Эчтәлеккә күчү

Кеше хокуклары: юрамалар арасында аерма

Сылтамалар өстәү
Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Кеше хокуклары latin yazuında])
Тарихны интерактив карап чыгу
← Алдагы төзәтмә
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
КүрсәтмәлеВики-текст
Nurbot (бәхәс | кертем)
Ботлар
273 436 үзгәртү
к →Шулай ук карагыз: clean up, replaced: Аурупа → Европа using AWB
 
(3 кулланучының 8 арадаш юрамасы күрсәтелмәгән)
Юл номеры - 1: Юл номеры - 1:
{{УК}}
'''Кеше хокуклары''' – [[кеше]]нең [[хокукый статус]]ы нигезен тәшкил иткән [[хокук]]лар; [[хокукый дәүләт]]ләрнең хокук үзәгендә ята (кара ''Кеше һәм ватандашның хокук һәм ирекләре'' матдәсен). [[Халыкара хокук]] өлкәсендә кеше хокуклары төшенчәсе [[БМО]] [[Кеше хокукларының гомуми декларациясе]] белән беркетелгән.
'''Кеше хокуклары''' – [[кеше]]нең [[хокукый статус]]ы нигезен тәшкил иткән [[хокук]]лар; [[хокукый дәүләт]]ләрнең хокук үзәгендә ята (кара ''Кеше һәм ватандашның хокук һәм ирекләре'' матдәсен). [[Халыкара хокук]] өлкәсендә кеше хокуклары төшенчәсе [[БМО]] [[Кеше хокукларының гомуми декларациясе]] белән беркетелгән.


БМО [[1989 ел]]да чыгарган Кеше хокуклары турындагы халыкара килешүләр җыентыгына җитмешләп халыкара килешү тупланган. Алар даими тулыландырыла килә.
БМО [[1989 ел]]да чыгарган Кеше хокуклары турындагы халыкара килешүләр җыентыгына җитмешләп халыкара килешү тупланган. Алар даими тулыландырыла килә.


== Дәүләт һәм шәхес ==
== Дәүләт һәм шәхес ==
{{seealso|Ватандашлык}}
{{seealso|Ватандашлык|Хатын-кыз хокуклары|Бала хокуклары}}


=== Дәүләтнең шәхескә таба җаваплылыгы ===
=== Дәүләтнең шәхескә таба җаваплылыгы ===
Иң беренче, дәүләт кешенең шәхси тормышына катнашмаска, аның шәхси иреген чикләмәскә тиеш, киресенчә, дәүләт кешегә үз хокукларын тормышка ашырырга шартлар тудырырга тиеш. Бу бигрәк тә [[сүз иреге]], [[сайлаулар]], [[демократия]], милли һәм дини ихтыяҗларны тормышка ашырганда ачык чагылыш табарга тиеш.
Иң беренче, дәүләт кешенең шәхси тормышына катнашмаска, аның шәхси иреген чикләмәскә тиеш, киресенчә, дәүләт кешегә үз хокукларын тормышка ашырырга шартлар тудырырга тиеш. Бу бигрәк тә [[сүз иреге]], [[сайлаулар]], [[демократия]], [[милләт|милли]] һәм [[дин]]и ихтыяҗларны тормышка ашырганда ачык чагылыш табарга тиеш.


