Moskova Knezliği
Moskova Великое княжество Московское Velikoye knyazhestvo Moskovskoye Moskova Knezliği Великое Княжество Московское | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1340-1547 | |||||||||||||||||
 Bayrak
 Arma
| |||||||||||||||||
| Başkent | Moskova | ||||||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Rusça | ||||||||||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||||||||||
| Knez | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||||||
• Toplam | 47000 km2 | ||||||||||||||||
| Para birimi | Ruble | ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Rusya tarihi |
|---|
 |
Moskova Knezliği ya da Moskova Dükalığı, Rusya toprakları içerisinde kurulmuş Moskova merkezli devlettir. Başlangıçta Altın Orda Devletine bağlı[1] olan Moskova Prensliği Vladimir-Suzdal Knezliği'nin halefi olup, 1340-1547 yılları arasında hüküm sürmüştür. Çar III. İvan'ın reformları ile knezlik gelişmiş ve Rusya Çarlığı adını almıştır. Çar olarak bilinen ilk hükümdar IV. İvan (Korkunç İvan) olmuştur.
Köken
13. yüzyılda Moğollar, Kiev Rusları'nın topraklarını işgal ettiği sırada Moskova Vladimir-Suzdal Knezliği'nin önemsiz bir ticaret karakoluydu. Moğollar; Moskova'yı 1238'de yakmış, 1293'de yağmalamış olsalar da karakolun uzak ve ormanlık konumu bölgeyi genel olarak Moğol saldırılarına karşı korumuştu. Moskova'nın çevresindeki biz dizi nehir Baltık, Karadeniz ve Kafkaslar'a erişim sağladı.[2]
Moskova devletinin gelişimini sağlayan en önemli nokta ise küçük prensliğin sınırlarını sürekli genişletip zamanla Moskova Nehri Havzası'nın tamamına hükmeden ve 16. yüzyıl Avrupa'sının en büyük devleti (yüz ölçümü bakımından) olmasını sağlayan bir dizi prens tarafından yönetilmesiydi.[3] Moskova Knezliği'nin ilk yöneticisi I. Daniel, Vladimir-Suzdal Knezi Aleksandr Nevski'nin en küçük oğluydu. Kolomna'yı alarak ve Pereslavl-Zalessky'nin ailesine mirasını güvence altına alarak knezliğini genişletmeye başladı. Daniel'in oğlu Yuriy (ayrıca Georgiy olarak da bilinip 1303-1325 arasında hüküm sürmüştür) bütün Moskova Nehri havzasını kontrol etti ve knezliği Mozhaisk'i alarak batıya doğru genişletti. Daha sonra Rus knezliklerinin bağlı oldukları Altın Orda ile ittifak kurup hanın kız kardeşi ile evlendi. Han, Yuriy'nin Novgorod Cumhuriyeti'nin kuzeybatısındaki işlere müdahale etmesine izin veren Vladimir-Suzdal Büyük Dükü unvanında hak iddia etmesine izin verdi.
Yuriy'nin varisi I. İvan (1325-1340 arasında hüküm sürdü) Tatarlarla işbirliği yapıp diğer Rus knezliklerinden kendi adına vergi toplayarak Büyük Dük unvanını korumayı başardı. Bu ilişki özellikle 1327'de Moskova'nın ezeli düşmanı olan Tver'in hana isyan etmesi üzerine Moskova'nın şehir üzerinde bölgesel üstünlük kazanmasını sağladı. Ayaklanma Suzdal Büyük Düklüğü, Moskova Büyük Düklüğü (Tver ile Vladimir Büyük Dükü unvanı için yarışamakta olan) ve Tatarların ortak kuvvetleri tarafından bastırıldı.[4] İvan, "Kalita" (doğrudan çevirisi "para torbası") takma adının doğruluğunu kanıtladığı gibi Rusya'daki en zengin kişi olarak kabul gördü.[5] Zenginliğini diğer knezliklerden toprak satın almak ve Moskova Kremlini'ndeki taş kiliselerin inşasını finanse etmek için kullandı. 1325'de Ortodoks Başpsikopos Peter (1326'da öldü) ikametgahını Kiev'den Vladimir'e daha sonra da Moskova'ya taşıyınca knezliğin prestiji daha da arttı.
