Hakkâri (shahar)
Hakkâri | |
|---|---|
 City | |
  Turkiyadagi joylashuvi | |
| Koordinatalari: 37°34′37″N 43°44′20″E / 37.577°N 43.739°E | |
| Davlat | Turkiya |
| Viloyat | Hakkâri |
| Tuman | Hakkâri |
| Aholisi (2022)[1] |
60 098 |
| Vaqt mintaqasi | TRT (UTC+3) |
Hakkari (Turkcha talaffuzi: [hacːaːɾi]; kurdcha: Colemêrg[2]), ilgari Julamerk[3], (turkcha: Çölemerik)—Turkiyaning Hakkari viloyatidagi shahar va Hakkari tumanining markazi[4]. Shaharda kurdlar yashaydi va 2022-yilda 60 098 kishi istiqomat qilgan[1][5].
Bu shahar Iroq-Turkiya chegarasidan taxminan 40 kilometr uzoqlikda joylashgan bo'lsada, Iroqning eng yaqin chegara punktigacha bo'lgan masofa (Ibrohim Xalil chegara punkti) avtomobil yo'li taxminan 270 kilometrni tashkil qiladi.
Etimologiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ibn Xallikon XIII asrda yozgan, Hakkari so‘zi kurd qabilasi bo‘lmish “Hakkarga mansub” degan ma’noni anglatadi[6].
Mahallalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Shaharda Baglar, Berchelan, Bicher, Bulak, Dagʻgʻol, Gazi, Halife Dervish, Karşıyaka, Keklikpınar, Kiran, Medrese, Merzan, Pehlivan, Sümbül va Yeni mahallalari bor.
Tarix
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hubushkia
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hubushkiya Urartu va Ossuriya ta'sir doirasi o'rtasida joylashgan temir davri shohligi bo'lgan. Hubushkiyaning aniq joylashuvi noma'lum, ammo olimlar, Hubushkiya qirolligi Turkiyaning Sharqiy Anadoludagi hozirgi Hakkari viloyatida joylashgan Buyuk Zap daryosining boshida joylashgan deb fekr bildirishgan[7][8].
Hakkari qoʻrgʻon stelalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Anadolu yoki Yaqin Sharqda ilgari hech qachon ko'rilmagan 13 ta Kurgan stelasi 1998-yilda Hakkari markazida asl joyida topilgan. Stelalar tik toshga o'xshash plitalarga o'yilgan,o'lchami 0,7 dan 3,10 m gacha balandlikda bo'lgan. Toshlar faqat bitta kesilgan yuzani o'z ichiga olgan, uning ustiga odam figuralari kesilgan. Har bir stelaning mavzusi yuqori inson tanasining oldingi ko'rinishini ochib bergan. Oyoqlar ifodalanmagan. 11 stelada xanjar, nayza va bolta bilan yalang'och jangchilar tasvirlangan—bu urushda erkaklar timsoli tasvirlangan. Ular har doim ikkala qo'llarida teridan yasalgan ichimlik idishini ushlab turganlar. 2-stelada qo'lsiz ayol figuralari mavjud edi. Stelalar turli xil hunarmandlar tomonidan turli xil texnikalar yordamida o'yilgan bo'lishi mumkin deb taxmin qilindi. Stilistik farqlar relyefidan tizimli chiziqlilikka o'tgan. Eng qadimgi stelalar barelyef uslubida, oxirgilari esa chiziqli uslubda tasvirlangan. Ushbu buyumlar miloddan avvalgi XV asrdan miloddan avvalgi XI asrgacha bo'lgan davr ichida Hakkarida qilingan. Bunday relyefli stelalar qadimgi Yaqin Sharqda keng tarqalgan emas edi, biroq ular va Yevroosiyo dashtlarida eramizdan avvalgi III ming yillik va miloddan avvalgi XI asrlar oralig‘ida turli xalqlar tomonidan yaratilgan stellalar o‘rtasida juda ko‘p yaqin o‘xshashliklar mavjud[9].
