Konteyner taşımacılığı

Konteyner taşımacılığı, çeşitli konteyner türleri sayesinde yapılan taşımacılığı anlatır. Konteynerler standart ölçülerde üretildikleri için çok çeşitli şekilde yüklenebilir, farklı araçlara aktarılabilir, bu sayede verimli bir taşıma sağlarlar. Konteynerlerin açılmaksızın gemilere, kargo uçaklarına, trenlere veya karayolu taşımasına uygun araçlara yüklenebilmeleri uluslararası alanda yaygın olarak kullanılmalarını sağlamıştır.

Tarihçe

Kökenleri

Konteyner taşımacılığının kökenleri İngiltere'deki maden sanayisine dayanır. 1795 yılında ilk kez vagon benzeri konteynerlere yüklenen kömür, yükleme boşaltma yapılmaksızın kanaldaki gemilere yüklenerek sevk edilmiştir. 1830'lu yıllara gelindiğinde artık özellikle demiryolu ve gemilerde taşınabilen çok sayıda konteyner türü yaygın hale gelmişti. Zamanla taşıma için kullanılan ahşap konteynerler yerlerini demirden konteynerlere bıraktı. 1900'lü yıllarda kapalı konteynerin ilk örnekleri görüldü. Birleşik Krallık'ta çok sayıda demiryolu şirketi birbirine benzer konteyner kullanır durumdaydı. 1920'li yılarda doğan ihtiyaç gereğince konteyner ölçüleri standartlaştırıldı. Ancak oluşturulan standart İngiltere ile sınırlı kaldı. ABD'de yoğunluklu olarak 1920'li yıllarda kullanılmaya başlayan konteyner özellikle Chicago, Milwaukee, Wisconsin bölgelerinde yaygın olarak kullanılıyordu. Konteyner taşımacılığı özellikle ABD sanayisi tarafından II. Dünya Savaşı sırasında yaygın olarak kullanılmıştır.

1955 yılında taşımacılık şirket sahibi Malcom McLean, mühendis Keith Tantlinger ile birlikte çalışarak farklı taşıma yöntemleriyle taşınabilecek evrensel konteyner ölçü standartlarını geliştirmeye koyuldular. Ortaya çıkan konteyner 8 feet (2.4 m) yüksekliğinde 8 ft (2.4 m) genişliğinde ve 10 ft (3.0 m) uzunluğunda bir konteynerdi. Konteyner 25 mm (0.98 in) kalınlığında çelik sacdan imal edilecekti. Konteynerin dört bir köşesine rahatça kaldırılıp indirilmesi için kilit mekanizmaları eklenmiştir. Tasarımın patentini alan ikili konteyner standartlaştırılmasında önemli bir adım atmış olur.

II. Dünya Savaşı sırasında ilk konteynerleri kullanan ABD Silahlı Kuvvetleri daha sonraki dönemde dahil olduğu Kore Savaşı ve Vietnam Savaşı sırasında lojistik ihtiyaçları için konteyner taşımacılığına ağırlık verecek, bu alanda gelişmeler yaşanacaktır. Sevk süresinin azalmasını sağlayan konteyner taşımacılığında, konteyner yapısal özelliklerinin de artık standartlaşması ihtiyaç haline gelir.

Konteyner gemileri

Sadece konteyner taşınan ilk sevkiyat 1951 yılında Danimarka'da gerçekleşmiştir. Aynı yıl Seattle ile Alaska arasında konteyner taşımacılığı yapılmaya başlanmıştır. Konteyner taşımacılığı için ilk üretilen özel gemi Clifford J. Rodgers 1955 yılında Montreal'de üretilmiş ve ilk yolculuğunda Vancouver – Alaska hattında 600 konteyner taşımıştır.

Standardizasyon

Konteyner taşımacılığının yoğunlaşmaya başladığı dönemde konteyner ölçülerinin standart altına alınması çabaları yavaş ilerlemiştir. Şirketler, özellikle de büyük ABD şirketleri kendileri tasarladıkları konteynerlerde ısrar ediyor ve ABD içinde çok sayıda birbiriyle uyumsuz konteyner ölçüleri bir arada var olmaya çalışıyordu.^[a] Sonunda Avrupa demiryolları, ABD demiryolları, ABD karayolları ve ABD deniz taşımacılığı yetkililerinin bir araya gelmesiyle ortak bir dil yakalanmıştır. Buna göre en öne çıkan dört ISO standardı konteyner taşımacılığını standartlaştırmıştır:

1968 yılı Ocak ayında yürürlüğe giren R-668 ile tanımlar, ölçüler ve kriterler belirlenmiştir
1968 yılı Temmuz ayında yürürlüğe giren R-790 ile tanımlama markalama işaretleri belirlenmiştir
1970 yılı Ocak ayında yürürlüğe giren R-1161 ile konteyner köşe aksamı tanımlanmıştır
1970 yılı Ekim ayında yürürlüğe giren R-1897 ile genel amaçlı taşıma konteyneri için minimum iç ölçüler tanımlanmıştır

Günümüz

Günümüzde kargo taşımacılığının neredeyse tamamına yakını konteyner taşımacılığıyla yapılmaktadır. Konteyner taşımacılığının en yoğun olduğu ülke Çin olurken en yoğun liman ise Singapur olmuştur.^[1] Konteyner taşımacılığının yük taşımacılığında ve ticari hayattaki değiştirici etkisi öngörülememiş, toplam ticaret hacminin artmasına yol açarak gelişmeye olumlu yönde katkı sağlamıştır. Bunun yanı sıra konteyner ölçülerinin standartlaşması taşımacılık alanındaki araçların da standartlarının oturmasına yol açmıştır. Konteynerin kapalı ve içeriğini göstermeyen yapısı hırsızlığı azaltmış, konteyner kapılarının elektronik aletlerle tüm yolculuk boyunca izlenebilmesi mal güvenliğini artmıştır. Demiryolu hat açıklığı farklı olan ülkelerdeki taşımacılığın artması yönünde olumlu etkisi olan konteyner sayesinde demiryolu hat farklılığı sorunu aşılmıştır.

