Sakarya sayfasının kaynağını görüntüle

{{Diğer anlamı2|Sakarya}}
{{Yerleşim bilgi kutusu
|ad          = Sakarya
|görüntü     ={{çoklu resim
| border                 = infobox
| total_width            = 280
| image_style            = border:1;
| perrow                 = 1/2/2/2
| image1                          = Hisar Tepesi, Taraklı.jpg
| alt1                            = 
| image2                          = TR Sakarya asv2021-10 img04 Abdülhamit Mosque.jpg
| alt2                            = 
| image3                          = Hanımeli konağı.jpg
| alt3                            = 
| image4                          = 
| alt4                            = 
| image5                          = 
| alt5                            = 
| image6                          = TR Sakarya asv2021-10 img18 Urban Park.jpg 
| alt6                            = 
}} 
|görüntü_boyutu     = 
|görüntü_açıklaması = 
|takma_ad = 
|yerleşim_türü    = [[Türkiye'de büyükşehir belediyeleri|Büyükşehir]] statüsünde [[Türkiye'nin illeri|il]]
|slogan           = 
|bayrak           = 
|bayrak_boyutu    = 
|arma             = 
|arma_boyutu      = 
|arma_link        = 
|harita            = Latrans-Turkey location Sakarya.svg
|harita_boyutu     = 250px
|harita_açıklaması = Sakarya'nın [[Türkiye]]'deki konumu
|altbölüm_türü  = [[Ülkeler listesi|Ülke]]
|altbölüm_adı   = [[Türkiye]]
|altbölüm_türü1 = [[Türkiye'nin coğrafi bölgeleri|Bölge]]
|altbölüm_adı1  = [[Marmara Bölgesi]]
|parts          = 16 [[Sakarya'nın ilçeleri|ilçe]]
|önder_türü     = [[Sakarya Büyükşehir Belediyesi|Belediye Başkanı]]
|önder_adı      = [[Yusuf Alemdar]]
|önder_parti    = [[Adalet ve Kalkınma Partisi|AK Parti]]
|önder_türü1    = Vali
|önder_adı1    = [[Rahmi Doğan]]
|yüz_ölçümü_magnitude = 
|yüz_ölçümü_toplam_km2 = 4.823
|yüz_ölçümü_land_km2 = 
|yüz_ölçümü_su_km2 = 
|nüfus_as_of    = 2023
|nüfus_not      = 
|nüfus_toplam   =1.098.115<ref name=NufusuNe>{{Web kaynağı | url = https://www.nufusune.com/sakarya-nufusu | başlık = Sakarya Nüfusu | erişimtarihi = 27 Eylül 2022 | yayımcı = nufusune.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20220208061619/https://www.nufusune.com/sakarya-nufusu | arşivtarihi = 8 Şubat 2022 | ölüurl = hayır }}</ref>
|nüfus_metro    = 
|nüfus_yoğunluğu_km2   = 220
|zaman_dilimi     = [[Türkiye Saati|TRS]]
|utc_offset       = +03.00
|zaman_dilimi_DST = 
|utc_offset_DST   = 
| latd  = | latm  = | lats  = | latNS  = 
| longd = | longm = | longs =  | longEW = 
|rakım_m      = 31
|rakım_max_m  = 
|rakım_min_m  = 
|posta_kodu   = 54000
|alan_kodu    = (+90) 264
|plaka_kodu   = 54
|website      = <center> [http://www.sakarya.gov.tr/ T.C. Sakarya Valiliği]<br />[http://www.sakarya.bel.tr/ Sakarya Büyükşehir Belediyesi] </center>
|görüntü_altyazısı=Hisar Tepesi, Abdülhamit Camii, Hanımeli Konağı|alt_idari_birimler=16 [[Sakarya'nın ilçeleri|ilçe]]|aib1=[[Adapazarı]]|aib2=[[Arifiye]]|aib3=[[Akyazı]]|aib4=[[Erenler]]|aib6=[[Geyve]]|aib7=[[Hendek, Sakarya|Hendek]]|aib5=[[Ferizli]]|aib8=[[Karapürçek]]|aib9=[[Karasu]]|aib11=[[Kocaali]]|aib10=[[Kaynarca]]|aib12=[[Pamukova]]|aib13=[[Sapanca]]|aib14=[[Serdivan]]|aib15=[[Söğütlü]]|aib16=[[Taraklı]]}}
[[Dosya:Sakarya districts.png|upright=1.36|küçükresim|Sakarya idari haritası]]
'''Sakarya''', [[Türkiye]]'nin en kalabalık yirmi ikinci ilidir. İl ismini topraklarından geçen [[Sakarya Nehri]]'nden almıştır. Sakarya ilinin merkezi [[Adapazarı]]'dır. Adapazarı 2021 yılında [[Danimarka]]'da aldığı ödül ile bisiklet şehri ünvanı kazanmıştır.

2023 yılı sonu [[Türkiye İstatistik Kurumu|TÜİK]] verilerine göre il nüfusu 1.098.115'tir. 16 ilçe ve belediye, bu belediyelerde toplam 668 mahalle bulunmaktadır.<ref name=NufusuNe/>

[[Marmara Bölgesi]]'nin [[Marmara Bölgesi|Çatalca-Kocaeli Bölümü]]'nde yer alır.

Sakarya'nın kuzeyinde [[Karadeniz]], batısında [[Kocaeli]], [[Bursa]], doğusunda [[Düzce (il)|Düzce]] ve güneyinde de [[Bolu (il)|Bolu]] ile [[Bilecik (il)|Bilecik]] bulunmaktadır. [[Sakarya Nehri]], Sakarya'nın [[Karasu]] ilçesinde [[Karadeniz]]'e dökülür.

Sakarya ekonomisinde [[Türkiye'de tarım|tarım]]ın önemli bir yeri vardır. [[Hendek, Sakarya|Hendek]], [[Karasu]] ve [[Kocaali]] ilçelerinde [[fındık]] yetiştiriciliği mevcuttur.<ref name="Zaman">{{Haber kaynağı|başlık=Sakarya Ekonomisi|url=http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=557431&bolgeno=372&title=sakarya-ekonomisi|erişimtarihi=27 Ağustos 2009|yayımcı=Zaman|tarih=1 Temmuz 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20100703001234/http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=557431&bolgeno=372&title=sakarya-ekonomisi|arşivtarihi=3 Temmuz 2010|ölüurl=evet}}</ref> Ayrıca [[Mısır (bitki)|mısır]] tarımı da yapılmaktadır. Sakarya'da [[sanayi]] il merkezi Adapazarı yakınlarında yakınlarında gelişmeye başlamıştır. Son yıllarda kurulan sanayi kuruluşları bu [[sanayileşme]]yi daha da artırmıştır. Sakarya, bir milyona yaklaşan toplam nüfusuyla [[İstanbul]], [[Bursa]], [[Kocaeli]] ve [[Balıkesir]]'in ardından [[Marmara Bölgesi]]'nin en büyük beşinci ilidir.

== Köken bilimi ==
Sakarya ili adını; aşağı havzasında bulunduğu, topraklarında Karadeniz'e dökülen ve il topraklarını G-K doğrultusunda ortadan ikiye bölerek kat eden [[Sakarya Nehri]]nden alır. Sakarya Nehri'nin ise adını nereden aldığına ilişkin bilgiler [[Frigler]] dönemine değin uzanmaktadır. Sakarya adının nereden geldiği ile ilgili görüşler şunlardır:<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.sakaryakulturturizm.gov.tr/TR,107078/efsaneler.html | başlık = Efsaneler | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı =  | erişimtarihi = 14 Mart 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151109144211/http://www.sakaryakulturturizm.gov.tr/TR,107078/efsaneler.html | arşivtarihi = 9 Kasım 2015 | ölüurl = evet }}</ref>
*[[Eskişehir]] Çifteler ilçesinin 3&nbsp;km GD yönünde antik Sangia şehri bulunuyordu. Buradaki kaynaktan çıkan sular önce küçük bir göl haline gelir, sonra akışa geçerek Sakarya Nehrinin kaynağını oluştururlar. Bu antik kentin adının nehre verildiği düşünülmektedir.
*MÖ 7. yüzyıla kadar bölgeye hakim olan [[Frig]]ler kutsal saydıkları nehir tanrıları Sangari adını vermişler. Frig ana tanrıçası [[Kibele]]'nin kocası olan Atis'i doğuran Sakarya Nehri'nin kızı Nana'dır. Bu isim önce Sangarios, sonra ise saldırgan manasına gelen Zakharion'a dönüşmüştür.
*Başka bir rivayet MÖ 3. ve MS 4. yüzyılları arası yöreye hakim olan [[Bitinya]] kraliçesi Sangarius'un adının verildiği şeklindedir.
*'''Sakar Dede''' adında bir ermiş nehir üzerindeki köprüden geçerken parasız olması sebebiyle hakarete uğrar ve geçirilmez. Keramet gösterir, dua eder, nehrin yönünü değiştirir. Nehre bugün Erenler ilçe sınırlarında türbesi olan bu Sakar Dede'nin adı verilir.

== Tarihçe ==
=== İlk çağlar ===
[[Dosya:Sangarius Bridge, Justinyen Köprüsü-2.JPG|thumbnail|frame|sağ|upright=2.27|Bizans İmparatoru [[I. Justinianus]]'un 562 yılında yaptırdığı [[Justinianus Köprüsü|Beşköprü]] ]]
Anadolu birliğini ilk kuran [[Hititler]]le Sakarya'nın da tarihi başlar. İç karışıklıklar sonucunda bölünen Hititlerden sonra bölgede [[Frigya|Frigler]] hakim olmuştur. Frigya hakimiyeti sona erdiğinde bölge [[Lidya]]lıların eline geçmiştir. MÖ 6. yüzyılda [[Pers İmparatorluğu]] Lidya Krallığı'nı yıkarak Anadolu'ya hakim olmuştur. Makedonya Kralı [[Büyük İskender]] MÖ 4. yüzyılda Persleri yenerek Anadolu'ya hakim oldu. Büyük İskender'in ölümünden sonra Bitinya Kralığı bağımsızlığını ilan ederek Sakarya'nın da bulunduğu bölgede hakimiyetini ilan etti. MÖ 1. yüzyılda [[Roma İmparatorluğu]] Bitinya Krallığı'na son vererek bölgeyi topraklarına kattı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.tuik.gov.tr/ilGostergeleri/iller/SAKARYA.pdf | başlık = Tarihçe | yazar =  | tarih =  | eser = TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU SEÇİLMİŞ GÖSTERGELERLE SAKARYA 2013 | yayıncı = tuik.gov.tr | erişimtarihi = 20 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150121010035/http://www.tuik.gov.tr/ilGostergeleri/iller/SAKARYA.pdf | arşivtarihi = 21 Ocak 2015 | ölüurl = evet }}</ref>

Roma İmparatorluğu ikiye bölündüğünde (MS 365), Bitinya bölgesi [[Bizans İmparatorluğu]]'na kaldı. İstanbul'u ele geçirmek gayesiyle gelen İslam orduları bölgeyi fethetmişlerdir. Bu hakimiyetler kalıcı olmamıştır. Bölgeye zaman zaman [[Sasani İmparatorluğu|Sasaniler]] de akınlar düzenlemiştir.

[[Malazgirt Meydan Muharebesi]]'nden sonra [[Kutalmışoğlu Süleyman Şah]] Sakarya dahil tüm Anadolu'yu kontrol altına aldı. [[İznik]]'in başkent olduğu [[Anadolu Selçuklu Devleti|Türkiye Selçuklu Devleti]] kuruldu. [[Birinci Haçlı Seferi]]nde İznik'i terk ederek başkenti [[Konya]]'ya taşıdı. Sakarya ahalisi yeniden Bizans'ın kontrolüne girdi.

Yapılan kazılar ve bulguların tarihi bilgileri sayesinde; bölgede [[MÖ 300]] ile 395 yılları arasında başkenti [[Nikomedia]] ([[İzmit]]) olan Romalıların [[Bitinya|Bitinya eyaleti]] bulunmaktaydı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.sakarya.bel.tr/sakarya.php?id=1&uk=14&ak=37&uk2=1 | başlık = Sakarya Büyükşehir Belediyesi | erişimtarihi = 29 Ağustos 2009 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160306125458/http://sakarya.bel.tr/sakarya.php?ak=37&id=1&uk=14&uk2=1 | arşivtarihi = 6 Mart 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> Kandıra, Kaynarca, Hendek, Karapürçek ve Taraklı’da rastlanan bazı bulgularca da bölgenin miladın hemen öncesi ve sonrasında Bitinyalıların egemenliğinde yaşadığı kesinleşmektedir. Bölgede inşa edilen Seyifler, [[Harmantepe Kalesi|Harmantepe]], Tersiye, Paşalar, Çobankale, Mekece kaleleriyle, [[I. Justinianus]]’un 562 yılında Sakarya Nehri’nin üzerine yaptırdığı [[Justinianus Köprüsü|Beşköprü]] önemli tarihi kalıntılardır.