Dmitri Donskoi
Ivan'ın varisleri, yönetimleri altındaki nüfusu ve serveti artırmak için Rus topraklarında yayılmaya devam etti. Bu süreçte ilgi noktaları yine Doğu Slavları ve Ortodoks beldeler olan Litvanya Büyük Dükalığı ile çatıştı. Litvanya Büyük Dükü Algirdas, yine Moskova karşıtı siyaset güden Tver ile ittifak kurdu ve Moskova'ya üç sefer (1368, 1370, 1372) düzenledi. Moskova ve Vilnius (Litvanya Büyük Dükalığı'nın başkenti) arasındaki çekişmenin en önemli nedeni Smolensk şehriydi.
1350'lerde ülke ve kraliyet ailesinde Kara Ölüm baş gösterdi. Dmitry Ivanovich, ebeveynleri öldüğünde henüz dokuz yaşındaydı. Bundan ötürüdür ki Büyük Dük unvanı kendisine değil uzak akrabası Suzdallı Dmitry'nin eline geçti. Etrafı Litvanyalılar ve Müslüman göçebelerle çevrili olan Moskova hükümdarı, Aziz Sergius Radonezh'in manastır reformu nedeniyele nüfuzundan patlamaya yaşayan Rus Ortodoks Kilisesi ile ittifak kurdu. Başpsikopos Alexis tarafından eğitilen Dmitri, Ortodoksluğun bir sembolü oldu ve göçebelere karşı savaşan Rus knezliklerini birleştirmeyi başardı. Han'ın otoritesinde meydan okudu ve 1380'de Kulikovo Savaşı'nda Mamay'ın komuta ettiği orduyu destansı bir zaferle mağlup etmeyi başardı. Ancak bu zafer kısa vadeli bir fayda sağlamadı; 1382'de Toktamış Han tebası üzerinde yeniden hüküm sağlamayı umarak Moskova'yı yağmalayıp 24.000 kişiyi öldürdü.
Yine de Dmitri ulusal bir kahraman oldu. Kulikovo Savaşı, Rus halkının Tatar otoritesine son verme ve bağımsız olma fikrine inanmasını sağladı. 1389'da Han'ın onayını almaya gerek duymadan tahtını oğlu I. Vasili'ye bıraktı.
I. ve II. Vasili
I. Vasili (1389-1425), babasının politikalarını devam ettirdi. Hanlık, Timurlenk tarafından saldırıya uğradıktan sonra haraç ödemekten vazgeçse de Edigu'nun 1408'deki Moskova seferinden sonra daha uysal bir politika izledi. Litvanya Büyük Dükü Vytaytas'ın tek kızı ile evlendi ve kayınpederi Smolensk'i ilhak ettiğinde dahi onunla çatışmaktan kaçındı. Uzun saltanatının barış dolu yıllarının dikkat çekici tarafı knezliğin doğuya ve (1392'de Nijni Novgorod'un ve Suzdal'ın ilhakı) kuzeye (1389'da Vologda, Veliky Ustyug ve Perm'in ilhakı) doğru genişlemesiydi. Nijni Novgorod, Altın Orda Hanı tarafından Moskova'ya yardımlarından dolayı hediye edildi.[6]
Aziz Sergius'un reformları, papaz Andrei Rublev'in ikonları ve freskleri kültürel bir canlanmayı tetikledi. Aziz Sergius'un öğrencileri tarafından Beloozero ve Solovki de dahil olmak üzere uzak yerlerde yüzlerce manastır kuruldu. Kültürel işlevlerinin yanı sıra manastırlar bölgenin ekonomisini kontrol edebilecek büyük topraklara sahiplerdi. Bu manastırlar aslında komşu prenslikler ve cumhuriyetlerde Moskova nüfuzunun karakolları olarak görev yaptılar. Moskova Knezliği'nin genişlemesindeki bir diğer faktör de çevre knezliklerin hanedan çekişmeleriyle boğuştuğu ve gittikçe daha da küçük parçalara ayrıldığı veraset sistemiydi. Moskova Knezliği'nde ise Kel Vladimir'in soyundan gelen Moskova Hanedanı'nın tek yan kolu knezliğe derinden sadıktı. Bu yüzden devlette parçalanma görülmedi.
