Freeman Havaüssü İsyanı

Freeman Havaüssü İsyanı, ABD'nin Indiana eyaleti Seymour kenti yakınlarında ABD Hava Kuvvetlerine ait Freeman Havaüssünde yaşanan olayları anlatır. Olaylar 477. Bombardıman Grubuna bağlı Afrikalı-Amerikalı subayların beyazlar için ayrılmış subay gazinosuna girmeye çalışmasıyla patlak verir. Ayaklanma sonunda 162 tutuklama yapılır. Üç subay görece düşük suçlardan askerî mahkemeye verilir. Sadece bir kişi ceza alır. 1995 yılında alınan karar sonrasında ABD Hava Kuvvetleri Afrikalı-Amerikalı subayların haklı olduğunu resmî olarak kabul ederek askerî mahkeme kararlarını bozar, ilgili subayların sicillerinden olaya dair kayıtların kaldırılmasına karar verir. İsyan, Sivil itaatsizlik hareketi için önemli bir adım olarak değerlendirilir.

Öncesi

Tuskegee havacıları

II. Dünya Savaşı öncesi ve sırasında Amerikan toplumunun çoğunluğunda olduğu gibi ABD Silahlı Kuvvetlerinde de ırk ayrımcılığı sürmekteydi. Tarihsel olarak Afrikalı-Amerikalılar orduda muharip görevler yerine daha çok cephe gerisi hizmetlerde kullanılıyordu. Ayrıca orduda kariyer yapma, rütbe alma şansları sınırlıydı.

1940 yılında A. Philip Randolph ve Walter White gibi önemli Afrikalı-Amerikalı liderlerin Başkan Franklin D. Roosevelt’e yaptıkları baskı sonucu ABD Hava Kuvvetleri savaş pilotu olarak eğitilmek isteyen siyahilere kapılarını açar. İlk siyahi pilotlar Alabama eyaletindeki Tuskegee 99. Filosuna dahil edildikleri için siyahi savaş pilotlarına Tuskegee havacıları denilir. Ilk siyahi savaş pilotu subay Albay Benjamin O. Davis, Jr komutasındaki filo 1943 yılında Kuzey Afrika ve İtalya’da savaşır. 1944 yılında 99. Filo diğer filolarla birleştirilir.

477. Bombardıman grubu

Siyahi liderlerin artan baskısı sonucu Afrikalı-Amerikalı askerler bombardıman uçaklarında görev almalarının önü açılır. 15 Ocak 1944 tarihinde 477. Bombardıman Grubu yeniden hayata geçirilir. Afrikalı-Amerikalı havacılar B-25 Mitchell bombardıman uçaklarında görev almaya başlarlar. Beyaz subay Albay Robert R. Selway, Jr komutasındaki başlayan eğitimlere 270 subaylık kontenjan olmasına rağmen 175 kişi alınır. Michigan eyaletindeki Selfridge Havaüssünde bulunan siyahi askerler üste sıkı olarak uygulanan ırk ayrımcılığından şikayetçi olmaya başlar. Siyahi subayların beyaz subaylar için ayrılmış olan mekanları kullanmasına izin verilmez.

Kentucky’ye geliş

5 Mayıs 1944 günü 477. Bombardıman Grubu ırkçı davranışlara karşı bir protesto eyleminin yaşanması ihtimaline karşı Kentucky’deki Fort Knox Üssüne gönderilir. Bu üste siyahi subaylar gazinoya alınsa da beyaz subayların kullandığı sadece üyeler için ayrılmış bir kısım bulunmaktaydı. Bu durumun verdiği rahatsızlığa savaşta yer almış siyahi havacıların terfi ettirilmemesi eklenince siyahi subaylar arasında gerilim artar. 1945 yılında tam savaş kapasitesine çıkan 477’nin Temmuz ayında savaşa katılması planlanmaktaydı. Bu yüzden için B-25 uçuşları için uygun olan Freeman Havaüssüne transfer edilirler.

Protestolar

5-6 Nisan olayları

477, Freeman üssüne 1 Mart 1945 gününden itibaren giriş yapmaya başlar. Halen eski üste bulunan siyahi subaylara yeni gittikleri üste de ayrımcılığı devam ettirmek için iki ayrı sosyal tesis uygulaması yapıldığı bilgisi ulaşır. Bu uygulamaya göre sadece siyahilerin kullandığı kısım “stajyer” beyazların kullandığı kısım da “eğitmen” olarak ayrılmıştır. Geride kalan siyahi subaylar Üsteğmen Coleman A. Young önderliğinde ayrımcılığa karşı yeni gittikleri üste eylem yapma kararı alırlar.^[1] Daha önce de çeştli eylem teşebbüslerinin yaşandığı Freeman üssüne 5 Nisan akşamı gelen subaylar doğrudan beyazlar için ayrılan tesise giderek hizmet talep edirler. İlk grup siyahi subay Binbaşı Andrew M. White tarafından geri çevrilir. Hemen sonrasında gelen subaylarla büyüyen grup ısrarcı olur. Young önderliğindeki 19 subaylık grup tesisi terk etmeyi reddedince tutuklanırlar. Aynı gece 17 subay daha benzer suçlarla tutuklanır. Sonraki gece 25 subay üç grup halinde aynı suçtan tutuklanınca iki gün boyunca toplamda 61 siyahi subay tutuklanmış olur. Olaylar sırasında ufak çaplı itişmeler dışında fiziksel şiddet görülmemiştir.

