İçeriğe atla

Başkurdistan

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Başkırdistan sayfasından yönlendirildi)
Başkurdistan Cumhuriyeti
Республика Башкортостан
Башҡортостан Республикаhы
Bayrak Arma
Bayrak Arma
Milli Marş: Başkurdistan Cumhuriyeti Devlet Marşı
Konum
Başkurdistan Cumhuriyeti
Başkurdistan Cumhuriyeti
Başkurdistan
Yönetim
Ülke:  Rusya
Federâl Bölge: Volga
Ekonomik Bölge: Ural[1]
Başkent: Ufa
Cumhurbaşkanı: Radiy Habirov[2][3]
Yasama organı: Başkurdistan Cumhuriyeti Devlet Meclisi-Kurultay[4]
Anayasa: Başkurdistan Cumhuriyeti Anayasası[5]
Genel bilgiler
Yüzölçüm:  143.600 km² (55.444 sq mi)
 - Rusya içinde: 30.
Nüfus: 4.071.181 (11/2010)
 - Rusya içinde: 35.
 - Yoğunluk: 28 /km² (73 /sq mi)
Diğer bilgiler
Dili: Rusça, Tatarca, Başkurtça
Kuruluş tarihi: 20,03,1919[6][7]/11.10.1990[8]
Kodu: 02, 102
Resmî
İnternet sayfası:		 www.bashkortostan.ru

Başkurdistan Cumhuriyeti (Başkurtça: Башҡортостан Республикаһы, romanize: Başkortostan Respublikahı, Rusça: Республика Башкортостан, romanize: Respublika Başkortostan), Rusya'ya bağlı federal bir cumhuriyettir. İdil Nehri ile Ural Dağları arasında yer alır. Başkenti Ufa şehridir. 2010 nüfus sayımı itibarıyla 4.072.292 nüfusa sahip Başkurdistan, Rusya'nın en kalabalık cumhuriyetlerinden biridir.[9] Başkurdistan'da 2010'da yapılan nüfus sayımına göre 1.584.554 Başkurt yaşamaktadır.

Rusya'daki ilk etnik özerk cumhuriyet olarak Başkurdistan 28 Kasım 1917 tarihinde kurulmuştur.[10][11][12] 20 Mart 1919'da Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'ndeki ilk özerk Sovyet sosyalist cumhuriyeti olan Başkurdistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne dönüştürülmüştür.[13]

Başkurdistan Anayasası ve Rusya Federasyonu Anayasası uyarınca; Başkurdistan, Rusya Federasyonu içerisinde bir devlettir.[14][15] 11 Ekim 1990'da Başkurdistan Devlet Egemenlik Bildirgesi'ni kabul etmiş ve bağımsızlık ilan edilmiştir. Ancak daha sonra bu kabul geri alınmıştır. 11 Ekim, Başkurdistan'da Egemenlik Bayramı olarak kutlanır.

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülke Asya ile Avrupa'nın birleştiği bölgede bulunmaktadır.

Başkurdistan Özerk Cumhuriyeti Güney Urallar'dan batıya doğru, Ağizel ve Kama nehirlerine kadar uzanır. Başkurdistan Cumhuriyeti, federasyon içinde Sverdlovsk Oblastı ve Perm Krayı (kuzey); Udmurtya Cumhuriyeti (kuzeybatı); Tataristan Cumhuriyeti (batı); Orenburg Oblastı (güney/güneybatı), Çelyabinsk Oblastı (doğu) bölge ve cumhuriyetleriyle komşudur. Güney yönünde Kazakistan ile Başkurdistan arasında Orenburg Oblastı yer almaktadır. Başkurdistan'ın yüzölçümü 143.600 km² dir.

Tarih

[değiştir | kaynağı değiştir]
Başkurdistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti 1922 yılında
Ana madde: Başkurdistan tarihi

Arap coğrafyacısı El İdrisi’nin yazdığı bilgilere göre, 12. yüzyıl Başkurdistan’ında Kastra, Mastra, Karukiya, Gurhan ve Nimcan isimli beş şehir bulunmaktadır. Nimcan şehrinin halkı Hazar Kağanlığı, Orta Asya bölgeleri ve İran ile ticari ilişkilere sahiptir. 1552'de Kazan Hanlığı'nın yıkılmasından sonra Başkurtlar Ruslara karşı birlikte ayaklanmış ancak 18. yüzyılın sonlarında Rus egemenliğine girmişlerdir.

Rus İç Savaşı süresince Başkurt Ulusal Hareketi ortaya çıkmıştır. 28 Kasım 1917'dan 23 Mart 1919'a kadar, Beyaz Ordu ile Kızıl Ordu arasında kalmış kısa ömürlü bir Başkurdistan devleti söz konusudur.[16] 23 Mart 1919'da Başkurdistan ÖSSC kurulmuştur. 11 Ekim 1990 tarihinde Başkurdistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin Yüksek Sovyeti Başkurdistan Devlet Egemenliği Deklarasyonu ilan etmiştir. Devlet egemenliği biçimsel olarak görülmüştür.

2015 yılında Başkurdistan, Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatından çıkmıştır.[17]

Siyaset

[değiştir | kaynağı değiştir]
Cumhuriyet Yurdu, Başkurdistan'ın hükümet binasıdır.

