Jalolobod (Afgʻoniston) sahifasining manbasini koʻrish

{{Maʼnolari|Jalolobod (maʼnolari)}}

{{Bilgiquti aholi punkti
| asl nomi             = {{nq|جلال‌آباد}}
| mavqe = [[Afgʻoniston shaharlari|shahar]]
<!-- images and maps  ----------->
| tasvir = {{Photomontage
 | photo1a = Aerial view of Jalalabad in 2012.jpg
 | photo2a = Irrigation in the fields of Jalalagad, Afghanistan (5774070247).jpg
 | photo2b = Ghousejaa.jpg
 | photo3a = Jalalabad stadium in 2011.jpg
 | photo3b = Bridge in Jalalabad in 2011.jpg
 | photo4a = Jalalabad in January 2011.jpg
 | photo4b =
 | photo5a =
 | photo5b =
 | color = white
 | color_border = white
 | position = center
 | spacing = 2
 | size = 266
 | foot_montage =
 }}
| bayroq               = 
| gerb                 = 
| mamlakat             = Afgʻoniston 
| mintaqa turi         = Viloyat
| mintaqa              = Nangarhor
| tuman turi           = Tuman
| tuman                = 
| rahbar turi          = Hokim
| rahbar               = Qori Ehsonullo Sajid<ref>{{Yangiliklar manbasi|url=https://pajhwok.com/2021/08/18/taliban-urged-to-control-food-items-prices-in-nangarhar/|title=Control food prices, Nangarharis urge Taliban|date=18 August 2021|last1=Zarifi|first1=Yousaf}}</ref>
| asos solingan = 1570
| maydon = <!-- ALL fields dealing with a measurements are subject to automatic unit conversion-->
| balandlik_m = 575
| aholi = 280,685<ref name=nsia>{{veb manbasi |url=https://www.nsia.gov.af:8080/wp-content/uploads/2021/06/Estimated-Population-of-Afghanistan1-1400.pdf |title=Estimated Population of Afghanistan 2021–22 |author=<!--Not stated--> |date=April 2021 |website= |publisher=National Statistic and Information Authority (NSIA) |access-date=June 21, 2021 |quote= |archive-date=June 24, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210624204559/https://www.nsia.gov.af:8080/wp-content/uploads/2021/06/Estimated-Population-of-Afghanistan1-1400.pdf |url-status=dead }}</ref>
| sanalgan yil = 2021
| zichlik = auto
| vaqt mintaqasi = +4:30
| DST = <!-- Area/postal codes & others -------->
| telefon kodi =
| pochta indeksi =
| sayt =
| koordinatalar = {{coord|34|26|03|N|70|26|52|E|region:AF|display=inline,title}}
}}

'''Jalolobod''' ({{IPAc-en|dʒ|ə|ˈ|l|æ|l|ə|ˌ|b|æ|d}} ; {{Script/Nastaliq|جلال آباد}}) – [[Afgʻoniston]]ning [[Afgʻoniston shaharlari|beshinchi eng yirik shahri]]. Nufusi taxminan 356 274 kishi<ref>{{Veb manbasi |sarlavha=The State of Afghan Cities report2015 |url=http://unhabitat.org/books/soac2015/ |arxivurl=https://web.archive.org/web/20151031111515/http://unhabitat.org/books/soac2015/ |arxivsana=2015-10-31}}</ref>. Mamlakatning sharqiy qismida, poytaxt [[Kobul (shahar)|Kobuldan]] taxminan {{Convert|80|mi|km|-1|order=flip}} masofada joylashgan, [[Nangarhor|Nangarhor viloyatining]] markazi. Jalolobod [[Kobul|Kobul daryosi]] va [[Kunar daryosi]]ning tutashgan joyida [[Hindukush]] togʻlarining janubidagi [[Yassitogʻlik|platoda]] joylashgan<ref name="dailystar.com.lb">{{Jurnal manbasi|title=Afghan poets dream of peace in Pashtun Jalalabad {{!}} Arts & Ent, Culture {{!}} THE DAILY STAR|url=https://www.dailystar.com.lb/Culture/Books/2013/Nov-27/238998-afghan-poets-dream-of-peace-in-pashtun-jalalabad.ashx|access-date=2020-12-03|journal=The Daily Star|archivedate=2021-01-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210122021106/https://www.dailystar.com.lb/Culture/Books/2013/Nov-27/238998-afghan-poets-dream-of-peace-in-pashtun-jalalabad.ashx}}</ref>. U gʻarbda Kobul-Jalolobod yoʻli va [[Pokiston]]ning [[Xaybar Paxtunxva|Haybar Paxtunxva]] viloyatidagi [[Peshovar]] shahri bilan sharqda Torxam va [[Haybar dovoni]] orqali bogʻlangan.

