İçeriğe atla

Leonardo Fibonacci: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Emirolog (mesaj | katkılar)
Beyaz liste
1.574 değişiklik
k Yazım hatası düzeltildi
Etiketler: Görsel Düzenleyici Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği
bu son çevirim, İngilizce metne göre tekrar düzenlendi.
Etiket: Anlam ayrımı bağlantıları
1. satır: 1. satır:
{{Kısa açıklama|İtalyan matematikçi (yakl. 1170–1245)}}
{{Hakkında||Sayı dizisi|Fibonacci dizisi|Prison Break dizi karakteri|Otto Fibonacci}}
{{Bilim insanı bilgi kutusu
{{Bilim insanı bilgi kutusu
| isim = Pisalı Leonardo (Fibonacci)
| isim = Pisalı Leonardo (Fibonacci)
| resim_adı = Fibonacci2.jpg
| resim_adı = Leonardo da Pisa.jpg
| resim_boyutu =
| resim_boyutu = 220pik
| resim_başlığı = [[Camposanto di Pisa]]'daki Giovanni Paganucci'nin Fibonacci Heykeli (1863){{efn|Fibonacci'nin gerçek görünümü bilinmiyor.<ref name=statue>{{cite web|url=http://www.epsilones.com/paginas/artes/artes-027-historia-estatua-ingles.html |title=Fibonacci's Statue in Pisa |publisher=Epsilones.com |access-date=2010-08-02}}</ref>}}
| resim_başlığı = Pisa'lı Leonardo, "Fibonacci"
| doğum_adı =
| doğum_adı =
| doğum_tarihi = 1170
| doğum_tarihi = {{yaklaşık|lk=no|1170}}
| doğum_yeri = [[Pisa]],<ref>{{citation|last1=Smith|first1=David Eugene|last2=Karpinski|first2=Louis Charles|title=The Hindu–Arabic Numerals|year=1911|page=128|url=https://books.google.com/books?id=wEw6AAAAMAAJ&pg=PA128|location=Boston and London|publisher=Ginn and Company}}.</ref> [[Pisa Cumhuriyeti]]
| doğum_yeri = [[Pisa]], [[İtalya]]
| ölüm_tarihi = {{Ölüm yılı ve yaşı|1250|1170}}
| ölüm_tarihi = {{yaklaşık|lk=no}}{{Ölüm yılı ve yaşı|1250|1170}}
| ölüm_yeri = [[Pisa]], [[İtalya]]
| ölüm_yeri = [[Pisa]], [[İtalya]]
| ölüm_sebebi =
| ölüm_sebebi =
| vatandaşlığı =
| vatandaşlığı =
| diğer_adları = Leonardo Fibonacci, Leonardo Bonacci, Leonardo Pisano
| milliyeti = [[İtalyanlar|İtalyan]]
| milliyeti = [[İtalyanlar|İtalyan]]
| dini =
| dini =
| dalı = Matematikçi
| dalı = [[Matematikçi]]
| çalıştığı_yerler = [[İtalya]]
| çalıştığı_yerler = [[İtalya]]
| alma_mater =
| alma_mater =
20. satır: 23. satır:
| etkilendikleri =
| etkilendikleri =
| etkiledikleri =
| etkiledikleri =
| önemli_başarıları = [[Fibonacci sayıları]]<br />[[Hint-Arap sayı sistemi]]nin Avrupa'ya tanıtılması<br />[[Pratik sayılar]]<br />[[Liber Abaci]] (1202)<br /> Practica geometriae (1220)<br /> Flos (1225)<br /> Liber quadratorum(1225).
| önemli_başarıları = [[Fibonacci sayıları]]<br />[[Hint-Arap rakam sistemi|Hint-Arap sayı sistemi]]nin Avrupa'ya tanıtılması<br />[[Pratik sayılar]]<br />[[Liber Abaci]] (1202)<br /> Practica geometriae (1220)<br /> Flos (1225)<br /> Liber quadratorum(1225).
| ödüller =
| ödüller =
| imza =
| imza =
| parents = Guglielmo "Bonacci" (father)
| ek_bilgi = [[Fibonacci asal sayısı]]<br />[[Brahmagupta-Fibonacci benzerliği]]<br />[[Fibonacci polinomları]]<br />[[Fibonacci sanal-asalı]]<br />[[Fibonacci kelimesi]]<br /> [[resiprokal Fibonacci sabiti]]<br />[[Fibonacci ailesi]]<br />[[Pisano periyodu]]
| tanınma_nedeni = {{yalın liste|babası
⚫
*''[[Liber Abaci]]''
*[[Hint-Arap rakam sistemi]]'nin Avrupa'da yaygınlaştırılması
*[[Congruum]]
*[[Fibonacci dizisi|Fibonacci sayıları]]
*[[Fibonacci–Sylvester yöntemi]]
*[[Fibonacci yöntemi]]
*[[Fibonacci asal sayısı]]
*[[Brahmagupta-Fibonacci benzerliği]]
*[[Fibonacci polinomları]]
*[[Fibonacci sözde-asalı]]
*[[Fibonacci kelimesi]]
*[[resiprokal Fibonacci sabiti]]
*[[Fibonacci ailesi]]
*[[Pisano periyodu]]}}
}}
}}
'''Fibonacci''' ({{IPAc-en|ˌ|f|ɪ|b|ə|ˈ|n|ɑː|tʃ|i}};<ref>{{Cite Oxford Dictionaries|Fibonacci, Leonardo|access-date=23 June 2019}}</ref> <small>aynı zamanda</small> {{IPAc-en|US|ˌ|f|iː|b|-}},<ref>[https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/fibonacci-series "Fibonacci series"] and {{cite web|url=https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/fibonacci-sequence|title=Fibonacci sequence|work=[[Collins English Dictionary]]|publisher=[[HarperCollins]]|access-date=23 June 2019}}</ref><ref>{{MW|Fibonacci number|access-date=23 June 2019}}</ref> {{IPA|it|fiboˈnattʃi|lang}}; {{yaklaşık|1170}} – {{yaklaşık|1240–50}}),<ref name=Knott>{{MacTutor Biography|id=Fibonacci}}</ref> ayrıca '''Leonardo Bonacci''', '''Pisalı Leonardo (Leonardo of Pisa)''' veya '''Leonardo Bigollo Pisano''' ('Pisalı Gezgin Leonardo', 'Leonardo the Traveller from Pisa'<ref name=livio/>) olarak da bilinen [[Pisa Cumhuriyeti]]nden [[İtalyanlar|İtalyan]] [[matematikçi]], [[Orta Çağ]]'ın en yetenekli Batılı matematikçisi" olarak kabul edilir.<ref>[[Howard Eves|Eves, Howard]]. ''An Introduction to the History of Mathematics''. Brooks Cole, 1990: {{ISBN|0-03-029558-0}} (6th ed.), p. 261.</ref>
'''Fibonacci''' (diğer bilinen adlarıyla '''Leonardo Bonacci''', '''Pisalı Leonardo''', '''Leonardo Bigollo Pisano''' d. 1170, ö. 1250), [[Orta Çağ]]'ın en yetenekli Batılı matematikçisi olarak kabul edilen [[İtalya]]n matematikçi.