85-2 numaralı talimatname

5-6 Nisan olaylarını inceleyen Hava Kuvvetleri Komutanlığı denetmeni Albay Torgils C. Wold Teğmen Terry ve iki subay haricinde diğer subayların tamamı hakkında suçlamaların düşürülmesini önerir. Üs komutanlığı bunun üzerine 58 subayı serbest bırakır. Bundan sonra subay sosyal tesislerinin ayrılmasının talimatnamelere uygun yapılmadığından hareketle Albay Selway 85-2 numaralı talimatnameyi yayınlar. Afrikalı-Amerikalı subayların talimatnameden haberdar olmadıklarını iddia etmelerine karşılık olarak 10 Nisan günü yüzlerine okumak suretiyle tebliğ eder. Bunun ardından herkesten okuyup anladıklarına dair imza atmaları istendiğinde kimse imza atmaz. Sonunda 2 siyahi ve 2 beyaz subaydan oluşturulan bir komitenin her siyahi subayla tek tek görüşerek önlerine üç seçenek sunmasına karar verilir. Buna göre seçenekler şöyledir:

Metni okuduğuna ve anladığına dair imza atabilir
Metni kabul etmediklerine dair bir belge imzalayabilirler
Askeri Suçlar Kanunu 90.Madde gereği üstlerine itaatsizlikten dolayı tutuklanabilirlerdi.

11 Nisan günü tüm subaylarla tek tek görüşen komite görüşmelerinin ardından 101 subayın tamamı herhangi bir belgeyi imzalamayı reddettikleri için tutuklanırlar.

Salıverilme

Tutuklanan 101 subay Godman Üssüne geri götürülüp dava gününü beklemeye koyulurlar. Bu sırada Afrikalı-Amerikalı örgütler, kurumlar, sendikalar ve kongre üyelerinin Savunma Bakanlığına baskıları artar. Sonunda Genelkurmay Başkanı George C. Marshall'ın talimatıyla 101 subay 23 Nisan günü salıverilir. Bu karara rağmen General Hunter tüm subayların sicil dosyasına olayla ilgili olumsuz yorum ve görüşlerini ekler.

Üstlerine fiziksel olarak direndikleri iddiasıyla tutuklanmış olan üç subayın davası ise Temmuz ayında görülür. Üsteğmenler Marsden A. Thompson ve Shirley R. Clinton suçsuz bulunurlar. Teğmen Terry ise emre itaatsizlikten suçsuz bulunurken, Teğmen Rogers'ı fiziksel olarak darp etmekten dolayı 150 USD para cezası, rütbelerinin düşürülmesi ve ordudan atılma ile cezalandırılır.

Sonrası

Protestoların ardından 477. Filo gerisin geriye Godman üssüne kaydırılır. İki bombardıman filosu kapatılır. Beyaz subayların yerine tüm kademelerde siyahi subaylar göreve katılır. Savaşa girilmeden önceki son eğitimlerin 31 Ağustos 1945 tarihinde sona ermesi planlanırken 14 Ağustos günü Japonya kayıtsız şartsız teslim olunca savaş sona erer. Savaşın ardından hiç muharebe görmemiş olan 477 küçültülür. 1946 yılında Ohio'daki Lockbourne Hava üssüne kaydırılır. 1947 yılında tamamen kapatılır.

1948 yılında dönemin Başkanı Harry S. Truman'ın 9981 numaralı talimatıyla ABD Silahlı Kuvvetleri bünyesinde ırkçı ayrıma son verilir. Freeman Havaüssü 1948 yılında kapatılınca çeşitli farklı amaçlarla kullanılır, günümüzde bir sanayi parkı kapsamında değerlendirilmektedir.

İtibar iadesi

1995 yılında 477 gazilerinin başvurusu sonucunda General Hunter'ın eylemci subayların sicillerine koyduğu olumsuz değerlendirme kaldırılır. Ordudan atılan Roger Terry'den ise özür dilenir, rütbesi ve hakları iade edilir.^[2]

İlgili eserler

Yazar James Gould Cozzens Hava Kuvvetlerindeki kendi anılarının yanı sıra Freeman Havaüssünde olan olaylar hakkında yazdığı Guard of Honor adlı romanla 1949 yılında Pulitzer Ödülünü alır.^[3]

Kaynakça

^ Young ileride Detroit eyalet valisi ve deneyimli bir sendikacı olacaktır
^ İlgili makale 3 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 2 Kasım 2011 tarihinde erişilmiştir
^ Longmans 1949 ASIN: B00439DVRI

Ayrıca bakınız

Buffalo soldier

Dış bağlantılar

Freeman Havaüssü resmî internet sitesi 14 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 2 Kasım 2011 tarihinde erişilmiştir
Olayların kronolojisi22 Eylül 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 2 Kasım 2011 tarihinde erişilmiştir

[1] Young ileride Detroit eyalet valisi ve deneyimli bir sendikacı olacaktır

[2] İlgili makale 3 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 2 Kasım 2011 tarihinde erişilmiştir

[3] Longmans 1949 ASIN: B00439DVRI

[1]

[2]

[3]