Başkurdistan hükümetinin Başı (1 Ocak 2015'ten önce "Cumhurbaşkanı"),[18] dört yıllık dönem için halk tarafından seçilir. Cumhuriyet Anayasası'na göre Başkurdistan Cumhuriyeti Başı, ülke halkının ve vatandaşlarının haklarını ve özgürlüklerini garanti altına almakla, Başkurdistan Cumhuriyeti'nin ekonomik ve siyasi çıkarlarını korumak ve kendi toprakları içerisinde meşruiyeti ve düzeni güvence altına almakla yükümlüdür.

19 Temmuz 2010 tarihinde Rüstem Hamitov, Başkurdistan'ın lideri olmuştur. Kendisinden önceki lider, 17 Aralık 1993 tarihinde seçilen Murtaza Rahimov'dur. Seçim yapılmaya başlamadan önce Rahimov, Başkir Cumhuriyeti Yüksek Sovyet Başkanı'ydı. Bu Sovyet döneminde Başkurdistan'ın en yüksek makamıdır. Aralık 2003'te AGİT tarafından "temel sahtekarlığın unsurlarını" göstermekle suçlanmış bir kamuoyu seçiminde Rahimov yeniden seçilmiştir.

Cumhuriyet'in parlamentosu, kısaca "Koroltay" olarak bilinen bir Devlet Meclisidir; Meclis üyeleri, her beş senede bir halk tarafından seçilir. Tek kamaralı meclisin 110 tane milletvekili vardır.

Cumhuriyet'in Anayasası, 24 Aralık 1993 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Anayasa'nın 1. maddesinde Başkurdistan'ın Rusya Federasyonu içerisinde bulunan egemen bir devlet olduğunu belirtilir. Rusya Federasyonu ile Başkurdistan Cumhuriyeti'nin ortak otoritesi konusunda Cumhuriyet'in, Rusya Federasyonu'nun otorite ve güç sınırlarının ötesinde olan devlet güçlerine sahiptir. Başkurdistan Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu'na eşit ve karşılıklı olarak anlaşılmış şartların altında bağlıdır.

Başkurdistan Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu arasındaki ilişkilerin hâlihazırdaki temelleri Rusya Federasyonu Anayasası, Başkurdistan Cumhuriyeti Anayasası, Federasyon Anlaşması (değişiklikler ile) ve Başkurdistan Cumhuriyeti devlet gücü organları arasındaki yetkiler ve güçler ayrılığı ve karşılıklı olarak donatılmasına ilişkin bir anlaşma ile atılmıştır.

Cumhuriyet'in yargı gücü Anayasa Mahkemesi, Yüce Mahkeme, Temyiz Mahkemesi, yerel mahkemeler ve sulh hakimlerinin ellerindedir.

Başkurdistan Cumhuriyeti'nin anayasasındaki toprakların içerisindeki yerel yönetimin tanınması; uluslararası hukukun ilkeleri, Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı maddeleri ve Rusya ile Başkurdistan anayasaları tarafından güvence altına alınmıştır.

Başkurdistan Cumhuriyeti, yönetim ve idari yapıya ilişkin tüm sorunları kendi içinde halletmektedir. Yerleşimlerin listesi, belediyelerin kurulması ve belediyelerin sınırlarının ve isimlerinin değiştirilmesine ilişkin işlemler, Başkurdistan Cumhuriyeti kanununda yer alır.

Devletin, batısındaki komşusu Tataristan Cumhuriyeti'yle yakın ekonomik ve kültürel bağları mevcuttur.[19][20][21]

İdari bölümler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Başkurdistan'ın idari yapılanması

Başkurdistan, idari açıdan üniter bir yapıya sahiptir. Devletin temel işleyişindeki üç güç olan yasama, yürütme ve yargı dikkate alındığında, yerel yönetimlerin hemen hemen herhangi bir gücü yoktur. İllerin ve diğer birimlerin yönetimi, merkezi yönetimden sonra gelir. Yerel yönetimler yalnızca bulundukları yerde hizmet vermek amacıyla kurulmuşlardır. Ülkenin en büyük idari birimleri 54 il, 8 büyükşehir: Ufa, Sterlitamak, Salavat, Neftekamsk, Oktyabrski, Kumertau, Sibay, Ağizel ve 1 kapalı şehir Mejgorye'dir[15][22][23]. İllerin içinde sadece ilçeler ya da ilçe ve şehir olabilir. 8 büyükşehirden, sadece Ufa şehri 7 ilçeye ayrılmıştır.

İdari bölümler Haritası
  1. Ebyelil
  2. Elşey
  3. Arhangel
  4. Askın
  5. Ağırğazı
  6. Baymak
  7. Bakalı
  8. Baltası
  9. Belebey
  10. Balakatay
  11. Beloret
  12. Beşbülek
  13. Börö
  14. Blagovar
  15. Blagoveşen
  16. Büzdek
  17. Boray
  18. Böryen
  1. Ğafuri
  2. Deüleken
  3. Dıuan
  4. Dörtevli
  5. Yermekey
  6. Eyensura
  7. Yılayır
  8. İglin
  9. İleş
  10. İşembay
  11. Kaltası
  12. Karaizel
  13. Kırmıskalı
  14. Kıyğı
  15. Krasnokama
  16. Kügersen
  17. Kuşnarenko
  18. Köyörğeze
  1. Meleuez
  2. Mescitli
  3. Mişke
  4. Miyeki
  5. Nuriman
  6. Salavat
  7. Sterlebaş
  8. Sterletamak
  9. Teteşle
  10. Tuymazı
  11. Öfö
  12. Uçalı
  13. Födorovka
  14. Haybulla
  15. Çakmagoş
  16. Çeşme
  17. Şaran
  18. Yanauıl
Başkurdistan'ın idari bölümler
Başkurdistan'ın idari bölümler

Bulunduğu Zaman Dilimi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Başkurdistan, Yekaterinburg zaman dilimindedir (YEKT). UTC'e göre saat farkı +05.00 (YEKT).