Yaygın olarak "Fibonacci" olarak adlandırılan ismi, 1838'de Fransız-İtalyan tarihçi [[Guglielmo Libri Carucci dalla Sommaja|Guillaume Libri]] tarafından kullanılmıştır.<ref>{{cite book|first=Keith|last= Devlin|author-link=Keith Devlin|title=Finding Fibonacci: The Quest to Rediscover the Forgotten Mathematical Genius Who Changed the World|publisher=Princeton University Press|year=2017|page=24}}</ref><ref name="Pask2015">{{cite book|author=Colin Pask|title=Great Calculations: A Surprising Look Behind 50 Scientific Inquiries|url=https://books.google.com/books?id=fvjIBAAAQBAJ&pg=PT35|date=7 July 2015|publisher=Prometheus Books|isbn=978-1-63388-029-0|page=35}}</ref> and is short for {{lang|la|filius Bonacci}} ('son of Bonacci').<ref>[[Keith Devlin]], ''The Man of Numbers: Fibonacci's Arithmetic Revolution,''A&C Black, 2012 p. 13.</ref>{{efn|The etymology of ''Bonacci'' is "good-natured", so the full name means "son from a good-natured [family]".<ref name=livio>{{cite book|last=Livio|first=Mario|author-link=Mario Livio|title=The Golden Ratio: The Story of Phi, the World's Most Astonishing Number|url=https://books.google.com/books?id=bUARfgWRH14C|orig-year=2002|edition=First trade paperback|year=2003|publisher=[[Random House|Broadway Books]]|location=New York City|isbn=0-7679-0816-3|pages=92–93}}</ref>}} However, even earlier in 1506 a notary of the Holy Roman Empire, Perizolo mentions Leonardo as "Lionardo Fibonacci".<ref>{{Cite book|url=https://nrc-publications.canada.ca/eng/view/fulltext/?id=fbfdddf4-d0e9-45fe-bef6-fe6d3cbecfa0|title=Fibonacci, his numbers and his rabbits|author=Drozdyuk, Andriy|author2=Drozdyuk, Denys|date=2010|publisher=Choven Pub|isbn=978-0-9866300-1-9|location=Toronto|pages=18|oclc=813281753}}</ref>
⚫
Fibonacci modern çağda en fazla [[Hint-Arap Sayıları]]nı Avrupa'ya getirmesiyle ve 13. yüzyıl başlarında yayınlanan [[Liber Abaci]] isimli hesaplama yöntemleri kitabıyla tanınır. [[Liber Abaci]]'de bir örnek olarak yer alan modern sayılarla hesaplanmış kendi adıyla anılan sayı dizisi [[Fibonacci Dizisi]] olarak anılmaktadır.<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-4153/Leonardo-Pisano Leonardo Pisano - page 3: "Contributions to number theory"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080617154015/http://www.britannica.com/eb/article-4153/Leonardo-Pisano |tarih=17 Haziran 2008 }}. [[Encyclopædia Britannica]] Online, 2006. Accessed 18 September 2006.</ref><ref>Parmanand Singh. "Acharya Hemachandra and the (so called) Fibonacci Numbers". ''Math''. Ed. Siwan , 20(1):28-30, 1986. ISSN 0047-6269]</ref> Sadece Fibonacci dizisi ve özellikleri ile ilgili kitaplar hatta haftalık düzenli yayınlanan matematik dergileri bile bulunmaktadır.

⚫
Fibonacci modern çağda en fazla [[Hint-Arap rakam sistemi|Hint-Arap Sayıları]]nı Avrupa'ya getirmesiyle ve 13. yüzyıl başlarında yayınlanan ''[[Liber Abaci]]'' isimli hesaplama yöntemleri kitabıyla tanınır.<ref>{{cite web|url=http://www.halexandria.org/dward093.htm|title=Fibonacci Numbers|website=www.halexandria.org}}</ref><ref>[http://www.britannica.com/eb/article-4153/Leonardo-Pisano Leonardo Pisano: "Contributions to number theory"]. [[Encyclopædia Britannica]] Online, 2006. p. 3. Retrieved 18 September 2006.</ref> ''[[Liber Abaci]]''’de bir örnek olarak yer alan modern sayılarla hesaplanmış kendi adıyla anılan sayı dizisi [[Fibonacci dizisi]] olarak anılmaktadır.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.britannica.com/eb/article-4153/Leonardo-Pisano|başlık=Leonardo Pisano - page 3: "Contributions to number theory"|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080617154015/http://www.britannica.com/eb/article-4153/Leonardo-Pisano |arşivtarihi=17 Haziran 2008 }}. [[Encyclopædia Britannica]] Online, 2006. Accessed 18 September 2006.</ref><ref>Parmanand Singh. "Acharya Hemachandra and the (so called) Fibonacci Numbers". ''Math''. Ed. Siwan , 20(1):28-30, 1986. {{ISSN|0047-6269}}]</ref> Sadece Fibonacci dizisi ve özellikleri ile ilgili kitaplar hatta haftalık düzenli yayınlanan matematik dergileri bile bulunmaktadır.


== Biyografisi ==
== Biyografisi ==
[[Dosya:Leonardo da Pisa.jpg|küçükresim|sol|Fibonacci'nin heykeli. Camposanto, Pisa, İtalya.]]
[[Dosya:Leonardo da Pisa.jpg|küçükresim|sol|ortala{{Fibonacci'nin heykeli. Camposanto, Pisa, İtalya}}]]
[[Dosya:Fibonacci2.jpg|küçükresim|{{ortala|Pisa'lı Leonardo, "Fibonacci"}}
Leonardo 1170 yılında İtalya'nın Pisa şehrinde doğdu. Kesin doğum tarihi bilinmemektedir. Babası Guglielmo'dur.Takma adı Bonaccio idi ve bu ad, ''iyi tabiatlı'' veya ''sade ruhlu'' anlamına gelmekteydi. Annesi Alessandra,Leonardo 9 yaşındayken öldü. Leonardo babasının takma adını miras olarak aldı. İtalyanca ''Filius Bonacci'', Bonacci'nin oğlu anlamına gelmekteydi ve Leonardo bu nedenle Fibonacci diye anılmaya başlandı.<ref>http://la.wikisource.org/wiki/Liber_abbaci_-_Prologus {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080928113312/http://la.wikisource.org/wiki/Liber_abbaci_-_Prologus |tarih=28 Eylül 2008 }} Latince Wikikaynaktaki ''Liber Abaci'': "Incipit liber Abaci Compositus a leonardo '''filio Bonacij''' Pisano" bu şekilde geçmektedir.</ref>
Leonardo 1170 yılında İtalya'nın Pisa şehrinde doğdu. Kesin doğum tarihi bilinmemektedir. Babası İtalyan bir tüccar ve gümrük memuru olan Guglielmo'dur.<ref name=livio/> Takma adı Bonaccio idi ve bu ad, ''iyi tabiatlı'' veya ''sade ruhlu'' anlamına gelmekteydi. Annesi Alessandra,Leonardo 9 yaşındayken öldü. Leonardo babasının takma adını miras olarak aldı. İtalyanca ''Filius Bonacci'', Bonacci'nin oğlu anlamına gelmekteydi ve Leonardo bu nedenle Fibonacci diye anılmaya başlandı.<ref>{{Web kaynağı|url=http://la.wikisource.org/wiki/Liber_abbaci_-_Prologus|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080928113312/http://la.wikisource.org/wiki/Liber_abbaci_-_Prologus |arşivtarihi=28 Eylül 2008|alıntı=Latince Wikikaynaktaki ''Liber Abaci'': "Incipit liber Abaci Compositus a leonardo '''filio Bonacij''' Pisano" bu şekilde geçmektedir.|başlık=Liber abbaci - Prologus}}</ref>


Babası Guglielmo Cezayir'in [[Béjaïa]] limanı ile İtalya'nın [[Bugia]] kenti arasında bir ticaret postasını idare etmekteydi. Genç bir çocuk olan Leonardo babasına yardım etmek için onunla seyahat ederdi. Burası Leonardo'nun Hint-Arap sayı sistemini öğrendiği yerdir.
Guglielmo, [[Cezayir]]'in [[Béjaïa]] limanı ile İtalya'nın [[Bugia]] kenti arasında bir ticaret merkezi yönetti.<ref>G. Germano, ''New editorial perspectives in Fibonacci's Liber abaci'', «Reti medievali rivista» 14, 2, [http://www.rmoa.unina.it/2147/1/400-1462-3-PB.pdf pp. 157–173].</ref> Fibonacci genç bir çocukken babasına yardım etmek için onunla seyahat etti ve [[Hint-Arap rakam sistemi]] hakkında eğitim aldığı yer olan Bugia'deydi.<ref name="GlickLivesey2014">{{cite book|author1=Thomas F. Glick|author2=Steven Livesey|author3=Faith Wallis|title=Medieval Science, Technology, and Medicine: An Encyclopedia|url=https://books.google.com/books?id=77y2AgAAQBAJ&pg=PA172|year=2014|publisher=Routledge|isbn=978-1-135-45932-1|page=172}}</ref><ref name="Knott" />


