İçeriğe atla

Altay Cumhuriyeti: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki fark
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
k →Kaynakça: Kaynakça düzeltmesi
Tulpar05 (mesaj | katkılar)
Beyaz liste
1.003 değişiklik
 
(Aynı kullanıcı tarafından yapılan 2 ara revizyon gösterilmiyor)
29. satır: 29. satır:
|şehir_nüfusu =
|şehir_nüfusu =
|köy_nüfusu =
|köy_nüfusu =
|dil = [[Altay Türkçesi]], [[Rusça]]
|dil = [[Altay Türkçesi]]<br />[[Rusça]]<br />[[Kazakça]]
|kuruluş_tarihi = 3 Temmuz 1991<br />(1 Temmuz 1922)
|kuruluş_tarihi = 3 Temmuz 1991<br />(1 Temmuz 1922)
|kodu = 04
|kodu = 04
135. satır: 135. satır:
! 2002
! 2002
! 2010
! 2010
!2021
|-
|-
| Altay
| Altay
144. satır: 145. satır:
|align="right" | 67.995 (%33,5)
|align="right" | 67.995 (%33,5)
|align="right" | 69.963 (%34,5)
|align="right" | 69.963 (%34,5)
|73,242 (%37,0)
|-
|-
| [[Ruslar|Rus]]
| [[Ruslar|Rus]]
153. satır: 155. satır:
|align="right" | 116.510 (%57,4)
|align="right" | 116.510 (%57,4)
|align="right" | 114.802 (%56,6)
|align="right" | 114.802 (%56,6)
|106,258 (%53,7)
|-
|-
| [[Kazak]]
| [[Kazak]]
162. satır: 165. satır:
|align="right" | 12.108 (%6)
|align="right" | 12.108 (%6)
|align="right" | 12.524 (%6,2)
|align="right" | 12.524 (%6,2)
|12,647 (%6,4)
|-
|-
| Diğer
| Diğer
171. satır: 175. satır:
|align="right" | 6.334 (%3,1)
|align="right" | 6.334 (%3,1)
|align="right" | 5.447 (%2,7)
|align="right" | 5.447 (%2,7)
|5,741 (%2,9)
|}
|}


== Eğitim ==
== Eğitim ==
Ülkede 193 ortaokul, 3 teknikum ve 1 üniversite bulunmaktadır. Altay Türkçesi ile yılda 37 kitap, 1 gazete ve 2 dergi yayınlanmaktadır. Ortaokullarda 35 bin, teknikumlarda 43 bin, ülkenin tek üniversitesinde ise 2600 öğrenci öğrenim görmektedir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://ipkrora.ru/ |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=29 Ağustos 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150825000018/http://ipkrora.ru/ |arşivtarihi=25 Ağustos 2015 |ölüurl=hayır }}</ref>
Ülkede 193 ortaokul, 3 teknikum ve [[Gorno-Altaysk Devlet Üniversitesi]] adında bir üniversite bulunmaktadır. Altay Türkçesi ile yılda 37 kitap, 1 gazete ve 2 dergi yayınlanmaktadır. Ortaokullarda 35 bin, teknikumlarda 43 bin, ülkenin tek üniversitesinde ise 2600 öğrenci öğrenim görmektedir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://ipkrora.ru/ |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=29 Ağustos 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150825000018/http://ipkrora.ru/ |arşivtarihi=25 Ağustos 2015 |ölüurl=hayır }}</ref>


== Coğrafya ==
== Coğrafya ==

11.09, 11 Eylül 2024 itibarı ile sayfanın şu anki hâli.

Başlığın diğer anlamları için Altay sayfasına bakınız.
Altay Cumhuriyeti
Республика Алтай
Алтай Республика
Bayrak Arma
Bayrak Arma
Milli Marş: Altay Cumhuriyeti ulusal marşı
Konum
Altay Cumhuriyeti
Altay Cumhuriyeti
Altay Cumhuriyeti
Yönetim
Ülke:  Rusya
Federâl Bölge: Sibirya
Ekonomik Bölge: Batı Sibirya
Başkent: Gorno-Altaysk
Devlet Başkanı: Oleg Horohordin
Yasama organı: Duma
Genel bilgiler
Yüzölçüm:  92.600 km² (35.753 sq mi)
 - Rusya içinde: 35.
Nüfus: 218.063 (11/2018)
 - Yoğunluk: 2 /km² (6 /sq mi)
Diğer bilgiler
Dili: Altay Türkçesi
Rusça
Kazakça
Kuruluş tarihi: 3 Temmuz 1991
(1 Temmuz 1922)
Kodu: 04
ISO 3166-2:RU: RU-AL
Resmî
İnternet sayfası:		 altai-republic.ru

Altay Cumhuriyeti (Rusça: Респу́блика Алта́й / Respublika Altay; Altay Türkçesi: Алтай Республика / Altay Respublika), Rusya'nın en güneyinde yer alan, federasyona bağlı bir özerk cumhuriyet.