Ekonomi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Başkurdistan Cumhuriyeti, sahip olduğu güçlü sanayi potansiyeli, gelişmiş ziraat ekonomisi ve zengin doğal kaynaklarıyla Rusya'nın en gelişmiş bölgelerindendir. Cumhuriyet, federal bütçeye ve ülkenin ekonomik gelişmesine büyük bir katkı sağlamaktadır. Gayri safi yurt içi hasılanın yapısı şöyledir:

Sanayi  % 39,5
İnşaat  % 6,2
Ulaştırma  % 7,5
Ticaret  % 11,2
Ziraat  % 10,8
Diğer dallar % 24,8

Başkurdistan gayrisafi yurt içi hasılası, hacmi bakımından Rusya Federasyonu bölgeleri arasında ilk on bölgenin içinde yer almaktadır.

Petrokimya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Başkurdistan Cumhuriyeti; Rusya Federasyonu'nun petrol üretim ve rafine, kimya ve petrokimya ürünleri, enerji üretimi, petrol, petrol ürünleri ve gaz nakliyesi yapan en büyük işletmelerini içeren gelişmiş yakıt ve enerji komplekslerine sahiptir.

Başkurdistan, Rusya Bölgeleri arasında ham petrol işleme ve akaryakıt üretiminde 1. sıradadır.

Başkurdistan'ın petrol rafine fabrikaları yılda 60 milyon ton petrol işleme kapasitesine sahiptir. Petrolün rafine derinliği %80'den fazladır. Burada çeşitli kalitede benzin, mazot, dizel, mineral yağ, kok kömürü, zift gibi ürünler üretilmektedir. Üretilen ürünler kalite ve doğa dostluğu açısından dünya standartlarına uygundur.

Bazı sanayi sektörlerinde Başkurdistan, Rusya'da ilk sırada yer almaktadır. Cumhuriyetin, Rusya Federasyonu ekonomisindeki payı sektörel bazda şu şekilde detaylandırılabilir (Rusya'daki toplam üretime oranla):

  • Kalsiyum soda % 46
  • Kauçuk soda % 22
  • Polietilen malzemesi % 23
  • Petrol % 14
  • Otomobil benzini % 17
  • Aydınlatma lambaları % 27
  • Sentetik yağlı ispirto  % 100
  • Zirai kimyasallar % 80
  • Sentetik kauçuk  % 23
  • Sentetik reçine ve naylon % 19
  • Akaryakıt % 13
  • Dizel yakıt  % 16
  • Metal tezgâhları % 22

Başkurdistan, kimya ve petrokimya sanayinin merkezlerindendir. Cumhuriyet, sentetik reçine ve plastik, butilli ve izobutilli ispirto ve kalsiyumlu soda üretiminde 1. sırada, kaustik soda ve kimyasal tarım ilaçları üretiminde 3. sırada ve polietilen ve sentetik kauçuk üretiminde 4. sırada yer alarak, belli kimyasal ürünleri üretiminde Rusya'nın lideridir.

Buradaki fabrikalarda kalsiyum sodanın, butil ve izobutil ispirtoların yarısı, oto benzininin %20'si, dizel yakıtın%15'i ve sentetik kauçukların, sentetik katranların, plastiklerin %12'si yapılmaktadır. Petrol rafine fabrikalarında kaliteli benzin, dizel, kerosin üretilmektedir. Petrol rafine ürünleri sadece Rusya pazarında değil, diğer ülkelere de satılmaktadır.

En büyük petro-kimya işletmeleri Bashneftekhim, Ufaorgsintez, AO Kauçuk, AO Kaustik, PO Soda, Salavataneftorgsintez, Limprom ve Minudobreniya'dır.

Makine sanayi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Makine sanayisinde 300 civarında büyük ve küçük ölçekli işletme faaliyet göstermektedir. Bunların büyük kısmı petrol ve gaz çıkarma ve işleme, kimya, petrokimya ve madencilik sanayileri sektöründe hizmet göstermektedir. Elektroteknik sanayisi ve donanım üretimi de gelişmiştir. Uçak motorları üretimi kurulup devamlı geliştirilmektedir.

Cumhuriyet, Rusya bölgeleri içinde troleybüs ve helikopter üretiminde ilk üç sırada yer almaktadır. Otobüs üretiminde 5. sıradadır. Başkurdistan, siyah metalurji sanayinin gelişmesi için gereken şartlara sahiptir. Sektörün işletmeleri çelik, pik, dökme demir, çelik halat üretmektedir. Renkli metalürji sanayi, altın, bakır-pirite maden üretimi ve işlemesini yapan işletmelerle temsil edilmektedir. Başkurdistan'da tıp, tekstil, orman ve kereste sanayisi gelişmiştir (kontrplak, sunta, düralit, kibrit, karton).

İlaç sanayi

[değiştir | kaynağı değiştir]

İlaç üreten İmmunopreparat ve vitamin preparatları ile ilaç üreten Ufavita, ilaç sanayisinin önde gelen işletmeleridir.

Konut

[değiştir | kaynağı değiştir]

Çeşitli finansman kaynakları kullanılarak Cumhuriyet sınırlarında işletmeye senede toplam 1500 bin m² üzerinde konut teslim edilmektedir.

