонинг “Осиёнинг етти черкови”га мактуб йўллаши билан бошланади. Кейин у бир қатор башоратли ваҳийларни, жумладан, етти бошли аждаҳо, илон ва ҳайвон каби фигураларни тасвирлаб беради, улар Исонинг Иккинчи Келиши билан якунланади.

Ноаниқ ва ғайриоддий тасвирлар турли хил христиан талқинларига олиб келди. Тарихий талқинлар Ваҳий китобини тарихнинг кенг кўринишини ўз ичига олган ҳолда кўради, претеристик талқинлар эса Ваҳийни асосан Апостол даври (1-аср) воқеаларига ёки, энг камида, 5-асрда Ғарбий Рим империясининг қулашига ишора қилади. Шу билан бирга, футуристлар, Ваҳий китобида бутун аср давомида имонлилар танасига ўсиб бораётган этти черков билан келажакдаги воқеалар тасвирланган ва Юҳанно унга таниш бўлган усуллар билан тасвирланган замонавий имкониятларга эга юнон-рим тизимининг қайта пайдо бўлиши ёки узлуксиз бошқаруви; ва идеалистик ёки рамзий талқинларга кўра, Ваҳий ҳақиқий одамлар ёки ҳодисалар ҳақида эмас, балки руҳий йўл ва яхшилик ва ёвузлик ўртасидаги давом этаётган курашнинг аллегориясидир.

Таркиби ва созламалари

Санкт-Хушхабарчи Юҳанно бо'йича Патмос томонидан Ҳиэронймоус Босч, тах. 1489

Сарлавҳа, муаллифлик ва сана

Авлиё Юҳанно о'зининг Ваҳий китобини олади, Саинт-Север Беатус, 11-аср

Ваҳий номи китобнинг Коине юнон тилидаги биринчи сўзидан келиб чиққан: (апокалипсис), бу „очиш“ ёки „ваҳий“ деган маънони англатади. Муаллиф ўзини „Юҳанно“ деб атайди, аммо замонавий олимлар Ваҳий китобининг муаллифи Юҳанно Хушхабарини ҳам ёзган бўлиши даргумон деб ҳисоблашади. У яҳудий насроний пайғамбари бўлиб, эҳтимол ана шундай пайғамбарлар гуруҳига мансуб бўлган ва у ўз мактубига мурожаат қилган жамоатлар томонидан қабул қилинган.

Китоб одатда милоддан аввалги 95 йилга тўғри келади, бу ваҳийларда император Домитиан ҳукмронлиги даврига ишора қилганидек. Этти бошли ва 666 рақами тўғридан-тўғри император Неронни (милодий 54-68 йиллар ҳукмронлик қилган) назарда тутганга ўхшайди, аммо бу Ваҳий китобининг 60-йилларда ёзилганлигини талаб қилмайди, чунки кейинги ўн йилликларда Нерон шундай бўлади деган фикр кенг тарқалган эди. қайтиш.

Ваҳий - бу апокалиптик башорат бўлиб, Осиёнинг Рим провинсиясидаги этти черковга қаратилган эпистоляр кириш. Апокалипсис атамаси илоҳий сирларнинг ошкор этилишини англатади; Юҳанно ваҳийда нимани кўрганини ёзиб, эттита жамоатга юборади. Бутун китоб мактубни ташкил этади - эттита алоҳида черковга йўлланган мактублар китобнинг қолган қисмига кириш бўлиб, у барча эттитага қаратилган. Доминант жанр апокалиптик бўлса-да, муаллиф ўзини насроний пайғамбар сифатида кўради: Ваҳий бу сўзни 21 марта турли шаклларда ишлатади, бу бошқа Янги Аҳд китобларига қараганда кўпроқ.

Манбалар

Мутахассислар фикрича, Ваҳий Эски Аҳдга ишора қилади, гарчи олимлар орасида ташбеҳларнинг аниқ сони ёки ташбеҳларнинг ўзлари ҳақида келишиб олиш қийин. Ваҳий жуда камдан-кам ҳолларда тўғридан-тўғри Эски Аҳддан иқтибос келтиради, аммо деярли ҳар бир оят қадимги оятларнинг ғояларига ишора қилади ёки акс эттиради. Мурожаатларнинг ярмидан кўпи Дониёр, Ҳизқиё, Забур ва Ишаё китобларидан келиб чиққан бўлиб, узунлигига мутаносиб равишда энг кўп сонни Дониёр берган ва Ҳизқиё энг таъсирлиси сифатида ажралиб туради. Бу ҳаволалар иқтибос сифатида эмас, балки ишора сифатида пайдо бўлгани сабабли, муаллиф ибронийча битикларнинг ибронийча ёки юнонча версиясидан фойдаланганини билиш қийин, лекин у кўпинча юнон тилидан таъсирланган.

Созлаш

Анъанавий тушунчага кўра, Ваҳий Китоби император қўлида қувғинга учраган масиҳийларга тасалли бериш учун ёзилган. Бироқ, бу ягона талқин эмас; Домитиан императорлик култини ўрнатган деспот бўлмаган бўлиши мумкин ва унинг даврида христианларга нисбатан империя бўйлаб тизимли равишда таъқиб қилинмаган бўлиши мумкин. Бунинг ўрнига, Ваҳий Кичик Осиёдаги насроний жамияти ичида насроний бўлмаган каттароқ жамоат билан алоқа қилиш ёки ундан воз кечиш бўйича можаро контекстида ёзилган бўлиши мумкин: Ваҳий римликлар билан келишувга эришмоқчи бўлган масиҳийларни жазолайди. империяга сиғиниш. Бу Рим Осиёдаги насронийлар жуда жиддий жазолар қўйган кенгроқ Рим жамиятидан чекиниш ва унга қарши чиқиш учун азоб чекишмаган дегани эмас; Ваҳий апокалиптик умидни таклиф қилиб, бу ҳақиқат устидан ғалаба қозонишни таклиф қилди. Профессор Адела Коллинзнинг сўзларига кўра, „Бўлиши керак бўлган нарса ҳозирги воқелик сифатида бошдан кечирилди“.

Каноник тарих

Ваҳий насроний Инжил канонига қабул қилинган сўнгги китоблардан бири бўлиб, бугунги кунгача Шарқ черковидан олинган баъзи черковлар уни рад этишади. Шарқий насронийлар китобга шубҳа билан қарашди, чунки унинг муаллифлиги ва ғайриоддий услубидаги шубҳалар монтанистлар ва бид'атчи деб ҳисобланган бошқа гуруҳлар томонидан қабул қилинишидан нафратланиш билан мустаҳкамланган. Ваҳий Китобига ишончсизлик Шарқда 15-асргача сақланиб қолган.

Искандария эпископи ва Оригеннинг шогирди Дионисий (милодий 248) Ваҳий китоби Серинф томонидан ёзилган бўлиши мумкинлигини ёзган, аммо унинг ўзи Серинф ёзувчи деган фикрни қабул қилмаган. У Апокалипсисни ҳаворийнинг эмас, илҳомланган одамнинг иши деб ҳисоблади (Эвсевий, Черков тарихи ВИИ.25).

Эвсевий ўзининг „Черков тарихи“ асарида (тах. АД 330АД 330) Юҳаннонинг Апокалипсиси каноник китоб сифатида қабул қилинган ва бир вақтнинг ўзида рад этилганлигини таъкидлаган: 1. [...] Юқорида айтиб ўтилган Янги Аҳднинг ёзувларини жамлаш ўринлидир... Улардан кейин, агар ростдан ҳам тўғри бўлса, Юҳаннонинг Апокалипсиси қўйилади, биз бу ҳақда берамиз. ўз вақтида турли хил фикрлар. Кейин улар қабул қилинган ёзувлар қаторига киради [Ҳомологоумена]. 4. Рад этилганлар орасида [Кирсопп. Кўл таржимаси: „ҳақиқий эмас“] ёзувлари, мен айтганимдек, Юҳаннонинг Апокалипсиси, агар у тўғри кўринса, баъзилар, мен айтганимдек, рад эца-да, бошқалари қабул қилинган китоблар билан таснифланиши керак. ”

Юҳаннонинг апокалипсиси ҳам қабул қилинган (Кирсопп. Лейк таржимаси: „тан олинган“) ва ҳам баҳсли деб ҳисобланади, бу эса Эвсевий нимани назарда тутганлиги борасида бироз чалкашликларни келтириб чиқарди. Баҳсни Ориген билан боғлаш мумкин. Ориген ўз асарларида буни қабул қилганга ўхшайди.

Қуддуслик Кирил (АД 348) уни каноник китоблар қаторига киритмайди. (Cатечесис ИВ.33-36).

Афанасий (мил. 367) ўзининг 39-мактубида, Августин Гиппо (солиқ. АД 397 АД 397) ўзининг „Христиан таълимоти ҳақида“ китобида (ИИ китоб, 8-боб), Тиранниус Руфинус (солиқ. АД 400 АД 400) „Ҳаворийларга шарҳ“ да. Cреэд, Папа Иннокент И (милодий 405) Тулуза эпископи ва Дамашқ Иоаннга (тахминан милоддан аввалги 730 йил) ёзган мактубида ўзининг „Православ эътиқодининг кўргазмаси“ (ИВ китоб: 7) асарида „Хушхабарчи Юҳаннонинг ваҳийси“ санаб ўтган. каноник китоб сифатида.

Синодлар

Аноним олим томонидан 519 ва 553-йиллар орасида ёзилган асар. Рим Кенгаши томонидан каноник деб топилган (милодий 382) тақдим этилган Муқаддас Битик китоблари рўйхатини ўз ичига олади. Ушбу рўйхат уни Янги Аҳд қонунининг бир қисми сифатида эслатиб ўтади.

