Бөек Мәскәү кенәзлеге исемле битнең чыганагын карау

{{Тарихи дәүләт
 |исеме                            = Мәскәү кенәзлеге
 |үзисеме                          = {{lang-ru|Великое княжество Московское}} <br /> Бөек Мәскәү кенәзлеге 
 |байрак                           = Lob flag moskovskiy.svg
 |байрак тасвирламасы              =
 |герб                             = Seal of Ivan 3 – Eagle 1472.png
 |герб тасвирламасы                = [[Мәскәү кенәзлеге гербы]]
 |карта                            = Moscow1500.png
 |тасвирлама                       = [[1500 ел]]лардагы Мәскәү кенәзлеге
 |p1                               = Ростов кенәзлеге
 |flag_p1                          = 
 |p2                               = Ярославль кенәзлеге
 |flag_p2                          = 
 |p3                               = 
 |flag_p3                          = 
 |p4                               = 
 |flag_p4                          = 
 |p5                               = 
 |flag_p5                          = 
 |p6                               = 
 |flag_p6                          = 
|p7                              =  
 |flag_p6                          =  
 |барлыкка килгән                  = 1263 ел
 |юкка чыккан                      = 1478 ел
 |s1                               = Россия патшалыгы
 |flag_s1                          = Herb Moskovia-1 (Alex K).svg
 |башкала                          = [[Мәскәү]]
 |тел                              = [[рус теле]]
 |идарә итү төре                   = [[монархия]]
 |дин                              = [[православие]]
 |мәйдан                           = 3 млн. [[км²]] ([[1547 ел|1547]])
 |халык                            = [[1460-еллар]]да 3 млн. [[кеше]]<br /> [[1530-еллар]]да 6 млн.
 |идарәчеләр титулы                = [[Кенәз]]ләр
 |идарәче1                         = Даниил Александр улы ([[Рус Олысы]])
 |идарәче еллары1                  = [[1263]]-[[1303]]
 |идарәчеләр титулы2               = 
 |идарәче2                         = Юрий Даниил улы ([[Рус Олысы]])
 |идарәче еллары2                  = [[1303]]-[[1325]]
 |идарәчеләр титулы3               = 
 |идарәче3                         = Иван I Калита ([[Рус Олысы]])
 |идарәче еллары3                  = [[1325]]-[[1340]]
 |идарәчеләр титулы4               = 
 |идарәче4                         = Симеон {{коммент|Үктәм|горур}} ([[Рус Олысы]])
 |идарәче еллары4                  = [[1340]]-[[1353]]
 |идарәчеләр титулы5               = 
 |идарәче5                         = Иван II Кызыл ([[Рус Олысы]])
 |идарәче еллары5                  = [[1353]]-[[1359]]
 |идарәчеләр титулы6               =  
 |идарәче6                         = [[Дмитрий Донской]] ([[Рус Олысы]])
 |идарәче еллары6                  = [[1359]]-[[1389]]
 |идарәчеләр титулы7               =  
 |идарәче7                         = [[Василий I]] ([[Рус Олысы]])
 |идарәче еллары7                  = [[1389]]-[[1425]]
 |идарәчеләр титулы8               = 
 |идарәче8                         = [[Василий II (Мәскәү кенәзе)|Василий II Кара]] ([[Рус Олысы]])
 |идарәче еллары8                  = [[1425]]-[[1433]]
 |идарәчеләр титулы9               = 
 |идарәче9                         = Юрий Дмитрий улы [[Рус Олысы]]
 |идарәче еллары9                  = [[1433]]
 |идарәчеләр титулы10               = 
 |идарәче10                         = Василий II Кара ([[Рус Олысы]])
 |идарәче еллары10                  = [[1433]]-[[1434]]
 |идарәчеләр титулы11               = 
 |идарәче11                         = Юрий Дмитрий улы ([[Рус Олысы]])
 |идарәче еллары11                  = [[1434]]
 |идарәчеләр титулы12               =  
 |идарәче12                         = Василий Кыек ([[Рус Олысы]])
 |идарәче еллары12                  = [[1434]]
 |идарәчеләр титулы13               = 
 |идарәче13           = Василий II Кара ([[Рус Олысы]])
 |идарәче еллары13    = [[1434]]-[[1445]]
 |идарәчеләр титулы14 = 
 |идарәче14           = Дмитрий Шемяка ([[Рус Олысы]])
 |идарәче еллары14    = [[1445]]
 |идарәчеләр титулы15 = 
 |идарәче15           = Василий II Кара ([[Рус Олысы]])
 |идарәче еллары15    = [[1445]]-[[1446]]
 |идарәчеләр титулы16 = 
 |идарәче16           = Дмитрий Шемяка ([[Рус Олысы]])
 |идарәче еллары16    = [[1446]]-[[1447]]
 |идарәчеләр титулы17 =  
 |идарәче17           = Василий II Кара ([[Рус Олысы]])
 |идарәче еллары17    = [[1447]]-[[1462]]
 |идарәчеләр титулы18 =  
 |идарәче18           = [[Иван III]]
 |идарәче еллары18    = [[1462]]-[[1505]]
 |идарәчеләр титулы19 = 
 |идарәче19           =  
 |идарәче еллары19    = 
 |идарәчеләр титулы20 = 
 |идарәче20           = 
 |идарәче еллары20    = 
 }}