=== Osmanlı dönemi ===
[[Dosya:Adapazarı Çark, 1895.png|küçükresim|1894 yılında Adapazarı'na [[Çark Suyu|Çark Deresi]]nden su vermek amacıyla yapılmış çark.]]
13. yüzyılın sonlarına doğru [[Konur Alp]], bugünkü Adapazarı Havzası'nı fethederek Türk hakimiyetini yeniden sağladı.<ref name="i-gunler"/> [[Orhan Gazi]] zamanında yapılan bu fetihlere ithafen Sakarya ve çevresinde padişah adına [[Orhan Cami (Adapazarı)|Orhan Camii]]'ler yapılmıştır. İlk olarak batı [[Türkistan]] ve [[Azerbaycan]]'dan gelen göçebe Türk boyları buralarda köyler ve kentler kurmuşlardır. [[Adapazarı]], [[Sakarya Nehri]] ve [[Sapanca Gölü]]'nden çıkan Çark Suyu arasında kalan yarımada biçimindeki kara parçası üzerinde kurulmuştur. 1563 yılına ait bir vesika ve 1581 yılında Akyazı Ada Kadılığı'na yazılan ve bu yöreden nahiye diye bahseden bir ferman şehrin tarihini anlatan ilk belgelerdendir.<ref name="i-gunler">{{Web kaynağı | url = http://www.i-gunler.com/Sakarya/Sehir-Tarihi/54 | başlık = Sakarya Tarihi/Genel Bilgiler | erişimtarihi = 29 Ağustos 2009 | yayımcı = i-gunler.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160307090738/http://www.i-gunler.com/Sakarya/Sehir-Tarihi/54 | arşivtarihi = 7 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref>

Adapazarı yöresi başkent yakınında olduğu için üretim fazlası her şey İstanbul'a gönderilirdi. Özellikle tarım, hayvancılık ürünleri ve kereste açısından Sakarya çevresi önemliydi. İstanbul, İzmit ve Kefken tersanelerine yakınlığı çevreden çokça kerestenin üretilmesine neden olmuştur.<ref name= satso>{{Web kaynağı | url = http://bilgi.satso.org.tr/yayin/59/satsodan-sakaryaya-90--yil-armagani-adadan-pazara-sakarya.aspx | başlık = Osmanlının Sakarya'daki zenginliği: Ormanları | yazar =  | tarih =  | eser = Ada'dan Pazar'a Sakarya | yayıncı = satso.org.tr | erişimtarihi = 21 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160307132632/http://bilgi.satso.org.tr/yayin/59/satsodan-sakaryaya-90--yil-armagani-adadan-pazara-sakarya.aspx | arşivtarihi = 7 Mart 2016 | ölüurl = hayır }}</ref>

Osmanlı kumandanlarından [[Karamürsel Alp]], Karamürsel'de kurduğu tersanenin kereste ihtiyacını Karasu-Adapazarı arasındaki ormanlardan karşılıyordu. Kereste işlerini takip için Adapazarı'nda Kereste Eminliği kurulmuştu. Elde edilen tomruklar [[Sakarya Nehri]] üzerinden Karadeniz'e, oradan İstanbul'a [[Tersane-i Amire]]ye ulaştırılıyordu. Gemi küreği yapım işi [[Karasu]]'ya verilmişti. Tomrukların tamamı başkente gönderilmez, Sakarya ağzında (Yeni mahalle) gemi yapım ve onarımı yapılırdı. Sakarya'dan Tophaneye top arabalarının ahşap parçaları hazırlanır ve gönderilirdi.<ref name= satso/>

[[Evliya Çelebi]] Sakarya yöresinden ''[[ağaç denizi]]'' olarak bahseder. Yöreyi gezen Fransız kontu A. De. Moustier 1862 yılında şunları yazmıştır: "Adapazarı nehrin kenarında 10.000 kişilik bir kent. Ceviz ağacı bol fakat kesilenlerin yerine yenileri dikilmiyor. Bu gidişle Adapazarı ağaçsız kalacak." Adapazarı'nda o yıllarda ceviz ağacından tabanca ve tüfek kabzası yapılmaktaydı.<ref name= satso/>

[[Geyve İkinci Beyazıt Köprüsü|İkinci Beyazıt Köprüsü]]: Osmanlı zamanından kalan köprü tarihi açıdan önemlidir. [[Geyve]] ilçesinde [[Alifuatpaşa, Geyve|Alifuatpaşa]] kasabasında [[II. Bayezid]] tarafından yaptırılmıştır. [[Sakarya Nehri]] üzerine yapılan köprü 15 gözlüdür, uzunluğu 196,5, genişliği 5,5 metredir.

==== Kurtuluş Savaşı ====
[[Dosya:Hanımeli konağı.jpg|küçükresim|sağ|[[Taraklı]]'daki tarihi Hanımeli Konağı]]
[[Dosya:Sakarya Müzesi.jpg|küçükresim|sağ|Sakarya müzesi; [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal]]'in [[Adapazarı]] ziyaretinde konakladığı ev.]]
Adapazarı yöresi Kurtuluş Savaşı'na; [[Ali Fuat Cebesoy]], Hasan Cavit Bey, Sırrı Bey, Çerkez Sait Bey, Metozade Hüseyin Bey, Koçzade Mahmut Bey, Abdurrahman Bey, Kaymakam Tahir Bey, Cevat Bey, Kazım Kaptan, [[Halit Molla]] ve [[İpsiz Recep]] gibi kahramanlarıyla katkıda bulunmuştur.<ref name=satso1>{{Web kaynağı | url = http://satso.org.tr/SakaryaTanitim.aspx | başlık = KURTULUŞ SAVAŞINDA SAKARYA | yazar =  | tarih =  | eser = Sakarya Tarihçesi | yayıncı =  | erişimtarihi = 25 Şubat 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160307032642/http://satso.org.tr/sakaryatanitim.aspx | arşivtarihi = 7 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref>

İlçede ilk müfrezeyi kurma görevi Yüzbaşı Ramiz, Yüzbaşı Rauf, Doktor Raik'e verilmiştir. Onlar da Meto Hüseyin ve Mehmet Bey'in katkılarıyla bu görevi yerine getirdiler. Geyve, Hendek ve Adapazarı'nda [[Kuvâ-yi Milliye]] teşkilatı aynı zamanda kuruldu. Bölgenin önde gelenleri Ankara'ya [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal]]'e bağlılık telgrafı çektiler.<ref name=satso1/>

Bölgede [[Ermeniler|Ermeni]] ve [[Rum]] çeteciler ile mücadele için Türk milis güçleri oluştu. [[Akyazı]], [[Hendek]] ve [[Sapanca, Sakarya|Sapanca]] çevresinde Kazım Kaptan kuvvetleri, [[Kaynarca, Sakarya|Kaynarca]] yöresinde Halit Molla, [[Kandıra]] ve [[Karasu]] çevresinde [[İpsiz Recep]], Ermeni ve Rum çeteleri ile mücadele ettiler. [[Anzavur Ahmet]] [[Anzavur Ayaklanması|üçüncü ayaklanmasında]] Adapazarı üzerinden Geyve boğazını ele geçirmek için saldırmış, [[Çerkez Ethem]] tarafından bozguna uğratılmışlardır. Hendek'i ele geçiren Anzavur, Ethem tarafından püskürtülmüştür.<ref name=satso1/>

İzmit'i işgal eden 11. Yunan Tümeni, 24 Mart'ta Sapanca ve Kırkpınar'ı, 25 Mart tarihinde Adapazarı'nı işgal etti. Millî kuvvetler Yunan ilerleyişini durdurmak amacıyla [[Sakarya Nehri]] üzerindeki ahşap olan Tavuklar ve Taşlık köprülerini yaktı. Nehri geçen ilk Yunan birlikleri milis güçlerce geri püskürtüldü.<ref name="satso1" />

Bölgeyi işgalden kurtarmak amacıyla yeni bir kolordu kurulup başına Albay Kasım Bey atandı. Yunan kuvvetleri Bursa'ya doğru çekilmek amacıyla Adapazarı'na toplanmaya başladılar. Çekilme sırasında şehrin yakılmasını önlemek için tedbirler alındı. 21 Haziran sabahı erkenden üç kol halinde Millî kuvvetler Adapazarı'na girdi. Küçük çatışmalarla şehir kurtarıldı. Kazım Kaptan, Osman Kaptan ve Molla Halit güçleri şehirde asayişi sağladı.<ref name=satso1/>

25 Mart tarihinden, 21 Haziran'a kadar 3 ay süren işgalden kurtuluşu için Sakarya'da 21 Haziran Kurtuluş Günü olarak kutlanmaktadır.

=== Cumhuriyet dönemi ===
Sakarya, 1954'te il oldu. 14 Ocak 2000'de çıkarılan 593 sayılı kanun hükmünde kararname<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/23985.pdf&main=http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/23985.pdf | başlık = Karar Sayısı: KHK/593 | erişimtarihi = 10 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160315162016/http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=https%3A%2F%2Frp.liu233w.com%3A443%2Fhttp%2Fwww.resmigazete.gov.tr%2Farsiv%2F23985.pdf&main=https%3A%2F%2Frp.liu233w.com%3A443%2Fhttp%2Fwww.resmigazete.gov.tr%2Farsiv%2F23985.pdf | arşivtarihi = 15 Mart 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> ile [[büyükşehir belediyesi|büyükşehir]] unvanı kazandı. 2004 yılında çıkarılan 5216 sayılı kanun ile büyükşehir belediyesinin sınırları valilik binası merkez kabul edilerek yarıçapı 20 kilometre olan dairenin sınırlarına genişletildi.<ref name="besbinikiyuzonalti">{{Web kaynağı | url = http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5216.html | başlık = Kanun No. 5216 | erişimtarihi = 10 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160313105723/http://tbmm.gov.tr/kanunlar/k5216.html | arşivtarihi = 13 Mart 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile [[2014 Türkiye yerel seçimleri]]nin ardından büyükşehir belediyesinin sınırları il mülki sınırları oldu.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/12/20121206-1.htm | başlık = Kanun No. 6360 | erişimtarihi = 10 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151217040214/http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/12/20121206-1.htm | arşivtarihi = 17 Aralık 2015 | ölüurl = hayır }}</ref>

=== Adaköy'den Sakarya'ya ===
*1324: Orhan Gazi'nin fethiyle kurulan ''Ada Karyesi'' (Adaköy).
*16. yüzyıl: ''Ada nahiyesi''
*18. yüzyıl: ''Ada kazası'', Kocaeli vilayetine bağlı.
*1868: ''Adapazarı Belediyesi'' Kocaeli'ye bağlı ilçe.
*1954: ''Adapazarı merkez ilçesi'' yeni kurulan Sakarya ilinin merkezi.
*2000: Adapazarı Büyükşehir Belediyesi kurulur.
*2008: Adapazarı ilçe belediyesi, Sakarya Büyükşehir Belediyesi'nin alt kademe belediyesi olur. Kentin adı '''Sakarya'''’dır artık.<ref>{{Web kaynağı | url = http://adapazari.bel.tr/upload/tr/dosya/dokumanyonetimi/65/24042014171518-1.pdf | başlık = Adapazarı’nın Tarihçesi | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = adapazari.bel.tr | erişimtarihi = 13 Kasım 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160305052336/http://adapazari.bel.tr/upload/tr/dosya/dokumanyonetimi/65/24042014171518-1.pdf | arşivtarihi = 5 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref>
*2014: 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı yasa ile yeni değişiklikler olmuştur. 2014 mahalli idareler genel seçimi sonrasında büyük şehir belediyesi Sakarya il mülki idare sınırlarındaki tüm alanda hizmet vermeye başlanmış, ilin tüm ilçe belediyeleri büyükşehire bağlanmıştır.

== Coğrafya ==
İlin topoğrafyası üç ana kısımda incelenir: 1. Kuzeydeki alçak tepelik alanlar, 2. Orta kısımda Adapazarı ovası düzlüğü, 3. Güneyde engebeli dağlık alanlar. Kuzey Anadolu Fay hattının kuzeyinde olmak üzere, batıdan [[Kocaeli platosu]] Sakarya nehrine kadar ilerler. Çam Dağı kütlesi hariç kuzey Kısımlar Kocaeli platosunun devamı durumundadır.

''[[Adapazarı ovası]]'' (Akova) Sakarya nehrinin taşıdığı alüvyonlarla oluşmuştur. [[İzmit körfezi]] ve [[Sapanca Gölü]]nün devamı olan Adapazarı ve Düzce ovaları tektonik oluşumlu ovalardır. Ovada 400 metreye kadar alüvyon çökeller yer alır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.e-kutuphane.imo.org.tr/pdf/15945.pdf | başlık = 3.Adapazarı Yöresi jeolojisi | yazar = MOLLAMAHMUTOĞLU, Doç. Dr. Murat | tarih =  | eser = Adapazarı-Erenler Beldesinde Zemin Sıvılaşma Potansiyelinin İrdelenmesi | yayıncı =  | erişimtarihi = 10 Mayıs 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140512220401/http://www.e-kutuphane.imo.org.tr/pdf/15945.pdf | arşivtarihi = 12 Mayıs 2014 | ölüurl = evet }}</ref> İl topraklarının %34'ü ovalar, %44'ü platolar, %22'si dağlar tarafından oluşturulur.

=== Dağlar ===
''[[Samanlı Dağları]]'', Bolu dağlarının devamı olarak il topraklarından Marmara denizine kadar uzanır. Köroğlu dağları ile Samanlı dağlarını birbirinden Geyve Boğazı ayırır. Çok yüksek olmayan Samanlı dağları İzmit körfezi ile Gemlik körfezi arasında uzanır. İlin en yüksek dorukları Keremali Dağı (1543 m) ve Karadağ'dır (1467 m).

''[[Keremali Dağı]]'': 1543 m ile ilin en yüksek dağıdır. Hendek ile Akyazı arasında bulunur. Zirvesinde yaylalar ve Keremali türbesi bulunur.

''[[Çam Dağı]]'': Düzce ovasında kesintiye uğrayan Akçakoca ve Bolu Dağlarının il topraklarındaki uzantısıdır. [[Hendek]], [[Karasu]], [[Kocaali]] ilçeleri arasında yer alır. Ortalama 880 m olan yüksekliği Fındıklıtepe'de 900 m'yi bulur.

İlde başka dağlık alan yoktur. [[Kocaeli platosu]] üzerindeki tepelikler en fazla 250 metreye kadar çıkarlar.

''[[Yayla]]lar'': İldeki Samanlı dağları, Karadağ, Oflak Dağı ve Keremali Dağı üzerinde yer alan yaylalar şunlardır: [[Acelle Yaylası]] (Akyazı), [[Dikmen Yaylası]] (Hendek), [[Çiğdem Yaylası]] (Hendek), [[Turnalık Yaylası]] (Hendek), [[Keremali Yaylası]] (Akyazı), [[Sultanpınar Yaylası]] (Akyazı), [[Karagöl Yaylası]] (Taraklı), [[Soğucak Yaylası]] (Sapanca), [[Davlumbaz Yaylası]] (Akyazı).