Tarım ve gıda

[değiştir | kaynağı değiştir]

Başkurdistan, Rusya'nın en büyük tarım bölgelerinden biri olup zirai hasılatı hacmi bakımından Rusya Federasyonu Bölgelerinden ilk 3 'e girmektedir. Zirai tarlaların %3,7 ‘sine ve sürülmüş toprakların %3,2'sine sahip olup Rusya Federasyonu zirai gayrisafi hasılatının %4’ nü elde etmektedir.

Kırsal kesimde değişik idare ve mülkiyet şekilleri gelişmiş, binden fazla büyük ve orta çaplı tarım işletmeleri ile 4000'e yakın çiftlik kurulmuştur. Başkurdistan buğday ihtiyacının tamamına yakınını kendisi sağlamaktadır. Mağazalardaki gıda maddelerinin yüzde 60-70'i kendi imalatıdır. Tarım ürünlerinin yüzde 43.8'i tarım işletmeleri tarafından, yüzde 54.2'si çiftçileri tarafından üretilmektedir. Rusya Federasyonu'nun en büyük şeker üretim fabrikaları Başkurdistan'da bulunmaktadır. İşlenen şeker pancarının yüzde 60'ı ihraç edilmektedir.

Et, süt, konserve fabrikaları, ayrıca ekmek, makarna ürünleri, yarma, bira, alkollü ve alkolsüz içkiler, maden suyu ve diğer üretim ve işletmeler. Alkollü ürünler fabrikasının ürünleri ve Başkort balı cumhuriyette ve diğer bölgelerde oldukça bilinmektedir. Başkort balı Cumhuriyetin kartvizitidir. Çeşitli tür bal paketlemesi ile yanı sıra bal katkılı çeşitli ekmek ve şekerleme ürünleri üretilmektedir, bal esaslı ilaç, kozmetik ve diğer ürünlerin üretimleri kurulmaktadır.

Finans

[değiştir | kaynağı değiştir]

Rusya Federasyonu bölgeleri arasında Başkurdistan etkin bir fonksiyon sürdüren bankacılık sektörüyle farklıdır. Bankacılık işletmelerin toplam sayısına göre cumhuriyet 6. sırada, banka aktiflerin hacmine göre ise Rusya Federasyonunda 8. sırada yer almaktadır. Başkurdistan Cumhuriyeti'nin ticaret sektörü 20 bin toptancı, perakendeci ve gıda şirketi ve yaklaşık 55 binden fazla özel girişimcisiyle temsil edilmektedir. Başkurdistan Cumhuriyeti, perakende ticarette Rusya'nın Bölgeleri arasında ilk 10'a girmektedir. Küçük ölçekli sanayisinde Cumhuriyet'in aktif nüfusunun %15'i çalışmaktadır. Küçük ölçekli iş sektöründe başlıca ticaret, hizmet, makine, ağaç, tekstil ve gıda şirketleri çalışmaktadır.

Turizm

[değiştir | kaynağı değiştir]
Başkurt halk kahramanı Salavat Yulaev heykelidir.

Cumhuriyet topraklarını 1/3-den fazlası akağaç, iğne yapraklılar, ıhlamur, meşe ve akçaağacı ağırlıklı ormanlarla kaplıdır. Ormanlarda devlet doğa koruma bölgeleri, tabiat eserleri ve koruluk parkları kurulmuştur. Tabiat parklarının toplam yüzölçümü 1 milyon hektarın üzerindedir. Dağlık bölgelerin ve ovaların temiz havası, çeşitli özelliklere sahip şifalı ve maden su kaynakları ve şifalı çamurları Başkurdistan Cumhuriyetine, Rusya'nın önde gelen dinlenme ve tedavi merkezleri arasında yer tanımaktadır. “Yangan-Tau”, “Zelönaya Roşa”, “Krasnousolsk”, “Yumatovo” ve “Assı” sanatoryumları ve “Sosnovıy Bor” tatil köyü Başkurdistan Cumhuriyetinin en büyük kaplıcalarıdır. Geniş bir turistik kamplar ağı çeşitli dinlenme imkânları sağlamaktadır: atlı ve yayan turları, rafting. “Abzakovo” ve Yaktı-Kul” dağ kayak merkezleri cumhuriyette ve diğer bölgelerde bilinmektedir..

Dış ticaret

[değiştir | kaynağı değiştir]

Başkurdistan'ın şu anda 90'ın üzerinde ülke ile yapmakta olduğu dış ticareti günden güne gelişmektedir. Başkurdistan'ın ihracat kapasitesi çok yüksektir. İhracat, Gayri safi yurt içi hasılasının yüzde 40'ını oluşturmaktadır. 2002 yılında 2.30 milyar dolarlık ihracat yapan Başkurdistan, 2003 yılında bu rakamı 2.72 milyar dolara çıkartmış, ithalat ise aynı dönemde 342 milyon dolardan 321 milyon dolara gerilemiştir. Bölgenin temel ihracat kalemlerini enerji ve yakıt kaynakları oluşturmakta olup önde gelen ithalat kalemleri ise teknolojik ekipmanlar ve tüketim maddeleridir.

Başkurdistan'ın en fazla ihracat yaptığı ülkeler sırasıyla İngiltere, Çin, Hollanda, Almanya, Polonya ve Kazakistan'dır. En fazla ithalat yapılan ülkeler ise Kazakistan, Almanya, Çin, ABD ve Fransa'dır.