Barışçıl politika I.Vasili'nin varisi II. Vasili (1425-1462) ile değişti. Çok geçmeden amcası Yuri Dmitriyeviç, tahtta ve Monomah Kalpağı'nda hak iddia etti. Bir iç karışıklık meydana geldi ve bu durum ülkeyi saltanatı boyunca derinden sarstı. Yuri'nin 1432'de ölümünden sonra iddiaları 1450'lerdeki Büyük Feodal Savaş sırasında oğulları Vasili Kosoy ve Dmitri Şemyaka tarafından sürdürüldü. Her ne kadar birkaç defa Moskova'yı terk etmiş ve 1446'da Kazanlı Ulugh Muhammad tarafından kör edilmiş olsa da tahtını koruyup oğluna devretmeyi başardı. Israrı üzerinde bir psikopos Rus Ortodoks Kilisesi'nin Konstantinapolis Patrikliği'nden bağımsızlığını ifade ederek 1448'de Moskova Başpsikoposu ilan edildi.
III. İvan
14. ve 15. yüzyıllarda knezliğin genişlemesi devlet içerisinde bütünlük sağladı. 15. yüzyıla gelindiğinde Moskova knezleri kendilerini tüm Rus topraklarının sahibi olarak görmeye başladılar. Rurikid soyundan bazı prensler yarı bağımsızlıklarını sürdürmeye çalıştı ancak III. İvan (Büyük İvan, 1462-1505 arasından hüküm sürdü) prensleri Moskova'nın askeri, adli ve diplomatik üstünlüğünü tanımaya zorladı.
Moskova, 1480 yılına kadar Rus topraklarının neredeyse tamamını ele geçirmişti; Altın Orda ile yapılan Ugra Nehri Savaşı ile bölgedeki Tatar hükmü resmen son buldu. 16. yüzyılın başlarında 1478'de Novgorod Cumhuriyeti'nin ve 1485'de Tver Knezliği'nin ilhakı ile Rus topraklarında siyasal birlik kuruldu. İvan, Ryazan Knezliği'ni miras yoluyla ülkesine kazandırırken Rostov ve Yaroslavl prenslerine ise zorla boyun eğdirdi. Aynı isimli şehir ve çevresindeki bir kaç bölgeden oluşan Pskov Cumhuriyeti bu dönemde bağımsız kalırken İvan'ın oğlu III. Vasili döneminde (1505-1533 arasında hüküm sürdü) ülkeye katıldı.
Tüm Ruslar üzerinde hüküm sağlayan ilk knez olan III. İvan "Tüm Rusların Hükümdarı" olarak çar[7] unvanıyla taç giydi. İvan, kuzeybatısındaki Litvanya Büyük Dükalığı ile Dinyeper ve Donets Nehri havzalarında bulunan Kiev Rusları'ndan arta kalan küçük knezlikleri ele geçirmek içim çekişti. Bazı prensliklerin devletlerden birine sığınması, sınır çatışmaları gibi nedenlerle Litvanya ile 1503'e kadar süren savaş sonucunda III. İvan devleti batıya doğru genişletti. Moskova Knezliği onun yönetimi altında üç katına çıktı.
Çar olarak taç giyen ilk hükümdar III. İvan olsa da Rus Çarlarının saltanatı pratikte devletin merkezileşmesini tamamlayan ilk hükümdar olan IV. İvan (Korkunç İvan) ile başladı.
Göçebelerle İlişkileri
Moskova knezliği ve göçebeler arasındaki ilişki oldukça karmaşıktı.[8] 13. yüzyılın ilk yirmi yılında Moskova, Saray hanlarına karşı Nogay Han'ın desteğini aldı. 14. yüzyılın başlarında Altın Orda Hanlığı iç istikrarını yeniden sağlayınca bölgedeki durum genellikle 1317'ye kadar hanların lehine olsa da 1322-1327 yılları arasında bölgedeki üstünlüğünü kaybetti.[8] İlerleyen 30 yılda devletler arasındaki ilişkinin iyileşmesi ile Moskova yeterli politik ve ekonomik güce ulaşacak zaman buldu. Bağımsızlık girişimleri 1380'de hana karşı alınan Kulikova Zaferi ile canlandı ancak knezler nispeten daha güçlü bir han olan Toktamış Han'ın otoritesini 1382'deki Moskova yağmasından sonra kabul etmek zorunda kalsa da hanlık Moskova'nın kuzey ve doğu Rus topraklarındaki hakimiyetini tanıdı.