İçeriğe atla

Avrupa'da konuşulan diller

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Çoğu Avrupa dili Hint-Avrupa dil ailesine üyedir. 2018'le birlikte 744 milyonluk toplam Avrupa nüfusunun %94'ü bir Hint-Avrupa dilini ana dili olarak konuşmaktadır. Her biri 200 milyon konuşanla Latin, Cermen ve Slav dilleri Avrupalıların %90'ını oluşturarak en büyük grubu oluşturmaktadır. Daha küçük Hint-Avrupa dillerine Helenik (Yunanca, 13 milyon), Baltık (7 milyon), Arnavutça (5 milyon), Hint-Aryan (Romanca, 1,5 milyon) ve Kelt (Galce de dahil, 1 milyon) dilleri örnek verilebilir.

Hint-Avrupa olmayan dilleri konuşan yaklaşık 45 milyon Avrupalıdan çoğu Ural veya Türk aileleri içindeki dilleri konuşmaktadır. Mâmâfih, daha küçük gruplar (Bask ve Kafkasya'nın çeşitli dilleri gibi) Avrupa nüfusunun %1'inden daha azını oluşturmaktadır. Göçler içinde en fazla Arapçanın konuşulduğu, yaklaşık toplam nüfusun %4'üne tekabül eden hatırı sayılır Afrika ve Asya dillerini konuşan topluluklar getirmiştir.[1]

Beş dil Avrupa'da 50 milyondan fazla kişi tarafından ana dil olarak konuşulur: Fransızca, İtalyanca, Almanca, İngilizce ve Rusçadır. Rusça bunlardan en fazla ana dil olarak konuşulmasına rağmen (Avrupa'da 100 milyondan fazla), 200 milyona yakın yabancı dil olarak konuşan insanlar da eklenince İngilizce en büyük konuşana sahiptir.

Hint-Avrupa dilleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hint-Avrupa dil ailesi, Proto-Hint-Avrupa dili'nden gelmekte olup binlerce yıldır konuşulduğuna inanılmaktadır. Hint-Avrupa dillerinden türeyen dillerin ilk konuşmacıları, yaklaşık 4.000 yıl önce yeni başlayan Bronz Çağı ile Avrupa'ya genişlemiştir.

Romen

[değiştir | kaynağı değiştir]
20. yüzyılda Romen dilleri.

Kabaca 215 milyon Avrupalı (özellikle de Batı ve Güney Avrupa'da) ana dili olarak Romen dillerini konuşmaktadır. En büyük gruplara Fransızca (y. 72 milyon), İtalyanca (y. 65 milyon), İspanyolca (Kastilya) (y. 40 milyon), Rumence (y. 24 milyon), Portekizce (y. 10 milyon), Katalanca (y. 9 milyon), Sicilyaca (y. 5 milyon, ayriyeten İtalyanca altında sınıflandırılır), Venedik dili (y. 4 milyon), Galiçyaca (y. 2 milyon), Sardunyaca (y. 1 milyon), Oksitanca (y. 500.000) örnek verilebilir.

Romen dilleri Geç Antik Çağ'da Roma İmparatorluğu'nun belli bölgelerinde konuşulan Halk Latincesi'nden türemiştir. Latince, ayrıca Hint-Avrupa'nın İtalik grubunun bir parçasıydı. Romen dilleri filogenetik olarak İtalyan-Batı, Doğu Romen (Rumence dahil) ve Sardunyaca'ya bölünmüştür. Avrupa'nın Romen dillerini konuşan bölgesine zaman zaman Latin Avrupa denir.[2]

Cermen

[değiştir | kaynağı değiştir]
Avrupa'da Cermen dillerinin günümüzdeki dağılımı: Kuzey Cermen dilleri
  İzlandaca
  Faroece
  Norveççe
  İsveçce
  Danca
Batı Cermen dilleri
  İskoçça
  İngilizce
  Frizce
  Felemenkçe
  Aşağı Almanca
  Almanca
Noktalar çokdilliliğin yaygın olduğu alanları göstermektedir.