Fibonacci, [[Akdeniz]] kıyılarını dolaştı, birçok tüccarla görüştü ve aritmetik yapma sistemlerini öğrendi.<ref>Liber abaci'nin ''Prolog''unda şunları söyledi: “Orada bu sanatla Hintlerin dokuz figürü aracılığıyla inanılmaz bir öğretim yöntemiyle tanıştırıldıktan sonra, onun bilgisini sevdim. Böyle bir sanat, diğer tüm sanatlardan o kadar fazlaydı ve aklımla kendimi ona o kadar adadım ki, daha sonra ticaret amacıyla ziyaret ettiğim yerler olan Mısır'da Suriye'de, Yunanistan'da, Sicilya'da ve Provence'ta kullanılan çeşitli yöntemlerle ve onunla ilgili çalışılacak her şeyi çok ciddi bir uygulama ve çelişki tekniği ile öğrendim."(translated by G. Germano, ''New editorial perspectives in Fibonacci's Liber abaci'', «Reti medievali rivista» 14, 2, [http://www.rmoa.unina.it/2147/1/400-1462-3-PB.pdf pp. 157–173].</ref> O zaman kullanılan [[Roma rakamları]]nın aksine, [[konum-değer sistemi]] kullanarak kolay hesaplamaya izin veren Hindu-Arap sisteminin birçok avantajını kısa sürede fark etti. 1202 yılında Avrupa'da Hint-Arap rakamlarını popülerleştiren<ref name=Knott/> ''[Liber Abaci]]'' (''Abaküs Kitabı'', ''Book of Abacus'' veya ''Hesap Kitabı'', ''The Book of Calculation'') adlı eserini tamamladı.<ref>The English edition of the ''Liber abaci'' was published by L.E. Sigler, ''Leonardo Pisano’s book of calculation'', New York, Springer-Verlag, 2003</ref>
Fibonacci Hint-Arap sayıları ile aritmetik işlemler yapmanın Roma rakamları ile hesap yapmaktan çok daha basit ve verimli olduğunu gördü. Leonardo bütün Akdeniz bölgesini gezdi ve dönemin önde gelen Arap matematikçiler ile çalışma olanağı buldu. Leonardo yaklaşık olarak 1200 yıllarında bu seyahatinden döndü. 1202 yılına gelindiğinde 32 yaşında, öğrendiklerini ''"[[abaküs]] kitabı"'' veya ''"hesaplama kitabı"'' anlamına gelen ''[[Liber Abaci]]'' isimli eserinde topladı. Yayınladığı bu eserinde Hint-Arap Sayı Sistemi'ni Avrupa'ya duyurdu.


Fibonacci matematik ve bilimden hoşlanan [[II. Friedrich (Kutsal Roma imparatoru)|İmparator II. Frederick]]'in konuğuydu. 1240 yılında, [[Pisa Cumhuriyeti]] Fibonacci'yi (Leonardo Bigollo olarak anılır)<ref>See the incipit of ''Flos'': "Incipit flos Leonardi '''bigolli''' pisani..." (quoted in the [[MS Word]] document [https://web.archive.org/web/20040722081047/http://www.g4g4.com/MyCD5/SOURCES/SOURCE1.DOC ''Sources in Recreational Mathematics: An Annotated Bibliography''] by David Singmaster, 18 March 2004 – emphasis added), in English: "Here starts 'the flower' by Leonardo the wanderer of Pisa..."<br/>The basic meanings of "bigollo" appear to be "bilingual" or "traveller". A. F. Horadam contends a connotation of "bigollo" is "absent-minded" (see first footnote of [http://faculty.evansville.edu/ck6/bstud/fibo.html "Eight hundred years young"]), which is also one of the connotations of the English word "wandering". The translation "the wanderer" in the quote above tries to combine the various connotations of the word "bigollo" in a single English word.</ref>, vatandaşlara muhasebe ve eğitim konularında danışman olarak şehre verdiği hizmetlerden dolayı onu tanıyan bir kararname ile maaş vererek onurlandırdı.<ref>{{cite news| url=https://www.theguardian.com/education/2002/nov/07/research.science | title=A man to count on | author=Keith Devlin | date=7 November 2002 | newspaper= The Guardian | access-date=7 June 2016}}</ref><ref>«Considerantes nostre civitatis et civium honorem atque profectum, qui eis, tam per doctrinam quam per sedula obsequia discreti et sapientis viri magistri Leonardi Bigolli, in abbacandis estimationibus et rationibus civitatis eiusque officialium et aliis quoties expedit, conferuntur; ut eidem Leonardo, merito dilectionis et gratie, atque scientie sue prerogativa, in recompensationem laboris sui quem substinet in audiendis et consolidandis estimationibus et rationibus supradictis, a Comuni et camerariis publicis, de Comuni et pro Comuni, mercede sive salario suo, annis singulis, libre xx denariorum et amisceria consueta dari debeant (ipseque pisano Comuni et eius officialibus in abbacatione de cetero more solito serviat), presenti constitutione firmamus». F. Bonaini, ''Memoria unica sincrona di Leonardo Fibonacci, novamente scoperta'', «Giornale storico degli archivi toscani» 1, 4, 1857, pp. 239–246.</ref>
Leonardo matematik ve bilim ile ilgilenmeyi seven Roma İmparatoru II. Frederick ile dost oldu. 1240 senesinde Pisa cumhuriyeti kendisini Leonardo Bigollo namıyla taltif edip onurlandı ve maaş bağlandı.<ref>[http://www.g4g4.com/MyCD5/SOURCES/SOURCE1.DOC ''Sources in Recreational Mathematics: An Annotated Bibliography''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20040722081047/http://www.g4g4.com/MyCD5/SOURCES/SOURCE1.DOC |tarih=22 Temmuz 2004 }} isimli İngilizce MS Word belgesinde David Singmaster tarafından 18 Mart 2004 tarihinde. Bigollo kelimesi seyyah ve tembel gibi anlamlara gelmektedir.</ref>
⚫
19. yüzyılda Pisa'da Fibonacci heykeli yapılmış ve buraya dikilmiştir. Heykel bugün Camposanto'nun batı galerisinde ve Piazza dei Miracoli tarihi mezarlığında bulunmaktadır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.epsilones.com/documentos/d-fibonacci.html#fibonacci-ingles |başlık=Fibonacci'nin Pisa'daki heykeli |erişimtarihi=23 Eylül 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20131102131639/http://www.epsilones.com/documentos/d-fibonacci.html#fibonacci-ingles |arşivtarihi=2 Kasım 2013 |ölüurl=evet}}</ref>


Fibonacci'nin 1240<ref>{{citation|title=Fibonacci and Lucas Numbers with Applications|first=Thomas|last=Koshy|publisher=John Wiley & Sons|year=2011|isbn=9781118031315|url=https://books.google.com/books?id=1iDKKceqD2sC&pg=PA3|page=3}}.</ref>-1250<ref>{{citation|title=Encyclopédia of Mathematics|first=James Stuart|last=Tanton|publisher=Infobase Publishing|year=2005|isbn=9780816051243|page=192|url=https://books.google.com/books?id=MfKKMSuthacC&pg=PA192}}.</ref> yılları arasında Pisa'da öldüğü sanılıyor.
⚫
== Liber Abaci ==

Liber Abaci'de (1202) Fibonacci, ''modus indium'' (Hintlerin Yöntemi) adını verdiği ve günümüzde Arap-Hint sayıları diye bilinen modern ondalık sayı sistemini tanıtır. Bu kitap gündelik hayatta ticari defter tutma, ölçü birimlerini çevirme, faiz hesaplama, para bozma ve değiştirme ve benzeri işlemlerde önemini göstermiştir. Kitap Avrupa'da tahsilli insanlar arasında hızlı bir şekilde yayılmış ve Avrupa'nın müspet bilimde ilerlemesine önemli etkileri olmuştur.
== ''Liber Abaci'' ==
{{Ana|Liber Abaci}}
[[Dosya:Liber abbaci magliab f124r.jpg|küçükresim|<center>Fibonacci'nin [[Ulusal Merkez Kütüphanesi (Floransa)|Floransa Ulusal Kütüphanesi]]'ndeki ''[[Liber Abaci]]'' adlı eserinin bir sayfası (sağdaki kutuda), dizideki konumu Latin rakamları ve Romen rakamlarıyla ve Hint-Arap rakamlarıyla gösterilen değeriyle [[Fibonacci dizisi]]ni göstermektedir.</center>]]