Jalolobod Torxam chegara oʻtkazish punktiga yaqinligi tufayli ijtimoiy va savdo faoliyatining yetakchi markazi hisoblanadi, Pokiston chegarasidan {{Convert|65|km|mi|abbr=on}} uzoqlikda joylashgan<ref>{{Ensiklopediya manbasi|url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/299643/Jalalabad|title=Jalālābād|encyclopedia=[[Britannica.com]]|accessdate=2011-08-15}}</ref>. Asosiy sanoat tarmoqlariga qogʻoz ishlab chiqarish, shuningdek qishloq xoʻjaligi mahsulotlari, jumladan apelsin, limon, guruch va shakarqamish yetishtirish kiradi, buning uchun issiq iqlim qoʻl keladi<ref>{{Veb manbasi |url=https://afghanistan-photos.com/climate-of-afghanistan/ |sarlavha=CLIMATE OF AFGHANISTAN – Afghanistan photos |qaralgan sana=2019-10-28 |arxivsana=2019-10-28 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20191028164206/https://afghanistan-photos.com/climate-of-afghanistan/}}</ref>. Shaharda Afgʻonistonning ikkinchi yirik taʼlim muassasasi – [[Nangarhar University|Nangarhor universiteti]] faoliyat olib boradi. Asrlar davomida bu shahar afgʻon podshohlari tomonidan yaxshi koʻrilgan<ref>{{Yangiliklar manbasi |last=Burns |first=John F. |last2=Times |first2=Special To the New York |date=1989-05-11 |title=Inside Jalalabad: A Sad, Crumbling Shel (Published 1989) |language=en-US |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/1989/05/11/world/inside-jalalabad-a-sad-crumbling-shel.html |access-date=2020-12-03 |issn=0362-4331}}</ref> va u [[Afg'oniston she'riyati|afgʻon sheʼriyatida]] madaniy ahamiyatga ega<ref name="dailystar.com.lb"/>. Temurshoh Durroniy davrida Jalolobod Afgʻonistonning qishki poytaxti vazifasini oʻtagan<ref name="WrightC">{{Veb manbasi |muallif=Wright |ism=Colin |sarlavha=Jellalabad, the bastion where General Elphinstone and others were buried during the seige [sic] 1841–42. |url=http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/photocoll/j/019pho000000487u00082000.html |qaralgan sana=2020-12-03 |ish=www.bl.uk |arxivsana=2009-10-11 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20091011051037/http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/photocoll/j/019pho000000487u00082000.html }}</ref>.

== Tarixi ==
=== Qadimgi va oʻrta asrlar ===
Qadimgi davrda Nagarhara va Odinapur kabi nomlar bilan maʼlum boʻlgan Jalolobod miloddan avvalgi 1-ming yillikning oxirida Yunon-Buddaviylik madaniyatining asosiy markazi boʻlib, Ahin Posh majmuasi bunga misoldir.

Shahar haqida saqlanib qolgan ilk yozma manbalar milodiy 1-ming yillikning boshlarida [[Xitoylar|xitoy]] buddaviy rohiblari tashrif buyurganligi haqidagi maʼlumotlarga toʻgʻri keladi. Miloddan avvalgi 400-yillarda rohib Faxian „Nagarhara“ ga tashrif buyurdi va „Budda soyasi gʻori“ kabi muqaddas buddaviy joylariga sajda qildi<ref>{{Kitob manbasi |chapter=The Hephthalites in Tokharistan and Northwest India |first=Shoshin |last=Kuwayama |title=India and Central Asia |editor=Liu |publisher=Permanent Black |page=240 |isbn=978-8178243474 |year=2012}}</ref>. Milodiy 630-yilda [[Syuan Szan]] „Odinapur“ va yaqin atrofdagi boshqa joylarga tashrif buyurdi.

Buddaviylik davri 1-ming yillikning oxirlarida mintaqa musulmon kuchlari tomonidan zabt etilgandan keyin tugay boshladi. Biroq, Islomni qabul qilish tez sodir boʻlmagani aniq. Milodiy 982-yilda yozilgan „''[[Hudud ul-Olam]]''“ asarida Jalolobod yaqinidagi qishloqqa ishora qilinadi, u yerda mahalliy qirolning musulmon, buddist va hindu xotinlari boʻlgan<ref>{{Kitob manbasi |first=Willem |last=Vogelsang |title=The Afghans |publisher=Wiley-Blackwell |year=2002 |page=18 |isbn=978-0-631-19841-3 |url=https://books.google.com/books?id=9kfJ6MlMsJQC&pg=RA1-PA18}}</ref>.
[[Fayl:Royal_Park_Jalalabad_postcard.jpg|left|thumb| Bogʻi Shohi saroyi va bogʻlari, 1920-yil.]]
[[Fayl:The_Amir’s_Garden,_Jalālābād_WDL11478.png|left|thumb| 19-asrda tasvirlangan amir bogʻlari.]]
Viloyat 10-asrda [[Gʻaznaviylar|Gʻaznaviylar imperiyasi]] tarkibiga kirdi. [[Sabuktegin]] bu yerni Kashmirdagi Nilum daryosining gʻarbiy qismiga qoʻshib oldi. „Togʻlar orasida yashagan afgʻonlar va xiljilar Sabukteginga qasamyod qilib, koʻplari uning qoʻshiniga jalb qilingan, shundan soʻng sarkarda [[Gʻazna]]ga gʻalaba bilan qaytib kelgan“<ref name="Farishta-2">{{Veb manbasi |ish=[[Ferishta]], History of the Rise of Mohammedan Power in India, Volume 1: Section 15 |url=http://persian.packhum.org/persian/pf?file=06901021&ct=13 |sarlavha=AMEER NASIR-OOD-DEEN SUBOOKTUGEEN |nashriyot=Packard Humanities Institute |qaralgan sana=2012-12-31 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20130514092123/http://persian.packhum.org/persian/pf?file=06901021&ct=13 |arxivsana=2013-05-14}}</ref>. Keyinroq Gʻaznaviylar oʻrnini [[Gʻuriylar]] egalladi va Islom imperiyasini Hindistongacha kengaytirdi. Jalolobod atrofidagi hudud keyinchalik Xalji hududiga, keyin esa [[Temuriylar imperiyasi|Temuriylar davlatining]] bir qismiga aylandi<ref>{{Veb manbasi |muallif=Hewitt |ism=Cooper |sarlavha=Afghanistan {{!}} Countries {{!}} Collection of Cooper Hewitt, Smithsonian Design Museum |url=https://collection.cooperhewitt.org/countries/23424739/ |ish=collection.cooperhewitt.org |qaralgan sana=26 January 2021}}</ref>.