== Кеше хокукларына караган документлар ==
== Кеше хокукларына караган документлар ==
[[File:Cyrus Cylinder front.jpg|thumbnail|[[Бөек Кир]] тарафыннан [[балчык]]тан булдырылган ''Кир цилиндры'' [[дөнья тарихы]]нда кеше хокуклары телгә алынган иң борынгы документ.<ref name="Daniel">{{cite book|ref=Daniel|last=Daniel|first=Elton L.|title=The History of Iran|publisher=Greenwood Publishing Group|location=Westport, CT|year=2000|isbn=0-313-30731-8}}, p. 39</ref><ref name="Mitchell">{{cite book|ref=Mitchell|last=Mitchell|first=T.C.|title=Biblical Archaeology: Documents from the British Museum|publisher=Cambridge University Press|location=London|year=1988|isbn=0-521-36867-7}}, p. 83</ref><ref name="Arnold">{{cite book|ref=Arnold|author1=Arnold, Bill T.|author2=Michalowski, Piotr|editor=Chavelas, Mark W.|chapter=Achaemenid Period Historical Texts Concerning Mesopotamia|title=The Ancient Near East: Historical Sources in Translation|publisher=Blackwell|location=London|year=2006|isbn=0-631-23581-7}}, pp. 426–430</ref><ref>{{cite web |url=https://www.britishmuseum.org/about_us/news_and_press/press_releases/2012/cyrus_cylinder_travels_to_us.aspx |title=The Cyrus Cylinder travels to the US |publisher=British Museum |year=2012 |accessdate=21 September 2013}}</ref><ref>{{cite news |url=https://www.theguardian.com/world/2010/sep/10/cyrus-cylinder-returns-iran |title=Cyrus cylinder, world's oldest human rights charter, returns to Iran on loan |author=Associated Press |publisher=The Guardian |date=10 September 2010 |accessdate=21 September 2013}}</ref><ref>{{cite news |url=http://www.kqed.org/arts/visualarts/article.jsp?essid=124632 |title=Oldest Known Charter of Human Rights Comes to San Francisco |date=13 August 2013 |accessdate=21 September 2013}}</ref>]]
[[File:Cyrus Cylinder front.jpg|thumbnail|[[Бөек Кир]] тарафыннан [[балчык]]тан булдырылган ''Кир цилиндры'' [[дөнья тарихы]]нда кеше хокуклары телгә алынган иң борынгы документ.<ref name="Daniel">{{cite book|ref=Daniel|last=Daniel|first=Elton L.|title=The History of Iran|publisher=Greenwood Publishing Group|location=Westport, CT|year=2000|isbn=0-313-30731-8}}, p. 39</ref><ref name="Mitchell">{{cite book|ref=Mitchell|last=Mitchell|first=T.C.|title=Biblical Archaeology: Documents from the British Museum|publisher=Cambridge University Press|location=London|year=1988|isbn=0-521-36867-7}}, p. 83</ref><ref name="Arnold">{{cite book|ref=Arnold|author1=Arnold, Bill T.|author2=Michalowski, Piotr|editor=Chavelas, Mark W.|chapter=Achaemenid Period Historical Texts Concerning Mesopotamia|title=The Ancient Near East: Historical Sources in Translation|publisher=Blackwell|location=London|year=2006|isbn=0-631-23581-7}}, pp. 426–430</ref><ref>{{cite web |url=https://www.britishmuseum.org/about_us/news_and_press/press_releases/2012/cyrus_cylinder_travels_to_us.aspx |title=The Cyrus Cylinder travels to the US |publisher=British Museum |year=2012 |accessdate=21 September 2013}}</ref><ref>{{cite news |url=https://www.theguardian.com/world/2010/sep/10/cyrus-cylinder-returns-iran |title=Cyrus cylinder, world's oldest human rights charter, returns to Iran on loan |author=Associated Press |publisher=The Guardian |date=10 September 2010 |accessdate=21 September 2013}}</ref><ref>{{cite news |url=http://www.kqed.org/arts/visualarts/article.jsp?essid=124632 |title=Oldest Known Charter of Human Rights Comes to San Francisco |date=13 August 2013 |accessdate=21 September 2013 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130922152858/http://www.kqed.org/arts/visualarts/article.jsp?essid=124632 |date=2013-09-22 }}</ref>]]
Кеше хокукларына караган бар документлар ике зур төркемгә бүленә:
Кеше хокукларына караган бар документлар ике зур төркемгә бүленә:
# декларацияләр
# декларацияләр
# конвенцияләр (пактлар).
# конвенцияләр (пактлар).



[[1966 ел]]ның декабрендә [[БМО Генераль Ассамблеясе]] тарафыннан кабул ителгән «Кеше хокуклары турында билль» дип аталган төп халыкара килешү өч документтан тора:
[[1966 ел]]ның декабрендә [[БМО Генераль Ассамблеясе]] тарафыннан кабул ителгән «Кеше хокуклары турында билль» дип аталган төп халыкара килешү өч документтан тора:
Юл номеры - 28: Юл номеры - 28:
* [[Колония|Колониаль илләр]] һәм халыкларга бәйсезлек бирү турында декларация,
* [[Колония|Колониаль илләр]] һәм халыкларга бәйсезлек бирү турында декларация,
* [[хатын-кыз]]ларга карата дискриминацияне берерү турында декларация,
* [[хатын-кыз]]ларга карата дискриминацияне берерү турында декларация,
* [[Бала хокуклары]] декларациясе һ.б.
* [[Бала хокуклары]] декларациясе һ.б.