[8] Göçebelerin geleneksel büyük devletleri parçalara ayrıma ilkesi bu dönemde işe yaramadı ve dönem hanlığın Moskova'ya olan desteğini kesmesi ile karakterize edildi.[8] Moskova, Tatar hakimiyetini kuruluşunun ilk yıllarında tanısa da hanlığın artan gücüne rağmen 1374-1380, 1396-1411, 1414-1416 ve 1417-1419 yıllarında hanlığın otoritesine baş kaldırdı.[9] Hanlığın Moskova üzerindeki otoritesi Vladimir Büyük Dükalığı'nın Moskova Knezlerine verildiği Dmitri Donskoi döneminde oldukça azalmıştı; Moskova Knezliği hanlığın topraklarından haraç toplamaya başlamıştı ve kuzey Rus bölgelerindeki nüfuzu önü alınamaz bir seviyeye ulaşmıştı.[10] II. Vasili ve III. İvan'ın saltanatı yıllarında knezlikte, yıkılmış Bizans İmparatorluğu'nun varisi olarak çar olma fikri oturmaya başladıkça knezlik gitgide hanlıktan bağımsız hareket etmeye başladı.[11] Sonunda III. İvan döneminde devlet bağımsızlığını ilan etti.[9]
Genel Bakış
Günümüzdeki Rus devletinin gelişimi Kiev Rusları'ndan Vladimir-Suzdal Knezliği ve Moskova Knezliği'ne oradan da Rus Çarlığı'na ve Rus İmparatorluğu'na kadar uzanmakatadır. Moskova Knezliği, bölgedeki insanları ve zenginlikleri kendine çekti ve durum gelişimene katkı sağladı. Baltık Denizi, Beyaz Deniz, Hazar Denizi ve Sibirya ile ticaret bağlantıları kurup son derece merkezi bir devlet yönetimi sunarak zamanın feodal Avrupa'sında bu özelliği onu farklı kıldı. Moskova Knezliği'nin temellerini attığı siyasi gelenekler gelecek Rus devlet yapısını ve halkını şekillendirdi.
Kültür
Moskova Rus kültürü, Slav ve Bizans kültüründen oldukça etkilenmişti.[12] Bu kültüre göre doğaüstü olaylar hayatın birer parçası ve sıklıkla rastlanan olaylardı.[13]
Ayrıca Bakınız
- Rusya Çarlığı
- Rus hükümdarları listesi
- Rus İmparatorluğu'nun dış politikası
- Moskova-Litvanya Savaşları
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.
- ^ Library of Congress Country Studies – Russia
- ^ Gorskij, A. A. (2000). Moskva i Orda (Rusça) (Naučnoe izd. bas.). Moskva: Nauka. ss. 3-4. ISBN 978-5-02-010202-6. Erişim tarihi: 5 Aralık 2016.
- ^ Martin J. Medieval Russia, 980–1584. 2007. Cambridge University Press. p. 196
- ^ Moss (2005)
- ^ Richard Pipes, Russia under the Old Regime (1995), p.80.
- ^ Trepanier L. Political Symbols in Russian History: Church, State, and the Quest for Order and Justice. Lexington Books. 2010. P. 39
- ^ a b c d Gorskij, A.A. (2000). Moskva i Orda (Rusça) (Naučnoe izd. bas.). Moskva: Nauka. s. 187. ISBN 978-5-02-010202-6. Erişim tarihi: 5 Aralık 2016.
- ^ a b Gorskij, A.A. (2000). Moskva i Orda (Rusça) (Naučnoe izd. bas.). Moskva: Nauka. ss. 188-189. ISBN 978-5-02-010202-6. Erişim tarihi: 5 Aralık 2016.
- ^ Gorskij, A.A. (2000). Moskva i Orda (Rusça) (Naučnoe izd. bas.). Moskva: Nauka. s. 189. ISBN 978-5-02-010202-6. Erişim tarihi: 5 Aralık 2016.
- ^ Gorskij, A.A. (2000). Moskva i Orda (Rusça) (Naučnoe izd. bas.). Moskva: Nauka. s. 188. ISBN 978-5-02-010202-6. Erişim tarihi: 5 Aralık 2016.
- ^ "Russia - Cultural life". Encyclopedia Britannica (İngilizce). Erişim tarihi: 12 Mayıs 2020.
- ^ Wigzell, Faith (31 Ocak 2010). "Valerie A. Kivelson and Robert H. Greene (eds). Orthodox Russia: Belief and Practice under the Tsars". Folklorica. 9 (2): 169-171. doi:10.17161/folklorica.v9i2.3754. ISSN 1920-0242. Geçersiz
|doi-access=free(yardım)