Гиппо Синоди (милодий 393-йилда), кейин Карфаген Кенгаши (397), Карфаген Кенгаши (419), Флоренсия Кенгаши (1442) ва Трент Кенгаши (1546) уни каноник китоб сифатида таснифланган.

692-йилда Трулло шаҳридаги Шарқий православ кенгаши томонидан тасдиқланган. Аммо Папа Сергиус И томонидан рад этилган Апостол қонунлари уни ўтказиб юборади.

Протестант ислоҳоти

16-асрда протестант ислоҳоти даврида шубҳалар яна пайдо бўлди. Мартин Лютер 1522-йилда Янги Аҳд таржимасининг сўзбошисида Ваҳийни „на ҳаворий, на башоратли“ деб атаган (у ўз позициясини 1530-йилда анча ижобий баҳолаган ҳолда қайта кўриб чиққан), Ҳулдрич Цвингли уни „Инжил китоби эмас“ деб белгилаган ва бу Жон Калвин шарҳ ёзмаган ягона Янги Аҳд китоби эди. 2015-йил ҳолатига кўра, Ваҳий Шарқий православ черковининг илоҳий литургиясида ўқилмаган ягона Янги Аҳд китоби бўлиб қолмоқда, гарчи католик ва протестант литургиялари уни ўз ичига олади.

Матнлар ва қўлёзмалар

Ваҳий китобининг 300 га яқин юнонча қўлёзмалари мавжуд. Ватикан кодексида (4-аср) сақланиб қолмаган бўлса-да, у бошқа йирик унсиал кодексларда сақланиб қолган: Кодекс Синаитиcус (4-аср), Кодекс Александрин (5-аср) ва Cодех Эпҳраэми Ресcриптус (5-аср). Бундан ташқари, кўплаб папируслар мавжуд, айниқса 𝔓47 ва 𝔓115 (иккаласи ҳам 3-аср); минускуллар (8-10-асрлар); ва 2-5-асрлардаги черков оталаридаги парча-парча иқтибослар ва 6-асрда Андреаснинг Ваҳий китобига юнонча шарҳи.

Таркиби ва тузилиши

Азиз Севернинг апокалипсиси, тах. 1150

Жонга фаришта пайдо бо'лди, 13-аср қо'лёзмаси, Британия кутубхонаси, Лондон

Фаришта Юҳаннога Осиё жамоатларига мактуб беради, Беатус Эсcориал, тах. 950

Адабий тузилма

Китобдаги бўлинишлар асосий ибораларнинг такрорланиши, мавзунинг блокларга бўлиниши ва унинг христологик парчалари билан боғлиқлиги билан ажралиб туради ва жуда муҳим рақамлардан, хусусан, етти рақамдан фойдаланилади, бу эса мукаммалликни ифодалайди. қадимги нумерология. Шунга қарамай, Ваҳийнинг тузилиши ҳақида олимлар ўртасида „тўлиқ келишув йўқлиги“ мавжуд. Шундай қилиб, қуйида китобнинг тузилиши эмас, балки унинг мазмуни тавсифи берилган.

Контур

Ваҳий 6.2: "Ва мен оқ отни ко'рдим ва унга о'тирганнинг камон бор эди ва унга тож берилди ва у г'алаба қозониш учун чиқди". Толковий Апокалипсидан оқ чавандоз, Москва, 17-аср

Апокалипсис 7, 144 000 сайланган. Беатус д'Осма, 11-аср

То'ртинчи фаришта карнайини чалади, Апоcалйпсе 8, Беатус Эсcориал, тах. 950

Апокалипсис 12, Аёл ва Аждаҳо. Беатус д'Осма, 11-аср

етти бошли леопардга о'хшаш ҳайвон, Апокалипсис 13, Беатус Эсcориал

Жозеф Мартин Кронхайм томонидан Ваҳий 22:17 ни ко'рсатадиган 1880 Бахтер технологик рангли плитаси

"О'рог'ингни тиқ, о'риб ол, чунки сенга о'рим-йиг'им вақти келди, чунки эрнинг ҳосили пишди". (14:15), Эсcориал Беатус

Буюк қизил аждаҳо ва қуёш кийган аёл (Ваҳ. 12 1–4), Уилям Блейк, 1803–1805, Бруклин музейи

Ваҳий китобининг қисқача мазмуни: 

1. Исо Масиҳнинг Ваҳийси Исо Масиҳнинг Ваҳийи Юҳаннога башоратли ваҳийлар орқали етказилади. (1:1–9)Юҳаннога „одам ўғли каби“ кўрган ва эшитганларини, башоратли ваҳийлардан тортиб, Осиёнинг этти черковигача ёзишни буюрган. (1:10–13

   1. 

      Тҳе Блессед Виргин Марй депиcтед ас тҳе виcториоус Wоман оф тҳе Апоcалйпсе ин а стаинед-гласс wиндоw ин Ст. Жосепҳ'с Басилиcа. Тҳе эарлй Чурч Фатҳерс wиделй белиэвед тҳе Wоман то репресент ботҳ Марй анд тҳе Чурч. Cатҳолиcс анд Ортҳодох Чристианс венерате тҳе Виргин Марй ас тҳе "Қуээн оф Ҳеавен" анд "Мотҳер оф тҳе Чурч".