''Liber Abaci''de (1202), Fibonacci, bugün [[Hint-Arap rakam sistemi]] olarak bilinen ''modus Indorum''u ([[Hindistan|Hintler]]in yöntemi) tanıttı.<ref name="Sigler2002">{{citation | title = Fibonacci's Liber Abaci | translator-last = Sigler | translator-first = Laurence E. | publisher = Springer-Verlag | year = 2002 | isbn = 0-387-95419-8}}</ref><ref>Grimm 1973</ref> El yazması, [[sıfır]] ve rakamların [[konumsal gösterim]]i dahil olmak üzere on basamaklı numaralandırmayı desteklemekteydi. Kitap, ticari [[defter tutma]], ağırlık ve ölçüleri dönüştürme, faiz hesaplama, para değiştirme ve diğer uygulamalara uygulayarak bu rakamların pratik kullanımını ve değerini gösterdi. Kitap, tahsilli Avrupa'da iyi karşılandı ve Avrupa düşüncesi, Avrupa'nın müspet bilimde ilerlemesi, üzerinde derin bir etkisi oldu. [[Antik Mısır çarpımı|Antik Mısır çarpım]] yöntemi olan Roma rakamlarını değiştirmek ve hesaplamalar için [[abaküs]] kullanmak, iş hesaplamalarını daha kolay ve daha hızlı hale getirmede bir ilerlemeydi ve bu da Avrupa'da [[bankacılık]] ve [[muhasebe]'nin büyümesine yardımcı oldu.<ref name="Fibonacci: The Man Behind The Math">{{Cite web|title = Fibonacci: The Man Behind The Math|url = https://www.npr.org/2011/07/16/137845241/fibonaccis-numbers-the-man-behind-the-math|website = NPR.org|access-date = 2015-08-29}}</ref><ref name="DevlinKeith">{{Cite web|title = The Man of Numbers: Fibonacci's Arithmetic Revolution [Excerpt]|url = http://www.scientificamerican.com/article/the-man-of-numbers-fibona/|access-date = 2015-08-29|first = Keith|last = Devlin}}</ref>

Orijinal 1202 el yazmasının var olduğu bilinmemektedir.<ref name="JSG" /> El yazmasının 1228'lik bir kopyasında, ilk bölüm sayı sistemini tanıtır ve onu [[Roma rakamları]] gibi diğerleriyle ve sayıları ona dönüştürme yöntemleriyle karşılaştırır. İkinci bölüm, örneğin farklı para birimlerini dönüştürmek ve büyüyen bankacılık sektörü için önemli olan kar ve faizi hesaplamak gibi iş dünyasındaki kullanımları açıklar. Kitap ayrıca [[irrasyonel sayılar]] ve [[asal sayılar]] konusunu da tartışır.<ref name="JSG">{{Cite web|title = The Man Behind Modern Math|url = http://www.barrons.com/articles/the-man-behind-modern-math-1440227497|access-date = 2015-08-28|first = John Steele|last = Gordon|author-link=John Steele Gordon}}</ref><ref name="Fibonacci: The Man Behind The Math"/><ref name="DevlinKeith" />


Liber Abaci'de ayrıca kapalı bir ortamdaki bir tavşan ailesinin artışını, her tavşan çiftinin bir ay sonra bir yavru yapıp onun da 1 ay sonra 1 yavru yapacağı gibi ideal varsayımlar altında hesaplanmasını gösterir. Bu problemin çözümünde tavşan çiftlerinin sayısının artışını gösteren sayı dizisi Fibonacci sayıları, [[dizi]]ye de Fibonacci dizisi denir. Bu sayı dizisi 6. yüzyıldan beridir Hint matematikçiler tarafından bilinmekteydi ancak Avrupa'ya ilk olarak Fibonacci tarafından tanıtılmıştır.<ref>Parmanand Singh. "Acharya Hemachandra and the (so called) Fibonacci Numbers". Math. Ed. Siwan, 20(1):28-30, 1986. ISSN 0047-6269]</ref><ref>Parmanand Singh,"The So-called Fibonacci numbers in ancient and medieval India." Historia Mathematica 12(3), 229–44, 1985.</ref>
Liber Abaci'de ayrıca kapalı bir ortamdaki bir tavşan ailesinin artışını, her tavşan çiftinin bir ay sonra bir yavru yapıp onun da 1 ay sonra 1 yavru yapacağı gibi ideal varsayımlar altında hesaplanmasını gösterir. Bu problemin çözümünde tavşan çiftlerinin sayısının artışını gösteren sayı dizisi Fibonacci sayıları, [[dizi]]ye de Fibonacci dizisi denir. Bu sayı dizisi 6. yüzyıldan beridir Hint matematikçiler tarafından bilinmekteydi ancak Avrupa'ya ilk olarak Fibonacci tarafından tanıtılmıştır.<ref>Parmanand Singh. "Acharya Hemachandra and the (so called) Fibonacci Numbers". Math. Ed. Siwan, 20(1):28-30, 1986. ISSN 0047-6269]</ref><ref>Parmanand Singh,"The So-called Fibonacci numbers in ancient and medieval India." Historia Mathematica 12(3), 229–44, 1985.</ref>


== Fibonacci sayı dizisi ==
==Fibonacci sayı dizisi==
{{Ana|Fibonacci dizisi}}
''Liber Abaci'' idealize edilmiş varsayımlara dayalı olarak bir tavşan popülasyonunun büyümesini içeren bir problem ortaya koydu ve çözdü. Nesilden nesle çözüm, daha sonra [[Fibonacci dizisi|Fibonacci sayıları]] olarak bilinen bir sayı dizisiydi. Fibonacci'nin eseri ''Liber Abaci'', dizi hakkında Hindistan dışında bilinen en eski açıklamayı içermesine rağmen, dizi altıncı yüzyılda Hintli matematikçiler tarafından tanımlanmıştı.<ref>{{cite journal|first=Pamanand|last=Singh|title=The so-called fibonacci numbers in ancient and medieval India|journal=Historia Mathematica|volume=12|issue=3|year=1985|pages=229–244|doi=10.1016/0315-0860(85)90021-7<!--|doi-access=free-->}}</ref><ref>{{cite book |title = Toward a Global Science | first = Susantha | last = Goonatilake |publisher = Indiana University Press |year = 1998 |page = [https://archive.org/details/towardglobalscie0000goon/page/126 126] |isbn = 978-0-253-33388-9 |url = https://archive.org/details/towardglobalscie0000goon |url-access = kayıtlı |quote = Virahanka Fibonacci. }}</ref><ref>{{cite book |title = The Art of Computer Programming: Generating All Trees – History of Combinatorial Generation; Volume 4 |first=Donald |last = Knuth |publisher=Addison-Wesley |year=2006 |isbn=978-0-321-33570-8 | page=50 |url=https://books.google.com/books?id=56LNfE2QGtYC&q=rhythms&pg=PA50}}</ref><ref>Hall, Rachel W. [http://www.sju.edu/~rhall/mathforpoets.pdf Math for poets and drummers] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120212145748/http://www.sju.edu/~rhall/mathforpoets.pdf |date=2012-02-12 }}. ''Math Horizons'' '''15''' (2008) 10–11.</ref>

Fibonacci dizisinde her sayı kendinden önceki iki sayının toplamıdır. Fibonacci, bugün dahil edilen "0" ve ilk "1" i atladı ve diziye 1, 2, 3, ... ile başladı. Her ardışık elemanı da önceki iki elemanın değerinin toplamı alınarak bulunur ve bu halde 0, 1, 1(1+0), 2(1+1), 3(2+1), 5(3+2), 8(5+3), 13(8+5), 21(13+8)... şeklinde artar. Hesaplamayı on üçüncü sıraya, 233 değerine kadar taşıdı, ancak başka bir el yazması onu bir sonraki yere, 377 değerine taşıdığı görülmektedir.<ref>{{SloanesRef|1=A000045|2=Fibonacci Numbers}}</ref><ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=gvRFAAAAcAAJ&pg=PA231|title=Scritti: Il Liber Abbaci |first1=Leonardus |last1=Pisanus |first2=Baldassarre |last2=Boncompagni |date=1 January 1857 |page=231 |publisher=Tip. delle Scienze Fisiche e Matematiche|via=Google Books}}</ref> Fibonacci, bu dizideki ardışık sayıların oranının limiti olan [[altın oran]] hakkında hiçbir şey belirtmemiştir.