=== Zamonaviy davr ===
Jalolobodning asl nomi '''Odinapur''' ekanligi aytiladi<ref>Gazetteer of the Peshawar District 1897–98 Page 55</ref>. Jalolobod XVI asrning soʻnggi oʻn yilligida [[Bobur]]ning nabirasi Jaloliddin sharafiga nomlangan. Zamonaviy shahar [[Boburiylar davlati|Boburiylar imperiyasining]] asoschisi [[Bobur]] davrida mashhurlikka erishdi. Bobur ushbu shahar uchun joy tanlagan, shaharning oʻzi esa 1560-yilda uning nabirasi [[Akbar Jaloliddin Muhammad|Jaloliddin Muhammad Akbar]] tomonidan qurilgan<ref>{{Kitob manbasi |last=Adamec |first=Ludwig W. |title=Historical Dictionaries of Asia, Oceania, and the Middle East : Historical Dictionary of Afghanistan |date=2011 |publisher=Scarecrow Press |isbn=9780810878150 |page=264}}</ref>.

Taxminan 1738-yilgacha [[Nodirshoh|Nodir Shoh]] va uning [[Afshorlar sulolasi|afshor qoʻshinlari]] boburiylarni magʻlub qila boshlagan paytgacha shahar Boburiylar davlatining bir qismi boʻlib qoldi. Nodirshoh qoʻshinlariga Afgʻoniston janubidan kelgan yosh [[Ahmadshoh Durroniy]] va uning 4000 kishilik afgʻon armiyasi hamrohlik qildi. 1747-yilda Ahmadshoh hududni qayta boʻysundurgach, [[Durroniylar davlati]]ga (Afgʻon imperiyasi) asos soladi. Afgʻon armiyasi uzoq vaqtdan beri [[Janubiy Osiyo|Hindiston yarimorolidagi]] harbiy yurishlarida oldinga va orqaga qarab shahardan foydalangan.

1834-yilda [[Doʻstmuhammadxon]] Jalolobodga yurishda Jalolobodni egalladi<ref>{{Kitob manbasi |last=Noelle |first=Christine |title=State and Tribe in Nineteenth Century Afghanistan The Reign of Amir Dost Muhammad Khan (1826-1863) |publisher=Psychology Press |year=1997 |isbn=9781138982871 |pages=15 |language=English}}</ref>.

[[Birinchi ingliz—afgʻon urushi]] paytida 1838-yilda ingliz-hind qoʻshinlari Jalolobodga bostirib kirdi. 1842-yil [[Jalolobod jangi]]da afgʻon shahzodasi [[Vazir Akbarxon]] ingliz qoʻshinlarini Jalolobodga ketayotganda qamal qildi. 1878-yilda, [[Ikkinchi ingliz—afgʻon urushi]] paytida, inglizlar yana Jalolobodga bostirib kirib, lagerlar quradi, ammo ikki yildan soʻng shaharni tark etadi<ref>{{Veb manbasi |url=https://www.britannica.com/place/Jalalabad |sarlavha=Jalālābād {{!}} Afghanistan |ish=Encyclopedia Britannica |til=en |qaralgan sana=2019-02-18}}</ref>.

Jalolobod pushtun madaniyatining eng muhim shaharlaridan biri hisoblanadi. Amir [[Habibullo]] va [[Omonullaxon]]ning qarorgohi sanaladigan Siroj ul-Imorat 1929-yilda ''Bachai Sakao'' (asl ismi Habibullo Kalakoniy) hokimiyat tepasiga kelganida vayron qilingan; boshqa maʼbadlarda esa oʻtmish qoldiqlari saqlanib qolgan. Ikkala hukmdorning [[Mavzoley|maqbarasi]] Siroj ul-Imoratga qaragan bogʻ bilan oʻralgan. Ilmiy izlanishlari bilan mashhur boʻlgan pushtun oilasi [[Sulemankhils|Sulaymonxillar]] Jaloloboddan. Boshqa mashhur pushtun oilalari ham Jalolobod yaqinidagi qishloqlardan kelib chiqqan.