Үз тәҗрибәсенә, белеменә, илдәге һәм дөньядагы хәлләргә таянып, һәркем шушы декларацияләрдә каралган проблемаларның ни дәрәҗәдә хәл ителгәнлеге яки хәл ителүе хакында үз хөкемен чыгара ала.
Үз тәҗрибәсенә, белеменә, илдәге һәм дөньядагы хәлләргә таянып, һәркем шушы декларацияләрдә каралган проблемаларның ни дәрәҗәдә хәл ителгәнлеге яки хәл ителүе хакында үз хөкемен чыгара ала.
Юл номеры - 35: Юл номеры - 35:
[[Конвенция]] (латинча conventio – шартнамә, килешү) – нинди дә булса мәсьәлә буенча халыкара килешү. Ул шуңа кул куйган дәүләтләр өчен мәҗбүри булып тора. Пакт – шул ук конвенция, тик аның эчтәлеге генә тиңдәш өлешләрдән тормый.
[[Конвенция]] (латинча conventio – шартнамә, килешү) – нинди дә булса мәсьәлә буенча халыкара килешү. Ул шуңа кул куйган дәүләтләр өчен мәҗбүри булып тора. Пакт – шул ук конвенция, тик аның эчтәлеге генә тиңдәш өлешләрдән тормый.


Конвенцияләр тарихы [[Коллык]] турындагы конвенция белән башлана. Белгәнебезчә, дөнья җәмәгатьчелеге бу проблемага озак вакытлар буе битараф булмады, чөнки коллыкның яшәп килүе, расачыл, җенси һәм башка билгеләр буенча [[дискриминация]]ләү, аерым халыкларга карата [[геноцид]], аерым карашлар өчен, [[вөҗдан]] иреген яклаган өчен эзәрлекләүләр һ.б. кебек, кеше хокукларын тупас бозу һич тә түзеп тормаслык күренеш. Иң мөһим яңа документларның берсе – 1989 елда БМО тарафыннан кабул ителгән [[Бала хокуклары турындагы конвенция]].
Конвенцияләр тарихы [[Коллык]] турындагы конвенция белән башлана. Белгәнебезчә, дөнья җәмәгатьчелеге бу проблемага озак вакытлар буе битараф булмады, чөнки коллыкның яшәп килүе, расачыл, җенси һәм башка билгеләр буенча [[дискриминация]]ләү, аерым халыкларга карата [[геноцид]], аерым карашлар өчен, [[вөҗдан]] иреген яклаган өчен эзәрлекләүләр һ.б. кебек, кеше хокукларын тупас бозу һич тә түзеп тормаслык күренеш. Иң мөһим яңа документларның берсе – 1989 елда БМО тарафыннан кабул ителгән [[Бала хокуклары турындагы конвенция]].


Түбәндәге халыкара конвенцияләр дөньяга киң мәгълүм:
Түбәндәге халыкара конвенцияләр дөньяга киң мәгълүм:
Юл номеры - 44: Юл номеры - 44:
* бала хокуклары турында һ.б.
* бала хокуклары турында һ.б.


БМО күп мәсьәләләр буенча башта декларация, ә аннары конвенция кабул итте, ягъни декларацияләр конвенцияләр белән ныгытылды.<ref>[http://edu.getdt.ru/docs/186/index-23444-95.html?page=5 Телдђн сљйлђњ љчен текстлар]</ref>
БМО күп мәсьәләләр буенча башта декларация, ә аннары конвенция кабул итте, ягъни декларацияләр конвенцияләр белән ныгытылды.<ref>[http://edu.getdt.ru/docs/186/index-23444-95.html?page=5 Телдђн сљйлђњ љчен текстлар]{{Deadlink|date=November 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>