Sport
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hakkarigücü Spor ayollar futbol klubi Ikkinchi liganing 2017-18-mavsumini ikkinchi o'rinda yakunlaganidan so'ng 2018-19-mavsumida ishtirok etish uchun Ayollar Birinchi Ligasiga ko'tarildi[10].
Taniqli odamlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Evdilsemedê Babek (972–1019), kurd shoiri;
- Ali Haririy (1009-1079/80), kurd shoiri;
- Izzad-Din Shir (1384-1453) Hakkari amirligining mashhur asoschisi;
- Chelik Gulersoy (1930-2006), kurd millatiga mansub turkiyalik huquqshunos;
- Hoji Karay (1950–1994), kurd inson huquqlari faoli;
- Savaş Buldan (1961–1994), kurd tadbirkori;
- Yilmaz Erdo'g'an (1967-yilda tug'ilgan), kino aktyori, faol, shoir;
- Pervin Buldan (1967-yilda tug'ilgan), asli kurd bo'lgan turk siyosatchisi;
- Abdulla Zeydan (1972-yilda tug'ilgan), kurd siyosatchisi;
Aholi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1997-yildan 2022-yilgacha munitsipalitet aholisi tarixi[11]:
| Yil | Aholi | ±% |
|---|---|---|
| 1997 | 57 077 | — |
| 2007 | 57 954 | +1.5% |
| 2012 | 58 584 | +1.1% |
| 2017 | 56 800 | −3.0% |
| 2022 | 60 098 | +5.8% |
Iqlim
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hakkarida issiq yoz, O'rta Yer dengizi ta'sirida nam kontinental iqlim mavjud (Köppen iqlim tasnifi: Dsa, Trewartha iqlim tasnifi: Dca). Qishi sovuq va qorli, oʻrtacha −5°C (23°F), yoz esa issiq va quruq. Eng past harorat -22,7 °C (-8,86°F) 1997-yil 7-fevralda kuzatilgan. Yoz issiq va quruq, o'rtacha +25°C (76°F).1991-yil 2-avgustda eng yuqori harorat +37 °C (98,6°F) qayd etilgan.
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]- 1930-yil Hakkaridagi zilzila;
- 2010-yil Hakkaridagi avtobus hujumi;
- 2011-yil Hakkaridagi hujum;
- Hakkari amirligi;
- Badrxonning qatliomlari;
- Hakkari (tarixiy viloyat);
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 „Address Based Population Registration System Results“ (tr). Türkiye İstatistik Kurumu. Qaraldi: 2023-yil 15-fevral.
- ↑ Avcıkıran, Adem. Kürtçe Anamnez, Anamneza bi Kurmancî — 55-bet.
- ↑ Coakley. „Hakkari“. Qaraldi: 2021-yil 28-iyun.
- ↑ „Türkiye Mülki İdare Bölümleri Envanteri“ (tr). T.C. İçişleri Bakanlığı. Qaraldi: 2022-yil 19-dekabr.
- ↑ Ethnic Groups in the Republic of Turkey Peter Alfred: , 1989 — 214-bet.
- ↑ Ibn Khallikan's Biographical Dictionary, Paris, 1843 — 286-bet.
- ↑ Veli Sevin, Mystery Stelae, Archaeology, Volume 53 Number 4, (July/August 2000).
- ↑ Oscar White Muscarella. Archaeology, Artifacts and Antiquities of the Ancient Near East: Sites, Cultures, and Proveniences. BRILL, 7 June 2013 — 385–-bet. ISBN 978-90-04-23669-1.
- ↑ Mystery Stelae. Archaeology.org. Retrieved 2011-02-11.
- ↑ „Hakkarigücü Spor Kadın Futbol takımı sena hazırlanıyor“ (tr). Habertürk (2018-yil 20-avgust). Qaraldi: 2018-yil 1-sentyabr.
- ↑ „1997 Population Count“ (Turkish). Turkish Statistical Institute (1999). 2022-yil 30-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.