   2. „Инсон ўғлига ўхшаш“ нинг кўриниши берилган ва у этти юлдуз ва этти чироқпоя нимани англатишини очиб беради. (1:14–20) Осиёнинг этти черкови учун хабарлар Эфес: Бу жамоатдан, „энгган кишига Худо жаннатининг ўртасида жойлашган ҳаёт дарахтидан эйишга рухсат берилади“. (2:1–7) Ёвузларни кўтармагани, ҳаворийман деганларни синовдан ўтказмагани ва уларни ёлғончи деб топгани учун мақтовга сазовор; Николайларнинг қилмишларидан нафратланиш; сабрли ва сабрли бўлган. „Биринчи ишларни қилиш“ ва „биринчи севгисини“ тарк этганликлари учун тавба қилиш учун насиҳат қилинган. Смйрна: Бу жамоатдан ўлимгача содиқ бўлганларга „ҳаёт тожи“ берилади. Ким ғалаба қозонса, иккинчи ўлимдан зарар кўрмайди. (2:8–11)
      1. Қашшоқликда ва қайғуда “бой” бўлгани учун мақталган. „Шайтоннинг ибодатхонаси“ дан қўрқмаслик ва қамоққа ташланган ўн кунлик мусибатдан қўрқмаслик ҳақида огоҳлантирилган. Пергам: Бу жамоатдан ғалаба қозонганга еб қўйиш учун яширин манна ва яширин номи ёзилган оқ тош берилади." (2:12-17) Антипа даврида ҳам „Менинг исмимга маҳкам ушлагани“ учун „Менинг имоним“ ни инкор этмагани учун мақтовга сазовор бўлган „Менинг содиқ шаҳидим“. Баломнинг таълимотига амал қилгани учун тавба қилишга насиҳат қилди, у Балоқни Исроил ўғиллари олдида тўсиқ қўйишни ўргатди. бутларга қурбонлик қилинган нарсаларни ейиш, жинсий ахлоқсизлик қилиш ва „Николайтанларнинг таълимотини“ ушлаб туриш. Тиятира: Бу жамоатдан охиригача ғалаба қозонган кишига халқларни темир таёқ билан парчалаш учун ҳокимият берилади; унга “эрталаб юлдузи” ҳам берилади. (2:18–29) Уларнинг ишлари, севгиси, хизмати, ишончи ва сабри учун мақтовга сазовор. „Пайғамбар аёл“ га жинсий ахлоқсизликни тарғиб қилиш ва бутларга қурбонлик қилинган нарсаларни эйишга рухсат бергани учун тавба қилишга насиҳат қилинган. Сардис: Бу жамоатдан ғалаба қозонган киши оқ либосда бўлади ва унинг номи Ҳаёт китобидан ўчирилмайди; Унинг исми ҳам Ота ва Унинг фаришталари олдида эътироф этилади. (3:1–6) Улар ҳушёр бўлишга ва куч-қувватга чақирилган, чунки уларнинг ишлари Худо олдида мукаммал бўлмаган. Филаделфия: Бу жамоатдан ғалаба қозонган киши Худонинг номи, Худо шаҳрининг номи, „Янги Қуддус“ ва Худонинг янги исми Ўғли бўлган Худонинг маъбадида устунга айланади. (3:7–13) Бир оз кучга эга бўлгани учун, „Менинг сўзим“ ни сақлагани ва „Менинг исмим“ ни инкор этмагани учун мақтовга сазовор. Ҳеч ким уларнинг тожини олмаслиги учун бор нарсаларини маҳкам ушлаш кераклигини эслатди. Лаодикия: Бу жамоатдан ғалаба қозонган кишига Худонинг Ўғли билан тахтда ўтириш имконияти берилади. (3:14–22)
      2. Ғайратли бўлишга ва „илиқ“ бўлишдан тавба қилишга насиҳат қилинган; бой бўлишлари учун уларга „оловда тозаланган олтин“ сотиб олиш буюрилган; яланғочлигининг шармандалиги ошкор бўлмаслиги учун кийинишлари учун „оқ кийим“ сотиб олиш; Уларнинг кўзлари кўришлари учун кўзларига мой суртинглар. Худонинг Арши олдида Йигирма тўртта тахт билан ўралган, йигирма тўртта оқсоқол ўтирган Худонинг тахти пайдо бўлади. (4:1–5) Тўрт жонзот билан таништирилади. (4:6–11) Этти муҳрли ўрам тақдим этилган ва „Довуднинг илдизидан“ бўлган Яҳудо қабиласидан бўлган Арслон бу ўрамни очишга муносиб ягона шахс эканлиги эълон қилинган. (5:1–5) „Етти шохли ва этти кўзли Қўзи“ ўрамни олганида, осмондаги мавжудотлар, сон-саноқсиз фаришталар ва эр юзидаги мавжудотлар қўшилиб, унга ҳамду сано айтиш учун унинг олдига йиқилдилар. (5:6–14) Этти муҳр очилди Биринчи муҳр: Оқ от пайдо бўлади, унинг тож кийган чавандозида забт этиш учун камон бор. (6:1–2) Иккинчи муҳр: Қизил от пайдо бўлади, унинг чавандозига эрдан тинчлик олиш учун „буюк қилич“ берилади. (6:3–4)
   4. Учинчи муҳр: Қора от пайдо бўлади, унинг чавандози „қўлида бир жуфт тарози“ бор, у ерда овоз: „Бир ўлчов буғдой бир тийинга, уч ўлча арпа бир тийинга; ва [кўринг]“ мой ва шаробга зарар берма." (6:5–6) Тўртинчи муҳр: Ўлим бўлган рангпар от пайдо бўлади ва Ҳадес унинг орқасидан эргашди. Ўлимга эрнинг тўртдан бир қисми берилган, қилич билан, очлик билан, ўлим билан ва ернинг ҳайвонлари билан ўлдириш. (6:7–8) Бешинчи муҳр: „Меҳроб остида“, қасос олиш учун фарёд қиладиган „Худонинг каломи“ учун шаҳидларнинг руҳлари пайдо бўлди. Уларга оқ либослар бериб, биродарларининг шаҳидлиги тугагунига қадар дам олишлари айтилади. (6:9–11) Олтинчи муҳр: (6:12–17) Катта зилзила содир бўлади, у ерда „қуёш тукдек қораяди, ой эса қонга ўхшайди“ (6:12). Осмон юлдузлари эрга тушади ва осмон ўралган ўрам каби чекинади (6: 13-14). Ҳар бир тоғ ва орол жойидан кўчирилади (6:14). Эр юзидаги одамлар тоғлардаги ғорларга чекинадилар (6:15). Омон қолганлар „Қўзининг ғазабидан“ яшириш учун тоғлар ва қояларни уларнинг устига тушишга чақирадилар (6:16). Интерлуде: 144 000 ибронийлар муҳрланган. Исроилнинг ўн икки қабиласидан 144 000 киши пешоналарига Худонинг хизматкорлари сифатида муҳрланган (7:1–8) Буюк қайғудан чиққан, „Қўзининг қонидан оқартирилган“ либос кийган ва қўлларида палма шохлари бўлган кўп одамлар Худонинг тахти олдида туришади. (7:9–17) Эттинчи муҳр: Этти карнайни тақдим этади (8:1–5) „Осмонда тахминан ярим соат сукунат“ (8:1). Этти фаришта ҳар бирига карнай чалинади (8:2). Саккизинчи фаришта самовий қурбонгоҳдан олов билан тўлдирилган „олтин тутатқи“ олиб, уни эрга улоқтиради (8:3-5). Қуйида “момақалдироқ гумбурлаши, гумбурлаш, чақмоқ чақиши ва зилзила” (8:5) келтирилган. Саккизинчи фаришта эрни вайрон қилгандан сўнг, 2-оятда келтирилган этти фаришта карнай чалишга тайёрланмоқда (8:6). Этти карнай чалинади (8, 9 ва 12-бобларда кўрилган).
   5. Биринчи карнай: Дўл ва олов қонга аралашиб, ерга ташланади ва дарахтлар ва яшил ўтларнинг учдан бир қисмини ёндиради. (8:6–7) Иккинчи сурнай: Улуғ тоғга ўхшаган, олов билан ёнаётган нарса осмондан тушиб, уммонга тушади. Денгиз жонзотларининг учдан бир қисмини ўлдиради ва денгиздаги кемаларнинг учдан бир қисмини йўқ қилади. (8:8–9) Учинчи карнай: Шувоқ исмли буюк юлдуз осмондан тушиб, дарё ва булоқларнинг учдан бир қисмини заҳарлайди. (8:10–11) Тўртинчи карнай: Қуёш, ой ва юлдузларнинг учдан бир қисми қоронғи бўлиб, кун ва туннинг учдан бир қисмида тўлиқ зулмат ҳосил қилади. (8:12–13) Бешинчи карнай: Биринчи қайғу (9:1–12) Осмондан „юлдуз“ тушади (9:1). Бу „юлдуз“га „тубисиз чуқурнинг калити“ берилган (9:1). Кейин „юлдуз“ тубсиз чуқурни очади. Бу содир бўлганда, „тутун [тутундан] улкан ўчоқдан чиққан тутун каби [кўтарилади]. Қуёш ва осмон тубсизликдан чиққан тутундан қораяди“ (9:2). Тутун ичидан „эр юзидаги чаёнлар каби куч берилган“ (9:3) чигирткалар, уларга „Худонинг муҳри“ берилмаган одамлардан ташқари, ҳеч кимга ёки ҳеч нарсага зарар бермаслик буюрилган. пешоналар (7-бобдан) (9:4). “Чигирткалар” инсон қиёфасида (юзи ва сочи), лекин шердек тишли, “кўкрак қафаси темирдан ясалган” сифатида тасвирланган; қанотларининг овози „жангга отилаётган кўплаб отлар ва араваларнинг момақалдироқларига“ ўхшайди (9:7–9). Олтинчи карнай: Иккинчи қайғу (9:13–21) Буюк Фурот дарёсига боғланган тўртта фаришта икки юз миллион отлиқларни тайёрлаш учун қўйиб юборилади. Бу қўшинлар олов, тутун ва олтингугурт ўлатлари билан инсониятнинг учдан бир қисмини ўлдиради. Интермедия: Кичкина варақ. (10:1–11) Бир оёғи денгизда, бир оёғи қуруқликда, қўлида очилган кичкина китоб билан фаришта пайдо бўлди. Фариштанинг фарёдида еттита момақалдироқ Яҳё ёза олмайдиган сир ва сирларни айтади. Юҳаннога оғзида ширин, аммо ошқозонида аччиқ бўладиган кичик ўрамни ейиш ва башорат қилиш буюрилган. Яҳёга Худонинг маъбадини, қурбонгоҳни ва у ерда топинадиганларни ўлчаш учун ўлчов таёқчаси берилади. Маъбад ташқарисида, муқаддас шаҳар ҳовлисида уни халқлар қирқ икки ой ( 3+1⁄2 йил) босиб ўтадилар. Икки шоҳид 1260 кун давомида чопон кийган ҳолда башорат қилади. (11:1–14) Эттинчи карнай: этти косага олиб кирувчи учинчи вой (11:15–19) Осмонда Худонинг маъбади очилади, у ерда Унинг Аҳд сандиғи кўринади. Чақмоқлар, шовқинлар, момақалдироқлар, зилзила ва кучли дўл бор. Этти руҳий фигура. (Учинчи қайғуга олиб келадиган воқеалар)
   6. „Оқ халат кийган, орқасида қуёш, оёғи остида ой ва бошида ўн икки юлдузли тож кийган“ аёл эркак бола билан ҳомиладор. (12:1–2) Катта Аждаҳо (этти боши, ўн шохи ва бошида этти тож бор) Осмон юлдузларининг учдан бир қисмини думи билан судраб олиб, Ерга улоқтиради. (12:3–4). Аждаҳо боланинг туғилишини кутади, шунда у уни ютиб юборади. Бироқ, бола туғилгандан сўнг, бир мунча вақт ўтгач, у Худонинг тахтига кўтарилиб, аёл саҳрога, Худо уни 1260 кун ( 3+1⁄2 йил) боқиш учун тайёрлаган жойига қочади. (12:5–6). Осмонда Майкл ва Аждаҳо ўртасида уруш бошланади, бу эски Илон, Иблис ёки Шайтон (12:9). Катта жангдан сўнг, Аждаҳо ва унинг фаришталари жаннатдан абадий ҳайдаб юборилади, сўнгра Худонинг шоҳлиги учун ғалаба мақтовлари эшитилади. (12:7–12). Аждаҳо аёлни қувғин қилишга киришади, лекин ундан қочиш учун унга ёрдам берилади. Унинг қочиши Аждаҳони ғазаблантириб, уни Худонинг амрларини бажарадиган ва Исо Масиҳнинг шаҳодатига эга бўлган бошқа авлодларига қарши уруш олиб боришга ундайди. (12:13–17) Денгиздан бир йиртқич ҳайвон (этти боши, ўн шохи ва шохларида ўнта тож ва шаккоклик исмлари билан) чиқиб, бир боши ўлик ярадор бўлиб, кейин тузалиб кетади. Дунё одамлари Ҳайвонга ҳайрон бўлишади ва унга эргашадилар. Аждаҳо унга қирқ икки ой давомида куч ва ҳокимиятни беради. (13:1–5) Денгиз ҳайвони Худонинг исмини ҳақорат қилади (Худонинг чодири ва Унинг шоҳлиги ва Осмонда яшовчиларнинг барчаси билан бирга), Азизларга қарши уруш олиб боради ва уларни енгади. (13:6–10) Шунда Ердан қўзичоқдек икки шохли, аждаҳо каби гапирадиган бир ҳайвон чиқади. У одамларни ярадор бўлган, ҳали тирик бўлган денгиз ҳайвонининг тасвирини яратишга йўналтиради, унга жон беради ва барча одамларни „Ҳайвоннинг белгиси“, „666“ ни кўтаришга мажбур қилади. Учинчи қайғуга олиб келадиган воқеалар: Қўзи Сион тоғида 144 000 та „биринчи мева“ билан туради, улар Ердан қутқарилган ва Йиртқич ҳайвон ва унинг белгиси ва тасвири устидан ғалаба қозонган. (14:1–5) Учта фариштанинг эълонлари. (14:6–13) Инсон Ўғлига ўхшаган киши ерни ўради. (14:14–16) Иккинчи фаришта „Ернинг узумзорини“ ўради ва уни „Худонинг ғазабининг буюк виносимонига“ ташлайди... ва шаробдан қон чиқди... минг олти юз стадиягача. (14:17–20) Осмондаги Муқаддас чодирнинг маъбади очилади (15:1–5), „Етти коса“ ваҳий бошланади. Этти фариштага Тўрт тирик мавжудотдан олтин коса берилади, унда Худонинг ғазабига учраган сўнгги этти бало бор. (15:6–8)
2. Ерга етти пиёла қуйилади: Биринчи коса: Йиртқичнинг издошларини „ёмон ва ёмон яра“ азоблайди. (16:1–2) Иккинчи коса: Денгиз қонга айланади ва ундаги ҳамма нарса ўлади. (16:3) Учинчи коса: Барча тоза сув қонга айланади. (16:4–7) Тўртинчи коса: Қуёш Ерни кучли иссиқлик билан куйдиради ва ҳатто баъзи одамларни олов билан куйдиради. (16:8–9) Бешинчи пиёла: Йиртқичнинг шоҳлигида бутунлай зулмат ва катта оғриқ бор. (16:10–11) Олтинчи коса: Буюк Фурот дарёси қурийди ва Шарқ шоҳлари ва яхшилик ва ёвузлик кучлари ўртасидаги Армагеддондаги сўнгги жангга тайёргарлик кўрилмоқда. (16:12–16) Эттинчи пиёла: Катта зилзила ва кучли дўл: „ҳар бир орол қочиб кетди ва тоғлар топилмади“. (16:17–21) Оқибат: Юҳаннонинг „этти косаси бор фаришта“ томонидан берилган ваҳий. Қизил йиртқич ҳайвон устида ўтирган буюк Фоҳиша (этти боши ва ўн шохи ва бутун танаси куфр номлари билан) ва кўплаб сувлар бўйида: Буюк Бобил. Юҳаннога фоҳиша ва қип-қизил йиртқич ҳайвон ҳақидаги ваҳийни кўрсатаётган фаришта уларнинг шахси ва тақдирини очиб беради (17:1–18) Янги Бобил вайрон қилинган. (18:1–8) Эр юзидаги одамлар (шоҳлар, савдогарлар, денгизчилар ва бошқалар) Янги Бобилнинг вайрон бўлиши учун қайғурадилар. (18:9–19) Янги Бобилнинг вайрон бўлишининг доимийлиги. (18:20–24) Қўзининг никоҳ кечаси Кўп оломон Худони улуғлайди. (19:1–6) Қўзининг никоҳ кечаси. (19:7–10) Икки ҳайвон, аждаҳо ва ўликларнинг ҳукми (19:11-20:15) Йиртқич ҳайвон ва сохта пайғамбар олов кўлига ташланади. (19:11–21) Аждаҳо минг йил давомида тубсиз чуқурда қамоқда. (20:1–3) Тирилган шаҳидлар минг йил давомида Масиҳ билан бирга яшаб, ҳукмронлик қиладилар. (20:4–6) Минг йиллардан кейин Аждаҳо қўйиб юборилади ва Ернинг тўрт бурчагидаги халқларни - Яъжуж ва Маъжужни алдаш учун чиқиб кетади ва уларни муқаддас шаҳарда жанг қилиш учун тўплайди. Аждаҳо Худонинг халқига қарши уруш қилади, лекин мағлуб бўлади. (20:7–9) Аждаҳо ҳайвон ва сохта пайғамбар билан Оловли кўлга ташланади. (20:10) Охирги ҳукм: ёвузлар, Ўлим ва Ҳадес билан бирга, иккинчи ўлим бўлган Оловли кўлга ташланади. (20:11–15) Янги Осмон ва Ер ва Янги Қуддус Эски осмон ва эски эр ўрнини „янги осмон“ ва „янги ер“ эгаллайди. Энди азоб ёки ўлим йўқ. (21:1–8) Худо Янги Қуддусда инсоният билан яшаш учун келади. (21:2–8) Янги Қуддуснинг тавсифи. (21:9–27) Миллатлар ва халқларнинг шифоси учун Ҳаёт дарёси ва Ҳаёт дарахти пайдо бўлади. Гуноҳнинг лаънати тугади. (22:1–5) Хулоса
   1. Унинг келиши яқин эканлигига Масиҳнинг ишончи. Якуний маслаҳатлар. (22:6–21)