=== Ovalar ===
''[[Adapazarı Ovası]]'', '''Akova''' da denilen alan Sakarya nehrinin biriktirdiği verimli alüvyonlarla kaplıdır. 620&nbsp;km<sup>2</sup> büyüklüğüyle Marmara'nın büyük ovalarındandır. Ova, Sakarya ekonomisine önemli katkı sağlar. Yaklaşık 30 m yüksekliğe sahiptir ve merkezi kısmına Sakarya şehri kurulmuştur. Mısır, şeker pancarı, buğday, kabak, patates ekimi yapılır.

''Pamukova'', Sakarya nehrinin Adapazarı ovasından önce, Geyve boğazının güneyinde oluşturduğu, 170&nbsp;km<sup>2</sup> büyüklüğündeki ovadır. Akdeniz iklimi etkisi altındaki ovada çoğunlukla meyvecilik ve sebzecilik yapılır. Sakarya'nın içinden aktığı ovada sulanan tarlalarda; buğday, şeker pancarı, soğan, salçalık biber, domates, bağ, ayva, şeftali, çilek, armut yetiştirilir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.pamukova.gov.tr/default_B0.aspx?content=327 | başlık = Tarım | yazar =  | tarih =  | eser = İlçemiz/ekonomi | yayıncı = www.pamukova.gov.tr | erişimtarihi = 10 Mayıs 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150322124053/http://www.pamukova.gov.tr/default_B0.aspx?content=327 | arşivtarihi = 22 Mart 2015 | ölüurl = evet }}</ref>

''Söğütlü Ovası'', 30&nbsp;km uzunluk 20&nbsp;km genişliğindeki ova ilin en çukur kısmıdır. Sakarya sık taşkın yapar, yer altı suyu seviyesi de yüksektir. Ova dranaj kanalları açıldıktan sonra tamamen kullanılmaya başlanmıştır.

=== Akarsular ===
[[Dosya:Maden Deresi Şelale-Kocaali-Sakarya.jpg|küçükresim|Sakarya, Kocaali, [[Maden Deresi]] şelalesi]]
[[Sakarya Nehri]]: Kaynağını Eskişehir topraklarından alan nehrin uzunluğu 824&nbsp;km'dir. İl sınırlarında 159&nbsp;km'lik kısmı yer alır. Sakarya merkezin 4&nbsp;km doğusundan geçen nehir önce Mudurnu Çayını, [[Seyifler Kalesi]] yanında Çark Suyu'nu alır, [[Karasu]] [[Yenimahalle, Karasu|Yenimahalle]]'den Karadeniz'e dökülür.

''[[Çark Suyu]]'': [[Sapanca Gölü]]nün fazla sularını taşıyan Çark 45&nbsp;km uzunluğundadır. Sapanca gölünden doğar, Ferizli-Seyifler köyünde Sakarya Nehri ile birleşir. Son yıllarda Sapanca Gölünün suları insan faaliyetleri amacıyla yoğun kullanıldığı için fazla bir akışı yoktur. Belediyenin akışı sağlamak amacıyla Sakarya Nehrinden su taşıma projesi gerçekleşmiş, Kent içindeki Çark deresi çorak görünümden kurtulmuştur.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.sakaryayenihaber.com/869-cark-deresi-suyla-bulustu-haberi.html | başlık = Çark Deresi suyla buluştu | yazar =  | tarih = 22 Kasım 2007 | eser =  | yayıncı = sakaryayenihaber.com | erişimtarihi = 15 Nisan 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160308135607/http://sakaryayenihaber.com/869-cark-deresi-suyla-bulustu-haberi.html | arşivtarihi = 8 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref>

''Dinsiz Çayı'': Mudurnu çayının koludur, uzunluğu 34&nbsp;km'dir. Hendek sınırlarından doğar, Fabrika dere, Balıklı dere, Bıçkıdere ve Gürcüdere'yi alarak Mudurnu Çayıyla birleşir.
 
''Mudurnu Çayı'': Ardıç dağının güney yamaçlarından doğar, Bolatça Çayı ve Dinsiz çayını alarak Hendek'te Sakarya Nehri ile birleşir.
 
''Darıçayırı Deresi'': Hendek'in [[Kocadöngel, Hendek|Kocadöngel]] Mahalleninden bu isimle doğar, Darıçayırı (Karasu) beldesinden geçtikten sonra Tuzla Mahallesinde Sakarya ile birleşir.

''[[Maden Deresi]]'': [[Çam Dağı|Çamdağı]]nın Hendek kısmından doğar, Kuzeye doğru akışa geçer. Uzunluğu 30&nbsp;km olan Maden Deresinin aşağı kısmında oluşan [[kanyon]] vadi özellikle yazın turist çeker.

''[[Melen Çayı]]'': Yığılca'dan Küçük Melen olarak doğar, [[Efteni Gölü]]ne döküldükten sonra diğer kollarını alarak gölden Büyük Melen adıyla çıkar. [[Efteni Gölü]]ne kadar 61&nbsp;km, gölden sonra 63&nbsp;km uzunluğundadır. 30&nbsp;km'si Düzce-Sakarya sınırını oluşturan çay, [[Melenağzı, Akçakoca|Melenağzı]] köyünde Karadeniz'e ulaşır. [[Cumayeri]] [[Dokuzdeğirmen, Cumayeri|Dokuzdeğirmen]] köyü ile Kocaali [[Beyler, Kocaali|Beyler Köyü]] arasında 12&nbsp;km'lik kısmında rafting yapılmaktadır. Üzerinde [[Melen Barajı ve Hidroelektrik Santrali|Melen Barajı]] yapılmakta olan çaydan [[Büyük Melen Projesi]] ile [[İstanbul]]'a içme suyu gönderilmektedir.

=== Göller ===
<div style="float:right;width:315px;">
[[Dosya:Sapanca Lake.jpg|none|küçükresim|upright=1.36| [[Sapanca Gölü]]nün K-G yönlü hava fotoğrafı.]]
[[Dosya:Acarlar Longozu.jpeg|none|küçükresim|upright=1.36|[[Acarlar Longozu]] ]]
 </div>
[[Sapanca Gölü]]: Sakarya ile Kocaeli illeri arasında uzanan tektonik oluşumlu tatlı su gölüdür. [[Kuzey Anadolu Fay Hattı]] etkisiyle oluşan göl, 16&nbsp;km uzunluk, 5&nbsp;km genişliğe sahiptir. Denizden yüksekliği 33 m olan gölün en derin yeri 53 m, ortalama derinliği 36 m'dir. Göl suları Kocaeli'de sanayide, Sakarya'da içme suyu olarak kullanılmaktadır.

[[Acarlar Longozu]]: [[Karasu]] ve [[Kaynarca, Sakarya|Kaynarca]] ilçeleri sınırlarında yer alan kıyı set gölüdür. Uzunluğu 7,5&nbsp;km, genişliği 0,9&nbsp;km olan göl, 1976'da Yaban hayatı Koruma sahası, 2004 yılında Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ilan edilmiştir. Doğası, bitki ve kuş türleriyle ziyaretçi çekmektedir.

[[Taşkısığı Gölü]], (Çaltıcak Gölü), Sakarya ili, Adapazarı ilçesi sınırlarında yer alır. Yüzölçümü 90 hektar olan gölün suları tatlıdır. Göl yakınlarına doğalgaz çevrim santrali yer alır.

[[Poyrazlar Gölü]]: Sakarya kent merkezinde 7–8&nbsp;km uzaklıkta, [[Karasu]] yolu üzerindedir. Sakarya Nehri'nin biriktirdiği alüvyonlar sebebiyle oluşmuş [[alüvyal set gölü]]dür. Doğal sit alanı olan göl çevresi mesire yeri olarak kullanılmaktadır.

[[Akgöl]]: [[Karasu]] ve [[Ferizli]] ilçeleri arasında kalan alüvyal set gölüdür. Balık açısından zengin olan gölün kıyılarından [[torf]] çıkarılır. Fazla sularını Sakarya Nehri'ne boşaltır.

''[[Küçük Akgöl]]'': Sakarya merkezin 12&nbsp;km kadar uzakta eski Karasu yolu üzerindedir. Doğal ormanlarla çevrilidir.

[[Küçükboğaz gölü]]: Karasu-Kocaali yolu üzerinde oluşmuş kıyı set gölüdür. Çevresi mesire yeri olarak değerlendirilir.

[[Gökçeören Gölü]]: 25 ha alana sahip olan göl, merkezin 7–8&nbsp;km KB yönünde yer almaktaydı. Fazla derin olmayan ve kışın genişleyip yazın çekilen göl 1967 yılında kurutularak tarım arazisine çevrilmiştir.

=== İklim ===
Sakarya ilinin Karadeniz kıyılarında [[Türkiye'de Karadeniz iklimi|Karadeniz iklimi]], güney kısmında Marmara tipi [[Akdeniz iklimi]] etkilidir. Kuzeyde fındık yetiştirilirken, güney ilçelerinde bir kısmı zeytin bahçesi olan meyve bahçeleri yaygın olması bunun göstergesidir. İl merkezinin güneyinde yer alan Samanlı dağları ve Keremali dağları Karadeniz iklim etkisinin güneye ulaşmasına engel olur. İlin güney bölümüne [[İznik Gölü]] yönünden Akdeniz hava kütleleri ulaşır. Yağış kuzeyden güneye doğru azalır: Karasu'da 1000&nbsp;mm, Merkezde 840&nbsp;mm, Geyve'de 600&nbsp;mm'ye düşer. Hakim rüzgâr yönü KKB'dır. Bağıl nem ortalaması %72'dir.<ref name=sakarya>{{Web kaynağı | url = http://www.csb.gov.tr/db/ced/editordosya/sakarya_icdr2011.pdf | başlık = C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) | yazar =  | tarih = 2011 | eser = Sakarya İl Çevre Durum raporu | yayıncı = Çevre ve Şehircilik Bakanlığı | erişimtarihi = 8 Mayıs 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150528123834/http://www.csb.gov.tr/db/ced/editordosya/sakarya_icdr2011.pdf | arşivtarihi = 28 Mayıs 2015 | ölüurl = evet }}</ref> Yıllık sıcaklık ortalaması 14,2&nbsp;°C'dir. Ocak ayının fazla soğuk olmaması (5.9&nbsp;°C), Temmuz sıcaklıklarının yüksek olamaması (23.3&nbsp;°C), yıllık sıcaklık farkının düşük olması (17.4&nbsp;°C), Karadeniz iklimi etkisindendir. Yağışın mevsimlere dağılışı: %31 kışın, %26 sonbahar, %22 ilkbahar, %21 yaz. Bu dağılım Karadeniz yağış rejiminin özelliklerini yansıtır. Yağışın %95,9'u normal, %3,7'si sağanak şeklindedir. Yıllın 133 günü yağışlıdır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://web.sakarya.edu.tr/~cikiel/Y3.pdf | başlık = GİRİŞ | ad = Cercis | soyadı = İKİEL | soyadı2 = KAYMAZ | ad2 = Beyza | tarih =  | eser = ADAPAZARI’NDA İKLİM KOŞULLARININ MISIR YETİŞTİRİCİLİĞİNE ETKİSİ | yayıncı = sakarya.edu.t | erişimtarihi =  | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140818232527/http://web.sakarya.edu.tr/~cikiel/Y3.pdf | arşivtarihi = 18 Ağustos 2014 | ölüurl = evet }}</ref>

{{İklim bilgi kutusu
|Yerleşim adı=Sakarya
|Kaynak=[[Meteoroloji Genel Müdürlüğü]]<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=SAKARYA#sfB | başlık = Resmî İstatistikler - Sakarya | yayımcı = [[Meteoroloji Genel Müdürlüğü]] | erişimtarihi = 28 Nisan 2016 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160610005126/http://mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=SAKARYA#sfB | arşivtarihi = 10 Haziran 2016 | ölüurl = hayır }}</ref>

| Ocak or sıcaklık=6.1             | Ocak or yağış=93.6
| Şubat or sıcaklık=6.6            | Şubat or yağış=75.4
| Mart or sıcaklık=8.5             | Mart or yağış=75.9
| Nisan or sıcaklık=12.9            | Nisan or yağış=59.1
| Mayıs or sıcaklık=17.4            | Mayıs or yağış=49.9
| Haziran or sıcaklık=21.5          | Haziran or yağış=69.6
| Temmuz or sıcaklık=23.4           | Temmuz or yağış=48.6
| Ağustos or sıcaklık=23.2          | Ağustos or yağış=45.2
| Eylül or sıcaklık=19.5            | Eylül or yağış=54.0
| Ekim or sıcaklık=15.4             | Ekim or yağış=79.6
| Kasım or sıcaklık=11.5            | Kasım or yağış=77.8
| Aralık or sıcaklık=8.2           | Aralık or yağış=105.9
| Yıl or sıcaklık=14.5              | Yıl or yağış=834.6

| Ocak or soğuk=2.9         | Ocak or sıcak=9.7
| Şubat or soğuk=3.1        | Şubat or sıcak=10.9
| Mart or soğuk=4.4         | Mart or sıcak=13.6
| Nisan or soğuk=8.1        | Nisan or sıcak=18.8
| Mayıs or soğuk=12.1        | Mayıs or sıcak=23.4
| Haziran or soğuk=15.7      | Haziran or sıcak=27.5
| Temmuz or soğuk=17.8       | Temmuz or sıcak=29.3
| Ağustos or soğuk=17.8      | Ağustos or sıcak=29.4
| Eylül or soğuk=14.3        | Eylül or sıcak=26.2
| Ekim or soğuk=10.9         | Ekim or sıcak=21.2
| Kasım or soğuk=7.4        | Kasım or sıcak=16.6
| Aralık or soğuk=4.9       | Aralık or sıcak=11.9
| Yıl or soğuk=9.9          | Yıl or sıcak=19.8

| Ocak en soğuk=-14.5            | Ocak en sıcak=24.2
| Şubat en soğuk=-13.5           | Şubat en sıcak=27.1
| Mart en soğuk=-7.3            | Mart en sıcak=34.0
| Nisan en soğuk=-2.4           | Nisan en sıcak=38.0
| Mayıs en soğuk=2.0           | Mayıs en sıcak=38.0
| Haziran en soğuk=6.1         | Haziran en sıcak=40.4
| Temmuz en soğuk=8.7          | Temmuz en sıcak=44.0
| Ağustos en soğuk=7.8         | Ağustos en sıcak=41.8
| Eylül en soğuk=5.4           | Eylül en sıcak=38.6
| Ekim en soğuk=-0.6            | Ekim en sıcak=38.6
| Kasım en soğuk=-6.6           | Kasım en sıcak=30.2
| Aralık en soğuk=-9.1          | Aralık en sıcak=28.5
| Yıl en soğuk=-14.5             | Yıl en sıcak=44.0
|}}
{{İklim diyagramı|Sakarya
|2.9|9.7|94
|3.1|10.9|75
|4.4|13.6|76
|8.1|18.8|59
|12.1|23.4|50
|15.7|27.5|70
|17.8|29.3|49
|17.8|29.4|45
|14.3|26.2|54
|10.9|21.1|80
|7.4|16.6|78
|4.9|11.9|106
|float=right
|clear=both
}}