==== Мөселман дөньясында ====
[[Файл:OIC vector map.svg|200px|thumb|right|[[Ислам хезмәттәшлеге оешмасы]] әгъза һәм күзәтүче илләре харитасы.]]
Үзен [[мөселман]] дип атаучылар күп итеп яшәгән җәмгыятьләрендә кеше хокуклары һәм [[хатын-кыз хокуклары]] мәсьәләдә радикаль карашлар өстенлек итә:
* [[Гарәбстан ярымутравы]] илләре ([[Йәмән]]нән тыш) хәттә [[БМО Генераль Ассамблеясе]] тарафыннан 1966 елда кабул ителгән ''Кеше хокуклары турында билль''ның «Икьтисади, социаль һәм мәдәни хокуклар турында халыкара пакт» ''([[:en:International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights|en]])'' һәм «Гражданлык һәм сәяси хокуклар турында халыкара пакт» ''([[:en:International Covenant on Civil and Political Rights|en]])'' исемле халыкара конвенцияләрне имзаламаган.
* ''Хатын-кызларга карата бар төр дискриминацияне бетерү конвенциясе'' ([[:en:Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women|en]]) таләпләре хәттә аны имзалаган мөселман илләр җәмгыятьләрендә игътибарсыз калдырыла.


== Шулай ук карагыз ==
== Шулай ук карагыз ==
* [[Кеше хокуклары буенча Аурупа мәхкәмәсе]]
* [[Кеше хокуклары буенча Европа мәхкәмәсе]]
* [[Халыкара хатын-кызлар көне]]
* [[Хатын-кыз хокуклары]]
* [[Бала хокуклары]]
* [[Халыкара балаларны яклау көне]]
* [[Халыкара балаларны яклау көне]]


21 мар 2023, 09:42 өчен соңгы юрама

Кеше хокуклары
Сурәт
Нигезсалгыч текст Кеше хокукларының гомуми декларациясе
Һәштәге StandUp4HumanRights[1]
Тәртипне билгеләүче төп текст Европейская конвенция о защите прав человека и основных свобод[d]
Личная библиотека хранится в University of Minnesota Libraries[d]
Социаль медиаларда күзәтүчеләре 13 756
WordLift сылтамасы data.thenextweb.com/tnw/entity/human_rights[2]
Моңа өлешчә туры килә гражданские свободы[d], гражданские права[d] һәм гражданские и политические права[d]
 Кеше хокуклары Викиҗыентыкта

Кеше хокуклары – кешенең хокукый статусы нигезен тәшкил иткән хокуклар; хокукый дәүләтләрнең хокук үзәгендә ята (кара Кеше һәм ватандашның хокук һәм ирекләре матдәсен). Халыкара хокук өлкәсендә кеше хокуклары төшенчәсе БМО Кеше хокукларының гомуми декларациясе белән беркетелгән.

БМО 1989 елда чыгарган Кеше хокуклары турындагы халыкара килешүләр җыентыгына җитмешләп халыкара килешү тупланган. Алар даими тулыландырыла килә.

Дәүләт һәм шәхес

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Шулай ук карагыз: Ватандашлык, Хатын-кыз хокуклары һәм Бала хокуклары.

Дәүләтнең шәхескә таба җаваплылыгы

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Иң беренче, дәүләт кешенең шәхси тормышына катнашмаска, аның шәхси иреген чикләмәскә тиеш, киресенчә, дәүләт кешегә үз хокукларын тормышка ашырырга шартлар тудырырга тиеш. Бу бигрәк тә сүз иреге, сайлаулар, демократия, милли һәм дини ихтыяҗларны тормышка ашырганда ачык чагылыш табарга тиеш.

Кеше хокукларына караган документлар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Бөек Кир тарафыннан балчыктан булдырылган Кир цилиндры дөнья тарихында кеше хокуклары телгә алынган иң борынгы документ.[3][4][5][6][7][8]

Кеше хокукларына караган бар документлар ике зур төркемгә бүленә:

  1. декларацияләр
  2. конвенцияләр (пактлар).

1966 елның декабрендә БМО Генераль Ассамблеясе тарафыннан кабул ителгән «Кеше хокуклары турында билль» дип аталган төп халыкара килешү өч документтан тора:

  1. Кеше хокукларының гомуми декларациясе һәм аның нигезендә кабул ителгән
  2. Икьтисади, социаль һәм мәдәни хокуклар турында халыкара пакт
  3. Гражданлык һәм сәяси хокуклар турында халыкара пакт, һәм шулай ук соңгы пактка каратылган Факутальтив беркетмә.

Декларацияләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Декларация (латинча declaratio – белдерү, игълан итү) мәҗбүри көчкә ия түгел, ул – рекомендация, тәкъдим. Димәк, «Кеше хокукларының гомуми декларациясе» мәҗбүри көчкә ия түгел.

