İçeriğe atla

Sovyet askerî işgalleri

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Sovyet etkisi ve kontrolünde olan, Doğu ve Orta Avrupa ülkeleri. II. Dünya Savaşı öncesi ve sonrası sınır değişimlerini gösteren harita

1939 yılında gizlice imzalanan Molotov–Ribbentrop Paktı uyarınca, Sovyetler Birliği II. Dünya Savaşı sırasında, Nazi Almanyası tarafından kendisine terk edilen kimi ülke ve bölgeleri ilhak ve işgal etti. İşgal edilen bölgeler arasında; Doğu Polonya (iki farklı Sovyet Cumhuriyeti),[1] Letonya (sonrasında Letonya SSC),[2][3] Estonya (sonrasında Estonya SSC),[2][3] Litvanya (sonrasında Litvanya SSC),[2][3] Doğu Finlandiya'nın bir parçası (sonrasında Karelo-Fin SSC)[4] ve Doğu Romanya (sonrasında Moldava SSC ve Ukrayna SSC'nin bir parçası) bulunmaktaydı.[5][6] Bunların yanı sıra, Karpat Rutenyası Çekoslovakya'dan ilhak edilerek, Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin bir parçası haline getirildi.

Aşağıda SSCB tarafından II. Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında işgal ve ilhak edilen bölgelerle ait bilgiler bulunmaktadır.[7][8][9]

Polonya (1939–1956)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana maddeler: Sovyetlerin Polonya İstilası, SSCB tarafından ilhak edilen Polonya toprakları, Polonya işgali (1939–1945) ve Kuzey Grup Komutanlığı

II. Dünya Savaşı esnasında işgal edilen ilk ülke Polonya'ydı. Gizlice imzalanan Molotov–Ribbentrop Paktı uyarınca Polonya, Sovyetler Birliği ve Nazi Almanyası arasında pay ediliyordu.[10] 1939 yılında, SSCB tarafından işgal edilen Polonya topraklarının büyüklüğü (Litvanya'ya verilen ve 1940'ta Litvanya SSC kurulurken buraya dahil edilen topraklarla birlikte) 201,015 km², nüfusu ise toplam 13.299 milyondu (bunların etnik olarak 5.274,000'i Polonya kökenli, 1.109,000'i ise Yahudiydi) .[11]

II: Dünya Savaşı'ndan sonra, Sovyetler Birliği işgal ettiği toprakların büyük kısmını korudu. Sadece Białystok ve Przemyśl yakınlarındaki, üstünde 1.5 milyon kişinin yaşadığı, 21,275 km²'lik bir araziyi, komünist Polonya yönetimine iade etti.[12] 1944-1947 yılları arasında, ilhak edilen topraklardan gelen bir milyondan fazla Polonyalı, çoğunluğu Geri alınan topraklara olmak üzere, Polonya'nın içlerine yerleştirildi.[13]

Sovyetler Birliği'nin, Kuzey Grup Komutanlığı adı verilen askerî birlikleri, 1945 yılından 1993 yılına kadar Polonya'da konuşluydu. SSCB ancak 1956 yılında polonya devleti ile bir anlaşma yaparak, buradaki askerî varlığını yasal hale getirdi. Böylelikle Sovyet askerî varlığı da tescillenmiş oluyordu. Birçok Polonyalı akademisyen, 1956 yılına kadar geçen dönemi, "işgal dönemi" olarak adlandırmaktadır.[14] Bazı akademisyenler ise, Sovyet işgalinin 1989 yılına kadar devam ettiğini söylemektedir.[15][16] Sürgün Polonya Hükûmeti 1990 yılına kadar varlığını sürdürmüştür.

Baltık ülkeleri (1940–1991)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Baltık ülkelerinin işgali

Yirmi yıldır bağımsız olarak varlıklarını sürdürmekte olan Baltık devletleri, Haziran 1940'ta SSCB tarafından işgal ve ilhak edildi.[17] 1939 yılında gizlice imzalanan Molotov–Ribbentrop Paktı ve ilave protokol sayesinde, Almanya, Baltık ülkeleri konusunda SSCB'nin elini rahatlatmıştı.[18] Aynı yılın Eylül ayında, SSCB Baltık devletlerine, kendisine askerî üs vermesi için baskı yapmaya başladı. Sınırlara askerî yığınak yapan ve hem karadan, hem de havadan abluka uygulamaya başlayan SSCB, isteğinin reddedilmesi halinde bu ülkeleri işgal etmekle tehdit ediyordu. Bu ülkelerde askerler yönetime el koydu. 1940 Haziran ayında yapılan hileli seçimlerle, kukla yönetimler iş başına getirildi.[19]

SSCB tarafından yürütülmekte olan Sovyetleştirme süreci, 1941-1944 arasında, Alman işgali yüzünden kesintiye uğradı. 1944 yılında başlayan Baltık Taarruzu ile, Sovyet kontrolü yeniden sağlandı. Kaldığı yerden devam eden "Sovyetleştirme", 1950 yılına gelindiğinde neredeyse tamamlanmıştı. Tarımda, devlet zoruyla 1947 yılında başlatılan kolektivazasyon, 1949'un Mart ayında, Priboi adı verilen ve kitlelerin yerinden edilerek Sovyetler Birliği'nin yaşanması zor bölgelerine sürgün edilmesiyle sonuçlanan bir operasyonla noktalandı. Özel çiftliklerin tamamına el konuldu. Orman Kardeşleri adı verilen silahlı muhalif grupların direnişi, 1950'li yılların ortasına kadar devam etti. Yüz binlerce kişinin desteklediği bu silahlı direniş esnasında, binlerce kişi yaşamını yitirdi. Çatışmalarda yüzlerce Sovyet askerinin yanı sıra, her iki taraftan masum sivillerde hayatını kaybetti. Ayrıca, yeraltında faaliyet gösteren pek çok milliyetçi öğrenci grupları da bulunmaktaydı. Ele geçirilen muhalifler, uzun süreli hapis cezalarına çarptırılıyordu. Joseph Stalin'in 1953'te ölümünden sonra, baskılar nispeten azaldı. Siyasi tutukluların ve sürgün edilenlerin büyük kısmına, evlerine dönme izni verildi.[19]