=== Bitki örtüsü ===
Sakarya'da iklimin etkisiyle nemcil Karadeniz Ormanları hakimdir. İl topraklarının %37'si (179.516,5 ha) korunmuş, %5'i (23.191,5 ha) bozulmuş olmak üzere %42'si (202.708,0 ha) orman alanıdır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.ogm.gov.tr/Sayfalar/Ormanlarimiz/Illere-Gore-Orman-Varligi.aspx | başlık = İllere Göre Orman Varlığı | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = www.ogm.gov.tr | erişimtarihi = 2 Haziran 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151123021918/http://www.ogm.gov.tr/Sayfalar/Ormanlarimiz/Illere-Gore-Orman-Varligi.aspx | arşivtarihi = 23 Kasım 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> Ağaç türlerinden; [[kayın]], [[gürgen]], [[meşe]], [[dişbudak]], [[kestane]], [[ıhlamur]], [[kavak]], [[kızılağaç]], bulunur. Ağaççık ve [[çalı]] türlerinden; [[taflan]], [[defne]], [[Üvez (bitki)|üvez]], [[kızılcık]], [[ormangülü]], [[şimşir]], yabani fındık, [[mürver]], [[kocayemiş]] bulunur. Orman alanının dışında az da olsa makiler bulunur. [[Maki]] türlerinden; [[kocayemiş]], [[şimşir]], [[Barut ağacı|akdiken]], [[ardıç]], [[çobanpüskülü]], [[kermez meşesi]], [[böğürtlen]], dikenli mersin, [[ayı üzümü]] ve [[ormangülü]] yetişir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.csb.gov.tr/db/ced/editordosya/sakarya_icdr2011.pdf | başlık = F.Flora-Fauna ve hassa yöreler | yazar =  | tarih = 2011 | eser = Sakarya İl Çevre Durum raporu | yayıncı = Çevre ve Şehircilik Bakanlığı | erişimtarihi = 2 Haziran 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150528123834/http://www.csb.gov.tr/db/ced/editordosya/sakarya_icdr2011.pdf | arşivtarihi = 28 Mayıs 2015 | ölüurl = evet }}</ref>

Sakarya ormanlarında yaban hayvanlarından; geyik, karaca, ayı, kurt, domuz, tilki, çakal, sansar, porsuk, tavşan, sülün, keklik, bıldırcın, üveyik, güvercin, sığırcık, kirpi, saksağan, şahin, doğan, baykuş, yaban kazı, ördek yaşar.

=== Yer bilimi ===
Sakarya'da kuzey-güney doğrultuda; Batı Pontid, Armutlu-Almacık-Arkotdağ ile Sakarya zonu birimleri bulunur. Batı Pontid zonunda; [[Paleozoyik]], Permo-Triyas, Genç Kampaniyen-Orta [[Eosen]] yaşlı kırıntılar, karbonatlar, volkanitler bulunur. Bu zamanlarda oluşan kaya grupları açısal uyumsuzlukla sıralanırlar. Gurupların temeli [[Ordovisyen]] zamanlı sığ deniz, delta çökelleri (Kocadöngel formasyonu), bunun üzerinde akarsu çökelleri (Kurtköy formasyonu) ile sığ deniz çökeli olan kumtaşı şeyller oluşturur. Ferizli formasyonu yoğun demir mineralleri bulunan [[lagün]]-[[şelf]] çökellerini temsil eden karbonat ve kırıntılardan oluşur. Tüm birimler [[miyosen]] yaşlı [[bazalt]], [[Pliyosen]] yaşlı kırıntılar, yamaç molozu ile [[alüvyon]]larla örtülüdür.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.mta.gov.tr/v2.0/bolgeler/kocaeli/sakarya/jeolojisi.doc|başlık=SAKARYA|erişimtarihi=14 Mart 2015|arşivengelli=evet|tarih=|eser=Sakarya Jeolojisi - MTA|yayıncı=mta.gov.tr|yazar=|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160619153502/http://www.mta.gov.tr/v2.0/bolgeler/kocaeli/sakarya/jeolojisi.doc|arşivtarihi=19 Haziran 2016|ölüurl=hayır}}</ref>

İlde 1. jeolojik zamandaki [[Hersiniyen dağoluşumu|Hersiniyen dağ oluşumu]] ve 3. zamandaki [[Alpin Orojenezi]] etkili olmuştur. Hersiniyen kıvrımları Devoniyen ve Silüriyen tortulları üzerinde gerçekleşmiştir. Güneyde [[metamorfizma]] oluşmuş, kuzeyde metamorfizma çok az görülmüştür.<ref name=icdr>{{Web kaynağı | url = http://www.csb.gov.tr/db/ced/editordosya/sakarya_icdr2011.pdf | başlık = JEOLOJİK YAPI ve STRATİGRAFİ | yazar =  | tarih = 2011 | eser = SAKARYA İL ÇEVRE DURUM RAPORU | yayıncı =  | erişimtarihi = 14 Mart 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150528123834/http://www.csb.gov.tr/db/ced/editordosya/sakarya_icdr2011.pdf | arşivtarihi = 28 Mayıs 2015 | ölüurl = evet }}</ref>

İl genelinde Alp orojenezi [[Kuaterner]]e kadar sürmüştür. Tektonik etkilerle [[Adapazarı Ovası]] çökmüş, [[Kuzey Anadolu Fayı]] bu devirde oluşmuştur. Fayın güneyindeki bloklar çökmüş, kuzey taraflar yükselmiştir. Fay hareketleri neticesinde Adapazarı ovası sürekli çökmekte olan sübsidans havza haline gelmiştir.<ref name=icdr/> İzmit körfezinden Hendek'e kadar devam eden geniş düzlük alan nehir çökelleriyle kaplıdır. Sakarya merkez, [[Sakarya Nehri]], [[Çark Suyu]], Mudurnu Çayı, Uludere'nin getirdiği bu nehir çökelleri üzerinde kurulmuştur. [[Adapazarı Ovası]]nın kuzey kenarlarında dik kenarlı tepeler başlar. Ovanın güney ve kuzeyinde bulunan aynı seviyedeki tabakaların yaş ve yapılarının farklı olması ovanın tektonik çöküntü alanı ([[graben]]) olduğunun göstergesidir.<ref name=icdr/>

=== Doğal afetler ===
[[Dosya:DIzmit moletrack.jpg|küçükresim|upright=0.91|[[1999 Gölcük depremi]] sonucu oluşmuş yer kırığı]]
====Deprem====
Sakarya [[Kuzey Anadolu Fay Hattı]] üzerinde yer aldığı için 1. derece deprem bölgesidir. Arazinin genç nehir çökellerinden oluşur ve yer altı suyu seviyesi yüksektir. Bu iki olgu zemin sıvılaşmasına neden olmakta ve depremin etkisini artırmaktadır.<ref name=icdr/> Tarihte önemli depremlerden zarar görmüştür:<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.sakaryaafetacil.gov.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=155&Itemid=131 | başlık = İllerin Afetselliği | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = sakaryaafetacil.gov.tr | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151108122408/http://www.sakaryaafetacil.gov.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=155&Itemid=131 | arşivtarihi = 8 Kasım 2015 | ölüurl = evet }}</ref> 
*[[1943 Adapazarı-Hendek depremi|1943 Adapazarı - Hendek Depremi]]:<ref>{{Web kaynağı | url = http://medyabar.com/haber/16206/71-yil-once-bir-haziran-gunu.aspx | başlık = 71 yıl önce bir Haziran günü... | yazar =  | tarih = 22 Haziran 2014 | eser =  | yayıncı = medyabar.com | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160307071018/http://medyabar.com/haber/16206/71-yil-once-bir-haziran-gunu.aspx | arşivtarihi = 7 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref> 6.6 [[Mw]] şiddetindeki deprem 360 kişinin ölmesine yol açmıştır. Adapazarı bu depremde önemli ölçüde zarar görmüştür.
*[[1957 Abant Depremi]]: Sakarya'yı da etkileyen 7,1 [[Mw]] şiddetindeki deprem 26 Mayıs saat 08.33'te oluşmuştur.
*[[1967 Akyazı Depremi]]: 30.07.1967 tarihinde merkez üssü Akyazı olan depremin şiddeti 6.0 [[Mw]]'dır.
*[[1967 Mudurnu Depremi]]: Merkez üssü [[Mudurnu]] olmasına rağmen en fazla zararı Adapazarı'na verdiği için 1967 Sakarya Depremi olarak bilinir. 22 Temmuz Cumartesi günü 18.58'de 6.8 [[Mw]] büyüklüğündeki depremin yıkıcı etkisi [[Mercalli şiddet ölçeği]] VIII-IX derecedir. Deprem İzmit, Ankara, Eskişehir, Bolu ve İstanbul'da hissedildi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.ibb.gov.tr/sites/akom/documents/adapazari_mudurnu_dep.html | başlık = ADAPAZARI-MUDURNUSUYU DEPREMİ | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = ibb.gov.tr | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160304192402/http://www.ibb.gov.tr/sites/akom/documents/adapazari_mudurnu_dep.html | arşivtarihi = 4 Mart 2016 | ölüurl = hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://medyabar.com/haber/10136/yil-1967-bir-temmuz-gunu--67-depreminin-hikayesi.aspx | başlık = Yıl 1967 Bir Temmuz günü. 67 Depreminin hikayesi | yazar =  | tarih = 30 Temmuz 2012 | eser =  | yayıncı = medyabar.com | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160307044642/http://medyabar.com/haber/10136/yil-1967-bir-temmuz-gunu--67-depreminin-hikayesi.aspx | arşivtarihi = 7 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref>
*[[1999 Gölcük depremi]]: 17 Ağustos 1999 sabahı, 03.02'de gerçekleşen, [[Kocaeli]]/[[Gölcük]] merkezli Richter ölçeğine göre 7,5 [[Mw]] büyüklüğünde gerçekleşen depremdir. Deprem tüm Marmara'da olduğu gibi Sakarya'da da büyük çapta can ve mal kaybına neden olmuştur.<ref>{{Web kaynağı | url = http://arsiv.ntv.com.tr/news/24312.asp | başlık = 17 Ağustos ve 12 Kasım depreminin resmi bilançosu | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = ntv.com.tr | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151023131241/http://arsiv.ntv.com.tr/news/24312.asp | arşivtarihi = 23 Ekim 2015 | ölüurl = hayır }}</ref>
*[[1999 Düzce depremi]]: 1999 Düzce Depremi, 12 Kasım 1999 Cuma günü saat 18.57'de 7.2 [[Mw]] ve merkez üssü Düzce olan 30 saniye süren deprem Sakarya'da etkili olmuştur. [[1999 Gölcük depremi]]nden yaklaşık dört ay sonra olması özellikle hasarlı yapıların yıkılmasına neden olmuştur.
*[[2000 Akyazı Depremi]]: 23 Ağustos 2000 tarihinde, 5.2 [[Mw]] şiddetinde, [[1999 Gölcük depremi]]nin artçısı olduğu düşünülen depremdir. Deprem dış merkezi fazla yerleşimin olmadığı alanda bulunduğundan zararı olmamıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/f7bcd0b3ea82268_ek.pdf?dergi=HABER%20B%DCLTEN%DD | başlık = 23 AGUSTOS 2000 ARTÇI DEPREMİ | yazar = DEMİRTAŞ, Ramazan ve ark. | tarih =  | eser =  | yayıncı = jmo.org.tr | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20160304185933/http://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/f7bcd0b3ea82268_ek.pdf?dergi=HABER%20B%DCLTEN%DD |arşivtarihi= 4 Mart 2016 | ölüurl = hayır }}</ref>

====Su baskını olayları====
İlde yer alan Sakarya Nehri, Mudurnu Çayı, Darıçayırı Deresi, gibi akarsular zaman zaman taşkınlara neden olmaktadır. Ani sağanak yağış ve kar erimelerinde seller oluşmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.zaman.com.tr/gundem_sakaryada-taskin_993476.html | başlık = Sakarya'da taşkın | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = www.zaman.com.tr | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150214002125/http://www.zaman.com.tr/gundem_sakaryada-taskin_993476.html | arşivtarihi = 14 Şubat 2015 | ölüurl = evet }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.aa.com.tr/tr/tag/340981--asiri-yagistan-dereler-tasti | başlık = Aşırı yağıştan dereler taştı | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = aa.com.tr | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150509102405/http://www.aa.com.tr/tr/tag/340981--asiri-yagistan-dereler-tasti | arşivtarihi = 9 Mayıs 2015 | ölüurl = hayır }}</ref>