1960—1970-yillarda Regi Shamshodxon deb nomlangan yangi bosh rejaga ega shahar qurilishi boshlandi<ref>{{Veb manbasi |url=https://medium.com/@sultanghani/afghanistan-through-a-lifetime-with-hashmat-ghani-part-2-7e0d72b4f278 |sarlavha=Afghanistan, through a lifetime with Hashmat Ghani: Part 2 |sana=6 July 2020}}</ref>.

1978-yildan 1990-yillarning boshigacha shahar [[Sovet Sotsialistik Respublikalari Ittifoqi|sovetlar]] qoʻllovidagi [[Afgʻoniston Demokratik Respublikasi]] uchun strategik manzil boʻlib xizmat qilgan. 1989-yil mart oyida Pokiston va AQSh tomonidan qoʻllab-quvvatlangan ikki [[mujohid]] isyonchi guruhi [[Afgʻonistonda fuqarolar urushi (1989–1992)|Jalolobod jangi]] paytida shaharga hujum qildi. Biroq hukumat kuchlari ularni ikki oy ichida haydab chiqarishga muvaffaq boʻldi, bu qarshilik jangchilari va Idoralararo razvetka xizmati uchun katta toʻsiq boʻldi<ref>{{Veb manbasi |url=https://www.washingtonpost.com/archive/politics/1989/07/08/afghanistan-rebels-lose-key-battle/074ff765-327d-4a60-b8ab-ed118a87ba50/ |sarlavha=AFGHANISTAN REBELS LOSE KEY BATTLE |ism=James |muallif=Rupert |sana=8 July 1989 |qaralgan sana=28 January 2018}}</ref>. Shahar kuchli bombardimon qilindi va yuzlab tinch aholi halok boʻldi. 2 oy davom etgan jangda maktablar, kasalxonalar va jamoat binolari kabi koʻplab binolar vayron qilindi<ref>{{Veb manbasi |url=https://www.hrw.org/reports/1991/afghanistan/3AFGHAN.htm |sarlavha=3Afghan}}</ref>.
[[Fayl:Aerial_view_of_Jalalabad_in_2012.jpg|thumb|Jalolobodning yuqoridan koʻrinishi, 2012-yil]]
[[Afgʻoniston davlati rahbarlari roʻyxati#Monarx boʻlmaganlar|Prezident]] Najibulloning isteʼfosidan keyin, Jalolobod 1992-yil 19-aprelda [[Muhammad Yunus Xolis]]ning mujohidlari qoʻliga oʻtdi<ref>{{Veb manbasi |url=https://www.upi.com/Archives/1992/04/19/Afghan-rebels-capture-Jalalabad/1540703656000/ |sarlavha=Afghan rebels capture Jalalabad |ish=UPI.com |qaralgan sana=28 January 2018}}</ref>. 1996-yil 12-sentyabrda [[Afgʻoniston Islom Amirligi (1996–2001)|Tolibon]] shaharda oʻz nazoratini oʻrnatdi va 2001-yil oxirida AQSh qoʻllovidagi afgʻon kuchlari tomonidan agʻdarulgunga qadar bu nazoratni oʻzida saqlab qoldi. [[Al-Qoida]] Jalolobodda [[Terrorizm|terrorchilar]] tayyorlash lagerlarini qurgan. Shahar [[Hamid Karzay]] davrida afgʻon hukumati nazoratiga qaytdi.

Jalolobod [[Afgʻoniston iqtisodiyoti|iqtisodiyoti]] oxirgi oʻn yillikda bosqichma-bosqich oʻsib bordi. Shahar aholisining koʻpchiligi Afgʻoniston milliy xavfsizlik kuchlariga qoʻshila boshladi. Qurilish ishlari ham kuchaydi. [[Jalolobod aeroporti (Afgʻoniston)|Jalolobod aeroporti]] uzoq vaqtdan beri [[Qatʼiy qoʻllab-quvvatlash missiyasi|NATO kuchlari]] uchun [[harbiy baza]] vazifasini oʻtagan. 2011-yilda AQShning Kobuldagi elchixonasi Jalolobodda konsullik ochishni rejalashtirayotganini eʼlon qildi<ref>{{Yangiliklar manbasi |last=Naadem |first=Bashir Ahmad |date=February 24, 2011 |title=US to open consulates in more provinces |publisher=Pajhwok Afghan News |url=http://www.pajhwok.com/en/2011/02/24/us-open-consulates-more-provinces |url-status=dead |access-date=2011-08-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110910224534/http://www.pajhwok.com/en/2011/02/24/us-open-consulates-more-provinces |archive-date=2011-09-10}}</ref>. 2007-yil mart oyida AQSh dengiz piyodalari Jalolobod yaqinida 19 qurolsiz tinch aholini oʻldirdi va 50 kishini yaraladi, hodisani [[The New York Times]] gazetasi Hadisa qirgʻini bilan solishtirgan. Aybdorlarning hech biri jiddiy jazo olmagan<ref>[[Fintan O'Toole]], [https://www.nybooks.com/articles/2022/05/26/our-hypocrisy-on-war-crimes-fintan-otoole/ 'Our Hypocrisy on War Crimes,'] [[New York Review of Books]] 26 May 2022 pp. 10–13, p. 12.</ref>. Jihodchi isyonchilar tomonidan koʻplab xudkushlik hujumlari sodir boʻldi, xususan 2013-yil avgustda, 2015-yil aprelda, 2018-yil yanvarda, 2018-yil iyulda, 2018-yil sentyabrda, 2019-yil oktyabrda va 2020-yil avgustda. Hujumlar uchun masʼuliyatni Tolibon, Haqqoniy tarmogʻi, Al-Qoida, va IShID kabi guruhlar oʻz boʻynilariga olganlar.