Cermen dilleri Batı, Kuzey ve Orta Avrupa'daki baskın dil ailesini oluşturur. Yaklaşık 210 milyon Avrupalı Cermen dillerini ana dili olarak konuşmaktadır; en büyük gruplara Almanca (y. 95 milyon), İngilizce (y. 70 milyon), Hollandaca (y. 24 milyon), İsveççe (y. 10 milyon), Danca (y. 6 milyon) ve Norveççe (y. 5 milyon) dilleri örnek verilebilir.

Cermen diller için güncel olarak iki tane alt grup bulunmaktadır: Batı Cermen dilleri ve Kuzey Cermen dilleri. Üçüncü bir grup olan Doğu Cermen dillerinin günümüzde soyu tükenmiştir. Bilinen kalan Doğu Cermence yazılar Gotça yazılmıştır. Batı Cermen dilleri; Anglo-Friz (İngilizce de dahil), Aşağı Almanca, Aşağı Frankoniyence (Felemenkçe de dahil) ve Yüksek Almanca (standart Almanca da dahil) dillerine bölünebilir.

Alman ve Aşağı Frankoniyence

[değiştir | kaynağı değiştir]

Almanca; Almanya, Avusturya, Lihtenştayn, İsviçre'nin büyük bölümü (Almanya ve Avusturya sınırdaki kuzeydoğu bölgeleri dahil), Kuzey İtalya (Güney Tirol), Lüksemburg ve Belçika'nın doğu kantonlarında konuşulmaktadır.

Alman lehçelerinin birkaç grubu vardır:

Aşağı Almanca (Aşağı Sakson dahil) Kuzey Almanya'nın çeşitli bölgelerinde ve Hollanda'nın kuzey ve doğu bölgelerinde konuşulur. Almanya'nın resmi dillerinden biridir. Aşağı Sakson (Batı Aşağı Almanca) ve Doğu Aşağı Almanca olarak ayrılabilir.

Felemenkçe; Hollanda, Belçika'nın kuzey yarısında, aynı zamanda Fransa'nın Nord-Pas-de-Calais bölgesinde ve Almanya'da Düsseldorf'un etrafında konuşulur. Belçika ve Fransa kaynaklarında, Felemenkçe bazen Flamanca olarak adlandırılır. Felemenkçe lehçeleri çeşitlidir ve ulusal sınırlarca değişkenlik gösterir.

Anglo-Frizce

[değiştir | kaynağı değiştir]

Anglo-Frizce dil ailesi artık çoğunlukla, Anglo-Saksonlar tarafından konuşulan Eski İngilizce dilinden gelen İngilizce (Anglic) ile temsil edilmektedir:

Frizce, Almanya ve Hollanda'da Kuzey Denizi'nin güney kıyısında yaşayan 500.000 Friz tarafından konuşulmaktadır. Frizce altında Batı Frizce, Saterland Frizcesi ve Kuzey Frizce de bulunmaktadır.

Kuzey Cermen (İskandinav)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuzey Cermen dilleri, İskandinavya ülkelerinde konuşulmakta olup, Danca (Danimarka), Norveççe (Norveç), İsveççe (İsveç ve Finlandiya'nın bir kısmı), Elfdalian dili (orta İsveç'in küçük bir bölümünde), Faroece (Faroe Adaları) ve İzlandaca (İzlanda) dillerini kapsamaktadır. Bu sebeple bazen İskandinav dilleri olarak da adlandırılırlar.

İngiltere tarihinin erken dönemlerinde İskandinavya'dan olan göçler göz önüne alındığında İngilizce, İskandinav dilleri ile uzun bir etkileşim geçmişine sahiptir ve İskandinav dilleriyle çeşitli özellikleri paylaşmaktadır.[3]

Slav

[değiştir | kaynağı değiştir]
Avrupa'da ulusal dilin Slav olduğu ülkelerle politik harita. Açık yeşil, Batı Slav dillerini, ahşap yeşili Doğu Slav dillerini ve koyu yeşil Güney Slav dillerini temsil eder.