Изоҳлар

  Ваҳийда оддий тарихий талқиндан тортиб, келажакда Худонинг иродаси ва аёлнинг (анъанавий равишда Бокира Марям деб ҳисобланадиган) Шайтон устидан ғалаба қозонишига оид башоратли нуқтаи назарга қадар турли хил талқинлар мавжуд („рамзий талқин“ "), охирзамоннинг турли сценарийларига („футуристик талқин“), Ваҳий китобининг ҳар қандай маънавий қийматини умуман инкор этувчи танқидчиларнинг қарашларига, уни инсондан мерос бўлган архетипга боғлаш.

Литургик

Пасха литургик

Католик ва протестант илоҳиёцҳунослари орасида ўз ифодасини топган. Бу талқин ваҳий китобининг тузилиши ва аҳамиятини тушуниш учун дастлабки насронийликнинг литургик ибодатини, хусусан, Пасха маросимларини кўриб чиқади. Бу нуқтаи назардан эпископ олими Массей Х.Шепҳерднинг “Пасха маросими ва апокалипсис”ида (янги нашр, 2004) ва Скотт Ханнинг “Қўзининг кечки овқати: Ердаги осмондаги масса” (1999) асарида тушунтирилган. Шаклдаги ваҳий яратилиш, қулаш, ҳукм ва қутқарилишдан кейин тузилган. Бундай фикрга эга бўлганларнинг айтишича, Маъбаднинг вайрон бўлиши (милодий 70) нафақат Қуддусдаги, балки Ўрта ер денгизидаги юнон тилида сўзлашувчи яҳудийлар орасида ҳам яҳудий халқига катта таъсир кўрсатди.

Улар асосан Ваҳий Китоби илк Эвхаристия ҳақида тушунча беради деб ишонишади ва бу Янги Осмон ва Ердаги янги Маъбадга топиниш ҳисобланади. Эучарист ғояси самовий зиёфатнинг олдиндан таъми сифатида инглиз методисти Жефри Уэйнрайт томонидан ўзининг „Эучарист ва Эсчатологй“ китобида (Охфорд Университй Пресс, 1980) ўрганилган. Рим папаси Бенедикт ХВИ га кўра, Ваҳийнинг баъзи тасвирларини И асрда Осиё черковларининг драматик азоблари ва таъқиблари контекстидан тушуниш керак.

Шунга кўра улар асосан Ваҳий Китобини сирли огоҳлантириш сифатида эмас. Балки Масиҳнинг ёвузлик устидан аниқ ғалабаси ҳақидаги далда берувчи ваҳий сифатида ўқиш кераклигини таъкидлайди.

Шарқий православ

Копт православ черковида бутун ваҳий китоби Апокалипсис кечаси ёки жума куни ўқилади.

Эсхатологик

Кўпгина Христиан талқинлари қуйидаги тоифаларнинг бир ёки бир нечтаси киради:

• Ваҳий китобида тарихнинг кенг кўринишини кўрадиган историзм; Претеризм, бунда Ваҳий асосан ҳаворийлар даври (1-аср) ёки, энг кечи, Рим империясининг қулаши воқеаларига ишора қилади; Ваҳий келажакдаги воқеаларни тасвирлайди, деб ҳисоблайдиган футуризм (бу талқиндаги замонавий имонлилар кўпинча „милленниалистлар“ деб аталади); ва Идеализм/Аллегорикизм, Ваҳий ҳақиқий одамлар ёки ҳодисаларга ишора қилмайди, балки руҳий йўл ва яхшилик ва ёмонлик ўртасидаги давом этаётган курашнинг аллегориясидир.

Бундан ташқари Ваҳий 20:2да эслатиб ўтилган минг йиллик („минг йиллик“) талқинида сезиларли фарқлари мавжуд.

• “Мингйиллик”нинг сўзма-сўз талқинини ўзида мужассам этган ва умуман китоб мазмунининг сўзма-сўз талқинини афзал кўрадиган премилленниализм; “Мингйиллик”нинг сўзма-сўз талқинини рад этувчи ва умуман китоб мазмунининг аллегорик талқинларини афзал кўрадиган амиллениализм; ва „Мингйиллик“ нинг сўзма-сўз ва аллегорик талқинларини ўз ичига олган постмилленниализм, лекин Иккинчи Келиш аста-секин такомиллашиб бораётган дунёнинг насронийликка ўтишидан кейин деб қарайди.