Daha önce 6. yüzyılda Hint matematikçiler tarafından bulunmuş olan bu sayı dizisi Liber Abaci kitabında tavşanların üremesiyle ilgili problemin hesaplanması sonucu Fibonacci tarafından 1202 yılında ortaya konmuştu. Dizinin ilk sayı değeri 0, ikincisi 1 ve her ardışık elemanı da önceki iki elemanın değerinin toplamı alınarak bulunur ve bu halde 0, 1, 1(1+0), 2(1+1), 3(2+1), 5(3+2), 8(5+3), 13(8+5),21(13+8)... şeklinde artar.
<math>
<math>
F_n =
F_n =
54. satır: 84. satır:
F_{n-1}+F_{n-2} & \mbox{if } n > 1. \\
F_{n-1}+F_{n-2} & \mbox{if } n > 1. \\
\end{cases}
\end{cases}
</math>
</math>


== Altın oran ==
== Altın oran ==
{{Ana|Altın oran}}
Bu dizinin ileri elemanlarında, bir sonraki elemanın bir öncekine oranı [[Altın oran]] adı verilen ve yaklaşık 1,618 (1:0,618) değerine eşit bir sayıyı verir.
Bu dizinin ileri elemanlarında, bir sonraki elemanın bir öncekine oranı [[Altın oran]] adı verilen ve yaklaşık 1,618 (1:0,618) değerine eşit bir sayıyı verir.


64. satır: 95. satır:


Ayçiçeğinin merkezinden dışarıya doğru sağdan sola ve soldan sağa doğru taneler sayıldığında çıkan sayılar Fibonacci Dizisinin ardışık terimleridir. Papatya Çiçeğinde de ayçiçeğinde olduğu gibi bir Fibonacci Dizisi mevcuttur. Fibonacci dizisinde ardışık elemanlar bir önceki elamanın oranındaki ardışık terimlerin farkıyla oluşan dizi de Fibonacci dizisidir. Ömer Hayyam üçgenindeki tüm katsayılar veya terimler yazılıp çapraz toplamları alındığında Fibonacci Dizisi ortaya çıkar. Çam kozalağındaki taneler kozalağın altındaki sabit bir noktadan kozalağın tepesindeki başka bir sabit noktaya doğru spiraller (eğriler) oluşturarak çıkarlar. İşte bu taneler soldan sağa ve sağdan sola sayıldığında çıkan sayılar, Fibonacci Dizisi'nin ardışık terimleridir. Bitkilerin yapraklarının dizilişinde bir Fibonacci Dizisi söz konusudur; yani yaprakların diziliminde bu dizi mevcuttur. [[Mimar Sinan]]'ın da birçok eserinde Fibonacci dizisi görülmektedir. Mesela [[Süleymaniye Camii|Süleymaniye]] ve [[Selimiye Camii|Selimiye Camileri'nin]] minarelerinde bu dizi mevcuttur.{{Kaynak belirt}}
Ayçiçeğinin merkezinden dışarıya doğru sağdan sola ve soldan sağa doğru taneler sayıldığında çıkan sayılar Fibonacci Dizisinin ardışık terimleridir. Papatya Çiçeğinde de ayçiçeğinde olduğu gibi bir Fibonacci Dizisi mevcuttur. Fibonacci dizisinde ardışık elemanlar bir önceki elamanın oranındaki ardışık terimlerin farkıyla oluşan dizi de Fibonacci dizisidir. Ömer Hayyam üçgenindeki tüm katsayılar veya terimler yazılıp çapraz toplamları alındığında Fibonacci Dizisi ortaya çıkar. Çam kozalağındaki taneler kozalağın altındaki sabit bir noktadan kozalağın tepesindeki başka bir sabit noktaya doğru spiraller (eğriler) oluşturarak çıkarlar. İşte bu taneler soldan sağa ve sağdan sola sayıldığında çıkan sayılar, Fibonacci Dizisi'nin ardışık terimleridir. Bitkilerin yapraklarının dizilişinde bir Fibonacci Dizisi söz konusudur; yani yaprakların diziliminde bu dizi mevcuttur. [[Mimar Sinan]]'ın da birçok eserinde Fibonacci dizisi görülmektedir. Mesela [[Süleymaniye Camii|Süleymaniye]] ve [[Selimiye Camii|Selimiye Camileri'nin]] minarelerinde bu dizi mevcuttur.{{Kaynak belirt}}

==Mirası==
⚫
19. yüzyılda, Pisa'da bir Fibonacci heykeli yapılmış ve buraya dikilmiştir. Heykel bugün [[Camposanto Monumentale|Camposanto]], [[Piazza dei Miracoli]] üzerindeki tarihi mezarlığın batı galerisinde yer almaktadır.<ref name=statue/><ref>{{cite web|url=https://www.maa.org/external_archive/devlin/Fibonacci.pdf|title=The Man of Numbers: In Search of Leonardo Fibonacci|last=Devlin|first=Keith|year=2010|website=[[Mathematical Association of America]]|pages=21–28}}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://www.epsilones.com/documentos/d-fibonacci.html#fibonacci-ingles |başlık=Fibonacci'nin Pisa'daki heykeli |erişimtarihi=23 Eylül 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20131102131639/http://www.epsilones.com/documentos/d-fibonacci.html#fibonacci-ingles |arşivtarihi=2 Kasım 2013 |ölüurl=evet}}</ref>


Fibonacci sayılarıyla bir bağlantıları nedeniyle [[Fibonacci'nin adını taşıyan şeylerin listesi|Fibonacci'den sonra adlandırılan]] birçok matematiksel kavram vardır. Örnekler arasında [[Brahmagupta–Fibonacci özdeşliği]], [[Fibonacci arama tekniği]] ve [[Pisano periyodu]] sayılabilir. Matematiğin ötesinde, Fibonacci'nin adını taşıyan şeyler arasında asteroit [[6765 Fibonacci]] ve art rock grubu [[The Fibonaccis]] de bulunur.

==Çalışmaları==
* ''[[Liber Abaci]]'' (1202), hesaplamalar üzerine bir kitap (2002'de Laurence Sigler tarafından İngilizceye çevrildi.)<ref name="Sigler2002" />
* ''[[Practica Geometriae]]'' (1220), [[arazi ölçme]] teknikleri, [[ölçme]] ve [[alan]]lar ile [[hacim]]lerin bölünmesi ve diğer pratik [[geometri]] konularının bir özeti (2008'de Barnabas Hughes tarafından İngilizceye çevrildi ve Springer tarafından yayınlandı).
* ''Flos'' (1225), Johannes of Palermo'nun ortaya koyduğu problemlere çözümler
* ''[[Liber quadratorum]]'' ("[[The Book of Squares]]") [[Diyofantus denklemi|Diophantine denklemler]] hakkında olup [[II. Friedrich (Kutsal Roma imparatoru)|İmparator II. Frederick]]'e adanmıştır. Özellikle bkz. [[congruum]] ve [[Brahmagupta–Fibonacci özdeşliği]].
* ''Di minor guisa'' (ticari aritmetik üzerine; kayıp)
* ''Commentary on Book X of Euclid's Elements'' ([[Öklid'in Elementleri]] 10. Kitap hakkında yorum, kayıp)

==Ayrıca bakınız==
* [[Popüler kültürde Fibonacci sayıları]]
* [[Pisa Cumhuriyeti]]
* [[Bathli Adelard]]