Orta Asya'da Asya kıtasının coğrafî merkezinin hemen kuzeyinde ve Güney Sibirya'da yer almaktadır. Batı'da Kazakistan, kuzeyde Rusya, doğuda Tuva ve Hakas Cumhuriyetleri, güneyde Moğolistan, Doğu Türkistan ve Kazakistan ile komşudur.

Devlet Başkanı Olek Horohordin, Devlet Meclisi'nin (El Kurultay'ın) başkanı German Çepkin'dir.

Altay Cumhuriyeti 2003'ten beri TÜRKSOY (Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı) gözlemci üyesidir.[1]

İdari yapılanma

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Altay Cumhuriyeti yönetim yapısı

İdari bölgeleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
№ Belediye bölgesi Yönetim merkezi
1 Koş Agaç bölgesi Koş Ağaç
2 Mayma bölgesi Mayma
3 Ondoy bölgesi Ondoy
4 Turaçak bölgesi Turaçak
5 Ulagan bölgesi Ulagan
6 Kan Oozı bölgesi Kan Oozı
7 Köksuu bölgesi Köksuu
8 Çamal bölgesi Çamal
9 Çoya bölgesi Çoya
10 Şebalin bölgesi Şebalin
  • Bölgeler:
    • Çamal (Чамал аймак)
      • Bölgelerin idaresi altındaki 7 selsovet ile
    • Çoya (Чоя аймак)
      • Bölgelerin idaresi altındaki 7 selsovet ile
    • Koş-Agaç (Кош-Агаш аймак)
      • Bölgelerin idaresi altındaki 12 selsovet ile
    • Mayma (Майма аймак)
      • Bölgelerin idaresi altındaki 7 selsovet ile
    • Ondoy (Оҥдой аймак)
      • Bölgelerin idaresi altındaki 10 selsovet ile
    • Şebalin (Шебалин аймак)
      • Bölgelerin idaresi altındaki 11 selsovet ile
    • Turaçak (Турачак аймак)
      • Bölgelerin idaresi altındaki 9 selsovet ile
    • Ulagan (Улаган аймак)
      • Bölgelerin idaresi altındaki 7 selsovet ile
    • Kan Oozı (Кан-Оозы аймак)
      • Bölgelerin idaresi altındaki 11 selsovet ile
    • Köksuu (Кöк-Суу аймак)
      • Bölgelerin idaresi altındaki 9 selsovet ile
Altay Cumhuriyeti idari bölgeler haritası

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Geleneksel kıyafet giyen erkek.
Geleneksel kıyafet giyen kadın.

Son nüfus istatistiklerine göre Altay Cumhuriyetinin toplam nüfusu 213 703 kişidir (2015).[2]

1939 1959 1970 1979 1989 2002 2010 2021
Altay 39.285 (%24,2) 38.019 (%24,2) 46.750 (%27,8) 50.203 (%29,2) 59.130 (%31) 67.995 (%33,5) 69.963 (%34,5) 73,242 (%37,0)
Rus 114.209 (%70,4) 109.661 (%69,8) 110.442 (%65,6) 108.795 (%63,2) 115.188 (%60,4) 116.510 (%57,4) 114.802 (%56,6) 106,258 (%53,7)
Kazak 4.280 (%2,6) 4.745 (%3) 7.170 (%4,3) 8.677 (%5) 10.692 (%5,6) 12.108 (%6) 12.524 (%6,2) 12,647 (%6,4)
Diğer 4.405 (%2,7) 4.736 (%3) 3.899 (%2,3) 4.365 (%2,5) 5.821 (%3,1) 6.334 (%3,1) 5.447 (%2,7) 5,741 (%2,9)

Eğitim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülkede 193 ortaokul, 3 teknikum ve Gorno-Altaysk Devlet Üniversitesi adında bir üniversite bulunmaktadır. Altay Türkçesi ile yılda 37 kitap, 1 gazete ve 2 dergi yayınlanmaktadır. Ortaokullarda 35 bin, teknikumlarda 43 bin, ülkenin tek üniversitesinde ise 2600 öğrenci öğrenim görmektedir.[3]

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]
Altay Cumhuriyeti coğrafi konumu

Relyef

[değiştir | kaynağı değiştir]
Beluça dağı - Sibirya'nın en yüksek doruğu

Cumhuriyetin toprakları dağlık bir görünüm arz eder. Çok sayıda akarsu ve göller görülür. En yüksek dağ — (Rusça:Beluha) olarak söylenen yöre Türk dillerinde ise (Altayca: (Üç-Sümer (3 tepeli), Kadınbajı), (Kazak Türkçesi: (Muztav Şını)[4][5]) — 4506 m, Sibirya coğrafyasının en yüksek noktasıdır.