Шарқий православ

Авлиё Иоанн апокалипсисининг православ белгиси, 16-аср

Шарқий православлик матнни бир вақтнинг ўзида содир бўлган воқеаларни тасвирлайдиган ва келажакдаги воқеалар башорати сифатида қарайди. Улар учун замон воқеаларни башорат қилиш шакли бўлган. У Ваҳий китобидаги воқеаларни бугунги кун воқеалари билан таққослаб, “У шу ерда!” деб эълон қилганларга қарши Муқаддас Китобдаги огоҳлантиришни ҳисобга олиб, ҳақиқатдан олдин содир бўлганини аниқлашга уринишларни муддатидан олдин рад этади. Бунинг ўрнига, китоб охир замонга маънавий ва ахлоқий жиҳатдан тайёр бўлиш учун огоҳлантириш сифатида кўрилади. Улар қачон келишлари мумкин („Тунги ўғри сифатида“), лекин улар худо танлаган вақтда келадилар, бу мумкин бўлган нарса эмас одамлар томонидан чўктирилмайди ёки арзимас тарзда чиқарилмайди.

Ваҳий китоби-бу Янги Аҳднинг ягона китоби бўлиб, у Византия маросим черковлари томонидан хизмат пайтида ўқилмайди. Аммо Византия маросими билан бир хил эпископлар қўл остидаги Ғарбий Рите Православ черковларида у ўқилади.

протестант

Еттинчи кун адвентисти

Илк протестантларга ўхшаб адвентистлар Библиядаги апокалипсис ҳақидаги башоратларининг тарихий талқинини сақлаб қолишди.

Еттинчи кун адвентистлари Ваҳий Китоби Исо Масиҳнинг иккинчи келишидан олдинги кунларда иймонлилар учун айниқса тегишли эканлигига ишонишади. „Умумжаҳон жамоати Масиҳга чинакам ишонганларнинг барчасидан иборат. Лекин охирги кунларда, кенг тарқалган муртадлик даврида, бир қолдиқ Худонинг амрларини ва Исонинг иймонини бажаришга чақирилди.“ „Мана азизларнинг сабр-тоқати, мана Худонинг амрларини ва Исонинг иймонини бажарадиганлар.“ Бутун инсоният учун нажот ишида иштирок этувчи агентлар сифатида, „Бу қолдиқ ҳукм соати келганини эълон қилади. Масиҳ орқали нажотни эълон қилади ва унинг иккинчи келишининг яқинлашиб келаётганини хабар қилади“. Ваҳий 14 минг учта фариштаси Худонинг хабарларининг нурини қабул қиладиган ва бутун эр юзи бўйлаб огоҳлантиришларни айтиш учун Унинг вакиллари сифатида чиқадиган одамларни ифодалайди.

Баҳоий эътиқоди

Асосий мақола: Баҳоийлик

Миллер тарихийлиги билан ўхшаш фикр юритиш орқали Баҳоий динининг таълимотида Баҳоуллаҳнинг прогрессив ваҳий таълимоти, башоратларни талқин қилишнинг ўзгартирилган тарихшунослик усули аниқланади.

Баҳоуллоҳнинг ўғли ва танланган вориси Абдул-Баҳо “Баъзи жавоб берилган саволлар” китобида Ваҳий китобининг 11 ва 12 боблари ҳақида баъзи изоҳлар берган. Шаклларда айтилган 1260 кун: бир минг икки юз олтмиш кун, қирқ икки ой, ислом тақвимидаги 1260-йилни билдиради (ҳижрий 1260 ёки милодий 1844). Ҳақида айтилган „икки гувоҳ“ Муҳаммад ва Алидир. Ваҳий 12:3 да айтилган қизил аждаҳо - „Ва осмонда буюк бир мо'жиза пайдо бўлди; мана, етти боши ва ўн шохи ва бошида етти тож бор буюк қизил аждаҳо“ - еттита рамзи сифатида талқин қилинади. Умавийлар ҳукмрон бўлган вилоятлар: Дамашқ, Форс, Арабистон, Миср, Африка, Андалусия ва Мавариноний. Ўн шох Умавийлар сулоласи бошлиқларининг ўнта номини ифодалайди: Абу Суфён, Муовия, Язид, Марвон, Абдулмалик, Валид, Сулаймон, Умар, Ҳишом ва Иброҳим. Баъзи номлар, Язид ИИ ва Язид ИИИ ва шунга ўхшаш ҳолатлардаги каби, бу талқин учун ҳисобга олинмаган қайта ишлатилган.

Исо Масиҳнинг охирги замон авлиёлари черкови

Мормон Китобида айтилишича, Ҳаворий Юҳанно Ваҳийнинг муаллифи ва уни ёзиш учун Худо томонидан олдиндан белгилаб қўйилган.[Асосий бўлмаган манба керак].

Таълимот ва Аҳдлар, 77-бўлимда Ваҳий Китобидаги рамзий маълумотларга оид аниқ саволларга жавоблар берилган. [Асосий бўлмаган манба керак] Мавзулар:шиша денгизи, тўртта ҳайвон ва уларнинг ташқи кўриниши, 24 оқсоқоллар, етти муҳрли китоб, баъзи фаришталар, 144 000 муҳри, Юҳанно томонидан эган қилинган кичик китоб ва 11-бобдаги иккита гувоҳ.

Исо Масиҳнинг Охирги замон авлиёлари черкови аъзолари Ваҳий 22:18–19 даги огоҳлантириш [Асосий бўлмаган манба керак] бутун Библия канонига ишора қилмаслигига ишонишади. Аксинча, Худо ва ЛДС эътиқодининг замонавий пайғамбари ва ҳаворийлари ўртасидаги очиқ ва доимий мулоқот Муқаддас Китобнинг очиқ қонунини ташкил этади.

Эзотерик

Христиан гностиклари Ваҳий ҳақидаги таълимотни жалб қилишлари даргумон эди. Чунки Ваҳий китобида марказий ўринни эгаллаган қурбонлик қўзи орқали нажот тўғрисидаги таълимот гностикларга нисбатан жирканч ҳисобланган. Христиан гностиклари „Гуноҳларнинг кечирилишига ишонишади, лекин гуноҳ учун ҳеч қандай қурбонлик эмас... улар Масиҳни сўзини тўлиқ амалга оширишни қабул қилишди. Унинг ўлими эмас, балки ҳаёти уларнинг таълимоти ва амалиётининг асосий мазмуни эди“.

Жеймс Морган Прайсе эзотерик гностик бўлиб, Ваҳийни ҳиндларнинг Чакра назариясининг ғарбий версияси сифатида кўрган. У ўз ишини шундай бошлади: „Ушбу китобнинг мақсади-Апокалипсис маънавий ривожланиш қўлланмаси эканлигини ва одатий талқин қилинганидек, сирли тарих ёки башорат эмаслигини кўрсатишдир“. Бундай хилма-хил назариялар кенг кўламда қабул қилинмади. Бироқ, Кристофер Роуленднинг таъкидлашича: „Ҳар доим бўшашган иплар мавжуд бўлиб, улар бутун матога тўқишни рад этади. Бизнинг дунёқарашимизнинг чиройли гобиленига қўшилишни ўжарлик билан рад этувчи ипларнинг мавжудлиги одобдан эмас. Бу қарашни бутунлай бузади.“

Радикал шогирдлик

Радикал шогирдлик талқини шуни таъкидлайдики ваҳий китоби энг яхши радикал шогирдлик учун қўлланма сифатида тушунилади. Қандай қилиб Исонинг руҳи ва таълимотига содиқ қолиш ва жамиятни ўзлаштиришдан қочиш керак. Ушбу талқинда китобнинг асосий кун тартиби худо ва худо шоҳлигининг йўлларига қарши туришга интилаётган дунёвий кучларни ёлғончилар сифатида фош қилишдир. И асрда ва бугунги кунда масиҳийлар учун асосий васваса Исонинг зўравонликсиз таълимотлари ва ўрнакларини маҳкам ушламаслик ва бунинг ўрнига дунёвий, миллий ёки маданий қадриятларни шубҳасиз қабул қилиш ва ўзлаштиришга жалб қилишдир. Империализм, миллатчилик ва фуқаролик дини энг хавфли маккордир. 

Ушбу истиқбол (озодлик илоҳиёти билан чамбарчас боғлиқ) Чед Мерс, Уилям Стрингфеллоw, Ричард Ҳорслей, Даниэл Берриган, Wес Ҳоwард-Броок ва Жоэрг Ригер каби Библия олимларининг ёндашувига таянади. Жак Эллул каби турли насроний анархистлар Давлат ва сиёсий ҳокимиятни Ҳайвон ва тасвирланган воқеалар, уларнинг қилмишлари ва натижалари, юқорида айтиб ўтилган „ғазаб“ сифатида аниқладилар.

Эстетик ва адабий

Ушбу сан'ат асари Аугсбургер Wундерзеиченбуч Ваҳий 11:5-8 ни ко'рсатади: “Кимки уларга ёмонлик қилмоқчи бо'лса, уларнинг ог'зидан олов оқиб, душманларини ютиб юборади. Ким уларга ёмонлик қилса, у шундай о'лдирилиши мумкин. . . Ва улар шаҳодатларини тугатгандан со'нг, тубсиз чуқурдан ко'тарилган ҳайвон уларга қарши уруш қилади ва уларни маг'луб қилади ва о'лдиради ва уларнинг о'ликлари буюк шаҳар ко'часида ётади "(тах. 1550)

Адабий ёзувчилар ва назариётчилар ваҳий китобининг келиб чиқиши ва мақсади ҳақидаги кенг кўламли назарияларга ҳисса қўшган. Бу ёзувчиларнинг баъзилари насронийларнинг ўрнатилган эътиқодлари билан ҳеч қандай алоқаси йўқ, лекин шунга қарамай ваҳий китобида илҳом манбаи топилган. ваҳийга ҳинд фалсафаси ва яҳудий Мидрашдан мурожаат қилинган. Бошқалар башоратларида илҳомнинг замонавий шеърий илҳомга ўхшашлиги ёки юнон драматургияси билан ўхшашлик каби эътибордан четда қолган композиция жиҳатларига ишора қилдилар. Сўнгги йилларда ўқувчилар ва матнларнинг маъно яратиш учун ўзаро таъсирига эътибор қаратадиган ва асл муаллиф нимани назарда тутганига унчалик қизиқмайдиган назариялар пайдо бўлди.