==Notlar==
{{Not listesi}}

== İlave okumalar ==
*{{cite book|title=The Man of Numbers: Fibonacci's Arithmetic Revolution|last=Devlin|first=Keith|year=2012|isbn=978-0802779083|publisher=Walker Books|url-access=kayıtlı|url=https://archive.org/details/manofnumbersfibo0000devl}}
* Goetzmann, William N. and Rouwenhorst, K.Geert (2005). ''The Origins of Value: The Financial Innovations That Created Modern Capital Markets''. Oxford University Press Inc., US, {{ISBN|0-19-517571-9}}.
* Goetzmann, William N., ''[https://ssrn.com/abstract=461740 Fibonacci and the Financial Revolution]'' (October 23, 2003), [[Yale School of Management]] International Center for Finance Working Paper No. 03–28
* Grimm, R. E., "[http://www.fq.math.ca/Scanned/11-1/grimm.pdf The Autobiography of Leonardo Pisano]", [[Fibonacci Quarterly]], Vol. 11, No. 1, February 1973, pp.&nbsp;99–104.
* Horadam, A. F. "Eight hundred years young," ''The Australian Mathematics Teacher'' 31 (1975) 123–134.
* Gavin, J., Schärlig, A., extracts of ''Liber Abaci'' online and analyzed on [http://www.bibnum.education.fr/mathematiques/algebre/leonard-de-pise-un-sujet-anodin-devenu-reference-et-une-contribution ''BibNum''] <small>[click 'à télécharger' for English analysis]</small>

== Dış bağlantılar==
{{EB1911 poster|Leonardo of Pisa}}
* {{Kaynak|başlık=Fibonacci, Leonardo, or Leonardo of Pisa|çalışma=Complete Dictionary of Scientific Biography (encyclopedia.com)|yıl=2008|erişimtarihi=20 Nisan 2015|url=http://www.encyclopedia.com/doc/1G2-2830901418.html}}
* {{Web kaynağı|arşivurl=https://web.archive.org/web/20070715032716/http://mathdl.maa.org/convergence/1/?pa=content&sa=viewDocument&nodeId=630&bodyId=1002|url=http://mathdl.maa.org/convergence/1/?pa=content&sa=viewDocument&nodeId=630&bodyId=1002|arşivtarihi=15 Temmuz 2007|başlık=Fibonacci|yayıncı=MAA|dergi=Convergence}}
* {{MacTutor Biography|id=Fibonacci|title=Leonardo Pisano Fibonacci}}
* {{Kaynak|url=http://lhldigital.lindahall.org/cdm/search/collection/math/searchterm/fibonacci/field/creato/mode/all/conn/and/order/nosort|başlık=Fibonacci (2 vol., 1857 & 1862) ''Il liber abaci'' and ''Practica Geometriae''|alıntı=digital facsimile from the [[Linda Hall Library]]}}
* {{Web kaynağı|url=http://www.hs-augsburg.de/~harsch/Chronologia/Lspost13/Fibonacci/fib_intr.html|başlık=Fibonacci, Liber abbaci|yayıncı=[[Bibliotheca Augustana]]}}


== Kaynakça ==
== Kaynakça ==
{{Kaynakça|2}}
{{Kaynakça|2}}


{{Fibonacci}}
{{Otorite kontrolü}}
{{Otorite kontrolü}}


75. satır: 145. satır:
[[Kategori:İtalyan matematikçiler]]
[[Kategori:İtalyan matematikçiler]]
[[Kategori:Fibonacci dizisi|*]]
[[Kategori:Fibonacci dizisi|*]]
[[Kategori:İtalyan Roma Katolikleri]]
[[Kategori:Sayı teorisyenleri]]

Sayfanın 15.44, 21 Ağustos 2021 tarihindeki hâli

Sayı dizisi için Fibonacci dizisi sayfasına bakınız. Prison Break dizi karakteri için Otto Fibonacci sayfasına bakınız.
Pisalı Leonardo (Fibonacci)
Camposanto di Pisa'daki Giovanni Paganucci'nin Fibonacci Heykeli (1863)[a]
Doğumy. 1170
Pisa,[2] Pisa Cumhuriyeti
Ölümy.1250 (79-80 yaşlarında)
Pisa, İtalya
Milliyetİtalyan
Diğer ad(lar)ıLeonardo Fibonacci, Leonardo Bonacci, Leonardo Pisano
Tanınma nedeni
babası
Ebeveyn(ler)Guglielmo "Bonacci" (father)
Kariyeri
DalıMatematikçi
Çalıştığı kurumlarİtalya

Fibonacci (/ˌfɪbəˈnɑːtʃi/;[3] aynı zamanda US /ˌfiːb-/,[4][5] İtalyanca telaffuz: [fiboˈnattʃi]; y. 1170 – y. 1240–50),[6] ayrıca Leonardo Bonacci, Pisalı Leonardo (Leonardo of Pisa) veya Leonardo Bigollo Pisano ('Pisalı Gezgin Leonardo', 'Leonardo the Traveller from Pisa'[7]) olarak da bilinen Pisa Cumhuriyetinden İtalyan matematikçi, Orta Çağ'ın en yetenekli Batılı matematikçisi" olarak kabul edilir.[8]

Yaygın olarak "Fibonacci" olarak adlandırılan ismi, 1838'de Fransız-İtalyan tarihçi Guillaume Libri tarafından kullanılmıştır.[9][10] and is short for Latince: filius Bonacci ('son of Bonacci').[11][b] However, even earlier in 1506 a notary of the Holy Roman Empire, Perizolo mentions Leonardo as "Lionardo Fibonacci".[12]

Fibonacci modern çağda en fazla Hint-Arap Sayılarını Avrupa'ya getirmesiyle ve 13. yüzyıl başlarında yayınlanan Liber Abaci isimli hesaplama yöntemleri kitabıyla tanınır.[13][14] Liber Abaci’de bir örnek olarak yer alan modern sayılarla hesaplanmış kendi adıyla anılan sayı dizisi Fibonacci dizisi olarak anılmaktadır.[15][16] Sadece Fibonacci dizisi ve özellikleri ile ilgili kitaplar hatta haftalık düzenli yayınlanan matematik dergileri bile bulunmaktadır.

Biyografisi

ortalaŞablon:Fibonacci'nin heykeli. Camposanto, Pisa, İtalya
Pisa'lı Leonardo, "Fibonacci"
Leonardo 1170 yılında İtalya'nın Pisa şehrinde doğdu. Kesin doğum tarihi bilinmemektedir. Babası İtalyan bir tüccar ve gümrük memuru olan Guglielmo'dur.[7] Takma adı Bonaccio idi ve bu ad, iyi tabiatlı veya sade ruhlu anlamına gelmekteydi. Annesi Alessandra,Leonardo 9 yaşındayken öldü. Leonardo babasının takma adını miras olarak aldı. İtalyanca Filius Bonacci, Bonacci'nin oğlu anlamına gelmekteydi ve Leonardo bu nedenle Fibonacci diye anılmaya başlandı.[17] Guglielmo, Cezayir'in Béjaïa limanı ile İtalya'nın Bugia kenti arasında bir ticaret merkezi yönetti.[18] Fibonacci genç bir çocukken babasına yardım etmek için onunla seyahat etti ve Hint-Arap rakam sistemi hakkında eğitim aldığı yer olan Bugia'deydi.[19][6] Fibonacci, Akdeniz kıyılarını dolaştı, birçok tüccarla görüştü ve aritmetik yapma sistemlerini öğrendi.[20] O zaman kullanılan Roma rakamlarının aksine, konum-değer sistemi kullanarak kolay hesaplamaya izin veren Hindu-Arap sisteminin birçok avantajını kısa sürede fark etti. 1202 yılında Avrupa'da Hint-Arap rakamlarını popülerleştiren[6] [Liber Abaci

(Abaküs Kitabı, Book of Abacus veya Hesap Kitabı, The Book of Calculation) adlı eserini tamamladı.[21]

Fibonacci matematik ve bilimden hoşlanan İmparator II. Frederick'in konuğuydu. 1240 yılında, Pisa Cumhuriyeti Fibonacci'yi (Leonardo Bigollo olarak anılır)[22], vatandaşlara muhasebe ve eğitim konularında danışman olarak şehre verdiği hizmetlerden dolayı onu tanıyan bir kararname ile maaş vererek onurlandırdı.[23][24]

Fibonacci'nin 1240[25]-1250[26] yılları arasında Pisa'da öldüğü sanılıyor.