Slav dilleri, Güney, Merkez ve Doğu Avrupa'nın büyük bir bölümünde konuşulur. Yaklaşık 250 milyon Avrupalı Slav dillerini ana dili olarak konuşmaktadır. En büyük gruplara Rusça (y. 110 milyon Avrupa Rusyası'nda ve yapışığındaki Doğu Avrupa'da, Rusça, Avrupa'daki en büyük dil topluluğunu oluşturmaktadır), Lehçe (y. 55 milyon), Ukraynaca (y. 40 milyon) Sırp-Hırvatça (y. 21 milyon), Çekçe (y. 11 milyon), Bulgarca (y. 9 milyon), Slovakça (y. 5 milyon) Beyaz Rusça ve Slovence (her biri y. 3 milyon) ve Makedonca (y. 2 milyon) örnek verilebilir.

Filogenetik olarak, Slav dilleri üç alt gruba ayrılır:

Diğer

[değiştir | kaynağı değiştir]
Baltık dillerinin Baltıklar'daki dağılımı (basitleştirilmiş).
Kıta Kelt dilleri, önceleri İber yarımadası ve Galya'dan Anadolu'ya Avrupa'da konuşulmuş olsa da milattan sonra ilk asırda soyu tükenmiştir.

Hint-Avrupa dışındaki diller

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ural

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ural dillerinin Avrasya'daki dağılımı

Ural dilleri kuzey Avrasya'ya özgüdür. Fin-Ugor dilleri, Samoyed dilleri haricindeki diğer Ural dillerini içine alır. Baltık-Fin dilleri, Finceyi (y.5 million) ve Estoncayı (y. 1 million) kapsamaktadır. Sami dilleri ise (y. 30.000) Fin dilleriyle yakınlık göstermektedir.

Ugor dilleri, Avrupa'da tarihsel olarak 9. yüzyılda Macarların Karpat Havzası'nın fethi ile tanıtılan Macarca (y. 13 milyon) ile temsil edilmektedir.

Samoyedik Nenetsçe dili, Avrupa'nın uzak kuzeydoğu köşesinde bulunan Nenets Özerk Okrugu'nda konuşulur.

Türk

[değiştir | kaynağı değiştir]
Türk dillerinin Avrasya'daki dağılımı

Diğer

[değiştir | kaynağı değiştir]

Standardizasyon tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dil ve kimlik, standardizasyon süreçleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Çağ'da Avrupa'nın en önemli iki tanımlayıcı unsuru Christianitas ve Latinitas idi.

İlk sözlükler terim sözlükleriydi: sözlüksel çiftlerin az ya da çok yapılandırılmış listeleri (alfabetik sıraya veya alanlara göre) Latin-Alman (Latin-Bavyera) Abrogans ilklerden biriydi. A new wave of lexicography can be seen from the late 15th century onwards. 15. yüzyılın sonlarına doğru yeni bir sözlükbilim dalgası görülebilir (matbaanın icadından sonra, dillerin standardizasyonuna büyüyen ilgiyle).

Ulus devlet kavramı erken modern dönemde ortaya çıkmaya başladı. Milletler bazı belirli lehçeleri, kendi ulusal dilleri olarak kabul ettiler. Bu, geliştirilmiş iletişim ile birlikte, ulusal dili standardize etmek için resmi çabalara yol açtı ve bir dizi dil akademisi kuruldu: 1582' de Floransa'da Accademia della Crusca, 1617'de Weimar'da Fruchtbringende Gesellschaft, 1635'te Paris'te Académie française, 1713'te Madrid'de Real Academia Española. Dil gittikçe kültüre zıt olarak milletlerle bağdaşlaşmaya başladı ve aynı zamanda dini ve etnik kimliklerin yüceltilmesinde kullanıldı. Örneğin, aynı dile olan İncil çevirilerinin Katolik ve Protestanlar için farklı olması gibi.

Standardizasyonu teşvik edilen ilk diller; İtalyanca, Fransızca (standart Paris Fransızcasına göre), İngilizce (standart Londra aksanını temel alarak), Almanca (standart Saksonya'daki Meissen Şansölyesi, Orta Almanca ve Bohemya'daki Prag Şansölyesi'ne göre). Bazı diğer milletler ise 16. yüzyılda kendi standart çeşitlerini geliştirmeye başladılar.