İşgal süresi boyunca pek çok insanlık suçu işlendi. Binlerce kişi; siyasi suçlamalarla tutuklandı, katledildi ya da zorla yerlerinden edilerek sürgüne gönderildi.[19] Bundan da öte, komünizmi ve kurumlarını inşa ve topluma yayma amacıyla, mevcut tüm sosyal ve ekonomik kurumlar yok edildi. Bu da tüm Baltık ekonomilerinin gerilemesine yol açtı. Estonyalı bilim insanları, savaş sonrası, işgal yüzünden oluşan zararın yüz milyarlarca dolara ulaştığını iddia etmektedirler ki, bu rakam 2006 yılında 21.28 milyar $ olan Estonya GSYİH'nden birkaç kat fazladır.[20] İşgalin sadece Estonya'ya verdiği ekolojik zararın 4 milyar $ civarında olduğu tahmin edilmektedir.

Tüm çabalara ve silahlı muhalefetin bastırılmış olmasına rağmen, Estonya toplumunun SSCB'ye entegre edilme çabaları başarısız oldu. Toplumda ciddi bir Sovyet karşıtlığı vardı. Sovyet karşıtlığı ve diri bir muhalefetin varlığı, 1980'lerin sonunda Estonya'da yeni bir direniş hareketini başlatmayı kolaylaştırdı. 1991 yılında bağımsızlığını kazanan ülkede, hızlı bir gelişim gözlendi.[19]

Sovyetler Birliği'nin Baltık işgali, sıra dışı bir işgaldi. 1991 yılına kadar üç Baltık ülkesinin görüntüsü, tipik işgal altında bulunan ülke görünümündeydi. Yabancı bir devlet tarafından, uluslararası platformda kabul edilmeyen şekilde, işgal edilmişlerdi ve yerel halkın çıkarları, işgalcilerin menfaatleriyle çatışıyordu. Ancak Sovyet varlığı bazı açılardan da, klasik bir düşman işgalinden daha farklı tezahür ediyordu. Baltık devletlerinin diğer Sovyet cumhuriyetleri arasına dahil edilmesi ve çok uzun süren Sovyet yönetimi, klasik işgal tanımlarını zorlamaktaydı. Baltık ülkelerinin ilhak edilmiş olması, Sovyetler Birliği'nin bu ülkedeki varlığının sui generis işgal olduğu gerçeğini değiştirmiyordu.[21]

Sovyetler Birliği, işgalin hemen öncesinde Molotov-Ribbentrop Paktı'nı kınamış olmakla birlikte,[22][23] SSCB ve mirasçısı Rusya işgali hazırlayan olayların ve işgalin kendisinin, uluslararası hukuku kurallarına aykırı olduğunu ısrarla inkâr ettiler.[24]

İşgal edilen Fin toprakları (1940)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana maddeler: Finlandiya Demokratik Cumhuriyeti ve Kış Savaşı
Ayrıca bakınız: Karelya sorunu
Moskova Antlaşması (Önde Molotov, arkada soldan sağa; Jdanov, Voroşilov, Stalin ve Kuusinen)

Sovyetler Birliği Fin sınırının Leningrad'dan daha uzağa taşınmasını talep ediyordu. Ayrıca Finlandiya Körfezi'nde bulunan Hanko Yarımadası'nın veya buna muadil bir arazinin Sovyet Baltık Filosu'na üs olarak kullanılmak üzere, Finlandiya tarafından kendisine kiralanmasını istiyordu.[25] Finlandiya'nın bu diretmelere olumsuz yanıt vermesi üzerine, SSCB Kış Savaşı'nı başlatarak Finlandiya'yı işgal etti. SSCB işgal ettiği Karelya bölgesinde, kısa ömürlü bir kukla devlet olan Finlandiya Demokratik Cumhuriyeti'ni kurdurdu (Fince: Suomen kansanvaltainen tasavalta). SSCB, Barents Denizi'nde bulunan Petsamo şehrini de savaş sırasında işgal etti.

İşgal 12 Mart 1940 tarihinde imzalanan Moskova Barış Antlaşması ile sona erdi. Finlandiya, Karelya'nın bir kısmını SSCB'ye devretmek zorunda kaldı. Devredilen topraklar Finlandiya'nın %9'una tekabül ediyordu. Finlandiya'nın ikinci büyük şehri, aynı zamanda önemli bir sanayi merkezi olan, Viipuri'de SSCB'ye verilmişti. 422,000 Karelyalı — Finlandiya nüfusunun 12%'si — SSCB vatandaşı olmaktansa, evlerini terk ederek Finlandiya'nın içlerine göç etmeyi tercih etti. Bölgede kalan Fin asker ve sivilleri acilen tahliye edildi. Karelya'nın yanı sıra, Salla bölgesinin bir parçasını, Barents Denizinde Kalastajansaarento Yarımadası'nı ve Finlandiya Körfezi'nda dört tane ada da, SSCB'ye terk edildi. Devredilen topraklar Karelya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlandı ve sonra da Karelo-Fin Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ilan edildi.

