Hortum (meteoroloji)
Hortum, kümülus bulutları ile bağlantılı olarak silindir şeklinde dönerek gezen bir rüzgâr türüdür.[1] Bu "hortum" bulutlardan yere kadar uzanır ve büyük yıkıcı güce sahip olan bir doğa felaketidir.[1] Hortumlar hakkında bir bilimsel teori ilk olarak 1917 yılında Alfred Wegener tarafından üretilmiştir ve bu teori günümüzde de doğru olarak kabul edilmektedir.[2]
Oluşumu
[değiştir | kaynağı değiştir]Hava olaylarının oluşumları ne kadar karışık gözükse de, aslında hepsinin oluşumu birbirleri ile benzer şekildedir. Hortum gibi ekstrem hava olayının oluşmasındaki tek fark; yukarı seviyelere taşınan suyun (konveksiyon) çok daha fazla olması ve sürekli hızlı bir şekilde yükselmesidir. Buna basit bir örnek olarak kaynayan suyu örnek gösterebiliriz. Isındıkça yükselen hava, yukarı seviyedeki soğuk havadan dolayı içindeki su yoğuşarak milyarlarca su partiküllerini açığa çıkarır. Bu milyarlarca mikro su partikülleri yukarıda birleşerek bulut diye adlandırdığımız şekilleri oluştururlar ki, bulutların büyüklükleri de taşınan havanın hızına bağlı olarak değişir. Çok hızlı bir şekilde yükselen sıcak ve nemli hava, yükselen havaya oranla çok daha soğuk olan hava tarafından emilmeye başlar. Bu esnada hava çok kararsızdır ve bu kararsızlığın tepkimesi olarak bulutun altında spiral bir şekil oluşur. Yer seviyesinden hızlıca yükselen hava, basıncı ve sıcaklığı düşürür. Bu esnada rüzgâr şiddetini arttırır ve su buharı yoğunlaşmaya başlar. Yoğunlaşan su buharı, bulutun altında belirmeye başlayan spiral şeklin daha belirgin, havanın ise daha kararsız hale gelmesine neden olarak hortumun gücünün artmasına neden olur. Olgunlaşmaya başlayan spiral şekil alttan emdiği havayı hızla soğutarak yoğuşturur ve şiddetli akıma, şimşeklerle birlikte dolu ve yağmur sağanakları da katılır. Hortumlar tropikal bir siklona oranla çok daha küçük, ancak bir o kadar da yıkıcıdır.
Bir denizin ya da gölün üzerinde meydana gelen bir hortum, yerden emdiği sular ile bir "Su hortumu"[3] oluşturur. Havanın mevsimsel değişimine göre kar hortumu ve alev hortumları[4] da oluşabilmektedir.
Kasırga derecelendirme ölçekleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Kasırgaların gücünü derecelendirmek için çeşitli ölçekler vardır. Fujita ölçeği kasırgaları neden oldukları hasara göre derecelendirir ve bazı ülkelerde güncellenen Geliştirilmiş Fujita Ölçeği ile değiştirilmiştir. En zayıf kategori olan F0 veya EF0 kasırgası ağaçlara zarar verir, ancak önemli yapılara zarar vermez. En güçlü kategori olan F5 veya EF5 kasırgası binaları temellerinden söker ve büyük gökdelenleri deforme edebilir. Benzer TORRO ölçeği, son derece zayıf kasırgalar için T0'dan bilinen en güçlü kasırgalar için T11'e kadar uzanır.[5]
Uluslararası Fujita ölçeği ayrıca kasırgaların ve diğer rüzgar olaylarının yoğunluğunu, neden oldukları hasarın şiddetine göre derecelendirmek için kullanılır.[6] Doppler radar verileri, fotogrametri ve yer girdap desenleri (trokoidal işaretler) de yoğunluğu belirlemek ve bir derecelendirme atamak için analiz edilebilir.[7][8]
-
-
Stoughton kasabasına yaklaşan bir hortum (F5) -
Oklahoma eyâletinde F5 kategorisinden (en büyük) bir hortum Genişliği tahminen 1,5 kilometre
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.
- ^ Antonescu, Bogdan; Ricketts, Hugo M. A. M.; Schultz, David M. (1 Nisan 2019). "100 Years Later: Reflecting on Alfred Wegener's Contributions to Tornado Research in Europe". Bulletin of the American Meteorological Society (İngilizce). 100 (4): 567-578. doi:10.1175/BAMS-D-17-0316.1. ISSN 0003-0007. 7 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2021.
- ^ US Department of Commerce, National Oceanic and Atmospheric Administration. "What is a waterspout?". oceanservice.noaa.gov (İngilizce). 25 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2021.
- ^ Grantham-Philips, Joshua Bote and Wyatte. "California is on fire: What are fire whirls, fire tornadoes, fire clouds and dry lightning?". USA TODAY (İngilizce). 20 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2021.
- ^ Meaden, Terrance (2004). "Wind Scales: Beaufort, T – Scale, and Fujita's Scale". Tornado and Storm Research Organisation. 30 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2009.
- ^ "The International Fujita (IF) Scale Tornado and Wind Damage Assessment Guide" (PDF). ESSL.org. European Severe Storms Laboratory. 28 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Haziran 2022.
- ^ "Enhanced F Scale for Tornado Damage". Storm Prediction Center. National Oceanic and Atmospheric Administration. 1 Şubat 2007. 11 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2009.
- ^ Edwards, Roger; Ladue, James G.; Ferree, John T.; Scharfenberg, Kevin; Maier, Chris; Coulbourne, William L. (2013). "Tornado Intensity Estimation: Past, Present, and Future". Bulletin of the American Meteorological Society. 94 (5). ss. 641-653. Bibcode:2013BAMS...94..641E. doi:10.1175/BAMS-D-11-00006.1.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Fotos von Tornados13 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Familie von Wasserhosen über dem Adriatischen Meer
Avrupa
[değiştir | kaynağı değiştir]- European Severe Storms virtual Laboratory (ESSL)(İngilizce)
- European Severe Weather Database (ESWD)19 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- The Tornado and Storm Research Organisation (TORRO) (İngilizce)
ABD
[değiştir | kaynağı değiştir]- NSSL: National Severe Storm Laboratory, USA (englisch)
- What is a Tornado? Essay von Charles A. Doswell, Cooperative Institute for Mesoscale Meteorological Studies, Norman (OK), USA1 Temmuz 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Was ist ein Tornado? Die deutsche Übersetzung des Doswell-Artikels von Felix Welzenbach
- Abbildungen von Tornados30 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