Dilsel azınlıklar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dilsel çeşitliliğe karşı gösterilen tarihsel tutumlar iki Fransız yasasıyla gösterilir: Fransa'daki bütün dokümanın Fransızca (ne Latin ne de Oksitanca) yazılmasını ön gören Villers-Cotterêts Yönetmeliği (1539) ve resmi dokümanlardan İngilizce kökenli kelimelerin elenmesini hedefleyen Loi Toubon (1994). Devletler ve devlet içindeki topluluklar zaman zaman farklılıkları yerleştirmek niyetiyle savaşlara girişmişlerdir. Bu tarz düşmanlıkları ve çatışmaları önlemek adına belli girişimler olmuştur: 1949'da kurulan Avrupa Konseyi azınlık dili konuşanların dillerini tamamıyla ve özgürce konuşabilmesi adına hakları onaylamıştır.[13] Avrupa Konseyi, dilsel azınlığı korumakla yükümlüdür. Şu anda Fransa, Andorra ve Türkiye haricindeki bütün Avrupa ülkeleri, Ulusal Azınlıkların Korunması için Çerçeve Sözleşmesi'ni imzalamıştır. Yunanistan, İzlanda ve Lüksemburg imzalamış olmalarına rağmen onaylanmamıştır. Bu sözleşme 1998 yılında yürürlüğe girmiştir. Bir başka Avrupa anlaşması, Avrupa Bölgesel Diller ve Azınlık Dillerini Koruma Antlaşması ise Avrupa Konseyi'nin himayesi altında 1992 yılında kabul edilmiştir. 24 ülkeye yasal bağlam oluşturan antlaşma, 1998'de yürürlüğe girmiştir. Fransa, İzlanda, İtalya, Kuzey Makedonya, Moldova ve Rusya antlaşmayı imzalamış olmalarına rağmen onaylanmamıştır.

Alfabeler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Avrupa'da ulusal dillerde kullanılan alfabeler:
  Yunan
  Yunan & Latin
  Latin
  Latin & Kiril
  Kiril
  Gürcü
  Ermeni

Bugün Avrupa'da kullanılan ana alfabeler, Latin ve Kiril alfabeleridir.

Yunan alfabesi, Fenike alfabesinden türemiş olup, Latin alfabesi ise Eski İtalyan Alfabesi aracılığıyla Yunan alfabesinden türemiştir. Orta Çağ'ın başlarında, İrlanda'da Ogham, İskandinavya'da ise runik yazı (Eski İtalyan Alfabesi'nden türemiş) kullanılıyordu. Orta Çağ'ın sonuna Latince genel kullanımda ikisinin de yerine geçti. Kiril alfabesi ise Yunan alfabesinden türemiş olup ilk yazıları M.S. 940 ile görülmeye başlamıştır.

1900'lerde Avrupa'da Latin alfabesinin iki yazı tipi varyantı vardı: Antiqua ve Fraktur. Fraktur en çok Almanca, Estonca, Letonca, Norveççe ve Danca için kullanılırken Antiqua; İtalyanca, İspanyolca, Fransızca, Lehçe, Portekizce, İngilizce, Rumence, İsveççe ve Fince için kullanılıyordu. Fraktur varyantı, 1941'de Hitler tarafından Schwabach'ın Yahudi harfleri olması gerekçesiyle yasaklandı.[14] Diğer alfabeler de tarihsel olarak Avrupa'da kullanım halinde olmuştur. Buna modern Latin harflerinin türediği Fenikece, eski zamanlarda ticareti yapılan Mısır eserleri üzerindeki Antik Mısır Hiyeroglifleri, Kuzey Avrupa'da Hristiyanlık yayılmadan önceki dönemde kullanılan belli runik yazılar ve Osmanlı İmparatorluğu döneminde Arapça da dahildir.

Macar Rovaş alfabesi Orta Çağ'ın başında Macarlar tarafından kullanılmış olsa da Macaristan'ın krallık olmasıyla birlikte zaman içinde yerini Latin temelli Macar alfabesine bırakmıştır. Maamafih, 20. yüzyılda tekrar ortaya çıkarak belli küçük ama artan bir kullanımı olmuştur.

Avrupa Birliği

[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa Birliği (2016 itibarıyla) toplam 510 milyonluk ya da Avrupa'nın %69'una tekabül edecek bir nüfusa sahip 28 üye ülkeye sahiptir.