1941 yılında, iki ülke arasındaki düşmanlıkların su yüzüne çıkmasıyla patlak veren Devam Savaşı'nda, Fin Ordusu kaybettiği arazinin büyük kısmını geri aldı ve sene sonuna doğru Svir Nehri ve Onega Gölü yakınlarına kadar ulaştılar. Karşı atağa geçenKızıl Ordu kuvvetleri, 1940 öncesi sınırlara ulaşamadan Fin Ordusu tarafından durduruldu ve yapılan taarruzla geri püskürtüldü. Savaş sonrasında yapılan Moskova Ateşkes Antlaşması ile, Petsamo bölgesini de Sovyetler Birliği'ne veren Finlandiya, Porkkala bölgesini de 50 yıllığına Sovyetler Birliğine bırakıyordu.

Besarabya ve Kuzey Bukovina (1940)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Sovyetlerin Besarabya ve Kuzey Bukovina'yı işgali

1918 yılında Besarabya, Romanya ile birleşerek, Romanya toprakları haline gelmişti. SSCB, Romanya'nın Baserabya üzerindeki hakimiyetini tanımıyordu. 28 Haziran 1940 yılında bir ültimatomla, Romanya'dan, Besarabya ve Bukovina eyaletinin kuzeyinde kalan tartışmalı topraklarda askerî ve idari varlığını sonlandırmasını talep etti. Bu arazilerin kendisine vermesini istiyordu.[26] Bir savaş çıkmasından çekinen Romanya, Moskova ve Berlin'in de baskılarıyla SSCB'nin talebini yerine getirdi. Adolf Hitler, bu işgalleri, Yunanistan ve Yugoslavya'yı işgal ve SSCB'ye karşı başlattığı saldırı için, bahane olarak kullandı.

SSCB'nin savaş Müttefiklerin safında katılmasından sonraki işgalleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Doğu Bloku haritası
Daha fazla bilgi: Doğu Bloku

Almanlar, 22 Haziran 1941 tarihinde doğuda yeni bir cephe açarak Barbarossa Harekâtı'nı başlattı. Almanya önderliğindeki Mihver Devletleri (Finlandiya da dahil olmak üzere) SSCB'ye saldırı başlatarak, "saldırmazlık anlaşmasını" da çöpe atmış oluyorlardı.

Almanya ve ortaklarının mağlubiyetiyle sonuçlanacak savaş boyunca SSCB; Almanya'nın ve uydu devletlerinin, Almanya tarafından savaş sırasında işgal edilen ülke ve bölgelerin bir kısmını ya da tamamını ve Avusturya'yı işgal etti. Buralarda; Polonya Halk Cumhuriyeti, Macaristan Halk Cumhuriyeti, Çekoslovakya Sosyalist Cumhuriyeti, Romanya Sosyalist Cumhuriyeti, Bulgaristan Halk Cumhuriyeti, Arnavutluk Sosyalist Halk Cumhuriyeti gibi Sovyet uydusu devletler kuruldu.[27][28][29] İşgal edilen Alman topraklarında da Doğu Almanya Cumhuriyeti ilan edildi.[30]

Kuzey İran 1941–1946

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Birleşik Krallık ve Sovyetler Birliği'nin İran'ı işgali

Birleşik Krallık ve Sovyetler Birliği, 25 Ağustos 1941 tarihinde, birlikte İran'ı işgal ettiler. İstilanın amacı, İran'ın petrol sahalarını güvence altına almak ve Doğu Cephesi'nde, Mihver Ülkeleri'ne karşı savaşan Sovyetlerin tedarik hatlarını (bkz. Fars Koridoru) korumaktı.

Macaristan (1944)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Sovyetler Birliği'nin Macaristan'ı işgali

Macaristan Krallığı, Üçlü Pakt'ın bir üyesi ve Nazi Almanyası'nın müttefiki olarak, Temmuz 1941'de Barbarossa Harekâtı'nda yer aldı. Macar kuvvetleri, Wehrmacht ile birlikte omuz omuza çarpışarak, Ukrayna üzerinden, Rusya'nın içlerine, Stalingrad'a kadar ilerlediler. 1943'ten sonra durum tersine dönmeye başladı. Kızıl Ordu, Sovyetler Birliği'nin savaşta kaybettiği toprakları tekrar ele geçirmeye başladı. Almanları ve müttefiklerini yenerek, batıya doğru hızla ilerleyerek, onların sınırlarına dayandı. Eylül 1944'te Sovyet güçleri Macaristan sınırını geçerek, Budapeşte Saldırısı'nı başlattı. Macar ordusunun, 15 Ekim 1944'te Miklós Horthy hükûmeti tarafından SSCB ile imzalanmış ateşkes anlaşmasını göz ardı etmesi büyük bir hataydı. Sovyetler, Macar ve onların Alman müttefiklerini mağlup ederek, 13 Şubat 1945'te başkent Budapeşte'yi ele geçirdi. En son Nazi askeri ve onlara sadık Macar askeri, 4 Nisan 1945'te ülkeden atılıncaya kadar operasyonlar devam etti.

Sovyet işgal birlikleri, ülkeyi terk etmeden önce, kendilerine sadık komünist bir yönetimin işbaşına gelmesini sağladılar. Macar ve Sovyet hükûmetlerince imzalanan Karşılıklı Yardımlaşma Anlaşması ile de, ülkedeki Sovyet askerî varlığına yasal zemin hazırlandı. SSCB'nin dağılmasıyla, 1991 yılında son işgalci Sovyet askeri de ülkeyi terk etti.