Konteyner standartları

ISO

Konteyner ölçüleri standartlaştırıldığında beş farklı uzunlukta konteyner çeşidi 20-feet (6.1 m), 40-feet (12.2 m), 45-feet (13.7 m), 48-feet (14.6 m) ve 53-feet (16.2 m) olarak belirlenmiştir. Konteyner kapasite hacim değeri ise 20 feet konteyner eşdeğeri TEU olarak belirtilir. 20 feet konteyner dolu brüt ağırlığı 24 ton olurken 40 feet konteyner için bu değer 30.480 tondur. Konteyner yükseklik değerini belirleyen önemli bir husus da demiryolu tünellerinin yüksekliği olmuş, 8 feet (2.4 m) bu şekilde belirlenmiştir.

Havayolu

Belli başlı havayolu şirketleri kendi standart konteynerlerini kullansalar da Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği (IATA) ULD adı verilen kargo konteynerini standart hale getirmek istemektedir.

Diğer

Günümüzde sık kullanılan diğer konteyner standartlarından bazıları şunlardır:

PODS^[b]
Haus-zu-Haus^[c]
SECU^[d]

Taşımacılık sorunları

Yakıt giderleri

Konteyner ağırlığının ilave olarak yüke eklenmesinden dolayı asıl taşımacılıkta harcanan yakıt miktarını artırır. Ancak artan yakıt bedeline rağmen taşımacılık verimliliğinin artması sonucu bu artış göz ardı edilebilir seviyededir. Bazı durumlarda demiryollarının müsait olmasına göre konteynerler üst üste sevk edildiğinde maliyet daha da düşmektedir.

Tehlikeler

Konteynerler çeşitli yasadışı kaçakçılık faaliyetlerinde kullanılmıştır. Silah kaçakçılığından insan kaçakçılığına kadar geniş yelpazedeki suçlar konteyner sayılarının muazzam olmasından ötürü denetlenememektedir.

Boş konteynerler

Konteynerler sürekli olarak kullanılmak üzere imal edilmişlerdir. Bir yük varış yerine götürüldükten sonra konteynerin yeniden başka bir yükü taşımak üzere çevrime dahil olması planlanmıştır. Boş konteynerlerin ihtiyacın fazla olduğu yerlere yönlendirilmesi planlama gerektiren bir çalışmadır. Ayrıca son dönemlerde yeni konteyner üretmektense kullanılmış konteynerlerin elden geçirilerek yeniden kullanılması tercih edilmektedir. Bunun yanı sıra artık taşımacılıkta kullanılmayan konteynerler de çok çeşitli amaçlarda değerlendirilmektedir.

Deniz kazaları

Konteynerler denizyolu taşımacılığı sırasında fırtınalı havalarda veya deniz kazaları sonucu denize düşüp kaybolabilmektedir. Dünyada her yıl yaklaşık 2 ila 10 bin konteyner denizde kaybolmaktadır. Denize düşen çoğu konteyner derhal batmakta, yükünün durumuna göre batmayan konteynerler de deniz taşımacılığı için tehlike arzeden engeller haline gelmektedir. Kaza sonucu denize düştükten sonra içindeki yükü dağılan konteynerler Oyuncak ördek olayı örneğinde olduğu gibi bilimsel çalışmalar için önemli veri sağlamıştır.

Konteyner kullanım alanları

Konteynerler taşımacılık alanı dışında özellikle konut alanında kullanılmaktadır. Geçici konut veya kalıcı konut olarak da kullanılabilen konteynerler kimi zaman da atölye olarak değerlendirilmektedir.

Notlar

^ En büyük taşımacılardan Matson Navigation Company 24 feet konteynere sahipken, Sea Land Service 35 feet konteyner kullanıyordu
^ Portable On Demand Storage (ABD)
^ Evden eve (Almanya)
^ Stora Enso Storage Unit (İsveç, Finlandiya)

Kaynakça

Wikimedia Commons'ta Konteyner taşımacılığı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

^ Dünya Bankası çalışması 27 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 24 Ekim 2011 tarihinde erişilmiştir

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

Konteyner gemi yüklemeleri (İngilizce) 18 Ekim 2011 tarihinde erişilmiştir
Konteyner taşımacılığı 22 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 22 Mayıs 2013 tarihinde erişilmiştir

[1] En büyük taşımacılardan Matson Navigation Company 24 feet konteynere sahipken, Sea Land Service 35 feet konteyner kullanıyordu

[3] Portable On Demand Storage (ABD)

[4] Evden eve (Almanya)

[5] Stora Enso Storage Unit (İsveç, Finlandiya)

[2] Dünya Bankası çalışması 27 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 24 Ekim 2011 tarihinde erişilmiştir

[a]

[1]

[b]

[c]

[d]