Yabancı yatırımlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Başkurdistan yatırımlarda kendi öz kaynaklarını kullanmaya yönelmekte olup diğer yandan yabancı yatırımlara da önem vermektedir. 2001 yılında çıkartılmış olan “Başkurdistan Cumhuriyeti Yabancı Yatırım Faaliyetleri Kanunu” ile yatırım faaliyetlerini düzenleyen, yabancı yatırımcılar için garanti ve muafiyetleri öngören bir mevzuat altyapısı sağlanmıştır.

Bugün Başkurdistan, Rusya Federasyonu'nda yatırım riskinin en az olduğu bölgelerden birisi haline gelmiştir. Yabancı yatırımcılar daha çok şu alanlara ilgi duymaktadırlar:

  • Yakıt ve enerji alanı
  • Tarım kompleksleri
  • Metalurji
  • Makine imalat sanayi
  • Gıda sanayi
  • Hizmet sektörü
  • Turizm
  • Ticaret

Enerji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ufa, Sterlitamak, İsinbay, Kumertau ve Karmavoua'da büyük enerji santralleri bulunmaktadır.

Eğitim

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Başkurdistan'da eğitim

Başkurdistan'da eğitim Rusça ve Başkurtça ile yapılmaktadır. Anaokulları ve 10 yıllık ortaokulları bulunmaktadır. Ayrıca Türk girişimcilerin de açtığı okullar bulunmaktadır.

  • Anaokulu: 82 adet, 165.000 öğrenci.
  • Ortaokul: 4175 adet, 86.300 öğrenci.
  • Üniversite: 19 adet, 79.000 öğrenci

Demografi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Nüfus ve etnik yapı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yıl Nüfus
1897 1.991.000
1913 2.811.000
1926 2.547.000
1939 3.158.000
1959 3.340.000
1970 3.818.000
1979 3.849.000
1989 3.950.000
2002 4.107.000
2010 4,072,292
2021 4.013.786

2010 Rusya nüfus sayımına göre etnik yapı: Başkurtlar % 29,5, Tatarlar  % 25,4, Ruslar % 36 [24].

Başkurtlar Başkurdistan'ın yerli halkı. Başkurtların anadili olan Başkurtça, Tatarca'ya yakın olup hemen hemen bu Türkî dille aynıdır. Başkurtların % 68'i Özerk Başkurdistan'da yaşamakta olup, geriye kalan % 32'si Ural bölgesindedir. Başkurtlar daha çok kentsel yörelerde değil kırsal bölgelerde yerleşiktirler. Başkurt halkının yaşamında Mitolojinin ve destanların ayrı bir yeri bulunmakladır.

Din

[değiştir | kaynağı değiştir]
İslam
  
 %38.6
Rus Ortodoks
  
 %20.2
Diğer Ortodoks
  
 %1.1
Eski İnananlar
  
 %0.5
Diğer Hristiyan
  
 %3
Slav neopaganizmi ve diğer yerel inançlar
  
 %2.4
Spiritüal fakat dini değil
  
 %4.7
Ateizm ve dinsizlik
  
 %5.6
Diğer ve açıklamayanlar
  
 %6.9

Başkurt ve Tatar kökenli nüfusun çoğunluğu İslam dinine mensuptur.[25] Başkurdistan Müslümanları, Sünni Hanefi İslam fıkıh mezhebini takip ediyorlar. Çoğu etnik Rus, Çuvaş ve Ukraynalı Ortodoks Hristiyanlığa mensupturlar. Mari'nin çoğu Pagandır. Dini olmayan insanlar Başkurdistan'daki herhangi bir etnik grubun önemli bir parçasını oluşturur. Cumhuriyette, Ufa'da tarihi bir sinagog ve 2008'de inşa edilen yeni bir Yahudi Toplum Merkezi ile 13.000 Yahudi var.[26]

56.900[27] kişiyle görüşülen 2012 araştırmasına göre Başkurdistan nüfusunun %38,6'sı Müslüman, %20'si Rus Ortodoks Kilisesi'ne bağlı, %3'ü bağımsız Hristiyan, %1'i herhangi bir kiliseye mensup olmayan Ortodoks Hristiyan inananlar, %2'si Slav yerli inancının, Mari yerli dininin, Çuvaş Vattisen Yaly veya Tengricilik'in taraftarlarıdır. Buna ek olarak, nüfusun %5'i "spiritüal fakat dini değil", %5'i ateist ve %7'si diğer dinleri takip ediyor ya da yanıt vermiyor.[27] Hristiyan örgütlerle bağlantısı olan faaliyet "Sreda" tarafından yürütüldü.[28] 2010 yılında Başkurdistan'da 1.000'den fazla cami,[29] 200 Ortodoks kilisesi ve diğer inançların 60 dini binası vardı.[30]

Ulaştırma ve taşımacılık

[değiştir | kaynağı değiştir]

Cumhuriyet'in sınırları içerisinden Rusya Federasyon'un Batı tarafını Ural ve Sibirya'yı bağlayan önemli demir yolu, boru hatları ve otoyollar geçmektedir. Başkurdistan Cumhuriyeti'nin ulaşımı ve nakliyatı Batı-Doğu istikametinde iç nakliyatı, transit mal ve kişi taşımacılığı sağlamaktadır ve Rusya'nın şehirleriyle ve Bağımsız Devletler Topluluğun ülkeleriyle bağlantı kurmaktadır. Ufa şehrinde uluslararası havaalanı çalışıyor.