====Kıyı erozyonu====
Özellikle son yıllarda Karasu limanı yapımından sonra [[Karasu]] sahilinde dar bir kıyı şeridinde şiddetli olarak görülmektedir. Liman yapımından sonra<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.cnnturk.com/2010/turkiye/03/16/karasudaki.kiyi.erozyonunun.nedeni.cozuldu/567966.0/ | başlık = Karasu'daki kıyı erozyonunun nedeni çözüldü | yazar =  | tarih = 16 Mart 2010 | eser =  | yayıncı = cnnturk.com | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150402155704/http://www.cnnturk.com/2010/turkiye/03/16/karasudaki.kiyi.erozyonunun.nedeni.cozuldu/567966.0/ | arşivtarihi = 2 Nisan 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> kıyı kenar çizgisi içine yapılmış evler yıkıldı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.cihan.com.tr/caption/Karasu-da-kiyi-erozyonu-nedeniyle-21-yazlik-yikildi-6-si-zarar-gordu-CHNjg4MzgxLzE= | başlık = Karasu'da kıyı erozyonu nedeniyle 21 yazlık yıkıldı, 6'sı zarar gördü | yazar =  | tarih = 30 Nisan 2012 | eser =  | yayıncı = cihan.com.tr | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivengelli = evet }}{{Ölü bağlantı|tarih=Nisan 2020 }}</ref> Bu süreçte kıyının 100 metreye yakın gerilediği tespit edilmiştir. Önlem olarak önce kıyıya dik mendirekler yapıldı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.sabah.com.tr/yasam/2012/08/05/karasu-kurtuluyor | başlık = Karasu kurtuluyor | yazar =  | tarih = 5 Ağustos 2012 | eser =  | yayıncı = sabah.com.tr | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150402115133/http://www.sabah.com.tr/yasam/2012/08/05/karasu-kurtuluyor | arşivtarihi = 2 Nisan 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> Fayda etmediği görülünce yeni bir kararla kıyıya paralel açıkta mendirekler yapılmaya başlandı. Kararı alınan 27 mendirekten 7'si yapıldı, yapılanların erozyonu durdurduğu görüldü.<ref>{{Web kaynağı | url = http://sakaryayenigun.com.tr/20-dalgakirana-baslanmadi-haberi-1494.jspx | başlık = 20 dalgakırana başlanmadı | yazar =  | tarih = 25 Ağustos 2011 | eser =  | yayıncı = sakaryayenigun.com.tr | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160314100652/http://sakaryayenigun.com.tr/20-dalgakirana-baslanmadi-haberi-1494.jspx | arşivtarihi = 14 Mart 2016 | ölüurl = hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.bugun.com.tr/son-dakika/yatay-dalgakiranlar-kiyi-erozyonunu-durdurdu-haberi/373678 | başlık = Yatay dalgakıranlar, kıyı erozyonunu durdurdu | yazar =  | tarih = 1 Ağustos 2011 | eser =  | yayıncı = bugun.com.tr | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150402102245/http://www.bugun.com.tr/son-dakika/yatay-dalgakiranlar-kiyi-erozyonunu-durdurdu-haberi/373678 | arşivtarihi = 2 Nisan 2015 | ölüurl = hayır }}</ref>

== Nüfus ==
Sakarya bölgesi 19. yüzyıl boyunca üç büyük savaşın sebep olduğu [[muhacir]] akınına uğramıştır. [[Kırım Savaşı|1853-56 Kırım savaşı]], [[Şeyh Şamil]]'in mücadelesi [[Kafkas Savaşı|1850-1860 Kafkas Savaşı]], [[93 harbi|1877-78 Osmanlı-Rus harbi]] Sakarya'nın bağlı bulunduğu İzmit mutasarrıflığına yoğun göçe sebep olmuştur.<ref>{{Web kaynağı | url = http://sakarya.ormansu.gov.tr/Sakarya/Files/belgeler/SakaryaDogaTurizmMasterPlan.pdf | başlık = OSMANLILAR DÖNEMİNDE SAKARYA | yazar =  | tarih =  | eser = Sakarya ili Doğa Turizmi Master Planı 2013-2023 | yayıncı = ormansu.gov.tr | erişimtarihi = 25 Şubat 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160304224245/http://sakarya.ormansu.gov.tr/Sakarya/Files/belgeler/SakaryaDogaTurizmMasterPlan.pdf | arşivtarihi = 4 Mart 2016 | ölüurl = hayır }}</ref>

Sakarya ilinde demografik yapısı şu unsurlardan oluşmaktadır: Yerli halktan [[Manavlar]], [[Yörük]]ler, [[Kafkasya]] halklarından; [[Çerkesler]], [[Abhazlar]], [[Acarlar|Acaralı Gürcü]], Mohti [[Lazlar]], [[Hemşinli]]ler, [[Kırım Tatarları]], Balkanlar ve Rumeli göçmenleri; [[Bosnalılar|Bosnalı]], [[Arnavutlar|Arnavut]], [[Pomak]], [[Sırplar|Sırp]] ve Bulgaristan ile Yunanistan'dan göçen ''[[Muhacir]]ler''. Doğu Karadeniz'den gelen [[Karadenizli]]ler, [[Abdallar (Türkiye)|Abdallar]], [[Romanlar]], az miktar da olsa [[Rum]], [[Ermeniler|Ermeni]], [[Araplar|Arap]] bulunmaktadır. Hemen tamamını Müslüman nüfusun oluşturduğu halkın; %93,1 Hanefi, %3,6 Alevi, %3,3 Şafii mezhebine mensuptur.<ref name =issuu>{{Web kaynağı | url = http://issuu.com/sakarya/docs/sakaryahemsehri/15 | başlık = Göçler Sonucunda Sakarya'nın Etnik Yapısı | yazar =  | tarih = 2011 | eser =  | yayıncı = Hemşehri Dergi Şubat 2011 | erişimtarihi = 8 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150214004838/http://issuu.com/sakarya/docs/sakaryahemsehri/15 | arşivtarihi = 14 Şubat 2015 | ölüurl = hayır }}</ref>

Nüfusun ilk yerleştirilmesi sırasında zorunlu iskân siyaseti uygulanmıştır. Farklı etnik gruplar karışık yerleştirilmiştir. Daha sonra bu siyaset terk edilse de, yeni muhacirler yakınlarının yanlarına yerleştiklerinden, kendi kültürlerini yaşamış, bir bütünleşme gerçekleşmemiştir. 1950'li yıllardan sonra Sakarya'nın gelişen ulusal ulaşım ağının üzerinde bulunması, köyden kente göç, şehir merkezlerinde yeni iş alanlarının oluşması bütünleşmeyi başlatmıştır. 1999 depremi Sakaryalıların bütünleşmesinde yeni bir ivme kazandırmıştır. [[Taraklı]], [[Geyve]], [[Pamukova]] ve [[Kaynarca, Sakarya|Kaynarca]]'da muhacirlerin fazla olmaması geleneksel [[Manavlar|Manav]] kültürünün değişmeden zamanımıza kadar gelmesini sağlamıştır.<ref name =issuu/>

Çok kültürlü yapı; yemek kültürü, evlenme, ölüm, sünnet törenlerinde, halk oyunlarında, geleneksel el sanatlarında kendini gösterir. İlde yapılan dokuz yüzden fazla yemek türü bu çeşitliliğin bir başka göstergesidir.

[[Çerkesler|Çerkes]], [[Abhaz]], [[Acarlar|Acaralı Gürcü]], [[Hemşinli]], [[Bosnalılar|Bosnalı]], [[Arnavutlar|Arnavut]], [[Tatar]], [[Roman]], [[Araplar|Arap]], [[Muhacir|Balkan Muhacirleri]] zorunlu dış göçle Sakarya'ya gelmişlerdir. Sınırları [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı Devleti]] olarak düşünüldüğünde bu göçler iç göçe daha çok benzer. Türkiye sınırları dışından gelenlerin bazıları önce başka illere yerleşmiş, daha sonra Sakarya'ya gelmiş nüfustan oluşur.

Sakarya'daki göçlerin bir kısmı ise güncel mevsimlik iç [[Göçebelik|göç]] olayıdır. Çoğunlukla [[fındık]] tarımının yapıldığı [[Karasu]], [[Kocaali]], [[Akyazı]] ve [[Hendek]] gibi ilçeler bu göçe muhataptır. Mevsimlik tarım işçilerinin çoğunluğu [[Güneydoğu Anadolu Bölgesi]]nden fındık hasadında çalışmaya gelirler.

Yerleşme amaçlı güncel göçlerden de Sakarya kendine düşen payı almaktadır. 1950'lerde başlayan iç göç, doğudan batıya, iç bölgelerden kıyılara doğrudur. Sakarya'da gelişen sanayisi ve verimli topraklarıyla göçmen çekmektedir.

2007 rakamlarına göre il nüfusu; %40 Manav, %21 Karadeniz Türkmenleri Çepniler, %9 Balkan ve Rumeli Türkleri, %7 Gürcü, %5 Laz, %4 Kürt, %2 Abhaz, %1 oranında Çerkez, Roman, Boşnak, Arnavut, Yörük kültürüne sahip nüfustan oluşur.<ref name =issuu/>

{{Türkiye il nüfus/Sakarya}}

'''Güncel nüfus değerleri''' (TÜİK 6 Şubat 2024 verileri<ref>{{Web kaynağı |url=https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=6 Şubat 2024 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20231221221023/https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr |arşivtarihi=21 Aralık 2023 |ölüurl=hayır }}</ref>)

Sakarya il nüfusu: '''1.098.115''' (2023 sonu). İlin yüzölçümü '''4.823''' km<sup>2</sup>'dir. İlde km<sup>2</sup>'ye '''228''' kişi düşmektedir. (Yoğunluğun en fazla olduğu ilçe: 1.263 kişi ile [[Serdivan]]'dır.)

İlde yıllık nüfus artış oranı&nbsp;%1,66 olmuştur. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: [[Kocaali]] (%14,77)- [[Adapazarı]] (%-0,73)

06 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre '''16 ilçe''' ve belediye, bu belediyelerde toplam '''668 mahalle''' bulunmaktadır. 
{| class="wikitable"
|-bgcolor="#33FFCC"
| colspan="8" |'''2023 yılı sonunda Sakarya ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri'''
|-
|-bgcolor="#CCFFCC"
|'''İlçe'''
|'''Nüfus 2022'''
|'''Nüfus 2023'''
|'''Fark'''
|'''Değişim%'''
|'''Mah.Say.'''
|'''Alanı km<sup>2</sup>'''<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.harita.gov.tr/images/urun/il_ilce_alanlari.pdf |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=8 Şubat 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20191207145204/https://www.harita.gov.tr/images/urun/il_ilce_alanlari.pdf |arşivtarihi=7 Aralık 2019 |ölüurl=hayır }}</ref>
|'''Yoğunluk'''
|-
|'''Adapazarı'''
|281.489
|'''279.431'''
| -2.058
|'''''-0,73'''''
|84
|324
|862
|-
|Akyazı
|94.494
|96.605
|2.111
|2,21
|73
|628
|154
|-
|'''Arifiye'''
|49.340
|51.467
|2.127
|4,22
|24
|75
|686
|-
|'''Erenler'''
|92.249
|91.611
| -638
| -0,69
|33
|136
|674
|-
|'''Ferizli'''
|30.741
|32.752
|2.011
|6,34
|24
|173
|189
|-
|Geyve
|50.799
|51.676
|877
|1,71
|73
|662
|78
|-
|Hendek
|90.153
|91.486
|1.333
|1,47
|91
|646
|142
|-
|Karapürçek
|13.339
|13.713
|374
|2,77
|14
|142
|97
|-
|Karasu
|70.600
|73.738
|3.138
|4,35
|40
|411
|179
|-
|Kaynarca
|24.483
|25.137
|654
|2,64
|45
|343
|73
|-
|Kocaali
|22.882
|26.523
|3.641
|'''14,77'''
|36
|254
|104
|-
|Pamukova
|30.482
|31.205
|723
|2,34
|33
|289
|108
|-
|'''Sapanca'''
|44.712
|46.080
|1.368
|3,01
|29
|173
|266
|-
|'''Serdivan'''
|162.699
|164.222
|1.523
|0,93
|24
|130
|'''1263'''
|-
|'''Söğütlü'''
|14.724
|15.411
|687
|4,56
|23
|145
|106
|-
|Taraklı
|6.894
|7.058
|164
|2,35
|22
|292
|24
|-
|-bgcolor="#AFEEEE"
|'''Sakarya'''
|'''1.080.080'''
|'''1.098.115'''
|'''18.035'''
|'''1,66'''
|'''668'''
|'''4.823'''
|'''228'''
|}

== Ekonomi ==
[[Dosya:Sakarya ekonomi 2011.png|küçükresim|Sakarya'da ekonomik sektörlerin GSMH'ye katkıları.]]
Sakarya, 1987-1998 yılları arasında Türkiye'nin refah düzeyi artan illeri içinde yer almıştır. Kaldı ki bu gelişme istatistikleri Sakarya'da her yıl üretilen, Gayri Safi Millî Hasıla'yı tam anlamıyla yansıtmamaktadır. Sakarya'da faaliyet gösteren ve büyük çaptaki firmalar Türkiye'nin en büyük 500 kuruluşu içinde yer almaktadır. İlde üretim yapan dev kuruluşların (Otoyol, Toprak Grubu, Pilsa, Yazakisa, Goodyear, Noksel) yönetim merkezleri Sakarya'da olmadığından, ürettikleri GSMH'ler ilin yıllık üretim değerleri içinde görülmemektedir.