Romanya (1944)

[değiştir | kaynağı değiştir]
II Dünya Savaşı'nda sonra Romanya'nın kaybettiği toprakları gösteren harita
Ana madde: Sovyetler Birliği'nin Romanya'yı işgali

Sovyetler Birliği'nin 2. Yaş-Kişinev Taarruzu ile yenilgiye uğrayan Romanya'da, gerçekleşen bir askerî darbe sonucunda, Rumenler taraf değiştirerek Müttefik Devletlerin safına geçti. Sovyet askerleri 1944 yılından 1958 yılına kadar bu ülkede kaldı.[31] Kızıl Ordu Romanya topraklarının büyük bir kısmını kontrolü altında tutmaya devam ederken, 12 Eylül 1944 tarihinde Romanya ve SSCB ateşkes anlaşması imzaladı. Anlaşma uyarınca, Romanya savaştan önce egemenliğinde tuttuğu toprakların bir kısmını iade etmeyi kabul etti. Ülkeyi de, Kendisini Sovyetler Birliği, Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık'tan oluşan müttefik bir komisyonunun yönetimine teslim etti. Ancak kontrol Müttefik kuvvetlerde değil, fiilen sadece SSCB'nin elindeydi. Ülkedeki Sovyet askerî varlığı, anlaşmanın tüm koşullarının belirleyicisiydi.[32]

Paris Barış Antlaşması'nın hükümleri yürürlüğe girince, ateşkes anlaşması askıya alındı. Barış anlaşması gereğince, Müttefik kuvvetler Romanya'dan çekilecekti. Ancak bunun önemli bir istisnası vardı: "Sovyetler Birliği'nin Avusturya'daki işgal bölgesi ile Sovyet Ordusu arasındaki iletişim hattının muhafazası için ihtiyaç duyduğu miktarda askerî birliği Rumen topraklarında tutma hakkına sahipti"

1947 yılında SSCB'nin 130,000'e kadar ulaşan asker sayısı, anlaşmadan sonra yaklaşık 30,000'e kadar düştü. 1958 Ağustos ayında, Sovyet askerleri tamamen Romanya'dan çekildi.

Bulgar işgaliyle Romanya işgalini mukayese eden David Stone şunları söylüyordu: "Bulgaristan'ın aksine, Romanya'nın SSCB ile tarihi ve kültürel bağları bulunmamaktaydı ve SSCB'ye savaş ilan etmişti. Bundan dolayı, Rumen halkı işgali daha ağır biçimde hissediyordu. Sovyet askerleri kendilerini frenlemek için aşırı bir gayret göstermiyordu."[33]

Bulgaristan (1944)

[değiştir | kaynağı değiştir]

5 Eylül 1944 tarihinde Bulgaristan'a savaş ilan edilen SSCB, 8 Eylül 1944 tarihinde de hiçbir direnişle karşılaşmadan ülkeyi işgal etti. Bir gün içinde Kuzeydoğu Bulgaristan'ın tamamını işgal eden SSCB, önemli liman şehri Varna'yı da ele geçirdi. 8 Eylül 1944'te Bulgaristan Nazi Almanyası'na savaş ilan etti. Komitacı Bulgar subaylarından oluşan Zveno teşkilatına bağlı subayların önderliğindeki askerî birlikler, 8 Eylül günü Sofya'nın kritik bölgelerini ele geçirerek bakanları tutukladı.) Eylül tarihinde, başbakan Kimon Georgiev önderliğinde Atavatan Cephesi hükûmeti kuruldu. Sovyet askerleri 1947 yılında Bulgaristan'dan çekildi.[34]

Çekoslovakya (1944)

[değiştir | kaynağı değiştir]

1944 sonbaharında, Karpat-Rutenyası'nın doğu ve kuzey bölgeleri Kızıl Ordu tarafından işgal edildi. SSCB ve Sürgündeki Çekoslovakya Hükûmeti arasında imzalanan anlaşma uyarınca, sürgün hükûmet bakanı František Němec başkanlığında bir heyet, geçici Çekoslovakya hükûmetini tesisi etmek üzere Khust şehrine geldi. Ancak heyetin ulaşmasından hemen sonra, Kızıl Ordu ve NKVD, bu delegasyonun çalışmalarını engellemeye başladı. Mukaçeve'de SSCB tarafından destek ve himaye gören "Transkarpat-Ukrayna Millî Komitesi" kuruldu. Ivan Turyanitsa'nın önderliğindeki bu komite, 26 Kasım tarihinde "Ukrayna halkının Çekoslovakya'dan ayrılarak, Sovyet Ukraynası'na katılma arzusunda olduklarını" duyurdu. İki ay süren tartışmalı görüşmelerden sonra, Çekoslovak hükûmet heyeti, Karpat-Rutenyası'nı Sovyet kontrolüne terk ederek 1Şubat 1945 tarihinde Khust'tan ayrıldı. 29 Haziran 1945'te Çekoslovakya ve SSCB arasında imzalanan anlaşma ile, Ukrayna-Karpat bölgesi resmen SSCB'ye devredildi.

1945 Mayısında Kızıl Ordu Prag'ı ele geçirdi. Yapılan anlaşmalar uyarınca, Aralık 1945'te tüm ABD ve SSCB askerleri ülkeyi terk etti.