Cumhuriyetteki nehir sayısı 600'ün üzerindedir. Rusya'nı Batı tarafının birleşik derinsu ulaştırma sistemini oluşturan bir parçası olup, Başkurdistan Cumhuriyetine Baltık denizi ve Karadeniz-Azak deniz havzalarının limanlarına çıkış sağlamaktadır.

Bölge ekonomisindeki pozitif gelişmeler, taşımacılığın istikrarlı şekilde çalışmasına yardımcı olmuştur. Bugünkü piyasa ekonomisi koşullarında özel taşımacılık sektörü gelişmekte ve bu sektördeki firmalar gerek şehirlerarası, gerekse uluslararası güzergahlarda faaliyet göstermektedir. Resmî işletme ve kuruluşlarda araç sayısı nispeten azaltılmıştır. Buna karşın, otomobillerin yanı sıra özel kamyon ve otobüsler de dahil olmak üzere şahsi araçların sayısı artış eğilimindedir.

Otomobil kullanan nüfus sayısı yönünden Başkurdistan, Volga havzası içindeki cumhuriyetler içinde 3. sırada yer almaktadır. Ayrıca Başkurdistan, yaygın karayolu ve demiryolu ağlarına sahiptir ve Rusya'nın batı ve kuzey bölgelerine, Ural ve Sibirya'ya buradan geçen demiryolları ile bağlanılmaktadır. Karayollarının toplam uzunluğu 24.309 km, demiryollarının uzunluğu ise toplam 1,518 km'dir. Başlıca su ulaşımı Belaya ve Ufa nehirleri vasıtasıyla yapılmaktadır.

Başkurdistan topraklarından geçen demiryolları[31][32]

[değiştir | kaynağı değiştir]
Başkurdistan topraklarından geçen demiryolları.
  1. Kazan - Yekaterinburg. 1924 yılında açıldı. Cumhuriyetinin kuzey batısında toprakları boyunca 69 km uzunluğu var. İdare merkezi Nijni Novgorod'ta. Batıdan doğuya geçer. Rusya'nın Volga ve Merkez bölgelerini Ural ve Sibirya ile bağlar. Dokuz hattan sadece bu hattan cumhuriyetin başkenti Ufa'ya ulaşmayı imkânsız hale getiriyor. Cumhuriyetin kuzey batısında yer alan Yanaul istasyonundan, Rusya'nın batıdan doğusuna giden trenler yüksek frekansta geçer (saatte ortalama 2 yolcu treni).
  2. Samara - Ufa - Çelyabinsk. Samara-Ufa demiryolu parçası 1888 yılında açıldı. Cumhuriyet toprakları boyunca 410 km ile Başkurdistan'ın ilk demir yolu olarak biliniyor. İdare merkezi Samara'da bulunan demiryolu; Yermekey, Belebey, Elşey, Deüleken, Şişme, Öfö, İglin bölgelerinden geçer. Batıdan doğuya geçer. Rusya'nın Volga ve Merkez bölgelerini Ural ve Sibirya ile bağlar. Yolcu trafiği için kullanılır.
  3. Mejozernıy - Uçalı - Miass. Uçalı Madencilik Fabrikası'ndan Çhelyabinsk Metalurji Fabrikasına cevher nakliyesi için 1959 yılında inşa edildi. İdari merkezi Çhelyabinsk'ta. Yolcu trafiği için kullanmaz. Cumhuriyet toprakları boyunca 97 km'ka uzanır.
  4. Bügülme - Şişme. 1914 yılında açıldı. Cumhuriyet toprakları boyunca 142 km.'ka uzanır. İdare merkezi Samara'da bulunan demiryolu; Tuymazı, Büzdek, Blagovar, Şişme bölgelerinden geçer. Batıdan doğuya geçer. Samara - Ufa – Çelyabinsk demir yolu gibi Rusya'nın Volga ve Merkez bölgelerini Ural ve Sibirya ile bağlar. Yolcu trafiği için kullanılır.
  5. Karlaman - Beloret - Magnitogorsk. Beloret – Magnitogorsk parçası Beloret Madencilik Fabrikası'ndan Magnitogorsk Metalürji Fabrikasına madde nakliyesi için 1961 yılında inşa edildi. Karlaman – Beloret parçası 1977 yılında açıldı. Karlaman – Beloret parçasının İdare merkezi Samara'da. Beloret – Magnitogorsk parçası İdare merkezi Çelyabinsk'ta. Kuzey-Batı Güney-Doğuya geçer. Rusya'nın Volga ve Merkez bölgelerini Orta Asya ile bağlar ama Astana'ya kadar yol olduğuna rağmen yolcu trenler sadece Magnitorsk'ka kadar çalışır. Yolcu trafiği için az kullanılır. Tek Ufa – Magnitogorsk - Sibay treni iki günde bir çalışır.
  6. Dim - İşimbay - Tölgen. Dim – İşembay parçası 1936 yılında açıldı. İkinci parçası Tölgen kömür Fabrikası'ndan Kumertau Fabrikasına kömür nakliyesi için 1959 yılında inşa edildi. İdari merkezi Samara'da. Kuzeyden Güneye geçer. Moraptal – Tölgen parçasında yolcu trafiği için kullanılır. Tek Ufa – Taşkent (Özbekistan) treni üç günde bir çalışır. Ufa'nı Orenburg ile bağlar; Ufa'nı Trans-Aral Demiryolu aracıyla tüm Orta Asya ile bağlar.
  7. Moraptal - Sakmar - Orenburg. 1980 yılında açıldı. Cumhuriyet toprakları boyunca 12 km'ka uzanır. Ufa'nı Orenburg ile bağlar; Ufa'nı Trans-Aral Demiryolu aracıyla tüm Orta Asya ile bağlar. Tek Ufa – Taşkent (Özbekistan) treni üç günde bir çalışır. İdare merkezi Çelyabinsk’ta.
  8. Ufa (Sportivnaya İstasyonu) – Blagoveşensk. Blagoveşensl kimya şirketlerini Ufa’nın petrol şirketleri ile bağlar. Yolcu trafiği için az kullanılır.
  9. Magnitogorsk - Sibay. Sibay Madencilik Fabrikası’ndan Magnitogorsk Metalürji Fabrikasına cevher nakliyesi için 1954 yılında inşa edildi. Cumhuriyet toprakları boyunca 110 km uzunluğu var. İdare merkezi Çelyabinsk’ta.