Sakarya'da 2012 yılında ekonominin sektörel dağılımı şu şekildedir: Tarım %17, sanayi %24, hizmetler %59.<ref name=skry2>{{Web kaynağı | url = http://www.sakarya.gov.tr/ortak_icerik/sakarya/tanitim_resim/il%20brifingi%20ocak%202014.pdf | başlık = Ekonomi | yazar =  | tarih = 2013 | eser = Sakarya Valiliği İl Brifingi | yayıncı = sakarya.gov.tr | erişimtarihi = 4 Mayıs 2014 | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20140504173613/http://www.sakarya.gov.tr/ortak_icerik/sakarya/tanitim_resim/il%20brifingi%20ocak%202014.pdf |arşivtarihi= 4 Mayıs 2014 | ölüurl = hayır }}</ref>

Sakarya'da (2012) millî gelir 14.064 $, istihdam oranı %47,7, işsizlik %10,2'dir. Sosyo-ekonomik [[Türkiye'deki illerin gelişmişlik düzeyleri|gelişmişlik sıralamasına]] göre Türkiye 18. si, Kişi başına düşen GSYİH sıralamasında 33. dür. Türkiye GSYİH içinde 1.1'lik paya sahiptir.<ref name=satso/>
2013 yılında %26 ile ihracatını en fazla artıran il olarak, 1 milyar$ üzerinde ihracat yapan iller arasına katılmıştır. Sakarya en fazla ihracat yapan 9. şehir olmuştur.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.tim.org.tr/tr/tim-gundem-ihracat-aralikta-98-artti-2013-yilini-1517-milyar-dolarla-tamamladi.html | başlık = İhracat aralıkta %9,8 arttı, 2013 yılını 151,7 milyar dolarla tamamladı | yazar =  | tarih =  | eser = İhracat aralıkta %9,8 arttı, 2013 yılını 151,7 milyar dolarla tamamladı | yayıncı = tim.org.tr | erişimtarihi = 5 Mayıs 2014 | arşivengelli = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140505215559/http://www.tim.org.tr/tr/tim-gundem-ihracat-aralikta-98-artti-2013-yilini-1517-milyar-dolarla-tamamladi.html | arşivtarihi = 5 Mayıs 2014 | ölüurl = evet }}</ref> 2012 verilerine göre 1,8 milyar ihracat, 1,1 milyar dolar ithalat yapılmıştır. 2012 için ihracatın ithalatı karşılama oranı %159 oranında gerçekleşmiş, böylece il aldıklarından daha fazlasını yurt dışına satmıştır.<ref name=skry2/>

=== Sanayi ===
[[Dosya:Serdivan, Sakarya.jpg|küçükresim|upright=1.14|sağ|Önde Serdivan AVM, arkada şehrin büyümesiyle yerleşim alanı içinde kalmış Adapazarı Şeker Fabrikası]]
Sanayi faaliyet kolunun il ekonomisine katkısı %25 oranındadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.siyasetdergisi.com.tr/IlTanitim/Sakarya/10 | başlık = Sakarya Sanayi | yazar =  | tarih =  | eser = Sakarya İl Tanıtımı | yayıncı = siyasetdergisi.com.tr | erişimtarihi = 13 Şubat 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150924034051/http://www.siyasetdergisi.com.tr/IlTanitim/Sakarya/10 | arşivtarihi = 24 Eylül 2015 | ölüurl = evet }}</ref> Günümüzde sanayi yatırımlarını teşvik, düzenli şehirleşme ve istihdam sorunlarını çözümlemeye yönelik etkili bir kalkınma aracı olarak görülen Organize Sanayi Bölgesi kurulması çalışmaları 1976 yılından itibaren Sakarya'da devam eden Organize Sanayi Bölgesi 1993 yılında nihayet bulmuştur.

Sakarya'da son yıllarda özellikle otomotiv, tekstil ve gıda sektörlerinde büyük gelişmeler yaşanmıştır. Otomotiv devi olan Toyota, Otoyol, Otokar ve Tırsan firmalarının önemli yatırımlarını bu ilde yapmaları, beraberinde otomotiv yan sanayi üreticilerinin de hızla büyümelerini sağlayacaktır.

Gıda sektöründe özellikle süt ürünleri ve Tavukçuluk alanında önemli yatırımlar gerçekleşmiştir. Ülker grubunun Pamukova ve Akyazı ilçelerinde, Şenpiliç A.Ş. Geyve ilçesinde, Köy-tür A.Ş. Kaynarca ilçesinde yapmış olduğu yatırımlar Sakarya'da mevcut diğer üreticiler için de bir ivme kazandırmıştır.

Tekstil sektöründe de son yıllarda Sakarya'da önemli yatırımlar gerçekleşmiştir. Bunun en önemli sebeplerinin başında Sakarya'nın Tekstilin önemli merkezleri olan İstanbul ve Bursa illerine olan yakınlığıdır.

Sakarya, otomotiv ve yan sanayi, tekstil, gıda, orman ürünleri, elektrik-elektronik, yapı-inşaat malzemeleri, süs bitkiciliği gibi alanlarda yatırıma uygun konumu ile Türkiye'nin önemli bir yatırım merkezidir.

Sakarya'da kamunun da önemli yatırımları bulunmaktadır. TÜVASAŞ, Tank-Palet fabrikası, Şeker fabrikası, EBK kombinası ve TZDK bu açıdan önemlidir.

Araştırma sonucu 2021 yılı İSO ilk 500 Sanayi Kuruluşu Listesinde üretimden net satış miktarına göre Sakarya'dan 37 firma yer aldı. 2020 araştırmasıyla kıyaslandığında bu firmalardan 1 tanesi listeye ilk kez girme, 11 firma da sıralamasını yükseltme başarısı gösterdi.

Listedeki 37 firmadan SATSO adıyla kayıtlı 7 firma, diğer illerdeki Odalara kayıtlı olarak SATSO'da şube üye olarak kayıtlı 28 firma ve Akyazı TSO'ya kayıtlı 2 firma yer aldı.

2012 yılında [[İSO]]'nun açıkladığı ilk 500 arasında Sakarya'da üretim yapan 14 firma yer almıştır. Bu firmalar ve ilk 500 listesindeki sıralamaları şöyledir: Toyota 29, Ak gıda 43, Otokar 87, Şenpiliç 96, Asaş alüminyum 154, Federel-Mogul 176, Tırsan 178, Yazaki otomotiv 220, Durak fındık 242, B-plas plastik 305, Balsu 342, Sırmagrup 362, Tüvasaş 375, Çamsan ağaç 400.

*''[[TÜVASAŞ]]'': Vagon üretiminde Türkiye açısından önemli bir yerdedir. Son zamanlarda TCDD, Marmaray, Irak Demiryolları, Bulgaristan Demiryolları için üretimler yapılmıştır. ''Sakarya Et Kombinası'' Marmara'da üretim ve pazarlama yapan tek EBK kombinasıdır. Günlük 360 büyükbaş, 2600 küçükbaş kesme kapasitesine sahiptir.
*''Adapazarı Şeker Fabrikası'': 1999 Marmara depreminden sonra bir süre çalışmamış, modernize edildikten sonra 2006'da Pancar ekicileri kooperatifine devredilerek yeniden üretime başlamıştı. Ancak kredi borçlarından dolayı fabrikayı 2012 Eylül ayında [[Bank Asya]] devralmıştır. Ülker Grubu ile Bank Asya, fabrikanın %98,8 hisse ve fabrikaya ait taşınmazları, alacak ve borçların mahsup edilmesi kaydıyla 182 milyon ₺'ye [[Yıldız Holding]]'e satılması için sözleşme imzalandı.<ref>{{Web kaynağı| url = http://www.milliyet.com.tr/ulker-60-yillik-seker-fabrikasini/ekonomi/detay/1764532/default.htm| başlık = Ülker 60 yıllık şeker fabrikasını aldı| yazar = | tarih = 17 Eylül 2013| eser = | yayıncı = milliyet.com.tr| erişimtarihi = 20 Aralık 2015| arşivengelli = evet|arşivurl= https://web.archive.org/web/20151222171901/http://www.milliyet.com.tr/ulker-60-yillik-seker-fabrikasini/ekonomi/detay/1764532/default.htm|arşivtarihi= 22 Aralık 2015| ölüurl =hayır}}</ref> 
*''[[Başak Traktör]]'': 1915'te Adapazarı Araba Fabrikası olarak açılmış, sonrasında [[Türkiye Zirai Donatım Kurumu Anonim Şirketi|Türkiye Zirai Donatım Kurumu]]na bağlı traktör fabrikasına dönüştürülmüştür.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.makinaturkiye.com/Sirket/47648/Basak-Traktor-Is-Ve-Tarim-Makineleri-AS/Hakkimizda | başlık = Hakkımızda | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = makinaturkiye.com | erişimtarihi = 4 Mayıs 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160304203856/http://www.makinaturkiye.com/Sirket/47648/Basak-Traktor-Is-Ve-Tarim-Makineleri-AS/Hakkimizda | arşivtarihi = 4 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref> 1944 yılında TZDK'ye devredilen fabrika özelleştirildiği 2003 yılına kadar Türk çiftçisine traktör üretmiştir. 2003 yılında özelleşen firma 2012 yılında [[Sanko Holding]]e satılmıştır. Fabrika [[Başak Traktör]] markasıyla helen yerli traktör üretimine devam etmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.basaktraktor.com/index.php/tr/cms/5/5/basak | başlık = BAŞAK | yazar =  | tarih =  | eser = BAŞAK | yayıncı =  | erişimtarihi = 15 Mayıs 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151128090327/http://www.basaktraktor.com/index.php/tr/cms/5/5/basak | arşivtarihi = 28 Kasım 2015 | ölüurl = evet }}</ref>
*''[[Türk Traktör]]'': Firmanın Ankara'da bulunan üretim üssünden sonra açtığı ikinci fabrikasıdır. Erenler'de 222 bin m<sup>2</sup> açık, 68 bin m<sup>2</sup> kapalı alanda kuruludur.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.milliyet.com.tr/turktraktor-un-sakarya-erenler/ekonomi/detay/1898599/default.htm | başlık = TürkTraktör'ün Sakarya Erenler fabrikası açıldı | yazar =  | tarih = 17 Haziran 2014 | eser =  | yayıncı = milliyet.com.tr | erişimtarihi = 8 Eylül 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141003082856/http://www.milliyet.com.tr/turktraktor-un-sakarya-erenler/ekonomi/detay/1898599/default.htm | arşivtarihi = 3 Ekim 2014 | ölüurl = hayır }}</ref>
*''[[1010'uncu Ordudonatım Ana Tamir Fabrika Müdürlüğü|Tank-Palet Fabrikası]]'': 1967 yılından itibaren Türk ordusuna hizmet vermektedir. Fabrika, 1973 yılında Palet Yenileme Atölyesi ile hizmete başlanmıştır. 1974 yılında ise Tank Yenileştirme Atölyesi ve Motor-Transmisyon Atölyesi işletmeye alınmıştır. Kara Kuvvetleri Komutanlığı'ndaki tüm paletli araçları kapsayacak şekilde, araç yenileştirme ve bu araçlara ait motor, transmisiyon, optik aksam ve paletleri yenileştirmek, söz konusu araçları modernize etmek ve ayrıca yenileştirme ve modernizasyon için gerekli olan her türlü yedek parçayı imal ve tedarik etmektir. 19 Aralık 2018'de Resmi Gazete'de yer alan kararına göre, ''Tank Palet Fabrikası''<nowiki/>'nın ''özelleştirme'' kapsam ve programına alınmasına karar verilmiştir. Tank Palet Fabrikası, Türk Silahlı Kuvvetleri'nin son yıllarda büyük tedarikçilerinden olan mayına karşı dayanaklı Kirpi'yi üreten BMC'ye işletme olarak devredildi. 
*''Tırsan'': 1977 yılında otomotiv sektörüne yönelik olarak kurulmuştur. İngiliz, Fransız, Alman ve Hollandalı şirketlerle ortak çalışmalar yaptı. Almanya'da [[treyler]] fabrikası açtı. Birer adet Alman ve Hollandalı şirketi satın aldı. Sakarya fabrikasında 1060 kişinin çalıştığı şirket 48 ülkeye ihracat yapmaktadır.
*''Şen piliç'': Sakarya [[Söğütlü]]'de 800 işçinin çalıştığı kesimhanesi bulunur. Anlaşmalı 450 çiftçiye fason üretim yaptırmaktadır. İç pazarın dışında [[Libya]], [[İran]], [[Irak]] ve [[Azerbaycan]]'a ihracat yapmaktadır.
*''Ak gıda'': Ülker'in bağlı olduğu [[Yıldız Holding]]in gıda firmasıdır. Akyazı ve Pamukova'da üretim yapmaktadır. Yıldız Holding bünyesindeki en büyük gıda şirketlerinden ''Ak Gıda'', Fransız gıda devi Groupe Lactalis şirketine 2015 yılında satıldı.
*''[[Otokar]]'': [[Koç Holding]]e ait firma Sakarya merkez ilçelerden Arifiye'deki fabrikasında üretime devam etmektedir. Otobüs, kamyon, treyler, savunma sanayi araçları üretmektedir. Savunma sanayinde taktik tekerlekli araçlar ve taktik tekerlekli ve paletli zırhlı araçlar üretmektedir. Otokar, Türkiye'nin millî ana muharebe tankı [[Altay (tank)|Altay]]’ın Tasarım ve Prototip Üretimi Projesinde ana yüklenicidir.
*''Goodyear'': Sakarya'da kurulu lastik fabrikası. 1964 yılında Vehbi Koç'un Uniroyal ortaklığı ile temellerini attığı fabrikadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.anilarimlavehbikoc.com/sayfa.asp?sayfa=309 | başlık = ANILARIMLA PATRONUM VEHBİ KOÇ | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = anilarimlavehbikoc.com | erişimtarihi = 10 Şubat 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160322151841/http://www.anilarimlavehbikoc.com/sayfa.asp?sayfa=309 | arşivtarihi = 22 Mart 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> 1986 yılında Uniroyal ile Goodyear'ın birleşmesiyle fabrika Goodyear'a geçmiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.arabakutuphanesi.com/tanitim/goodyear-turkiye | başlık = Goodyear Hakkında | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = arabakutuphanesi.com | erişimtarihi = 10 Şubat 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150210212759/http://www.arabakutuphanesi.com/tanitim/goodyear-turkiye | arşivtarihi = 10 Şubat 2015 | ölüurl = evet }}</ref> Arifiye'de, Justinianus Köprüsü ve Otoyol fabrikasına komşu olan işletmede 600 işçi çalışmaktadır. 22 ülkede 52 fabrikada üretim yapan şirket, Türkiye'de İzmit ve Sakarya fabrikalarından yıllık 650 milyon dolarlık ihracat yapmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.kobiden.com/goodyear-ilk-ceyrekte-176-milyon-tllik-ihracat-yapti-20837h.htm | başlık = Goodyear, ilk çeyrekte 176 milyon TL’lik ihracat yaptı | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = kobiden.com | erişimtarihi = 10 Şubat 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160323190919/http://www.kobiden.com/goodyear-ilk-ceyrekte-176-milyon-tllik-ihracat-yapti-20837h.htm | arşivtarihi = 23 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref>
*''ASAŞ Alüminyum'': Akyazı'da kurulu firma alüminyumda önemli üretici ve ihracatçı firmalardandır.
*''Federal-Mogul'': Sapanca'da dünyanın ünlü otomobilleri için segman ve silindir gömleği üretmektedir.
*''Yazaki Otomotiv'': Yazaki-Sabancı ortaklığı ile [[Akyazı]] [[Kuzuluk, Akyazı|Kuzuluk]]'ta otomotiv kablo demeti üretimi yapmaktadır.