Kuzey Norveç 1944–1946 / Bornholm 1945–1946

[değiştir | kaynağı değiştir]

1944–1946 yılları arasında, Baltık Denizi girişinde bulunan ve stratejik öneme sahip Danimarka adası Bornholm ve Kuzey Norveç, SSCB tarafından işgal edildi. Stalin, ele geçerdiği bölgelerde üsler kurarak mevzilenmek istityordu.[35] Sovyet büyükelçisi, Mart 1945'te Bornholm'un ele geçirilmesini önerdi ve 4 Mayıs'ta da Baltık Filosuna adayı ele geçirmesi emredildi.[35]

Mayıs 1945'te Bornholm, Sovyet güçleri tarafından ağır biçimde bombardımana tabi tutuldu. Alman komutan Gerhard von Kamptz, SSCB tarafından talep edilen yazılı teslim belgesini veremedi. Bunun üzerine, 7 – 8 Mayıs 1945 tarihleri boyunca, acımazısca devam eden Sovyet hava saldırılarında, Rønne ve Nexø'da, 800'den fazla ev yerle bir oldu. 3000'den fazla ev de hasar gördü. 9 Mayıs tarihinde adaya çıkan Sovyet askerleri, kısa bir çatışmanın ardından, burada buluna Alman garnizonunu teslim aldı.[36] Sovyet kuvvetleri 5 Nisan 1946'da adayı terk etti.

Almanya (1945)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana maddeler: Sovyet işgal bölgesi ve Doğu Almanya tarihi

Almanya'nın doğusu 1945'ten sonra SSCB tarafından işgal edildi. 1949 yılında bu bölgede, Doğu Almanya adıyla da bilinecek (Demokratik Alman Cumhuriyeti kuruldu.

1955 yılında SSCB tarafından, Doğu Almanya'nın tümüyle bağımsız bir devlet olduğu ilan edildi; ancak Dörtlü Potsdam Anlaşması uyarınca, Sovyet askerleri Doğu Almanya'da kalmaya devam etti. NATO askerlerinin de Batı Almanya'da Batı Berlin'de varlıklarını devam ettirmeleri, Doğu Almanya'yı Soğuk Savaş sırasında, tansiyonu sürekli yüksek bir bölge olarak tutuyordu.

Doğu ve Batı Almanya'yı birbirinden ayıran, 1961 yılında inşa edilen Berlin Duvarı, Doğu Almanya ve SSCB'de "Anti-faşist Koruyucu Surlar" olarak tanımlanmaktaydı.[37]

Moskova'da imzalanan İki Artı Dört Antlaşması, tüm Sovyet askerlerinin 1994 yılının sonuna kadar Almanya'dan çekilmesine hükmediyordu. Nihai uzlaşmanın sonucu, Doğu ve Batı Almanya'nın birleşmesinin önünü açtı. Birleşme, 3 Ekim 1990'da gerçekleşti.

Avusturya 1945–1955

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: İşgal Avusturyası
Avusturya işgal bölgeleri

Avusturya'da Sovyet işgali 1945 yılından 1955 yılına kadar devam etti.[38] Savaş sonrası düzenlenen Potsdam Konferansı ile, Avusturya ve Viyana dört ayrı işgal bölgesine ayrıldı. Ülke ağır bir ekonomik sömürüye maruz bırakıldı. Sovyetler Birliği, önceden Almanlar tarafından işletilen 450 ticari işletmeyi kamulaştırdı.

15 Mayıs 1955'te, Avusturya'nın bağımsız ve egemen bir devlet olduğunu ilan eden Avusturya Devlet Antlaşması imzalandı. Anlaşama 27 Temmuz tarihinde yürürlüğe girdi. Son Müttefik asker ise 25 Ekim tarihinde ülkeyi terk etti.

Mançurya 1945–1946

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyetlerin Mançurya'yı istilası ya da Sovyetlerin verdiği adla Mançurya Stratejik Saldırı Operasyonu (Rusça: Манчжурская стратегическая наступательная операция, lit. Mançurskaya Strateciçeskaya Nastupatelnaya Operaçiya), 9 Ağustos 1945 tarihinde, Sovyetler Birliği'nin, Japonların kukla devleti Mançukuo'yu işgali ile başladı. Bu saldırı, dört yıllık barış sürecinden sonra başlayan, Sovyet–Japon Savaşı'nın en büyük saldırısıydı. Mançukuo, Mengjiang (İç Moğolistan) ve Kore Yarımadası'nın kuzeyi Sovyetler Birliği'nin eline geçti.Kuvantung Ordusu'nun derhal mağlup edilmesi, II. Dünya Savaşı sonunda Japonları teslim olmalarındaki en önemli faktörlerden birisiydi. Zira Japonlar, Rusların Mançurya ve güney Sahalin'i çabucak ele geçirmeleri karşısında, SSCB'nin Japon Adaları'nı da ele geçirme kabiliyet ve arzusunda olduklarını fark ettiler.[39][40][41][42][43]

Kore 1945-1948

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ağustos 1945'te Sovyet Ordusu, yerel bir yönetim kurulana kadar, ülkeyi yönetmek üzere Sovyet Sivil Otoritesini kurdu. Ülke çapında bölgesel geçici komiteler kuruldu ve bunların kilit noktalarına Komünistler getirildi. Şubat 1946'da, Kim İl-sung'un liderliğinde Kuzey Kore Geçici Halk Komitesi kuruldu. SSCB 1948'de ülkeden çıktıktan sonra, tüm Kore'yi Komünist yönetim altında birleştirmek için bir savaş başlatıldı.