Kültür

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sinema sanatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Başkurdistan'da sinemanın geliştirilmesi üzerinde kimse sistematik çalışamadı, bu yüzden sinema sanatı yoktur. Doğrusunu söylemek gerekirse, Başkurdistan'da bir film stüdyosu vardır. Ayrıca bu film stüdyosu yüzden fazla film (çoğu belgesel) çekti. Filmlerinin, Başkurdistan'da da geniş bir daire tarafından bilinmemesi sebebiyle Başkurdistan’da sinema sanatının olmadığını söyleyebiliriz. Ufa’da karar verme merkezinin olmaması, mali eksiklik, Başkurt dilinde TV yayın akışının aşamalı olarak düşüşü sebebiyle bu durumun tamamen sinema sanatçılarının hatası olduğu söylenemez. Belki çağdaşlar tarafından değil, torunlar (yeni nesiller) tarafından büyük miktarda bunun talep edileceği umulmaktadır. Başkurdistan’la ilgili sinema sanatının önemli filmleri aşağıdakiler gibi not edilebilir:

  1. 1940 yılında yönetmen Yakov Protazanov tarafından çekilen “Salavat Yulaev” filmi (Rusça “Салават Юлаев”).[33][34] Adından da anlaşılacağı gibi, film 1773-1775'teki İsyanı ve o savaştaki liderlerinden (savaşın liderlerinden) biri olan Salavat Yulaev’i anlatır. Film, Çariçe II. Katerina hükümetine karşı Başkurtlar, Ural Rus Kazaklar, köylü madenciler tarafından gerçekleştirilen tüm Ural bölgesindeki geniş halk tabanlı isyanını anlatır.
  2. 1959 yılında yönetmen Oleg Nikolaevski tarafından çekilen “Öten Turna” film-balesi (Rusça “Журавлиная песнь”). Adından da anlaşılacağı gibi, film “Öten Turna” Turna kuşuyla ilgili bir Başkurt halk efsanesini anlatır. Erkeğin ve kadının aşkını zulüm ve kötü niyetten kurtarmaya turnalar yardımcı olur. Film boyunca Zagir İsmagilov ve Lev Stepanov'un muhteşem müziğini işitebiliriz.
  3. 1978 yılında yönetmen Baras Halzanov tarafından çekilen “Ay Tutulması Gecesinde” filmi[35] (Rusça “В ночь лунного затмения”) adından da anlaşılacağı gibi, film Başkurt yazarı Mostay Kerim’in “Ay Tutulması Gecesinde” oyununu anlatır. Oyunun olayları 18. yüzyılda gerçekleşiyor. Asıl mesaj ulusal geleneklerin kötü olduğunu söylemesine rağmen film iyi, çünkü bu filmde geleneksel kültür ve kostümler iyi gösterilir.
  4. 1980 yılında yönetmen Vasiliy Juravlev tarafından çekilen “Altın Atın Binici”[36] filmi (Rusça “Всадник на золотом коне”). Film Başkurt halk masalını anlatır. Zulüm ve kötü niyet altındaki rakip boylardan ya da kabilelerden olan erkeğin ve kadının sevgisini anlatır.

Başkurdistan'ın en önemli ressamı olarak Kasim Devletkildeev kabul edilirse Zagir İsmagilov en önemli besteci, Askar Abdrazakov en önemli yönetmen olarak kabul edilebilir. 2018 yılında Başkurdistan hükûmeti, Askar Abdrazakov'u onurlandırmak için tek film stüdyosuna onun adını verdi. Gerçekten de Askar Abdrazakov ulusal geleneklerine bağlı çok çalışmaya imza attı. Onlar arasında:

  1. Başkurt yazarı Mohametşa Burangulov’un “Düğün” oyunundan uyarlanan 1970'teki “Düğün” (Rusça “Туй”) filmi;[37]
  2. 1990'daki “Ahmet Zeki Velidi Togan” belgesel filmi, Başkurdistan'da doğmuş, Türkolog ve Başkurt bağımsızlık hareketi önderi olan Zeki Velidi Togan’ın hayatını anlatır;
  3. 1992’deki “Devrimci Diplomat” (Rusça “Революционер дипломат”) belgesel filmi, Başkurdistan'da doğmuş, “Kızıl paşa” olarak bilinen, Arap devletlerinde Sovyetler Birliği’nin ilk büyükelçilerinden birisi olan Kerım Hekimov’un hayatını anlatır.