Sakarya'da faal olan üç organize sanayi bölgesinde, 773 hektar üzerinde 133 tesis kuruludur. Bu tesislerde 13.800 kişi çalışmaktadır. Sakarya 1. organize sanayi bölgesi Adapazarı ilçesi Hanlı beldesinde otaban kenarında kurulmuştur. 161 hektar alanda 1993 yılında faaliyete başlamıştır. II. organize sanayi bölgesi Hendek ilinde, 350 hektarlık alan üzerinde 1997 yılında kurulmuştur. III. sanayi bölgesi 1999 yılında 254 hektar alan üzerinde Söğütlü ilçesinde kurulmuştur. Karasu ve Ferizli OSB inşaatları hâlen devam etmektedir. Kaynarca OSB'nin fizibilite çalışmaları tamamlanmış, inşaatı henüz başlamamıştır. Sakarya'da ayrıca 10'u faal, 1'i inşa halinde 11 Küçük Sanayi Sitesi bulunmaktadır.<ref name=satso/>

=== Tarım ===
[[Dosya:Sakarya.jpg|küçükresim|upright=1.14|sağ|[[Sapanca, Sakarya|Sapanca]] ve [[Arifiye]]'de çiçek ve fide yetiştiriciliği gelişmiştir.]]
Sakarya il topraklarının %50'si tarım alanı, %42'si orman ve fundalık, %2'si çayır-mera, %6'sı tarım dışı alandır. İlde %50'lik tarım arazilerinin kullanımı şu şekilde gerçekleşir. Tarla arazisi: %43,3, Fındıklık: %28,2, Kavak: %4,3, sebze bahçesi: %3,4, meyve bahçesi: %2,8, bağ: %1,6, zeytin: %0,2, diğerleri: %17,3. Tarım faaliyet kolunda il ekonomisine %51 ile hayvansal üretimin katkısı en fazladır. Meyve üretimi %29,2, tarla bitkileri %13,6, sebze üretimi %5,9, su ürünleri %0,3 oranında tarımsal ekonomiyi oluşturur.

2012 yılı verilerine göre ilde; 170.000 büyük baş, 60.000 küçükbaş, 19.900.000 kanatlı yetiştirilmektedir. 549 arıcı 47.583 kovanda arıcılık yaparak yaklaşık 1000 ton bal üretmiştir. 22 adet olan Alabalık işletmelerinde üretim kapasitesi 737 ton/yıldır.

Türkiye'de tarımın [[GSMH]]'ye katkısı %8,1 iken, Sakarya'da bu oran %17 ile oldukça yüksektir. İl topraklarında güney ilçelerde sebze-meyve, orta kesimlerde mısır gibi tarla üretimi ve sebzecilik, kuzey ilçelerde fındıkçılık yaygındır.

Ayrıca 2016-2017 sezonunun 8 ayında üreticiler tarafından serbest piyasaya sunulan yaklaşık 375 bin 559 ton kabuklu fındığın,&nbsp;101 bin 36 tonu Sakarya'daki üreticiler tarafından piyasaya sunulmuştur. Böylelikle bu sezonda en çok fındık üreten şehir olmuştur.<ref>https://www.sakaryamedyasi.com/2017/05/05/sakarya-findik-piyasasinin-basini-cekiyor/{{Ölü bağlantı|date=Aralık 2022 }}</ref>

=== Madencilik ===
''[[Demir]]'': [[Karasu]], [[Ferizli]] ilçeleri sınırları içinde [[Çam Dağı]]nda demir madenine rastlanmıştır. Bu alandan bir miktar üretim yapılmıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.gokay-group.com/SirketDetay.aspx?id=4 | başlık = Gökay İnşaat Madencilik | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = okay-group.com | erişimtarihi = 22 Ekim 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160329224444/http://gokay-group.com/SirketDetay.aspx?id=4 | arşivtarihi = 29 Mart 2016 | ölüurl = hayır }}</ref>

''[[Kurşun]], [[çinko]], [[bakır]]'': [[Çam Dağı]] bu madenler açısından önemli potansiyel barındırır. Osmanlı devletinin son yıllarında [[Maden Deresi]]nde gümüşlü kurşun üreten [https://web.archive.org/web/20130504024832/http://www.panoramio.com/photo/35253823 Fransız firma] ya ait kalıntılar bulunmaktadır.<ref>{{Kitap kaynağı|soyadı=Prothero|ad=G.W.|başlık=Anatolia|yıl=1920|yayıncı=H.M. Stationery Office|yer=Londra|sayfa=103|url=http://www.wdl.org/en/item/11766/view/1/103/|erişimtarihi=9 Ocak 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20131002231709/http://www.wdl.org/en/item/11766/view/1/103/|arşivtarihi=2 Ekim 2013|ölüurl=hayır}}</ref>

''[[Mermer]]'': Merkez, Sapanca ve Akyazı ilçelerinde mermer yatakları bulunur. Harmantepe köyü çevresindeki maden yataklarında menekşe rengi ve koyu kırmızı mermerler çıkarılır. Akyazı [[Dokurcun, Akyazı|Dokurcun]] çevresinde siyah mermer yatakları bulunur. Adapazarı [[Taşkısığı, Adapazarı|Taşkısığı]] köyünde siyah mermer çıkarılmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.cografya.gen.tr/tr/sakarya/ekonomi.html | başlık = Mâdenler | yazar =  | tarih =  | eser = Sakarya'da Ekonomik Faaliyetler | yayıncı = cografya.gen.tr | erişimtarihi = 13 Şubat 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160310222510/http://cografya.gen.tr/tr/sakarya/ekonomi.html | arşivtarihi = 10 Mart 2016 | ölüurl = hayır }}</ref>

''Kum, çakıl'': Erenler'de Sakarya Nehri'nden, Akyazı'da Mudurnu Çayı'ndan, Geyve'de Karacasu'dan, Hendek'te Mudurnu Çayı'ndan inşaat ve yol stabilize işlerinde kullanılabilecek kum ve çakıl çıkarılmaktadır. [[Sakarya Nehri]] kenarlarında kum ocakları doğaya zarar vermesi nedeniyle kapatılmaya çalışılmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://yasam.bugun.com.tr/bu-kum-tehlike-saciyor-haberi/141475 | başlık = Nehirden çıkarılan kum tehlike saçıyor! | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı =  | erişimtarihi = 22 Ekim 2014 | arşivengelli = evet }}{{Ölü bağlantı|tarih=Nisan 2020 }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.yapi.com.tr/Haberler/sakarya-nehrinde-kum-ocaklarina-yasak_124499.html | başlık = Sakarya Nehri'nde Kum Ocaklarına Yasak | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı =  | erişimtarihi = 22 Ekim 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160324230851/http://www.yapi.com.tr/haberler/sakarya-nehrinde-kum-ocaklarina-yasak_124499.html | arşivtarihi = 24 Mart 2016 | ölüurl = hayır }}</ref>

''[[Manganez]]'': Alaçam Deresi civarında bulunmaktadır.

''[[Titanyum]]'': Karasu sahillerindeki kumullarda zengin rezervlere ulaşılmıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.turkiyegazetesi.com.tr/Genel/a162649.aspx | başlık = ‘Titanyum’ sevinci | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = turkiyegazetesi.com.tr | erişimtarihi = 22 Ekim 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160318212854/http://www.turkiyegazetesi.com.tr/genel/a162649.aspx | arşivtarihi = 18 Mart 2016 | ölüurl = hayır }}</ref>

''[[Termal tesisler|Termal kaynaklar]]'': [[Taraklı]], [[Geyve]] ve [[Kuzuluk, Akyazı|Kuzuluk]] sahalarında jeotermal kaynaklar yer alır. Daha çok sağlık turizminde kullanılan kaynaklardan, Kuzuluk'ta jeotermal enerji ile konut ısıtma projesi hazırlanmıştır.<ref>{{Web kaynağı | url =  | başlık = TÜRKİYE'DE DURUM | yazar =  | tarih = 2001 | eser = SEKİZİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI | yayıncı =  | erişimtarihi = 17 Eylül 2015 | arşivengelli = evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.mta.gov.tr/v2.0/turkiye_maden/maden_potansiyel_2010/Sakarya_Madenler.pdf | başlık = SAKARYA İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = mta.gov.tr | erişimtarihi = 22 Ekim 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160304124741/http://www.mta.gov.tr/v2.0/turkiye_maden/maden_potansiyel_2010/Sakarya_Madenler.pdf | arşivtarihi = 4 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref>

=== Elektrik üretimi ===

{| class="wikitable" style="text-align:center;margin-left:1em;float:right"
! colspan=3 |Sakarya Elektrik Santralleri
|-
| align="center" | Santral adı
| align="center" | Tesis türü
| align="center" | Kurulu güç
|- 
| align="center" | [[Enkapower Adapazarı-Gebze Kombine Çevrim Santralleri|Enka Gebze doğalgaz elektrik santrali]]
| align="center" | Doğalgaz
| align="center" | 1.595 MW
|- 
| align="center" |Enka Adapazarı Doğalgaz Santrali
| align="center" | Doğalgaz
| align="center" | 798 MW
|- 
| align="center" | Doğançay HES
| align="center" | Hidroelektrik
| align="center" | 30 MW
|- 
| align="center" | Ak Gıda Doğalgaz Sant.
| align="center" | Doğalgaz
| align="center" | 23 MW
|- 
| align="center" | Adapazarı Şeker Fab. Elkt Sant.
| align="center" | Kömür, Fueloil, Doğalgaz
| align="center" | 10 MW
|- 
| align="center" | Adasu HES
| align="center" | Hidroelektrik
| align="center" | 9,60 MW
|- 
| align="center" | Goodyear Sakarya Enerji Santrali
| align="center" | LPG
| align="center" | 9,60 MW
|- 
| align="center" | Pamukova HES
| align="center" | Hidroelektrik
| align="center" | 9,30 MW
|- 
| align="center" | Asaş Alüminyum Doğalgaz Sant.
| align="center" | Doğalgaz
| align="center" | 8,60 MW
|- 
| align="center" |Aydın Örme Akyazı Doğalgaz Santrali
| align="center" |Doğalgaz 
| align="center" | 7,52 MW
|- 
| align="center" |Karma Gıda Biyogaz Santrali
| align="center" |Biyokütle
| align="center" | 1,49 MW
|- 
| align="center" |Pamukova Katı Atık Biyogaz Santrali
| align="center" |Biyogaz
| align="center" | 1,40 MW
|- 
| align="center" |Haraklı Hendek HES
| align="center" |Hidroelektrik
| align="center" | 0,26 MW
|- 
| align="center" |Pazarköy Akyazı HES
| align="center" |Hidroelektrik
| align="center" | 0,18 MW
|- 
| align="center" |Bora Memi Usta HES (Yapım aşamasında)
| align="center" |Hidroelektrik
| align="center" | 1,32 MW
|-
| align="center" | Toplam
| align="center" | 
| align="center" | 2504,19
|-
|}
Sakarya'da Türkiye kurulu gücün %3,64'üne karşılık gelen lisanslı 14 adet elektrik enerji santrali bulunur. Santraller yılda Türkiye tüketiminin %7,07'sine karşılık gelen 18.074 GW elektrik üretirler.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.enerjiatlasi.com/sehir/sakarya/ | başlık = Sakarya Elektrik Santralleri | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = enerjiatlasi.com | erişimtarihi = 20 Şubat 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160305071603/http://www.enerjiatlasi.com/sehir/sakarya/ | arşivtarihi = 5 Mart 2016 | ölüurl = hayır }}</ref>

Sakarya Türkiye'de elektrik üretiminde İzmir'den sonra ikinci sırada gelir. İzmir yıllık 24.075 GW, Sakarya 18.074 GW üretim, 2.603 GW tüketim yapar. Sakarya bu değerlerle tükettiği elektrikten %629 daha fazla üretim yapar.<ref>[https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye%27de_elektri%C4%9Fin_tarihi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20150220153853/https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye%27de_elektri%C4%9Fin_tarihi |tarih=20 Şubat 2015 }} İllerin üretim ve tüketimleri</ref>

== Kültür ==
=== Müzeler ===
''Sakarya Müzesi'': Sakarya merkezde, tren garı karşısında yer alır. 1910-1915 yılları arasında üç katlı olarak yapılmış olan binada Mustafa Kemal ile annesi 1922 yılında 3 gün konaklamışlardır. 1993 yılında ziyarete açılan müzede, [[tarih öncesi çağlar]], [[Roma İmparatorluğu|Roma]], [[Bizans İmparatorluğu|Bizans]], [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]] ve [[Cumhuriyet]] dönemi eserleri sergilenmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.sakaryamuzesi.gov.tr/ | başlık = Tarihçe | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = sakaryamuzesi.gov.tr | erişimtarihi = 18 Ekim 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160109172136/http://sakaryamuzesi.gov.tr/ | arşivtarihi = 9 Ocak 2016 | ölüurl = hayır }}</ref>

''[[Deprem Kültür Müzesi]]'': 2004 yılında Sakarya merkezde hizmete girmiştir. 450 m<sup>2</sup> alana sahip müzede; [[1967 Mudurnu Depremi|1967]] ve [[1999 Gölcük depremi|1999]] depremlerine ait, deprem öncesi ve sonrası fotoğrafları, deprem [[simülasyon]]u, [[sismograf]], depremlerde yıkılan binaların inşaat yöntemleri ve depremle ilgili diğer eşyalar sergilenmektedir.