Kuril Adaları 1945

[değiştir | kaynağı değiştir]

14 Ağustos 1945 tarihinde Japonya, Potsdam Deklarasyonu'nu kabul ederek, 15 Ağustos tarihinde savaşın sona erdiğini duyurdu. Hemen bunun akabinde, Sovyetler Birliği Kuril Adaları'nı işgale girişti. İşgal 18 Ağustos tarihinde başlayıp, 3 Eylül'de tamamlandı. Adalarda yaşayan tüm Japonlar, iki yıl sonra bu adalardan gönderildi.[44]

Soğuk Savaş

[değiştir | kaynağı değiştir]

1956 Macar Devrimi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Macar Devrimi

1956 Macar Devrimi, Komünist iktidara ve onun Sovyet güdümlü politikalarına karşı, ülke çapında kendiliğinden başlayan bir isyan hareketiydi. Macaristan'dan asker çekilmesi konusunda istekli olduğunu ilan Sovyet Politbürosu, fikir değiştirdi. Başlayan isyanı bastırmak üzere, 4 Kasım 1956 tarihinde harekete geçti. Moskova'nın önderliğinde, Varşova Paktı üyesi ülkelerin askerlerinden oluşan karma bir ordu, Budapeşte'ye girerek, silahlı direnişi binlerce sivili katlederek bastırdı.

Sovyet müdahalesine Kasırga Operasyonu kod adı verilmişti ve Maraşel İvan Konev tarafından yürütülmüştü.[45] 23 Ekim tarihinden önce, Macaristan'da konuşlu Sovyet tümen sayısı beş iken, 17'ye çıkartıldı.[46] Korgeneral Hamazasp Babacanyan komutasındaki 8. Mekanize Ordu ve Korgeneral Hacı Ömer Mamsurov komutasındaki 38. Ordu, Karpatya Askerî Bölgesi yakınından Macaristan'a girerek operasyona başladı.

4 Kasım sabaha karşı saat 3'te Sovyet tankları, biri kuzeyden biri güneyden, iki ayrı koldan, şehri ikiye bölerek Budapeşte'ye girdi. Zırhlı birlikler Buda'ya girdi. İlk silah sesi, sabah 4:25'te Budaõrsi Caddesi'ndeki kışlalardan duyuldu. Kısa bir süre sonra, tüm şehir, Sovyet silah ve tank atışlarıyla yankılanmaya başladı. Hava saldırıları, 17. Tümene bağlı tank ve piyade birlikleriyle beraber, koordineli bir şekilde yürütülüyordu. Sabah 8'de, radyo istasyonunun da ele geçirilmesiyle, şehirdeki organize Macar savunması tamamen yok edilmişti. Macar siviller tüm güçleriyle çatışmaların içindeydi ve Sovyet askerleri de sivil-asker ayrımı yapabilecek durumda değildi.[45] Bu sebeple Sovyet tankları, ayrım gözetmeksizin binaları top ateşine tutuyordu. Budabeşte'nin sanayi bölgelerinde yoğunlaşan direnişi kırmak için, Sovyet askerleri bu bölgeleri hem karadan hem de havadan ağır ateş altına aldı.[45] Direnişin son noktasından, Cspel'den 10 Kasım tarihinde ateşkes çağrısı yapıldı. Çatışmalarda 2,500'ten fazla Macar ve 722 Sovyet askeri hayatını kaybetti. Binlerce kişi de yaralandı.[47][48]

Çekoslovakya (1968–1989)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana maddeler: Prag Baharı ve Varşova Paktı'nın Çekoslovakya'yı işgali
Yanan Sovyet tankı önünde Çekoslovak bayrağı taşıyan bir gösterici

1948'de yapılan seçimlerde oyların büyük çoğunluğunu kazanan Çekoslovakya Komünist Partisi, Sovyet müdahalesi olmadan, Çekoslovakya'da komünist dönemi başlatmış oldu. 1950'li yıllar, ülke tarihinde baskıcı bir dönem olarak adlandırılmaktaydı. 1960'lara gelindiğinde sosyalist liderler ekonomik, sosyal ve politik alanda reformcu bir tutum içine girmişti. Bununla beraber Çek gizli servisi ile iş birliği yapan bir grup önde gelen Çek komünisti, Komünist Parti'nin güçlenmesini isteyen SSCB'nin de desteğini alarak, sınırlı da olsa, başlatılan serbest piyasa uygulamalarını, kişisel özgürlükler ve sivil örgütlenme konusunda getirilen özgürleşme faaliyetlerini baltalamaya başladı.[49]

Sovyetler Birliği Komünist Partisi genel sekreteri Leonid Brejnev, bu reformlara şiddetle karşı çıkarak, bunlara karşı Brejnev Doktrini olarak anılacak tedbirlerini açıkladı. 21 Ağustos 1968 tarihinde, çoğunluğunu SSCB, Polonya, Bulgaristan ve Macaristan askerlerinin oluşturduğu, Varşova Paktı'na bağlı 750,000 asker, tanklar ve ağır silahlarla Çekoslovakya'yı işgal etti. Binlerce kişi sürgün edildi, tüm reform faaliyetlerine son verildi. Büyük şehirlerin tamamı işgal edildi. Devlet binaları, Çek radyo ve televizyon kurumları ele geçirildi.

Acil olarak toplanan Çekoslovak hükûmeti işgale karşı olduğunu duyurdu. Protesto eylemlerine binlerce kişi katıldı. Eylül 1968'e kadar, çıkan olaylarda 72 kişi hayatını kaybederken, pek çok kişi de yaralandı. Prag Baharı ümitlerini tamamen söndüren işgalden kısa bir süre sonra, 100,000 kadar Çekoslovak vatandaşı ülke dışına kaçtı. İşgal süresi boyunca, aralarında Çekoslovakya entelijansiyasının önemli bir bölümünün de olduğu, 700,000'den fazla insan ülke dışına kaçtı. Komünistler buna, ülke dışına kaçanların vatandaşlıklarını iptal ederek, ülkeye dönüşlerini yasaklayarak yanıt verdi.