2021-yilning 15-avgustida [[Tolibon]] yana shaharni egallab oldi<ref>{{Veb manbasi |url=https://abcnews.go.com/International/wireStory/taliban-seize-jalalabad-cut-off-afghan-capital-east-79462637 |sarlavha=Taliban sweep into Afghan capital after government collapses |ish=[[ABC News]]}}</ref><ref>{{Yangiliklar manbasi |date=15 August 2021 |title=Taliban capture Afghanistan's Jalalabad, cut off Kabul from east |work=[[Al Jazeera]] |url=https://www.aljazeera.com/news/2021/8/15/taliban-capture-afghanistans-jalalabad-cut-off-kabul-from-east}}</ref>. Uning qoʻlga olinishi [[Kobul (shahar)|Kobuldan]] tashqi dunyoga olib boradigan soʻnggi magistralni uzdi va oʻsha kuni [[Kobulning qulashi (2021)|Kobul quladi]]. Uch kundan keyin 18-avgust kuni namoyishchilar Afgʻoniston Tolibon bayrogʻini tushirib, uning oʻrniga avvalgi Afgʻoniston hukumatining uch rangli bayrogʻini qoʻyishdi.

== Aholisi ==
2021-yilda shahar aholisi 280 685 kishini tashkil qiladi<ref name="nsia"/>. U oltita tumanga boʻlinadi va umumiy yer maydoni 12 796 gektarni tashkil etadi. Shahardagi turar-joylarning umumiy soni 39 586 ta<ref name="auto1">{{Veb manbasi |sarlavha=The State of Afghan Cities report 2015 |url=http://unhabitat.org/books/soac2015_volume2/ |arxivurl=https://web.archive.org/web/20151031111658/http://unhabitat.org/books/soac2015_volume2/ |arxivsana=2015-10-31 |qaralgan sana=2015-10-21}}</ref>.

Jalolobodning deyarli barcha aholisi [[musulmon]], [[Ahl as-Sunna val-Jamoa|sunniy islomga]] eʼtiqod qiladi. Jalolobod, shuningdek, mamlakatdagi sikxlarining markazidir, biroq urushlar boshlanganidan beri jamoa shaharda (va butun mamlakat boʻylab) kamaygan<ref>{{Yangiliklar manbasi |last=Najibullah |first=Farangis |title='When Are You Going Back?' Afghanistan's Sikhs, Strangers In Their Own Land |language=en |work=RadioFreeEurope/RadioLiberty |url=https://www.rferl.org/a/afghanistan-sikh-minority/26539541.html |access-date=2020-12-03}}</ref><ref>{{Veb manbasi |muallif=Kumar |ism=Ruchi |sarlavha=The decline of Afghanistan's Hindu and Sikh communities |url=https://www.aljazeera.com/features/2017/1/1/the-decline-of-afghanistans-hindu-and-sikh-communities |qaralgan sana=2020-12-03 |ish=www.aljazeera.com |til=en}}</ref>. Xuddi shunday, shaharda hind ozchilik jamoalari ham istiqomat qiladi<ref>{{Yangiliklar manbasi |last=Bearak |first=Barry |date=2001-05-23 |title=Taliban Propose an Identity Label for the 'Protection' of Hindus (Published 2001) |language=en-US |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2001/05/23/world/taliban-propose-an-identity-label-for-the-protection-of-hindus.html |access-date=2020-12-03 |issn=0362-4331}}</ref>.

=== Yerlardan foydalanish ===
Jalolobod Afgʻoniston sharqidagi mintaqaviy markaz, Pokiston bilan chegaraga yaqin. Qishloq xoʻjaligida yerlardan foydalanish 44% ni tashkil etadi, 1–5 tumanlarda turar joy zichligi yuqori, boʻsh yer uchastkalari esa 6-tumanda toʻplangan. 1–6 tumanlarning barchasida yoʻllar tarmogʻi mavjud<ref name="auto1"/>.

== Iqlimi ==
[[Fayl:Jalalabad_-_Spīn_Ghar_Range.JPG|thumb|Jalolobod shahridan Spingʻor togʻlarining koʻrinishi]]
[[Fayl:Jalalabad,_Afghanistan_(5397994701).jpg|thumb| [[Kobul|Kobul daryosi]] qirgʻogʻidan shimolga qarab shahar tomon koʻrinishi]]
Jalolobodning iqlimi [[Arid iqlim|issiq choʻl]] (Köppen: BWh) va u Afgʻonistondagi eng issiq joylardan biridir<ref>{{Veb manbasi |sarlavha=Afghanistan – Drainage |url=https://www.britannica.com/place/Afghanistan |qaralgan sana=2020-12-03 |ish=Britannica.com |til=en}}</ref>. Shahar iqlimi [[Amerika Qoʻshma Shtatlari|AQShdagi]] [[Arizona]] shtati iqlimiga juda oʻxshaydi<ref>Michel, p. 29</ref>. Shaharda, asosan, qishda va bahor oylarida yiliga 152-203 mmgacha yogʻin tushadi. Ayozlar tez-tez uchramaydi, yozda esa harorat maksimal 49&nbsp;°C gacha yetishi mumkin<ref name="Michel">Michel, p. 30</ref>.