Чарлз Катлер Торрей Ел университетида семит тилларидан дарс берган. Унинг доимий ҳиссаси, ваҳий китобининг котиби каби пайғамбарларга биринчи навбатда шоир сифатида муносабатда бўлиш қанчалик мазмунли эканлигини кўрсатишдан иборат бўлган. У буни кўпинча эътибордан четда қолдирадиган нуқта деб ўйларди. Чунки инглиз Инжилларининг аксарияти ҳамма нарсани насрда акс эттиради. Яҳё ҳеч қачон кекса пайғамбарлардан иқтибос келтирмаганига ҳам шеър сабаб бўлган. Агар у шундай қилганида у ўзининг шеъриятини ёзмоқчи бўлса-да уларнинг (Ибронийча) шеърларидан фойдаланиши керак эди. Торрей ваҳий китоби дастлаб оромий тилида ёзилганини таъкидлади.

Торрейнинг сўзларига кўра „Тўртинчи Инжил биринчи асрнинг ўрталарида кўп ўтмай Фаластиндан насроний қочқин томонидан Эфесга олиб келинган. У оромий тилида ёзилган“ бўлган. Кейинчалик, эфесликлар бу қочоқ ҳақиқатан ҳам севимли шогирднинг ўзи бўлганини даъво қилишди. Кейинчалик, бу Юҳанно Нерон томонидан сургун қилинган ва ваҳий китобини ёзганидан кейин Патмосда вафот этган. Торрейнинг таъкидлашича, эрамизнинг 80-йилларигача насронийлар синагогалардан ҳайдалганларида Христиан хабари доимо синагогада эшитилган ва маданий сабабларга кўра, хушхабарчи доим оромий тилида гапирган. Акс ҳолда „у эшитмаган бўлар эди“. Торрей Ваҳий китобидаги учта асосий қўшиқ (Янги қўшиқ, Мусо ва Қўзининг қўшиғи ва 19:6-8 да хор) қандай қилиб табиий равишда тўртта оддий метрик чизиқ ва бир кодга тушишини кўрсатди. Ваҳий китобидаги бошқа драматик лаҳзалар, масалан, 6:16 даҳшатга тушган одамлар яшириниб қолиш учун қичқиради, худди шундай йўл тутади. Омон қолган юнонча таржима сўзма-сўз таржима бўлиб, унинг мақсади ваҳий 22:18 даги матн ҳеч қандай тарзда „бузилмаслиги“ кераклиги ҳақидаги огоҳлантиришга амал қилиш эди.

Кристина Россетти Виктория даври шоири бўлиб, табиат дунёсининг шаҳвоний ҳаяжонлари ўз мазмунли мақсадини ўлимда ва худода топишига ишонган. Унинг „Чуқурлик юзи“-бу Апокалипсис ҳақида медитация. Унинг фикрича, Ваҳий китоби сабр-тоқатни ўргатиши керак. Сабр-бу инсоний ҳолат имкон берадиган мукаммалликка энг яқин нарса. Унинг асосан насрда ёзилган китоби ваҳийнинг ўзи каби кўпинча шеър ёки шодликка айланади. Юҳанно ваҳийларининг долзарблиги доимо ҳозирги медитация сифатида барча даврлардаги масиҳийларга тегишли. Бундай ишлар абадий ва оддий инсоний ҳисобдан ташқаридадир. „Вақтнинг ўлими бўладиган ўша қишнинг тугаш ваъдаси йўқ. Баҳорга қайтмайдиган қиш... -ким чидай олади?“ У Юҳанно хабарининг қасоскор томонларини моҳирлик билан кўриб чиқди. „Бир неча киши ҳукм қилиш учун топширилган. Истисносиз ҳамма раҳм-шафқат кўрсатишга мажбурдир.“ Унинг хулосаси шундаки, масиҳийлар Яҳёни „барча биродарларининг вакили“ сифатида кўришлари керак. Шунинг учун улар „У умид қилганидек умид қилишлари, у севганича севишлари“ керак.

Сўнгги пайтларда эстетик ва адабий талқин қилиш услублари ривожланди. Улар “Ваҳий”ни санъат ва тасаввур асари сифатида қаратади. Тасвирларни абадий ҳақиқатларнинг рамзий тасвири ва эзгуликнинг ёвузлик устидан ғалабаси сифатида кўради. Элизабет Счüсслер Фиоренза „Ваҳий: Адолатли дунёни риторика нуқтаи назаридан кўриш“ китобини ёзган. Шунга кўра, ваҳий китобининг маъноси қисман Юҳаннонинг сўзлаш усули бўиб, қисман ўқувчилар хабарни қабул қилиш контексти ва қисман мантиқдан ташқари бирор нарсага мурожаат қилишлари билан белгиланади.

Профессор Счüсслер Фиорензанинг фикрича, Ваҳий бугунги кунда кам таъминланган гуруҳларни озод қилувчи хабар сифатида алоҳида аҳамиятга эга. Юҳаннонинг китоби дунёни вайрон қилишнинг қасоскор таҳдиди эмас, балки адолатли дунё ҳақидаги тасаввурдир. Унинг Ваҳий хабари жинсга боғлиқ эмаслиги ҳақидаги фикри турли хил фикрларни келтириб чиқарди. Унинг сўзларига кўра, инсоният рамзларни фетиш қилишдан кўра орқасига қарашдир. Бундан фарқли ўлароқ, Тина Пиппиннинг таъкидлашича, Жон „қўрқинчли адабиёт“ ёзади ва „ҳикоя асосидаги мисогиния экстремалдир“.

Д.Ҳ.Лоуренс ўзи ёзган охирги китоби „Апокалипсис“да ваҳийга қарама-қарши, пессимистик нуқтаи назарни олди. У ваҳий ишлатган тилни хира ва ҳалокатли деб билди. „Ўлим маҳсулоти“. Бунинг ўрнига, у иккита табиий душманга қарши жамоат руҳидаги индивидуализмни (уни тарихий Исо билан аниқлаган, нотўғри космик онг билан тўлдиради) ҳимоя қилишни хоҳлади. Улардан бирини у технологияга асосланган тоталитар жамиятда кўрган „ақлнинг ҳукмронлиги“ деб атаган. Бошқа душманни у „қўполлик“ деб атаган ва бу Ваҳий китобида топилган. "Агар сиз камбағал бўлсангиз ва камтар бўлсангиз... ўзингиз улуғворликка кўтарилиб, душманларингизни бутунлай ҳалокатга олиб келишингиз жуда яхши. Ва бу ваҳий китобидагидек ажойиб тарзда содир бўлмайди. "Лоуренс бу икки турдаги насронийликнинг (Унинг фикрича, яхши ва ёмон) қарама-қаршиликдан ташқари қандай боғлиқ бўлиши мумкинлигини ҳисобга олмаган. Унинг таъкидлашича, бу фарқ хушхабарни ёзган Юҳанно Ваҳий китобини ёзган Юҳанно бўла олмайди.

Унинг Ваҳийга нисбатан ўзига хос эстетик э’тирозлари унинг тасвири ғайри табиий ва “Қўзининг ғазаби” каби иборалар “кулгили” эди. У ваҳий китобини бир-бирига мос келмайдиган иккита ярмидан иборат деб кўрди. Биринчисида "катта халдей осмон фазоларида Космик янгиланиш схемаси бор эди. Бу унга жуда ёқди. Шундан сўнг деб ўйлади Лоренс, китоб чақалоқ Масиҳнинг туғилиши ва „Ўткинчи нафрат ва оддий шаҳват... дунёнинг охири“ билан овора бўлиб қолди. Лоуренс „Патмоссерлар“ атамасини, агар душманлари дўзахда азоб чекаётганини билсаларгина, жаннатда бахтли бўлишлари мумкин бўлган масиҳийларни тасвирлаш учун киритган.

Академик

Замонавий Библия стипендияси Ваҳийни И аср тарихий контекстида яҳудий ва насроний апокалиптик адабиёти жанрида тушунишга ҳаракат қилади. Бундай ёндашув матнни Кичик Осиёдаги еттита тарихий жамоага мурожаат сифатида қарайди. Ушбу талқинга кўра „Вақт яқин“ деган даъволар ўша жамоалар томонидан том маънода қабул қилиниши керак. Бинобарин бу асар Юҳанно йиртқич, иблис ва илоҳий ҳукмга бўйсунувчи сифатида „Очиб берадиган“ замонавий юнон-рум жамиятига мос келмаслик учун огоҳлантириш сифатида қаралади.

Янги Аҳднинг ҳикоявий танқиди ваҳийни И асрдаги тарихий контекстга қўяди. Лекин китобга адабий нуқтаи назардан ёндашади. Масалан: ривоят танқидчилари китобни таҳлил қилишда персонажлар ва характеристикалар, адабий воситалар, созлашишлар, сюжет, мавзулар, нуқтаи назар, назарда тутилган ўқувчи, назарда тутилган муаллиф ва бошқа конституциявий хусусиятларини текширадилар.