Liber Abaci

Ana madde: Liber Abaci
Fibonacci'nin Floransa Ulusal Kütüphanesi'ndeki Liber Abaci adlı eserinin bir sayfası (sağdaki kutuda), dizideki konumu Latin rakamları ve Romen rakamlarıyla ve Hint-Arap rakamlarıyla gösterilen değeriyle Fibonacci dizisini göstermektedir.

Liber Abacide (1202), Fibonacci, bugün Hint-Arap rakam sistemi olarak bilinen modus Indorumu (Hintlerin yöntemi) tanıttı.[27][28] El yazması, sıfır ve rakamların konumsal gösterimi dahil olmak üzere on basamaklı numaralandırmayı desteklemekteydi. Kitap, ticari defter tutma, ağırlık ve ölçüleri dönüştürme, faiz hesaplama, para değiştirme ve diğer uygulamalara uygulayarak bu rakamların pratik kullanımını ve değerini gösterdi. Kitap, tahsilli Avrupa'da iyi karşılandı ve Avrupa düşüncesi, Avrupa'nın müspet bilimde ilerlemesi, üzerinde derin bir etkisi oldu. Antik Mısır çarpım yöntemi olan Roma rakamlarını değiştirmek ve hesaplamalar için abaküs kullanmak, iş hesaplamalarını daha kolay ve daha hızlı hale getirmede bir ilerlemeydi ve bu da Avrupa'da bankacılık ve [[muhasebe]'nin büyümesine yardımcı oldu.[29][30]

Orijinal 1202 el yazmasının var olduğu bilinmemektedir.[31] El yazmasının 1228'lik bir kopyasında, ilk bölüm sayı sistemini tanıtır ve onu Roma rakamları gibi diğerleriyle ve sayıları ona dönüştürme yöntemleriyle karşılaştırır. İkinci bölüm, örneğin farklı para birimlerini dönüştürmek ve büyüyen bankacılık sektörü için önemli olan kar ve faizi hesaplamak gibi iş dünyasındaki kullanımları açıklar. Kitap ayrıca irrasyonel sayılar ve asal sayılar konusunu da tartışır.[31][29][30]

Liber Abaci'de ayrıca kapalı bir ortamdaki bir tavşan ailesinin artışını, her tavşan çiftinin bir ay sonra bir yavru yapıp onun da 1 ay sonra 1 yavru yapacağı gibi ideal varsayımlar altında hesaplanmasını gösterir. Bu problemin çözümünde tavşan çiftlerinin sayısının artışını gösteren sayı dizisi Fibonacci sayıları, diziye de Fibonacci dizisi denir. Bu sayı dizisi 6. yüzyıldan beridir Hint matematikçiler tarafından bilinmekteydi ancak Avrupa'ya ilk olarak Fibonacci tarafından tanıtılmıştır.[32][33]

Fibonacci sayı dizisi

Ana madde: Fibonacci dizisi

Liber Abaci idealize edilmiş varsayımlara dayalı olarak bir tavşan popülasyonunun büyümesini içeren bir problem ortaya koydu ve çözdü. Nesilden nesle çözüm, daha sonra Fibonacci sayıları olarak bilinen bir sayı dizisiydi. Fibonacci'nin eseri Liber Abaci, dizi hakkında Hindistan dışında bilinen en eski açıklamayı içermesine rağmen, dizi altıncı yüzyılda Hintli matematikçiler tarafından tanımlanmıştı.[34][35][36][37]

Fibonacci dizisinde her sayı kendinden önceki iki sayının toplamıdır. Fibonacci, bugün dahil edilen "0" ve ilk "1" i atladı ve diziye 1, 2, 3, ... ile başladı. Her ardışık elemanı da önceki iki elemanın değerinin toplamı alınarak bulunur ve bu halde 0, 1, 1(1+0), 2(1+1), 3(2+1), 5(3+2), 8(5+3), 13(8+5), 21(13+8)... şeklinde artar. Hesaplamayı on üçüncü sıraya, 233 değerine kadar taşıdı, ancak başka bir el yazması onu bir sonraki yere, 377 değerine taşıdığı görülmektedir.[38][39] Fibonacci, bu dizideki ardışık sayıların oranının limiti olan altın oran hakkında hiçbir şey belirtmemiştir.

Altın oran

Ana madde: Altın oran

Bu dizinin ileri elemanlarında, bir sonraki elemanın bir öncekine oranı Altın oran adı verilen ve yaklaşık 1,618 (1:0,618) değerine eşit bir sayıyı verir.

Altın oran matematikte genellikle harfi ile gösterilir.

Tabiattaki canlılarda uzuvların oranı altın oran adı verilen 1.618... sayısına uygunluk gösterir. Antik mimari eserler ve bazı modern mimari eserler bu orana uygun tasarlanırlar. Altın orana uygun ölçülerdeki nesnelerin ve canlıların daha estetik olduğu ve güzel göründüğü savunulur.

Ayçiçeğinin merkezinden dışarıya doğru sağdan sola ve soldan sağa doğru taneler sayıldığında çıkan sayılar Fibonacci Dizisinin ardışık terimleridir. Papatya Çiçeğinde de ayçiçeğinde olduğu gibi bir Fibonacci Dizisi mevcuttur. Fibonacci dizisinde ardışık elemanlar bir önceki elamanın oranındaki ardışık terimlerin farkıyla oluşan dizi de Fibonacci dizisidir. Ömer Hayyam üçgenindeki tüm katsayılar veya terimler yazılıp çapraz toplamları alındığında Fibonacci Dizisi ortaya çıkar. Çam kozalağındaki taneler kozalağın altındaki sabit bir noktadan kozalağın tepesindeki başka bir sabit noktaya doğru spiraller (eğriler) oluşturarak çıkarlar. İşte bu taneler soldan sağa ve sağdan sola sayıldığında çıkan sayılar, Fibonacci Dizisi'nin ardışık terimleridir. Bitkilerin yapraklarının dizilişinde bir Fibonacci Dizisi söz konusudur; yani yaprakların diziliminde bu dizi mevcuttur. Mimar Sinan'ın da birçok eserinde Fibonacci dizisi görülmektedir. Mesela Süleymaniye ve Selimiye Camileri'nin minarelerinde bu dizi mevcuttur.[kaynak belirtilmeli]

Mirası

19. yüzyılda, Pisa'da bir Fibonacci heykeli yapılmış ve buraya dikilmiştir. Heykel bugün Camposanto, Piazza dei Miracoli üzerindeki tarihi mezarlığın batı galerisinde yer almaktadır.[1][40][41]


Fibonacci sayılarıyla bir bağlantıları nedeniyle Fibonacci'den sonra adlandırılan birçok matematiksel kavram vardır. Örnekler arasında Brahmagupta–Fibonacci özdeşliği, Fibonacci arama tekniği ve Pisano periyodu sayılabilir. Matematiğin ötesinde, Fibonacci'nin adını taşıyan şeyler arasında asteroit 6765 Fibonacci ve art rock grubu The Fibonaccis de bulunur.

Çalışmaları

Ayrıca bakınız

Notlar

  1. ^ Fibonacci'nin gerçek görünümü bilinmiyor.[1]
  2. ^ The etymology of Bonacci is "good-natured", so the full name means "son from a good-natured [family]".[7]

İlave okumalar

Dış bağlantılar

Vikikaynak the 1911 Encyclopædia Britannica ansiklopedisinde Leonardo of Pisa maddesine sahiptir.