Başkurdistan film stüdyosunun 1992’de çekilen, Başkurt halkının tarihsel kaderi, geçmişi ve bugününü anlatan “Özgürlük Kapısı” (Rusça “Врата Свободы”)[38] adlı felsefe filmi; 2015'te çekilen, katil, eskiden bir mahkûm olan ve sonra uzak bir köyde molla olmuş bir insan hakkındaki “Tövbe” (Rusça Тауба-Покаяние) filmi[39] vb. dikkati hak ediyorlar.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Ural_economic_region". 11 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2016. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2018. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2018. 
  4. ^ "State AssemblyKurultay of the Republic of Bashkortostan". 30 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2016. 
  5. ^ Anayasası
  6. ^ "Соглашение центральной Советской власти с Башкирским правительством о Советской Автономной Башкирии". 15 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2020. 
  7. ^ "Başkurdistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti". 26 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2020. 
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2016. 
  9. ^ Russian Federal State Statistics Service (2011). "Всероссийская перепись населения 2010 года. Том 1" [2010 All-Russian Population Census, vol. 1]. Всероссийская перепись населения 2010 года [2010 All-Russia Population Census] (Rusça). Federal State Statistics Service. 27 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2020. 
  10. ^ Национально-государственное устройство Башкортостана, 1917-1925 гг: Общее введение и Том 1 // Билал Хамитович Юлдашбаев, Китап, 2002, 5295029166, 9785295029165
  11. ^ Хрестоматия по истории Башкортостана: Документы и материалы с древнейших времен до 1917 года // Фарит Гумеров, "Китап", 2001
  12. ^ Зулькарнаева Е. З., Кульшарипова Н. М. Фарман. // Башкортостан: краткая энциклопедия. — Уфа: Башкирская энциклопедия, 1996. — С. 603. — 672 с. — 5-88185-001-7.
  13. ^ БСЭ т.4 1950 год стр 347
  14. ^ "President of Russia". January 8, 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: January 24, 2016. 
  15. ^ a b "Конституция Республики Башкортостан от 24 декабря 1993 г. N ВС-22/15 / Глава 1. Основы конституционного строя Республики Башкортостан". 30 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2016. 
  16. ^ Еникеев З. И. Правовой статус Башкортостана в составе России. — Уфа: «Гилем», 2002. — 374 с. — С. 228.
  17. ^ "Власти тюркских регионов выбирают между Россией и Турцией". 8 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2016. 
  18. ^ "Парламентарии Башкирии приняли Закон "О Главе Республики Башкортостан"". Bashinform NA. 25 Aralık 2014. 9 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2015. 
  19. ^ "Просмотр публикации : Республика Татарстан". 30 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2016. 
  20. ^ 127-creatiVe. "IslamRF.ru: Татарстан и Башкортостан в первой половине 2012-го года: от альянса в экономике к сотрудничеству в сферах языка и религии". 20 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2016. 
  21. ^ "Президент РТ". January 31, 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: January 24, 2016. 
  22. ^ "Об административно-территориальном устройстве Республики Башкортостан (с изменениями на 5 марта 2019 года), Закон Республики Башкортостан от 20 апреля 2005 года №178-з". docs.cntd.ru. 16 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2019. 
  23. ^ "ОБ УТВЕРЖДЕНИИ РЕЕСТРА АДМИНИСТРАТИВНО-ТЕРРИТОРИАЛЬНЫХ ЕДИНИЦ И НАСЕЛЕННЫХ ПУНКТОВ РЕСПУБЛИКИ БАШКОРТОСТАН (с изменениями на: 09.02.2015), Постановление Правительства Республики Башкортостан от 29 декабря 2006 года №391". docs.cntd.ru. 13 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2019. 
  24. ^ "Итоги Всероссийской переписи населения по Республике Башкортостан" (pdf). Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. 9 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2013. 
  25. ^ "islamonline.com". 18 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2016. 
  26. ^ "Bashkortostan Jews Centered", Dateline World Jewry, World Jewish Congress, July/August 2008
  27. ^ a b "Arena: Rusya'da Dinler ve Milliyetler Atlası". Sreda, 2012.
  28. ^ "Социологические опросы "Среды", или кто заказывает "магию цифр"?!". Русская народная линия. Информационно-аналитическая служба. 6 Eylül 2012. 18 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2020. 
  29. ^ "Интерфакс-Религия: Говорить о притеснении ислама в России кощунственно, считает Талгат Таджуддин". 24 Aralık 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2016. 
  30. ^ "25.08.2010 :: События :: Духовное управление мусульман Республики Башкортостан - Официальный сайт". 1 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2016. 
  31. ^ "Başkurt Ansiklopedisi'nde "Demir yollar'" Rusça makale ". 14 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2020. 
  32. ^ "Başkurt Ansiklopedisi'nde "Demir yollar'" Başkurtça makale". 26 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2020. 
  33. ^ Başkurt Ansiklopedisi'nde ““Salavat Yulaev” filmi” Başkurtça makale[ölü/kırık bağlantı]
  34. ^ Başkurt Ansiklopedisi'nde “Salavat Yulaev” filmi” Rusça makale[ölü/kırık bağlantı]
  35. ^ YouTube'da Mostay Kerim’in “Ay Tutulması Gecesinde” oyununu anlatır “Ay Tutulması Gecesinde” filmi.
  36. ^ YouTube'da “Altın Atın Binici” filmi.
  37. ^ YouTube'da “Düğün” filmi.
  38. ^ YouTube'da Askar Abdrazakov'un e“Özgürlük Kapısı” filmi.
  39. ^ YouTube'da “Tövbe” filmi.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Başkurdistan ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Başkurdistan&oldid=34212995" sayfasından alınmıştır