'''Бөек Мәскәү кенәзлеге''' -  [[1480]] елда [[Угра елгасындагы басып тору|Угра елгасындагы басып тор]]ганнан соң, [[Алтын Урда]]га кергән [[Рус Олысы]] нигезендә оештырылган бәйсез [[урта гасырлар]] дәүләт, бүгенге [[Россия Федерациясе]]нең территориясендә урнашкан булган, башта [[Бөек Владимир кенәзлеге]] бүленмәсе, а соңрак - бөек [[кенәзлек]].

== Рус Олысы эчендә ==
[[1240]]-[[1243]] елда [[Бату хан]] рус кенәзлекләрен басып ала, алар [[Алтын Урда]]га [[Рус Олысы]] буларак керә. Бату хан басып алган территориядә яңа бердәм дәүләткә нигез сала. Шул ук елны Бату хан [[Болгар]] әмире, рус кенәзләре, [[Кырым]], [[Кавказ]] бәкләрен чакырып, яңа тәртипне урнаштыра: салым, ясак зурлыгын куя, [[баскак]]лар, даруглар билгели, 7 олысның һәр хакиме Алтын Урда ханы биргән ярлык белән билгеләнә.

Мәскәү кенәзлеге [[XIII гасыр]]ның [[1260-еллар|60нчы]] - [[1270-еллар|70нче]] елларында [[Бөек Владимир кенәзлеге]]ннән аерыла. [[1280-еллар|80нче еллардан]] алып, кенәз Даниил идарә иткән чорда, Мәскәү кенәзлегенең төньяк-көнчыгыш [[Россия]]гә карата сәяси һәи икътисади йогынтысы бик көчле була.

[[Иван Калита]] заманында да [[Мәскәү кенәзлеге]] үзенең йогынтысын көчәйтеп, үзенә тагын да зуррак территорияләр: [[Владимир кенәзлеге|Владимир]], [[Тверь кенәзлеге|Тверь]], [[Рязань кенәзлеге|Рязань]] кенәзлекләрен һәм [[Новгород республикасы]]н үзенә яулый башлый. Шулай ук Мәскәү кенәзлеге [[Россия]] дәүләтнең үзәге булып формалашты.

== Бәйсез Мәскәү кенәзлеге ==

[[1480]] елда [[Угра елгасындагы басып тору]] нәтиҗәсендә [[Иван III]] җитәкләгән [[Рус Олысы]] Сарай шәһәренә ясак түләргә туктаган (ләкин [[Казан ханлыгы]]на [[1487 ел]]га кадәр, [[Кырым ханлыгы]]на һәм [[Касыйм ханлыгы]]на [[1681 ел]]га кадәр салым түләгән), [[1480]] елда Мәскәү кенәзлеге фактик рәвештә бәйсез дәүләткә әверелә.

[[1537 ел]]ны Бөек Мәскәү кенәзлеге [[Литва]]га [[Гомель]] белән [[Любеч]]ны биргән.

[[1547 ел]]да [[Иван IV|Иван IV Явыз]] [[патша]] титулын алгач, кенәзлек [[Россия патшалыгы|патшалыкка]] әйләнгән.

== Сылтамалар ==

*   http://www.z-rus.ru/ru_history_6.php {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150707220730/http://z-rus.ru/ru_history_6.php |date=2015-07-07 }} Русский улус Золотой Орды (1240-1480 гг.)
*    http://www.gumilev-center.ru/ehkonomika-zolotojj-ordy/ Экономика Золотой Орды. Центр Гумилева.
* Лев Гумилев. Русь и Великая Степь
* Ключевский В. О. Боярская дума древней Руси. — М., 1882.

{{Навигация|Викиҗыентык=Muscovy}}

[[Төркем:Россия тарихындагы тарихи дәүләтләр]]
[[Төркем:Кенәзлекләр]]
[[Төркем:Тарихи дәүләтләр]]
[[Төркем:Мәскәү кенәзлеге|*]]


{{stub}}