Ваҳий китобининг канонга қабул қилиниши бошиданоқ мунозарали бўлган бўлса-да, у моҳиятан бошқа матнларнинг мартабасига ўхшаш эди. Охир оқибат бошқа замонавий апокалиптик адабиётларнинг канондан чиқариб ташланиши расмий равишда православ деб ҳисобланган нарсаларнинг нима ҳетеродоксал ва ҳатто бид'атчиликнинг тарихий жараёнларини ёритиши мумкин. Маъно ва тасвирларнинг талқини тарихий муаллиф нимани назарда тутганлиги ва унинг замонавий аудиторияси нимани назарда тутганлиги билан боғлиқдир. Христианларга Рим империя маданиятига сингиб кетмаслик ҳақидаги хабар Юҳаннонинг асосий хабари эди. Шундай қилиб мактуб (Апокалиптик жанрда ёзилган) табиатан пасторалдир (Унинг мақсади эзилганларга умид беришдир) ва Ваҳийнинг рамзийлигини унинг тарихий, адабий ва ижтимоий контекстида тўлиқ тушуниш керак. Танқидчилар апокалиптик адабиётнинг конвенциялари ва И аср воқеаларини ўрганиб, муаллиф нимани назарда тутган бўлиши мумкинлигини тушунишади.

Олим Барбара Уитлок ваҳий китобида тасвирланган учдан бир қисми (Инсониятнинг учдан бир қисми олов, тутун ва олтингугурт ўлатлари, дарахтлар ва яшил ўтларнинг учдан бир қисми денгиз жонзотларининг учдан бир қисми ва бошқалар). Доимий равишда йўқ қилиниши ўртасидаги ўхшашликни таъкидлади. Денгиздаги кемаларнинг учдан бир қисми ва бошқалар) ва Эрон мифологиясида зардуштийликнинг илк диний матнлари бўлган. Авестода тасвирланган ёвуз қаҳрамон Заҳҳок ёки Даҳаг бўлган. Даҳог дунёда жуда кўп ёвузликларни келтириб чиқарган. Охир-оқибат афсонавий Дамаванд тоғида занжирбанд қилиниб, қамоққа ташлангунига қадар тилга олинади. Ўрта форс манбаларида қадимий қаҳрамон Кирсасп Даҳогни ўлдириш учун тирилиб қайтгунича охир-оқибат Даҳаг охиратда ўз ришталарини узиб дунёни вайрон қилиб ҳар учинчи одам ва чорва молларини еб қўйиши ҳақида башорат қилинади. Уитлок шундай ёзган эди “Рим империясининг асосий рақиби бўлган зардуштийлик дини, худди иудаизм, юнон-рим дини, Исис ва Митрага сиғиниш каби насронийлик пайдо бўлган интеллектуал муҳитнинг бир қисми эди. Зардуштийлик таъсири бутунлай ишонарли"

Эски Аҳднинг келиб чиқиши

Ваҳий китобининг кўп қисми қадимги манбалардан фойдаланади, биринчи навбатда, лекин фақат Эски Аҳддан эмас. Мисол учун, Говард-Брук ва Гвитер Ханўх китобини бир хил даражада муҳим, аммо контекст жиҳатидан бошқача манба деб билишади. „Ханўхнинг саёҳати Иброний ёзувларида яқин ўхшашликка эга эмас.“

Яқин вақтгача академиклар бу мавзуга унчалик қизиқиш билдирмаган. 1871-йилги аноним Шотландия изоҳи Ваҳий китобининг 13-бобидаги Кичик Апокалипсиси билан сўзбоши бўлиб, Малаки 4:5 ни („Мана, Раббийнинг буюк ва даҳшатли куни келишидан олдин Илёс пайғамбарни юбораман“) Ваҳий 11 ва ичида жойлашган. Ваҳий 12:7 ни Аюб китобидаги „шайтон“ роли билан ёнма-ён ёзади. Хабар шундан иборатки, Ваҳий китобидаги ҳамма нарса олдиндан белгиланган вақтда содир бўлади.

Стив Мойисе Бирлашган Муқаддас Китоб Жамиятларининг Юнон Янги Аҳд индексидан фойдаланиб, “Ваҳий Янги Аҳднинг бошқа китобларига қараганда кўпроқ Эски Аҳдга оид ишораларни ўз ичига олади, лекин унда бирорта ҳам иқтибос ёзилмаган”. Эҳтимол, Ваҳий бошқа Янги Аҳд китобларидан фарқли манбаларни танлайди. Ваҳий китоби Ишаё, Забур ва Ҳизқиёга эътибор қаратади, шу билан бирга, бошқа Янги Аҳд ёзувчилари учун асосий манба бўлган Пентатеух китобларини эътиборсиз қолдиради.^{[манба керак]}

Бироқ, ваҳий китоби билан муаммолар янада муҳимроқ деб топилиши мумкин. Муаллиф ўз манбаларидан асл нусхадан бутунлай бошқача тарзда фойдаланаётганга ўхшайди. Масалан, муаллиф Ҳизқиёнинг 40–48-бобидаги „Янги маъбад“ тасвирини олади. Лекин ундан Янги Қуддусни тасвирлаш учун ишлатади. У энди маъбадга муҳтож эмас. Чунки у Худонинг турар жойидир. Лан Бохаллнинг ёзишича ваҳий „Инжил иқтибосларининг монтажи эмас (Бу Юҳаннонинг йўли эмас) балки янги ва ижодий нарсага қайта тикилган кўплаб ишоралар ва чақирувлар“. Ушбу „Янги нарса“ни аниқлашга уриниб, Бохалл Ҳизқиё Ваҳийнинг „Умуртқа суяги“ни таъминлайди, деб таъкидлайди. У Ваҳий китобининг бобларини кетма-кет санаб, уларнинг аксариятини Ҳизқиё китобидаги тизимли равишда мос келадиган бобга боғлаб, қиёсий жадвал тузади. Қизиғи шундаки, тартиб бир хил эмас. Юҳанно бу назарияга кўра, Ҳизқиёни ўз мақсадларига мос равишда тартибга солади. [иқтибос керак]

Баъзи шарҳловчиларнинг таъкидлашича, асосий нарса тузилма эмас, балки айнан шу мақсадлардир. Г.К.Билнинг фикрича, Юҳанно Ҳизқиёдан қанчалик фойдаланмасин, унинг асосий мақсади Ваҳий китобини Дониёр 7 нинг амалга ошиши сифатида тақдим этишдир. Ричард Баукхем Юҳанно ваҳийларни тасвирлаш ва Исони аниқлаш орқали Учбирлик ҳақидаги дастлабки фикрни тақдим этишини таъкидлаган. ва Муқаддас Руҳ Яҳова билан. Брандон Смит Ваҳий китобини „учлик ўқиш“ ни таклиф қилар экан, уларнинг иккала таклифини кенгайтириб, Жон Эски Аҳд тилидан ва турли манбалардан олинган ишоралардан фойдаланиб, яккахудоликдан воз кечмасдан Яҳовадаги кўплаб одамларни тасвирлайди, бу эса кейинчалик қонунларда кодланади. Никен христианлигининг тринитар таълимоти.

  

Библиография

 