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi toplantısında, SSCB'nin BM büyükelçisi Yakov Malik, askerî müdahalenin Çekoslovakya hükûmetinin talebiyle gerçekleştiğini iddia eden bir bildiri yayınladı. Güvenlik Konseyinin daimi üyesi olan Sovyetler Birliği, elinde bulundurduğu veto hakkı ile, Birleşmiş Milletlerin işgalin sona ermesi yönünde alacağı karardan da kaçınabiliyordu.

Çekoslovakya Komünist Partisi'nin XIII. Kongresinden sonra, yeni Prezidyum tarafından alınan kararlar ve yapılan açıklamalar, "Prag Baharı"nın sonuna gelindiğini açıkça gösteriyordu. Normalleşme adı altında, siyasi ve ekonomik hayatın her katmanına neo-Stalinizm hakim oldu.

Sovyetler Birliği'nin dağılmasından iki yıl önce, 1989 yılındaki Kadife Devrim ile Sovyet işgali son buldu. Son işgal askeri 27 Haziran 1991'de ülkeyi terk etti[50]

Afganistan 1979–1989

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a müdahalesi
1979 Sovyet işgali

Afganistan'ın Sovyeler Birliği'nin etkisi altına girmeye başlaması, İngiltere'ye karşı bu ülkeden yardım almaya başladığı 1919 yılına dayanmaktadır. 1950'li yıllarda başlayan teknik ve askerî yardımlara paralel olarak ekonomik ilişkilerde iyice gelişti ve 1979 yılında gerçekleşen komünist darbe ile ikili ilişkiler daha da üst boyuta taşındı. Afgan komünist yönetimini, iktidarına karşı tehlike oluşunca, Sovyetler Birliği'ni Afganistan'a davet etti. İşgal 24 Aralık 1979'da başladı. SSCB 280 uçakla, Kabil'e, 8500'er kişilik üç tümeni de kapsayan, çok büyük bir askerî sevkiyat gerçekleştirdi. Bir iki gün içinde Sovyet askerleri tüm ülkeye hakim oldu. İlk olarak başkent Kabil'deki Darulaman Sarayı'na gönderilen özel bir birlik, kısa ve ve şiddetli bir çatışmadan sonra, devlet başkanı Hafızullah Amin'i öldürerek tasfiye etti. Amin'in yerine, Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin Perçemciler fraksiyonunun sürgündeki lideri Babrak Karmal, SSCB tarafından devlet başkanlığı görevine getirildi.[51]