Akarsu ve gölleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Tungur köyünden Katun akarsuyu

Altay Cumhuriyeti'ndeki en büyük akarsular Altay Türkçesinde kadın diye söylenen Katun Biy-su (Bey suyu) iken en büyük göl — Teles (Altın-köl) su yüzeyi alanı 230,8 km² ve derinliği 325 metredir.

"Manas" destanında Altay hakkında

[değiştir | kaynağı değiştir]

Altay (al — ruh, mukaddes; tay — dağ)— Kutsal dağ ya da Altındağ denilen bir manada söylenilmiştir. Dünyanın en uzun destanı olan«Manas» destanının bütün varyantlarında geleneğe göre korunan ve özlenen bir yerin adıdır. Destanın metinlerinde «Ertış, Orkun — iki akarsudur. Gerek tarihi kaynaklarda gerek destan metinlerinden anlaşıldığı kadarıyla Altay bölgesinde belirli bir süre Moğol soylu Kalmak (Kalmık) topluluğu hakim olmuştur. Kırgızlar, Altaylar, Hakaslar başta olmak üzere Türk soylu halklara çok eziyet yapmışlardır. Metinlerde düşman veya zarar veren ulus diye bahseder. Destanda bazı toponomler boyunca bilgiler verir. Manas'n doğum yeri hakkında:

Adamdın cetpes dabaası,
Altaydın Salkın-suunda
Anda tuulgan neme deyt,
Kırgızdın kıraan Manası.
Ertıştın suun cerdegen,
eregişken adamdar
Egerde anı cenbegen[6] (Сагымбай Орозбаков, Кол жазмалар фондусу, 1790-инв., 360-б.).
Özü Altayda tuuldu,
Bilsen Kadır tün keldi.
Bul Altaydın tüzünö[7]

— diye yazılmaktadır.[8]

Turizm

[değiştir | kaynağı değiştir]
park-otel yapılarından biri «Manjerok»
Edigan akarsuyu vadisinde at üstünde gezi
Patmos adasına giden asma köprü -2011 yılı
Teletskoye (Altın) gölü

Turizm, Altay Cumhuriyeti'nin kilit sektörlerinden biridir. Önemli bir ekonomik gelirdir. Zengin doğası turizmin en önemli çekiciliğidir. Yılda bir milyondan fazla turistin uğrak yeridir.[9] Türk Hava Yolları'nın Rusya Federasyonu'nda Novosibirsk şehrine İstanbul ve Ankara şehirlerimizden doğrudan uçuşları bulunmaktadır.[10] Novosibirsk'ten Gorno-Altaysk şehrine haftanın belirli günleri (haftalık 3 kez) Rusya havayolu şirketleri tarafından uçuşlar yapılmaktadır. Novosibirsk şehrinden Altay Cumhuriyetine karayolu ile gidilebilir. Altay Cumhuriyetinde demiryolu yoktur. Kazakistan ve Tuva Cumhuriyeti'ni bağlayıcı rol oynayan Altay Cumhuriyeti demiryolları ve havayolları yönünden keşfedilmemiştir. Sibirya demiryolu hattı kuzeyde Altay Cumhuriyetinin sınırları dışında Biysk'ten geçer. P-256 feodal Çuy otoyolu ülke topraklarından geçer.

Tanınmış kişiler

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Grigoriy Gurkin (1870 — 1937) — Altay Türklerinden sanatçı, 1917—1919 yıllarında Altay Türklerinin Karakorum kamu eğitim bakanı.

Altay Cumhuriyeti'nden görünümler

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Altay Cumhuriyetinin kuzey bölümünde Katun akarsuyu
    Altay Cumhuriyetinin kuzey bölümünde Katun akarsuyu
  • Altay Cumhuriyetinin Ker Keçu kampı
    Altay Cumhuriyetinin Ker Keçu kampı
  • Altay Cumhuriyetinin Kajurlı veya Kudurlu gölü
    Altay Cumhuriyetinin Kajurlı veya Kudurlu gölü
  • Altay Cumhuriyetinde bir göl
    Altay Cumhuriyetinde bir göl
  • Karakol kültür devrini yansıtan arkeloljik bir anıt: Kulada
    Karakol kültür devrini yansıtan arkeloljik bir anıt: Kulada
  • Üç-Enmek. Karakol vadisi manzarası
    Üç-Enmek. Karakol vadisi manzarası

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "ALTAI REPUBLIC (RF) :: TURKSOY". www.turksoy.org. 22 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2021. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2015. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2015. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 13 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2022. 
  5. ^ "Горная страна Алтай | В Походе". 23 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2014. 
  6. ^ (Sagımbay Orozbakov, Kol Cazmalar fondusu, 1790-inv., 360-s.).
  7. ^ Sayakbay Karalayev, 1. 155
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2022. 
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2015. 
  10. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2020. 
Wikimedia Commons'ta Altay Cumhuriyeti ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Altay_Cumhuriyeti&oldid=33780192" sayfasından alınmıştır