Shaharning pastroq balandlikdagi shimoliy va janubi-gʻarbiy qismlari shimol va gʻarbiy shamollarga qulay joy boʻlib, shamollar yoz oylarida ushbu qismlarni sovutadi. Jalolobod yozda Afgʻonistonning boshqa shaharlariga nisbatan eng yuqori nisbiy namlikka ega. Biroq qishning moʻtadil harorati tarixda turli odamlarning shaharda oʻz turar-joylarini barpo etishiga olib kelgan<ref name="Michel">Michel, p. 30</ref>. Jalolobod ([[Peshovar]] bilan birga) Afgʻonistonning aksar qismiga nisbatan issiq havo harorati tufayli koʻpincha oʻtgan asrlardagi turli afgʻon hukmdorlarining „qishki poytaxti“ boʻlgan<ref name="WrightC"/><ref>{{Veb manbasi |muallif=Latifi |ism=Ali M. |sarlavha=Afghanistan halts independence festivities after wedding massacre |url=https://www.aljazeera.com/features/2019/8/19/afghanistan-halts-independence-festivities-after-wedding-massacre |qaralgan sana=2020-12-03 |ish=www.aljazeera.com |til=en}}</ref>, bu esa, [[Kobul (shahar)|Kobulda]] sovuq haroratdan qochgan boylarning Jaloloboddan villalar sotib olib, koʻchib kelishiga olib kelgan<ref>http://www.island.lk/index.php?page_cat=article-details&page=article-details&code_title=144825 {{Dead link|date=January 2022}}</ref>.

== Flora va faunasi ==
Jalolobod koʻp miqdorda mevalarning vatani hisoblanadi. [[Apelsin]], tangerin, [[Greypfrut|greypfurt]], [[Limon turlari|limon]], laym kabi turli xil sitrus mevalari bogʻlarda oʻsadi<ref name="Michel">Michel, p. 30</ref>. Apelsin daraxtlari uch yilda bir marta hosil beradi. ''Norinj'' apelsin navi eng keng tarqalgani boʻlib, uning poʻs[[]]tlogʻi sariq, taʼmi esa apelsin va greypfurtning chatishmasidan iborat. Bu yerda yetishtirilgan greypfurtlarning diametri sakkiz yoki toʻqqiz dyuymga teng. Jalolobodda yiliga 1800 tonna anor, 334 tonna uzum, 7750 tonna tut yetishtiriladi<ref>Michel, p.32</ref>. Mevalar mahalliy bozorlarda sotiladi yoki eksport qilinadigan [[Kobul (shahar)|Kobul]] bozorlariga olib ketiladi. Ikkinchi eng keng tarqalgan ekin shakarqamishning mahalliy ''vataniy'' navidir. Tarkibida 15% shakar mavjud<ref>Michel, p.33</ref>. Jalolobodda Afgʻonistondagi eng yirik xurmo fermasi ham bor<ref>{{Yangiliklar manbasi |date=September 9, 2021 |title=Nangarhar to produce 15 tonnes of dates this year |work=Pajhwok Afghan News |url=https://pajhwok.com/2021/09/09/nangarhar-to-produce-15-tonnes-of-dates-this-year/ |access-date=2022-08-26}}</ref>.

== Transport tizimi ==
[[Fayl:Jalalabad_street_with_rickshaws.jpg|thumb|Jaloloboddagi rikshalar]]
[[Jalolobod aeroporti (Afgʻoniston)|Jalolobod aeroporti]] (shuningdek, Nangarhor aeroporti deb ham ataladi) shahar markazidan taxminan {{Convert|3|mi}} janubi-sharqda joylashgan. Fuqarolik samolyotlari uchun moʻljallangan mahalliy aeroport<ref>{{Yangiliklar manbasi |date=June 18, 2022 |title=Civilian Flights Resume at Nangarhar Airport |work=TOLOnews |url=https://tolonews.com/business-178539 |access-date=2022-08-26}}</ref> Nangarhor va qoʻshni viloyatlar aholisiga xizmat koʻrsatadi.

Jalolobodni Pokiston temir yoʻllari bilan bogʻlaydigan Afgʻoniston temir yoʻl tarmogʻini tashkil etish boʻyicha takliflar mavjud boʻlib, bu ikki davlat oʻrtasida tovarlar, odamlar va savdo aylanmalarini oshirish imkonini beradi<ref>{{Yangiliklar manbasi |date=3 January 2013 |title=Work on Jalalabad railways station launched |publisher=Pajhwok Afghan News |url=http://www.pajhwok.com/en/2013/01/03/work-jalalabad-railways-station-launched |access-date=2013-01-04}}</ref>.