Avrupa Birliği, üye devletlerin 24 dilini antlaşmayla resmi olarak kabul etmiştir. Bunlar; Almanca, Bulgarca, Çekçe, Danca, Estonca, Felemenkçe, Fince, Fransızca, Hırvatça, İngilizce, İrlandaca, İspanyolca, İtalyanca, İsveççe, Lehçe, Letonca, Litvanyaca, Macarca, Maltaca, Portekizce, Rumence, Slovakça, Slovence ve Yunancadır.[15] Bu belirleme üye ülkelere iki hak tanımaktadır: Üye ülke AB ile belirli dillerden herhangi biriyle iletişim kurabilir ve AB regülasyonlarını ve diğer yasama belgelerini bu dillerde inceleyebilir.

Avrupa Birliği ve Avrupa Konseyi, AB üye ülkelerinde çokdilliliğinin tanıtılması ve yükseltilmesi için bu dillerin eğitimleri konusunda iş birliği yapmışlardır.[16]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "International migrant stock: By destination and origin". United Nations. 1 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2020. 
  2. ^ Legal Culture in the Age of Globalization: Latin America and Latin Europe. Stanford University Press. 2003. s. 1. ISBN 0-8047-6695-9. 4 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2020. 
  3. ^ "Linguist makes sensational claim: English is a Scandinavian language". ScienceDaily. 30 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2016. 
  4. ^ F. Violi, Lessico Grecanico-Italiano-Grecanico, Apodiafàzzi, Reggio Calabria, 1997.
  5. ^ Paolo Martino, L'isola grecanica dell'Aspromonte. Aspetti sociolinguistici, 1980. Risultati di un'inchiesta del 1977
  6. ^ Filippo Violi, Storia degli studi e della letteratura popolare grecanica, C.S.E. Bova (RC), 1992
  7. ^ Filippo Condemi, Grammatica Grecanica, Coop. Contezza, Reggio Calabria, 1987;
  8. ^ "In Salento e Calabria le voci della minoranza linguistica greca". Treccani, l'Enciclopedia italiana. 27 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2020. 
  9. ^ "2nd International Conference of Maltese Linguistics: Saturday, September 19 – Monday, September 21, 2009". International Association of Maltese Linguistics. 2009. 23 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2009. 
  10. ^ Aquilina (1958). "Maltese as a Mixed Language". Journal of Semitic Studies. 3 (1): 58-79. 
  11. ^ Aquilina (Temmuz–Eylül 1960). "The Structure of Maltese". Journal of the American Oriental Society. 80 (3): 267-68. 
  12. ^ Werner (Kasım–Aralık 2004). "Europe's New Arabic Connection". Saudi Aramco World. 29 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2016. 
  13. ^ "European Charter for Regional or Minority Languages: Strasbourg, 5.XI.1992". Council of Europe. 1992. 26 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2020. 
  14. ^ Facsimile of Bormann's Memorandum (in German) 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
    The memorandum itself is typed in Antiqua, but the NSDAP letterhead is printed in Fraktur.
    "For general attention, on behalf of the Führer, I make the following announcement:
    It is wrong to regard or to describe the so‑called Gothic script as a German script. In reality, the so‑called Gothic script consists of Schwabach Jew letters. Just as they later took control of the newspapers, upon the introduction of printing the Jews residing in Germany took control of the printing presses and thus in Germany the Schwabach Jew letters were forcefully introduced.
    Today the Führer, talking with Herr Reichsleiter Amann and Herr Book Publisher Adolf Müller, has decided that in the future the Antiqua script is to be described as normal script. All printed materials are to be gradually converted to this normal script. As soon as is feasible in terms of textbooks, only the normal script will be taught in village and state schools.
    The use of the Schwabach Jew letters by officials will in future cease; appointment certifications for functionaries, street signs, and so forth will in future be produced only in normal script.
    On behalf of the Führer, Herr Reichsleiter Amann will in future convert those newspapers and periodicals that already have foreign distribution, or whose foreign distribution is desired, to normal script".
  15. ^ "Languages Policy: Linguistic diversity: Official languages of the EU". European Commission, European Union. 4 Haziran 2009. 26 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2015. 
  16. ^ "Common European Framework of Reference for Languages: Learning, Teaching, Assessment (CEFR)". Council of Europe. 30 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2009. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Avrupa%27da_konuşulan_diller&oldid=33484759" sayfasından alınmıştır