Kaynakça

  1. ^ a b "Fibonacci's Statue in Pisa". Epsilones.com. Erişim tarihi: 2010-08-02. 
  2. ^ Smith, David Eugene; Karpinski, Louis Charles (1911), The Hindu–Arabic Numerals, Boston and London: Ginn and Company, s. 128 .
  3. ^ "Fibonacci, Leonardo". Lexico UK Dictionary. Oxford University Press. Erişim tarihi: 23 June 2019. 
  4. ^ "Fibonacci series" and "Fibonacci sequence". Collins English Dictionary. HarperCollins. Erişim tarihi: 23 June 2019. 
  5. ^ "Fibonacci number". Merriam-Webster Dictionary. 
  6. ^ a b c O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Leonardo Fibonacci", MacTutor Matematik Tarihi arşivi 
  7. ^ a b c Livio, Mario (2003) [2002]. The Golden Ratio: The Story of Phi, the World's Most Astonishing Number (First trade paperback bas.). New York City: Broadway Books. ss. 92–93. ISBN 0-7679-0816-3. 
  8. ^ Eves, Howard. An Introduction to the History of Mathematics. Brooks Cole, 1990: 0-03-029558-0 (6th ed.), p. 261.
  9. ^ Devlin, Keith (2017). Finding Fibonacci: The Quest to Rediscover the Forgotten Mathematical Genius Who Changed the World. Princeton University Press. s. 24. 
  10. ^ Colin Pask (7 July 2015). Great Calculations: A Surprising Look Behind 50 Scientific Inquiries. Prometheus Books. s. 35. ISBN 978-1-63388-029-0. 
  11. ^ Keith Devlin, The Man of Numbers: Fibonacci's Arithmetic Revolution,A&C Black, 2012 p. 13.
  12. ^ Drozdyuk, Andriy; Drozdyuk, Denys (2010). Fibonacci, his numbers and his rabbits. Toronto: Choven Pub. s. 18. ISBN 978-0-9866300-1-9. OCLC 813281753. 
  13. ^ "Fibonacci Numbers". www.halexandria.org. 
  14. ^ Leonardo Pisano: "Contributions to number theory". Encyclopædia Britannica Online, 2006. p. 3. Retrieved 18 September 2006.
  15. ^ "Leonardo Pisano - page 3: "Contributions to number theory"". 17 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. . Encyclopædia Britannica Online, 2006. Accessed 18 September 2006.
  16. ^ Parmanand Singh. "Acharya Hemachandra and the (so called) Fibonacci Numbers". Math. Ed. Siwan , 20(1):28-30, 1986. ISSN 0047-6269]
  17. ^ "Liber abbaci - Prologus". 28 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Latince Wikikaynaktaki Liber Abaci: "Incipit liber Abaci Compositus a leonardo filio Bonacij Pisano" bu şekilde geçmektedir. 
  18. ^ G. Germano, New editorial perspectives in Fibonacci's Liber abaci, «Reti medievali rivista» 14, 2, pp. 157–173.
  19. ^ Thomas F. Glick; Steven Livesey; Faith Wallis (2014). Medieval Science, Technology, and Medicine: An Encyclopedia. Routledge. s. 172. ISBN 978-1-135-45932-1. 
  20. ^ Liber abaci'nin Prologunda şunları söyledi: “Orada bu sanatla Hintlerin dokuz figürü aracılığıyla inanılmaz bir öğretim yöntemiyle tanıştırıldıktan sonra, onun bilgisini sevdim. Böyle bir sanat, diğer tüm sanatlardan o kadar fazlaydı ve aklımla kendimi ona o kadar adadım ki, daha sonra ticaret amacıyla ziyaret ettiğim yerler olan Mısır'da Suriye'de, Yunanistan'da, Sicilya'da ve Provence'ta kullanılan çeşitli yöntemlerle ve onunla ilgili çalışılacak her şeyi çok ciddi bir uygulama ve çelişki tekniği ile öğrendim."(translated by G. Germano, New editorial perspectives in Fibonacci's Liber abaci, «Reti medievali rivista» 14, 2, pp. 157–173.
  21. ^ The English edition of the Liber abaci was published by L.E. Sigler, Leonardo Pisano’s book of calculation, New York, Springer-Verlag, 2003
  22. ^ See the incipit of Flos: "Incipit flos Leonardi bigolli pisani..." (quoted in the MS Word document Sources in Recreational Mathematics: An Annotated Bibliography by David Singmaster, 18 March 2004 – emphasis added), in English: "Here starts 'the flower' by Leonardo the wanderer of Pisa..."
    The basic meanings of "bigollo" appear to be "bilingual" or "traveller". A. F. Horadam contends a connotation of "bigollo" is "absent-minded" (see first footnote of "Eight hundred years young"), which is also one of the connotations of the English word "wandering". The translation "the wanderer" in the quote above tries to combine the various connotations of the word "bigollo" in a single English word.
  23. ^ Keith Devlin (7 November 2002). "A man to count on". The Guardian. Erişim tarihi: 7 June 2016. 
  24. ^ «Considerantes nostre civitatis et civium honorem atque profectum, qui eis, tam per doctrinam quam per sedula obsequia discreti et sapientis viri magistri Leonardi Bigolli, in abbacandis estimationibus et rationibus civitatis eiusque officialium et aliis quoties expedit, conferuntur; ut eidem Leonardo, merito dilectionis et gratie, atque scientie sue prerogativa, in recompensationem laboris sui quem substinet in audiendis et consolidandis estimationibus et rationibus supradictis, a Comuni et camerariis publicis, de Comuni et pro Comuni, mercede sive salario suo, annis singulis, libre xx denariorum et amisceria consueta dari debeant (ipseque pisano Comuni et eius officialibus in abbacatione de cetero more solito serviat), presenti constitutione firmamus». F. Bonaini, Memoria unica sincrona di Leonardo Fibonacci, novamente scoperta, «Giornale storico degli archivi toscani» 1, 4, 1857, pp. 239–246.
  25. ^ Koshy, Thomas (2011), Fibonacci and Lucas Numbers with Applications, John Wiley & Sons, s. 3, ISBN 9781118031315 .
  26. ^ Tanton, James Stuart (2005), Encyclopédia of Mathematics, Infobase Publishing, s. 192, ISBN 9780816051243 .
  27. ^ a b Fibonacci's Liber Abaci, Sigler, Laurence E. tarafından çevrildi, Springer-Verlag, 2002, ISBN 0-387-95419-8 
  28. ^ Grimm 1973
  29. ^ a b "Fibonacci: The Man Behind The Math". NPR.org. Erişim tarihi: 2015-08-29. 
  30. ^ a b Devlin, Keith. "The Man of Numbers: Fibonacci's Arithmetic Revolution [Excerpt]". Erişim tarihi: 2015-08-29. 
  31. ^ a b Gordon, John Steele. "The Man Behind Modern Math". Erişim tarihi: 2015-08-28. 
  32. ^ Parmanand Singh. "Acharya Hemachandra and the (so called) Fibonacci Numbers". Math. Ed. Siwan, 20(1):28-30, 1986. ISSN 0047-6269]
  33. ^ Parmanand Singh,"The So-called Fibonacci numbers in ancient and medieval India." Historia Mathematica 12(3), 229–44, 1985.
  34. ^ Singh, Pamanand (1985). "The so-called fibonacci numbers in ancient and medieval India". Historia Mathematica. 12 (3): 229–244. doi:10.1016/0315-0860(85)90021-7. 
  35. ^ Goonatilake, Susantha (1998). Toward a Global ScienceÜcretsiz kayıt gerekli. Indiana University Press. s. 126. ISBN 978-0-253-33388-9. Virahanka Fibonacci. 
  36. ^ Knuth, Donald (2006). The Art of Computer Programming: Generating All Trees – History of Combinatorial Generation; Volume 4. Addison-Wesley. s. 50. ISBN 978-0-321-33570-8. 
  37. ^ Hall, Rachel W. Math for poets and drummers 2012-02-12 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Math Horizons 15 (2008) 10–11.
  38. ^ "Sloane's A000045 ", The On-Line Encyclopedia of Integer Sequences. OEIS Foundation.
  39. ^ Pisanus, Leonardus; Boncompagni, Baldassarre (1 January 1857). Scritti: Il Liber Abbaci. Tip. delle Scienze Fisiche e Matematiche. s. 231 – Google Books vasıtasıyla. 
  40. ^ Devlin, Keith (2010). "The Man of Numbers: In Search of Leonardo Fibonacci" (PDF). Mathematical Association of America. ss. 21–28. 
  41. ^ "Fibonacci'nin Pisa'daki heykeli". 2 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2008. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Leonardo_Fibonacci&oldid=26053117" sayfasından alınmıştır