Jalolobod asosiy yoʻllar orqali poytaxt Kobul, Pokistonning [[Xaybar Paxtunxva|Haybar Paxtunxva]] viloyatidagi Peshovar shahri va yaqin atrofdagi mamlakatning bir qancha shahar va qishloqlari bilan bogʻlangan. Afgʻoniston va Pokiston oʻrtasidagi barcha savdo-sotiq ishlari shu shahar orqali oʻtadi. Jalolobod va Kobul oʻrtasidagi avtomobil yoʻli 2006-yilda yangilangan va bu ikki muhim shahar oʻrtasidagi tranzit vaqtini qisqartirgan. Ushbu avtomagistral koʻplab baxtsiz hodisalar tufayli dunyodagi eng xavfli yoʻllardan biri hisoblanadi<ref>{{Yangiliklar manbasi |last=Filkins |first=Dexter |date=7 February 2010 |title=A Highway in Afghanistan Presents Scenes of Beauty and Death |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2010/02/08/world/asia/08road.html |url-status=live |url-access=subscription |access-date=28 January 2018 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220103/https://www.nytimes.com/2010/02/08/world/asia/08road.html |archive-date=2022-01-03}}</ref>. Koʻproq sayyohlarni jalb qilish va ikki davlat oʻrtasida yuklarning xavfsiz oʻtishini taʼminlash uchun mavjud yoʻlni kengaytirish va xavfsizlikni yaxshilash niyatida Jalolobod va Peshovar oʻrtasidagi yoʻl tarmoqlarini yaxshilash ham taklif qilingan.

== Diqqatga sazovor joylari ==
Gʻozi Omonullaxon xalqaro kriket stadioni Gʻozi Omonullaxon shaharchasi yonida joylashgan boʻlib, u Jaloloboddan taxminan {{Convert|15|mi}} janubi-sharqda joylashgan. Jalolobodliklar u yerga nafaqat sport, balki dam olish uchun ham boradi. Ayniqsa, bayram paytida yoki boshqa joydan oila yoki doʻstlarni ziyorat qilishda borishadi. Bu yer, shuningdek, avtomobillari borlar orasida ham mashhur joy.
[[Fayl:Mausoleum_of_Amanullah_Khan-cropped.jpg|thumb| Siroj ul-Imorat bogʻi ichidagi shoh [[Omonullaxon]] maqbarasi]]
[[Fayl:جلا_اباد_Jalalabad_city-_sherendel_Medical_Plaza.jpg|thumb|Siroj ul-Imorat bogʻi yonidagi savdo maydoni]]

* '''Mehmonxonalar'''
** Spingʻar mehmonxonasi
** Sulton mehmonxonasi va restorani
** Oq uy mehmonxonasi
* '''Masjidlar'''
** Oxunzoda masjidi
** Spin masjidi
* '''Bogʻlar'''
** Abdulhaq bogʻi (shaharning asosiy stadionlari yonida joylashgan)
** Amir Habibulloxon bogʻi (Siroj ul-Imorat bogʻining roʻparasida)
** Aryan bogʻi (shaharning janubi-gʻarbiy qismida joylashgan)
** Farm Hada bogʻi (shaharning janubiy qismida joylashgan)
** Siroj ul-Imorat bogʻi (hokim uyi yonida joylashgan)
* '''Maqbaralar'''
** [[Omonullaxon|Qirol Omonullaxon]] maqbarasi (Siroj ul-Imorat bogʻi)
** [[Abdulgʻafforxon]] maqbarasi
** Muhammad Gulxon Momand maqbarasi
* '''Kasalxonalar'''
** Ash-Shifo zamonaviy kasalxonasi
** Boxtar kasalxonasi
** Boydara kasalxonasi
** Hassanzay shifo kasalxonasi
** Jalolobod viloyat shifoxonasi
** Jalolobod tibbiyot majmuasi
** Xayruniso tibbiyot majmuasi
** Spingʻa Momand kasalxonasi
** Malalay shifo kasalxonasi
** Nangarhor oʻquv kasalxonasi
** Nosiriy kasalxonasi
** Roxan kasalxonasi
* '''Universitetlar'''
** [[Alfalah universiteti|Alfala universiteti]]
** [[Oriyona universiteti]]
** Xuroson universiteti
** [[Nangarhar University|Nangarhor universiteti]]
** Spingʻar oliy taʼlim markazi
* '''Savdo markazlari'''
** Hijoz supermarketi
** Jada supermarketi
** Nakamura supermarketi