Çatışmalar 1985–86'da zirveye ulaştı. Sovyet birlikler, Mücahitlerin Pakistan'dan gelen lojistik destek hattına, etkili ve büyük çaplı saldırılar gerçekleştirdi. Saldırılar, Mücahitleri Herat ve Kandahar'da savunmaya çekilmeye zorladı. Uzun süren çatışmalardan sonra Sovyet askerleri Afganistan'ı terk etti. Çekilme 15 Şubat 1989'da tamamlandı.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Roberts 2006, s. 43
  2. ^ a b c Wettig 2008, s. 21
  3. ^ a b c Senn, Alfred Erich, Lithuania 1940 : revolution from above, Amsterdam, New York, Rodopi, 2007 ISBN 978-90-420-2225-6
  4. ^ Kennedy-Pipe, Caroline, Stalin's Cold War, New York : Manchester University Press, 1995, ISBN 0-7190-4201-1
  5. ^ Roberts 2006, s. 55
  6. ^ Shirer 1990, s. 794
  7. ^ Warfare and Society in Europe: 1898 to the Present By Michael S. Neiberg; p 160 27 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-415-32718-0
  8. ^ AP European History; p. 461 30 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-87891-863-9
  9. ^ Soviet politics in perspective By Richard Sakwa; p.260 11 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-415-07153-4
  10. ^ Sanford, George (2005). Katyn and the Soviet Massacre Of 1940: Truth, Justice And Memory. London; New York: Routledge. ISBN 0-415-33873-5. p. 21. Weinberg, Gerhard (1994). A World at Arms: A Global History of World War II. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-44317-2., p. 963.
  11. ^ Concise statistical year-book of Poland, Polish Ministry of Information. London June 1941 P.9 & 10
  12. ^ U.S. Bureau of the Census The Population of Poland Ed. W. Parker Mauldin, Washington- 1954 P.140
  13. ^ (Lehçe) "Przesiedlenie ludności polskiej z Kresów Wschodnich do Polski 1944–1947. Wybór dokumentów", Wybór, opracowanie i redakcja dokumentów: Stanisław Ciesielski; Wstęp: Włodzimierz Borodziej, Stanisław Ciesielski, Jerzy Kochanowski Dokumenty zebrali: Włodzimierz Borodziej, Ingo Eser, Stanisław Jankowiak, Jerzy Kochanowski, Claudia Kraft, Witold Stankowski, Katrin Steffen; Wydawnictwo NERITON, Warszawa 2000
  14. ^ (Lehçe) Mirosław Golon, Północna Grupa Wojsk Armii Radzieckiej w Polsce w latach 1945–1956. Okupant w roli sojusznika 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Northern Group of Soviet Army Forces in Poland in 1945–1956. Occupant as an ally), 2004, Historicus - Portal Historyczny (Historical Portal). An online initiative of Nicolaus Copernicus University in Toruń ve Polskie Towarzystwo Historyczne. Last accessed on 30 May 2007.
  15. ^ "Muzeum Historii Polski". www.muzhp.pl. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2017. [ölü/kırık bağlantı]
  16. ^ "The Sarmatian Review Index: SR, September 2006". www.ruf.rice.edu. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2017. 
  17. ^ Anu Mai Koll, "Baltic Countries Under Occupation: Soviet & Nazi Rule 1939–1991", ISBN 91-22-02049-7
  18. ^ "Latvia - history - geography". 17 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2017. 
  19. ^ a b c d "Phase III: The Soviet Occupation of Estonia from 1944". In: Estonia since 1944: Reports of the Estonian International Commission for the Investigation of Crimes Against Humanity, pp. VII–XXVI. Tallinn, 2009
  20. ^ "CIA-The World Factbook-Estonia". 13 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2017. 
  21. ^ Lauri Mälksoo (2001). Illegal Annexation and State Continuity: The Case of the Incorporation of the Baltic States by the USSR. Leiden/Boston: Martinus Nijhoff. ss. 193-195. 
  22. ^ (Rusça) Ведомости Съезда народных депутатов СССР и Верховного Совета СССР. 1989. № 29. Ст. 579. 23 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - text of the declaration.
  23. ^ Jerzy W. Borejsza, Klaus Ziemer, Magdalena Hułas. Totalitarian and Authoritarian Regimes in Europe. Berghahn Books, 2006. Page 521.
  24. ^ Russia denies Baltic 'occupation' 20 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., BBC News, Thursday, 5 May 2005
  25. ^ D. W. Spring. 'The Soviet Decision for War against Finland, 30 November 1939'. Soviet Studies, Vol. 38, No. 2 (Apr., 1986), pp. 207-226
  26. ^ Theodora Stănescu-Stanciu; Georgiana Margareta Scurtu (2002). ", Istoria Românilor între anii 1918–1940 Soviet Ultimata and Replies of the Romanian Government in Ioan Scurtu" (Rumence). University of Bucharest. 13 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2017. 
  27. ^ Granville, Johanna, The First Domino: International Decision Making during the Hungarian Crisis of 1956, Texas A&M University Press, 2004. ISBN 1-58544-298-4
  28. ^ Grenville 2005, ss. 370–71
  29. ^ Cook 2001, s. 17
  30. ^ Wettig 2008, ss. 96–100
  31. ^ Sergiu Verona, "Military Occupation and Diplomacy: Soviet Troops in Romania, 1944–1958" 24 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ISBN 0-8223-1171-2
  32. ^ "The Armistice Agreement with Rumania". 20 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2017. 
  33. ^ David Stone, "The 1945 Ethridge Mission to Bulgaria and Romania and the Origins of the Cold War in the Balkans", Diplomacy & Statecraft, Volume 17, no. 1, March 2006, pp. 93-112.
  34. ^ "Bulgaria - The Soviet Occupation". www.country-data.com. 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2017. 
  35. ^ a b Friedman, Norman (2007). The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War. Naval Institute Press. s. 14. ISBN 9781591142874. 17 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2017. 
  36. ^ "Bornholm during WW2". 28 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2007. 
  37. ^ "The Once and Future Berlin". Hoover Institution - Policy Review. 18 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2017. 
  38. ^ "The Soviet occupation of Austria, 1945–1955 - Siegfried Beer Recent research and perspectives". Eurozine. 8 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2017. 
  39. ^ "Battlefield - Manchuria - The Forgotten Victory" 23 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Battlefield (documentary series), 2001, 98 minutes.
  40. ^ Robert Butow, Japan's Decision to Surrender, Stanford University Press, 1954 ISBN 978-0-8047-0460-1.
  41. ^ Richard B. Frank, Downfall: The End of the Imperial Japanese Empire, Penguin, 2001 ISBN 978-0-14-100146-3.
  42. ^ Robert James Maddox (2007), Hiroshima in History: The Myths of Revisionism, University of Missouri Press, ISBN 978-0-8262-1732-5.
  43. ^ Tsuyoshi Hasegawa 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Racing the Enemy: Stalin, Truman, and the Surrender of Japan, Belknap Press, 2006 ISBN 0-674-01693-9.
  44. ^ K. Takahara, Nemuro raid survivor longs for homeland. 15 Temmuz 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi Japan Times, 22 September 2007. Accessed 3 August 2008
  45. ^ a b c UN General Assembly Special Committee on the Problem of Hungary (1957) "Chapter IV. E (Logistical deployment of new Soviet troops), para 181 (p. 56)" (PDF). 25 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Temmuz 2017.  (1.47 MiB)
  46. ^ Györkei, Jenõ; Kirov, Alexandr; Horvath, Miklos (1999). Soviet Military Intervention in Hungary, 1956. New York: Central European University Press. s. 350. ISBN 963-9116-36-X. 
  47. ^ Mark Kramer, "The Soviet Union and the 1956 Crises in Hungary and Poland: Reassessments and New Findings", Journal of Contemporary History, Vol.33, No.2, April 1998, p.210.
  48. ^ Péter Gosztonyi, "Az 1956-os forradalom számokban", Népszabadság (Budapest), 3 November 1990.
  49. ^ "The Soviet occupation of Czechoslovakia". 20 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2017. 
  50. ^ Rousek, Leos (28 Haziran 2011). "20 Years After Soviet Soldiers Left the Czech Republic, Russians Move In". 19 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2017. 
  51. ^ John Fullerton, "The Soviet Occupation of Afghanistan" 9 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ISBN 0-413-55780-4

Bibliyografya

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sovyet_askerî_işgalleri&oldid=33494149" sayfasından alınmıştır