БМО тагын түбәндәге документларны кабул итте:

Үз тәҗрибәсенә, белеменә, илдәге һәм дөньядагы хәлләргә таянып, һәркем шушы декларацияләрдә каралган проблемаларның ни дәрәҗәдә хәл ителгәнлеге яки хәл ителүе хакында үз хөкемен чыгара ала.

Конвенция

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Конвенция (латинча conventio – шартнамә, килешү) – нинди дә булса мәсьәлә буенча халыкара килешү. Ул шуңа кул куйган дәүләтләр өчен мәҗбүри булып тора. Пакт – шул ук конвенция, тик аның эчтәлеге генә тиңдәш өлешләрдән тормый.

Конвенцияләр тарихы Коллык турындагы конвенция белән башлана. Белгәнебезчә, дөнья җәмәгатьчелеге бу проблемага озак вакытлар буе битараф булмады, чөнки коллыкның яшәп килүе, расачыл, җенси һәм башка билгеләр буенча дискриминацияләү, аерым халыкларга карата геноцид, аерым карашлар өчен, вөҗдан иреген яклаган өчен эзәрлекләүләр һ.б. кебек, кеше хокукларын тупас бозу һич тә түзеп тормаслык күренеш. Иң мөһим яңа документларның берсе – 1989 елда БМО тарафыннан кабул ителгән Бала хокуклары турындагы конвенция.

Түбәндәге халыкара конвенцияләр дөньяга киң мәгълүм:

  • хезмәт һәм шөгыльләр өлкәсендәге дискриминациягә юл куймау турында;
  • мәгариф өлкәсендәге дискриминациягә каршы көрәш турында;
  • мәҗбүри хезмәт турында,
  • качаклар статусы турында,
  • бала хокуклары турында һ.б.

БМО күп мәсьәләләр буенча башта декларация, ә аннары конвенция кабул итте, ягъни декларацияләр конвенцияләр белән ныгытылды.[9]

Мөселман дөньясында

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Ислам хезмәттәшлеге оешмасы әгъза һәм күзәтүче илләре харитасы.

Үзен мөселман дип атаучылар күп итеп яшәгән җәмгыятьләрендә кеше хокуклары һәм хатын-кыз хокуклары мәсьәләдә радикаль карашлар өстенлек итә:

  • Гарәбстан ярымутравы илләре (Йәмәннән тыш) хәттә БМО Генераль Ассамблеясе тарафыннан 1966 елда кабул ителгән Кеше хокуклары турында билльның «Икьтисади, социаль һәм мәдәни хокуклар турында халыкара пакт» (en) һәм «Гражданлык һәм сәяси хокуклар турында халыкара пакт» (en) исемле халыкара конвенцияләрне имзаламаган.
  • Хатын-кызларга карата бар төр дискриминацияне бетерү конвенциясе (en) таләпләре хәттә аны имзалаган мөселман илләр җәмгыятьләрендә игътибарсыз калдырыла.

Шулай ук карагыз

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Искәрмәләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. ↑ (1) #StandUp4HumanRights - Twitter Search / Twitter
  2. ↑ https://thenextweb.com/vocabulary/human-rights/
  3. ↑ Daniel, Elton L. (2000). The History of Iran. Westport, CT: Greenwood Publishing Group. ISBN 0-313-30731-8. , p. 39
  4. ↑ Mitchell, T.C. (1988). Biblical Archaeology: Documents from the British Museum. London: Cambridge University Press. ISBN 0-521-36867-7. , p. 83
  5. ↑ Arnold, Bill T.; Michalowski, Piotr (2006). "Achaemenid Period Historical Texts Concerning Mesopotamia". in Chavelas, Mark W.. The Ancient Near East: Historical Sources in Translation. London: Blackwell. ISBN 0-631-23581-7. , pp. 426–430
  6. ↑ The Cyrus Cylinder travels to the US. British Museum (2012). 21 September 2013 тикшерелгән.
  7. ↑ Associated Press. Cyrus cylinder, world's oldest human rights charter, returns to Iran on loan, The Guardian (10 September 2010). 21 сентябрь 2013 тикшерелде.
  8. ↑ Oldest Known Charter of Human Rights Comes to San Francisco (13 August 2013). 21 сентябрь 2013 тикшерелде. 2013 елның 22 сентябрь көнендә архивланган.
  9. ↑ Телдђн сљйлђњ љчен текстлар(үле сылтама)
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Кеше_хокуклары&oldid=3821925