== Sporti ==
[[Fayl:Jalalabad_stadium_in_June_2011.jpg|thumb|Nangarhor futbol stadioni (2011-yil qurilish vaqtida)]]
Viloyat ichki kriket musobaqalarida Nangarhor viloyati kriket jamoasi tomonidan taqdim etiladi. Terma jamoa aʼzosi Hamid Hasan bu viloyatda tugʻilgan va hozirda xalqaro kriket boʻyicha Afgʻoniston sharafini himoya qilmoqda. Gʻozi Omanullaxon xalqaro kriket stadioni Afgʻonistondagi birinchi xalqaro standartdagi kriket stadionidir. U Nangarhor viloyatidagi Jalolobodning janubi-sharqiy chekkasida joylashgan zamonaviy shaharcha Gʻozi Omanullaxon shaharchasida joylashgan. Stadion qurilishi 2010-yilning mart oyida Moliya vaziri va Afgʻoniston Kriket kengashi prezidenti Umar Zaxilval tomonidan poydevor qoʻyilgan paytda boshlangan. Gʻozi Omonullaxon shaharchasini qurayotgan ishlab chiqaruvchi tomonidan sovgʻa qilingan 30 gektar maydonda ishlab chiqilgan loyiha qurilishning birinchi bosqichiga 1,8 million dollar sarfladi. Bir yil davom etgan birinchi bosqich stadionning oʻzini yakunlashni oʻz ichiga oldi. Qolgan bosqichlarda pavilyon, oʻyinchilar uchun turar joy va maʼmuriy binolar qurilishi koʻzda tutiladi. 14 000 tomoshabinga moʻljallangan stadion milliy terma jamoa va 19 yoshgacha boʻlganlar Kanadaga joʻnab ketishlari va Irlandiyada boʻlib oʻtadigan 19 yoshgacha boʻlgan kriket boʻyicha Jahon chempionati saralash oʻyinlari oldidan qurib bitkazildi. Ikki tomon Twenty20 oʻyinida stadionni ochdi. Stadion Afgʻoniston bilan oʻynash uchun xalqaro jamoalarni jalb qila oladi, ular hozirda kamida 2013-yilgacha Bir kunlik xalqaro maqomga ega.

; Jaloloboddagi professional sport jamoalari

{| class="wikitable sortable"
! scope="col" |Jamoa nomi
! scope="col" | Oʻynayotgan ligasi
! scope="col" | Sport turi
! scope="col" | Stadioni
! scope="col" | Tashkil topgan yili
|-
! scope="row" style="font-weight: normal; text-align: left;" | Nangarhor qoplonlari ({{lang-ps|{{nastaliq|د ننګرهار پړانګان}}}} ''Da Nangarhār Pṛāngān'')
| Afgʻoniston Premyer-ligasi
| [[Kriket]]
| Sharja kriket stadioni
| 2018-yil
|-
! scope="row" style="font-weight: normal; text-align: left;" | Spingʻar yoʻlbarslari ({{lang-ps|سپين غر زمريان}} ''Spīn Ghar Zmaryān'')
| Shpagiza Kriket ligasi
| [[Kriket]]
| Gʻozi Omonullaxon xalqaro kriket stadioni
| 2013-yil
|-
! scope="row" style="font-weight: normal; text-align: left;" | De Spingʻar Bazan F. C. ({{lang-ps|د سپین غر بازان}})
| [[Futbol bo‘yicha Afg‘oniston chempionati|Afgʻoniston Chempionlar ligasi]]
| [[Futbol]]
| Nangarhor futbol stadioni
| 2012-yil
|}

; Stadionlari

** Gʻozi Omonullaxon xalqaro kriket stadioni (taxminan {{Convert|15|mi}} Jaloloboddan janubi-sharqda, Gʻozi Omonullaxon shaharchasi yonida)
** Nangarhor futbol stadioni (Abdulhaq bogʻi va hokim uyi yonida)
** Behsud kriket stadioni (Abdulhaq bogʻi va hokim uyi yonida)

== Qardosh shaharlari ==

* [[San Diego|San Diego, Kaliforniya]], [[Amerika Qoʻshma Shtatlari]]<ref>{{Veb manbasi |url=http://www.sandiegojalalabadsistercities.org/ |sarlavha=San Diego Jalalabad Sister Cities |ish=San Diego Jalalabad Sister Cities |qaralgan sana=28 January 2018}}</ref>

== Mashhur shaxslari ==
* [[Rashid Xon Arman (afg'on kriketchisi)|Rashid Xon]], kriketchi;
* [[Omonullaxon]], Afgʻoniston amiri va qiroli (1919–1929), shaharda dafn etilgan;
* [[Abdulgʻafforxon]], shaharda dafn etilgan;
* '''Muhammad Gulxon Momand''', shaharda dafn etilgan;
* '''Tetsu Nakamura''', shaharda yashagan va vafot etgan.

== Yana qarang ==
* [[Afgʻoniston shaharlari]]

== Manbalar ==
<references group="" responsive="1"></references>

== Adabiyotlar ==
=== 19-asrda nashr etilgan ===
* {{Citation |last=Edward Balfour |title=Cyclopaedia of India |date=1885 |chapter=Jalalabad |chapter-url=https://archive.org/stream/cyclopaediaofind02balfuoft#page/408/mode/2up |edition=3rd |place=London |publisher=B. Quaritch |author-link=}}

=== 20-asrda nashr etilgan ===
* {{Cite EB1911|wstitle=Jalalabad|volume=15|page=130|short=1}}

== Havolalar ==
{{Commons category}}
{{Wikivoyage}}
* {{YouTube|RVbx2X_LkLs|Jalal Abad}}

{{Authority control}}

[[Turkum:Jalolobod| ]]
[[Turkum:Nangarhor viloyati aholi punktlari]]
[[Turkum:Buyuk Ipak yoʻli boʻyidagi aholi punktlari]]
[[Turkum:Afgʻoniston shaharlari]]
[[Turkum:Koordinatalar Vikimaʼlumotlarda]]