• Амманнати, Ренато. Ривелазионе э Сториа. Эрменеутиcа делл'Апоcалиссе. Трансеуропа, 2010. 
• Барр, Давид, Л. (1998). Талес оф тҳе Энд: А Нарративе Cомментарй он тҳе Боок оф Ревелатион. Санта Роса, CА: Полебридге Пресс, ИСБН 978-1-59815-033-9.
• Басс, Ралпҳ Э., Жр. (2004). Баcк то тҳе Футуре: А Студй ин тҳе Боок оф Ревелатион, Греэнвилле, Соутҳ Cаролина: Ливинг Ҳопе Пресс, ИСБН 0-9759547-0-9.
• Бауcкҳам, Ричард. Тҳе Тҳеологй оф тҳе Боок оф Ревелатион. Cамбридге Университй Пресс, 1993. ИСБН 978-0-521-35691-6. 
• Беале, Г.К.; МcДоноугҳ, Сеан М. „Ревелатион“, . Cомментарй он тҳе Неw Тестамент Усе оф тҳе Олд Тестамент. Бакер Аcадемиc, 2007. ИСБН 978-0-8010-2693-5. 
• Беале Г.К. (1999). Тҳе Боок оф Ревелатион, НИГТC, Гранд Рапидс: Cамбридге. ИСБН 0-8028-2174-Х
• Беррй, Рев. Элwоод. Тҳе Апоcалйпсе оф Ст. Жоҳн. Тҳе Cатҳолиc Чурч Супплй Ҳоусе, 1921. 
• Боуссет W., Диэ Оффенбарунг Жоҳаннис, Гöттинген 1896⁵, 1906⁶.
• Бохалл, Иан, (2006). Тҳе Ревелатион оф Саинт Жоҳн (Блаcк'с Неw Тестамент Cомментарй) Лондон: Cонтинуум, анд Пеабодй, Массачусетц: Ҳендриcксон. ИСБН 0-8264-7135-8 У.С. эдитион: ИСБН 1-56563-202-8
• Бохалл, Иан (2002). Ревелатион: Висион анд Инсигҳт – Ан Интродуcтион то тҳе Апоcалйпсе, Лондон: СПCК ИСБН 0-281-05362-6
• Броwн, Раймонд Э.. Интродуcтион то тҳе Неw Тестамент. Анчор Библе, 1997. ИСБН 978-0-385-24767-2. 
• Буркетт, Делберт. Ан Интродуcтион то тҳе Неw Тестамент анд тҳе Оригинс оф Чристианитй. Cамбридге Университй Пресс, 2000. ИСБН 978-0-521-00720-7. 
• Cоллинс, Адела Ярбро. Cрисис анд Cатҳарсис: Тҳе Поwер оф тҳе Апоcалйпсе. Wестминстер Жоҳн Кнох Пресс, 1984. ИСБН 978-0-664-24521-4. 
• А Библе Ҳандбоок то Ревелатион. Крегел Аcадемиc, 2001. ИСБН 978-0-8254-9393-5. 
• "Ревелатион, Боок оф". Тҳе Охфорд Диcтионарй оф тҳе Чристиан Чурч (3 рев. эд.). Охфорд Университй Пресс. 2005. дои:10.1093/acref/9780192802903.001.0001. ИСБН 978-0-19-280290-3. http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780192802903.001.0001/acref-9780192802903-e-5853. 
• Cрутчфиэлд, Ларрй В. „Ревелатион ин тҳе Неw Тестамент Cанон“, . А Библе Ҳандбоок то Ревелатион. Крегел Аcадемиc, 2001. ИСБН 978-0-8254-9393-5. 
• Эҳрман, Барт Д.. Тҳе Неw Тестамент: А Ҳисториcал Интродуcтион то тҳе Эарлй Чристиан Wритингс. Неw Ёрк: Охфорд, 2004. ИСБН 978-0-19-515462-7. 
• Форд, Ж. Массйнгберде (1975). Ревелатион, Тҳе Анчор Библе, Неw Ёрк: Доубледай ИСБН 0-385-00895-3.
• Гентрй, Кеннетҳ Л., Жр. (1998). Бефоре Жерусалем Фелл: Датинг тҳе Боок оф Ревелатион, Поwдер Спрингс, ГА: Америcан Висион, ИСБН 0-915815-43-5.
• Гентрй, Кеннетҳ Л., Жр. (2002). Тҳе Беаст оф Ревелатион, Поwдер Спрингс, ГА: Америcан Висион, ИСБН 0-915815-41-9.
• Ҳаҳн, Сcотт (1999). Тҳе Ламб'с Суппер: Масс ас Ҳеавен он Эартҳ, Дартон, Лонгман, Тодд, ИСБН 0-8146-5818-0
• Ҳаррингтон Wилфрид Ж. (1993). Саcра Пагина: Ревелатион, Мичаэл Глазиэр, ИСБН 978-0-8146-5818-5
• Ҳернáндез, Жуан (2006). Сcрибал ҳабиц анд тҳеологиcал инфлуэнcес ин тҳе Апоcалйпсе, Тüбинген
• Ҳоэкема, Антҳонй А.. Тҳе Библе анд тҳе футуре. Ээрдманс, 1979. ИСБН 978-0-8028-3516-1. 
• Ҳудсон, Гарй W. (2006). Ревелатион: Аwакенинг Тҳе Чрист Wитҳин, Весиcа Пресс, ИСБН 0-9778517-2-9
• Женнингс, Чарлес А. (2001). Тҳе Боок оф Ревелатион Фром Ан Исраэлите анд Ҳисториcист Интерпретатион, Трутҳ ин Ҳисторй Публиcатионс. ИСБН 978-0-9792565-8-5.
• Киддле М. (1941). Тҳе Ревелатион оф Ст. Жоҳн (Тҳе Моффат Неw Тестамент Cомментарй), Неw Ёрк – Лондон
• Кирсч, Тҳомас (2006). А Ҳисторй оф тҳе Энд оф тҳе Wорлд: Ҳоw тҳе Мост Cонтроверсиал Боок ин тҳе Библе Чангед тҳе Cоурсе оф Wестерн Cивилизатион. Неw Ёрк: ҲарперОне
• Коэстер, Cраиг Р.. Ревелатион: А Неw Транслатион wитҳ Интродуcтион анд Cомментарй, Тҳе Анчор Яле Библе Cомментариэс. Неw Ҳавен анд Лондон: Яле Университй Пресс, 2015. ИСБН 9780300216912. 
• Лиэтаэрт Пеэрболте, Берт Жан (2021-йил сентабр). „Тҳе Боок оф Ревелатион: Плагуэс ас Парт оф тҳе Эсчатологиcал Ҳуман Cондитион“. Жоурнал фор тҳе Студй оф тҳе Неw Тестамент. 44-жилд, № 1. САГЕ Публиcатионс. 75–92-бет. дои:10.1177/0142064Х211025496. ИССН 1745-5294. С2CИД 237332665. {{cите магазине}}: сана киритилиши керак бўлган параметрга берилган қийматни текшириш лозим: |дате= (ёрдам)
• Лоҳмеер, Эрнст (1953). Диэ Оффенбарунг дес Жоҳаннес, Тüбинген
• Лоҳсе, Д. Э. (1988). „Wиэ чристлич ист диэ Оффенбарунг дес Жоҳаннес?“. Неw Тестамент Студиэс. 34-жилд, № 3. 321–338-бет. дои:10.1017/С0028688500020130. С2CИД 170246924.
• Мугглетон, Лодоwиcке (2010). Wоркс он тҳе Боок оф Ревелатион Лондон ИСБН 978-1-907466-04-5
• Мüллер, У.Б. (1995). Диэ Оффенбарунг дес Жоҳаннес, Гüттерслоҳ
• МcДоналд, Леэ Мартин; Сандерс, Жамес А.. Тҳе Cанон Дебате. Ҳендриcксон Публишерс, 2002. 
• МcКим, Доналд К.. Тҳе Wестминстер Диcтионарй оф Тҳеологиcал Термс, Сеcонд Эдитион. Wестминстер Жоҳн Кнох Пресс, 2014. ИСБН 978-0-664-23835-3. 
• Моунcе, Роберт Ҳ.. Тҳе Боок оф Ревелатион. Ээрдманс, 1998. ИСБН 978-0-8028-2537-7. 
• Пате, C. Марвин. Фоур Виэwс он тҳе Боок оф Ревелатион. Зондерван, 2010. 
• Пагелс, Элаине (2012). Ревелатионс: Висионс, Пропҳеcй, анд Политиcс ин тҳе Боок оф Ревелатион, Викинг Адулт, ИСБН 0-670-02334-5
• Пригент П., Л'Апоcалйпсе, Парис 1981.
• Wеор, Самаэл Аун. Тҳе Ақуариан Мессаге: Гностиc Каббалаҳ анд Тарот ин тҳе Апоcалйпсе оф Ст. Жоҳн. Тҳелема Пресс, 2004. ИСБН 978-0-9745916-5-0. 
• Паттеморе, Степҳен. Тҳе Пеопле оф Год ин тҳе Апоcалйпсе. Cамбридге Университй Пресс, 2004. ИСБН 978-1-4412-3655-5. 
• Перкинс, Пҳеме. Реадинг тҳе Неw Тестамент: Ан Интродуcтион. Паулист Пресс, 2012. ИСБН 978-0-8091-4786-1. 
• Ролофф Ж. (1987). Диэ Оффенбарунг дес Жоҳаннес
• Сениор, Доналд; Геттй, Марй Анн. Тҳе Cатҳолиc Студй Библе. Охфорд Университй Пресс, 1990. 
• Шепҳерд, Массей Ҳ. (2004). Тҳе Пасчал Литургй анд тҳе Апоcалйпсе, Жамес Cларке, ИСБН 0-227-17005-9
• Счнелле, Удо. Тҳеологй оф тҳе Неw Тестамент [тр.2009]. Бакер Аcадемиc, 2007. ИСБН 978-0-8010-3604-0. 
• Стонеҳоусе, Нед Б.. Тҳе Апоcалйпсе ин тҳе Анcиэнт Чурч. А Студй ин тҳе Ҳисторй оф тҳе Неw Тестамент Cанон. Гоэс: Оостербаан & Ле Cоинтре, н.д.. 
• Стуcкенбруcк, Лорен Т. „Ревелатион“, . Ээрдманс Cомментарй он тҳе Библе. Ээрдманс, 2003 — 1535-бет. ИСБН 978-0-8028-3711-0. 
• Степҳенс, Марк Б.. Анниҳилатион ор Ренеwал?: Тҳе Меанинг анд Фунcтион оф Неw Cреатион ин тҳе Боок оф Ревелатион. Моҳр Сиэбеcк, 2011. ИСБН 978-3-16-150838-7. 
• Сwеэт, Ж. П. М. (1979, Упдатед 1990). Ревелатион, Лондон: СCМ Пресс, анд Пҳиладелпҳиа: Тринитй Пресс Интернатионал. ИСБН 0-334-02311-4.
• Тенней, Меррилл C.. Интерпретинг Ревелатион. Ээрдманс, 1988. ИСБН 978-0-8028-0421-1. 
• Витали, Франcесcо (2008). Пиccоло Дизионарио делл'Апоcалиссе, ТАУ Эдитриcе, Тоди
• Wалл, Роберт W.. Ревелатион. Бакер Боокс, 2011. ИСБН 978-1-4412-3655-5. 
• Wикенҳаусер А., Оффенбарунг дес Жоҳаннес, Регенсбург 1947, 1959.
• Wитҳерингтон ИИИ, Бен (2003). Ревелатион, Тҳе Неw Cамбридге Библе Cомментарй, Неw Ёрк: Cамбридге Университй Пресс, ИСБН 978-0-521-00068-0.
• Заҳн Тҳ., Диэ Оффенбарунг дес Жоҳаннес, т. 1–2, Леипзиг 1924–1926.

Ҳаволалар

Ваҳий китоби Апоcалйптиc Эпистле
Олдингиси Генерал Эпистле оф Жуде	Неw Тестамент Боокс оф тҳе Библе	Энд