'''[[Ali Fuat Paşa Kuvayı Milliye Müzesi]]''': Geyve ilçesi [[Alifuatpaşa, Geyve|Alifuatpaşa]] beldesinde bulunur. Belde ve müze [[Kurtuluş savaşı]] komutanlarından [[Ali Fuat Cebesoy]]'un adını taşımaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,44045/sakarya-geyve-ali-fuat-pasa-kuvayi-milliye-muzesi.html | başlık = Sakarya, Geyve Ali Fuat Paşa Kuvayı Milliye Müzesi | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = kulturvarliklari.gov.tr | erişimtarihi = 25 Şubat 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160505015520/http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,44045/sakarya-geyve-ali-fuat-pasa-kuvayi-milliye-muzesi.html | arşivtarihi = 5 Mayıs 2016 | ölüurl = hayır }}</ref>

=== Mutfak ===
[[Dosya:Islama köfte.jpg|küçükresim|upright=0.91|sağ|Adapazarının meşhur [[Islama köfte]]si.]]
İlde kültürel olarak [[Manavlar|Manav]], Kafkas, Rumeli ve Karadeniz etkileri görülür. Kafkasya halklarından Sakarya'da yaşayan [[Abhaz]], [[Çerkesler|Çerkes]], [[Gürcüler|Gürcü]], [[Hemşinli|Hemşin]] ve [[Lazlar|Laz]] halkları; [[Çerkez tavuğu]], sızbal, agudırşışı, abısta, haluja, karalahana çorbası, ısırgan çorbası, [[kuymak|muhlama]], [[hamsili pilav]] ve [[Laz böreği]] gibi pek çok yemek türleriyle kültürlerini yaşatmaya devam eder.

Sakarya'da Rumeli yemeklerinden kentin simgesi haline gelen; [[ıslama köfte]] ile [[boza]], Boşnak böreği, Pomak pastırması, Arnavut ciğeri, damat paçası, kaçamak, lutuka, ciğer sarma, kaymakçina, preşa, prazenika, gurnik gibi yemekler yapılmaktadır.

Manav meşhur yemekleri ise şunlardır: Tereyağlı [[keşkek]], [[gözleme]], cizleme ve bazlama, uhut tatlısı, kabak tatlıları, incir uyutması, sütlü üzüm.

=== Turizm ===
İlde çeşitli turizm faaliyetleri yapılacak alanlar bulunur. Deniz, akarsu, göl, yayla, termal, orman, doğa, flora turizmi kaynakları yer alır.<ref name=sakarya/>

''Deniz turizmi''; İlin kuzeyindeki Karasu ve Kocaali ilçelerinde gelişmiştir. Sakarya ilinin yaklaşık 60&nbsp;km uzunluğundaki Karadeniz kıyısı, bir tek çakıl taşının bulunmadığı ince kum yer aldığı kumsallarla kaplıdır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.sakarya.bel.tr/gz_oku.php?id=28&uk=14&ak=61&uk2=7 | başlık = Denizler | yazar =  | tarih =  | eser = Turizm | yayıncı = sakarya.bel.tr | erişimtarihi = 8 Mayıs 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160531163435/http://www.sakarya.bel.tr/gz_oku.php?id=28&uk=14&ak=61&uk2=7 | arşivtarihi = 31 Mayıs 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> Bu alan, Türkiye’de kesintisiz uzanan en uzun kumul sistemidir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.turkiyesulakalanlari.com/sakarya-deltasi-sakarya/ | başlık = Genel Bilgi | yazar =  | tarih =  | eser = Sakarya Deltası – SAKARYA | yayıncı = www.turkiyesulakalanlari.com | erişimtarihi = 1 Haziran 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160504193907/http://www.turkiyesulakalanlari.com/sakarya-deltasi-sakarya/ | arşivtarihi = 4 Mayıs 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> Yatırımın yapılabileceği her alanda deniz turizmi gelişebilir. Yazlık ikinci konutlar, oteller, pansiyonlarla yaz mevsiminde yoğun bir nüfus ağırlanır.

''Göller'': [[Sapanca Gölü]], mesire yeri ve su sporları açısından önemlidir. [[Acarlar Longozu]], mesire yeri ve eko turizm açısından, [[Poyrazlar Gölü]] mesire yeri, Akgöl mesire alanı ve balık tutma açısından ilgi çekmektedir.

''Akarsular'': [[Sakarya Nehri]] kıyılarında kır lokantaları, dinlenme tesisleri yer alır. Özellikle denize döküldüğü [[Karasu]] Yenimahalle'de yoğunluk daha fazladır. [[Maden deresi]] tarihi kalıntıları, şelalesi, mağaraları, yürüyüş parkurlarıyla ve serin ortamı ile yazın sıcak günlerinde uğrak yeridir. Çark deresi şehir içinde yapılan Mesire alanı ile ilgi çeker. Doğançay ve Aygır deresi doğal yürüyüş alanlarıyla hafta sonları İstanbul ve yakın çevreden ziyaretçi çeker.

''Kaplıcalar'': Fay hattının geçtiği tüm alanlarda olduğu gibi Sakarya'da da fazla miktarda termal alan yer alır. [[Kuzuluk kaplıcaları]], Marmara bölgesine hitap edecek kadar konaklama tesislerinin bulunduğu turizm alanıdır. Taraklı, [[Hacıyakup, Taraklı|Hacıyakup]] köyündeki kil hamamı, Akyazı'da bulunan Çökek kaplıcası, Geyve [[Ilıcaköy, Geyve|Ilıcaköy]] Gazlı Suyu ile [[Ahibaba, Geyve|Ahibaba]] köyündeki Acısu içmesi ziyaretçilerin uğrak yerlerindendir.

''Yaylalar'': Soğucak, Kırca, Acelle, Çiğdem yaylalarında şenlikler düzenlenir. Bunun yanında ilde ziyaretçi çeken diğer yaylalar şunlardır: Keremali, Katırözü, Kirpiyan, Sultanpınar, Yanık, Sulucaova, Yörükyeri, Çilekli, Akar, Haydarlar-Kuloğlu, Dikmen, Hamzapınar, Belengerme, İnönü, Güzlek, Karagöl ve Turnalı.

İl genelinde 21 turistik işletmede, 3402 yatak kapasitesi bulunur.<ref>{{Web kaynağı | url = http://bilgi.satso.org.tr/DownloadFile.ashx?o=20d253bfa97a4c5592b9b01c09d5787da76e7d937ffc45308ee0642976f7780e | başlık = Kütür ve Turizm | yazar =  | tarih = Aralık 2012 | eser = Sakarya ili 2012 Yılı İktisadi Raporu | yayıncı = satso.org.tr | erişimtarihi = 8 Mayıs 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140505200252/http://bilgi.satso.org.tr/DownloadFile.ashx?o=20d253bfa97a4c5592b9b01c09d5787da76e7d937ffc45308ee0642976f7780e | arşivtarihi = 5 Mayıs 2014 | ölüurl = hayır }}</ref>

=== Müzik ve halk oyunları ===
İlde cümbüş, ud, keman, klarnet, davul ve darbuka halk çalgısı olarak kullanılmaktadır. Yörede oynanan başlıca halk oyunları şunlardır; konak getirme, karşılama, ince hava, Geyve-taraklı zeybeği, karagözlüm, ada kasabı, kadın karşılaması, argat sallaması, Geyve-Taraklı çiftetellisi, allı yazma, elmayı top top yapalım, Taraklı karşılaması, Karşıdan gelir sarı, Geyve-Taraklı kasabı, Korudere ve Taraklı zeybeği, kocakarı kocaadam, gelin bindirme, gelin indirme, Türkmen alayı, zöbek.<ref name = sakarya/>

''Temcit Geleneği''; [[Taraklı]]ya özgü ilginç bir gelenektir. Ramazan ayında sahura kalkmadan önce erkekleri rahatsız etmeden, kadınların [[temcit pilavı]] pişirmeye çağrılmasıdır. Minarelerden genç erkekler ilahi ve kafiyeli güzel sözler söyleyerek bu görevi yerine getirirler. Genç erkekler gönlündeki kızlara seslerini duyurmaları yanında büyüdükleri de kabul edilmiş olur.<ref name = sakarya/>

=== Şenlikler ve festivaller ===
Sakarya'da yıl boyunca yapılan geleneksel olarak şenlik ve festivaller şunlardır: Ali Fuat Cebesoy'u anma, Sakarya Üniversitesi bahar bayramı, Adapazarı tiyatro günleri, Taraklı Hıdırlık pilav şenliği, Geyve kiraz festivali, Akyazı-Akbalık yağlı güreşleri, Sapanca şiir akşamları, Yeşilyurt yaylası şenlikleri, Karasu Turizm ve Fındık festivali, Çiğdem yaylası şenlikleri, Dikmen yaylası şenlikleri, Soğucak yayla şenlikleri, Sünnet Şöleni ve Selman Dede’yi Anma Etkinliği, Şeyhler Köyü Hacet Bayramı, Kocaali Turizm Kültür ve Fındık Festivali, Sakarbaba Etkinlikleri, Pamukova-Karakucak Güreşleri, Pamukova Panayırı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.sakarya.com.tr/sayfa/147-festivaller-senlikler-etkinlikler.html | başlık = Festivaller / Şenlikler / Etkinlikler | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = sakarya.com.tr | erişimtarihi = 18 Ekim 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141205021641/http://www.sakarya.com.tr/sayfa/147-festivaller-senlikler-etkinlikler.html | arşivtarihi = 5 Aralık 2014 | ölüurl = evet }}</ref>

== Konum ==

{| class="wikitable"
| colspan="7" |'''Konum Bilgileri'''
|-
|-bgcolor="#ccccff" 
|İlçe
|Kuruluş Yılı<ref>İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü</ref>
|Önceden bağlı olduğu ilçe
|Alanı km<sup>2</sup><ref name=":1" />
|Rakım mt.
|Merkeze km<ref name=":2">Karayolları Genel Müdürlüğü</ref>
|Ulaşan Yollar<ref name=":2" />
|-
|'''Adapazarı'''
|2008
|Merkez
|324
|30
|0
|{{TUR-D|100}}-10, {{TUR-D|605}}-01, {{TUR-D|020}}-11
|-
|Akyazı
|1944
|Merkez
|628
|45
|27
|{{TUR-D|140}}-01=>{{TUR-IL|54|28}}, {{Avrupa E-yolu|80|TR}}/{{TUR-O|4}}-K17
|-
|'''Arifiye'''
|2008
|Merkez
|75
|39
|3
|{{TUR-D|100}}-09, {{Avrupa E-yolu|80|TR}}/{{TUR-O|4}}-K16, {{TUR-D|650}}-02, {{TUR-IL|54|52}}
|-
|'''Erenler'''
|2008
|Merkez
|136
|35
|3
|{{TUR-D|100}}-10, {{Avrupa E-yolu|80|TR}}/{{TUR-O|4}}-K16, {{TUR-IL|54|26}}
|-
|Ferizli
|1990
|Merkez
|173
|28
|31
|{{TUR-D|650}}-01
|-
|Geyve
|Cumh.önce
|
|662
|84
|33
|{{TUR-D|150}}-05
|-
|Hendek
|Cumh.önce
|
|646
|167
|31
|{{TUR-D|100}}-10, {{Avrupa E-yolu|80|TR}}/{{TUR-O|4}}-K18
|-
|Karapürçek
|1990
|Akyazı
|142
|138
|20
|{{TUR-D|100}}-10=>{{TUR-IL|54|26}}, {{TUR-D|140}}-01=>{{TUR-IL|54|31}}, {{TUR-IL|54|27}}
|-
|Karasu
|1933
|Kandıra
|411
|5
|58
|{{TUR-D|014}}-01, {{TUR-D|010}}-04, {{TUR-D|650}}-01
|-
|Kaynarca
|1959
|Kandıra
|343
|53
|45
|{{TUR-D|020}}-11, {{TUR-D|014}}-01
|-
|Kocaali
|1987
|Karasu
|254
|35
|78
|{{TUR-D|010}}-04, {{TUR-IL|54|02}}
|-
|Pamukova
|1987
|Geyve
|289
|91
|38
|{{TUR-D|650}}-02
|-
|Sapanca
|1957
|Merkez
|173
|43
|13
|{{Avrupa E-yolu|80|TR}}/{{TUR-O|4}}-K15, {{TUR-D|100}}=>{{TUR-IL|54|52}}
|-
|'''Serdivan'''
|2008
|Merkez
|130
|91
|4
|{{TUR-D|100}}-09
|-
|Söğütlü
|1990
|Merkez
|145
|20
|26
|{{TUR-D|650}}-01
|-
|Taraklı
|1987
|Geyve
|292
|449
|59
|{{TUR-D|150}}-05
|-
|'''SAKARYA'''
|'''1954'''
|'''KOCAELİ'''
|'''4.824'''
|'''41'''
|
|
|-
| colspan="7" |*Metropol İlçelerin merkeze uzaklıkları, kaymakamlık ile valilik arasındaki uzaklıktır.
|}

== Spor ==

{{Ana|Sakarya'da spor}}
[[Dosya:TR Sakarya asv2021-10 img27 New Stadium.jpg|küçükresim|upright=1.82|sağ|upleft=1.14|Sakarya Atatürk Stadyumu]]

Sakarya'da 153'ü spor kulübü, 8 gençlik kulübü, 5 okul kulübü, 10 ihtisas spor kulübü olmak üzere toplam 176 spor kulübü yer alır. İl kürek, kano ve su altı hokeyinde millî takıma sporcu vermektedir. İlde 1 stadyum, 106 semt futbol sahası, 14 çim zeminli stat, 13 spor salonu, 5 bireysel çalışma spor salonu, 2 kamp eğitim merkezi olmak üzere 146 spor tesisi yer alır. Olimpik yüzme havuzu ve 5 bin kişilik yeni bir kapalı spor salonu açılmıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.sakarya.bel.tr/pictures/upload/plan.pdf | başlık = 1.1.9 Gençlik ve Spor | yazar =  | tarih =  | eser = 2010-2014 Stratejik Plan | yayıncı = www.sakarya.bel.tr | erişimtarihi = 26 Mayıs 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140327041000/http://www.sakarya.bel.tr/pictures/upload/plan.pdf | arşivtarihi = 27 Mart 2014 | ölüurl = evet }}</ref>

''[[Sakaryaspor]]''; ilin futboldaki temsilcisidir. 1965 yılında Türkiye 2. futbol liginin kurulmasıyla Adapazarı'nda bulunan İdman Yurdu, Ada Gençlik, Gençler Birliği, Güneşspor kulüpleri birleşerek kurulmuştur.

''Olimpiyat Hazırlık Merkezi'' Kano ve Kürek alanlarında [[Sapanca Gölü]] kıyısında faaliyetlerini sürdürmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.turkaf.org.tr/IcerikGetir/939.aspx | başlık = Sakarya Olimpik Sporcu Merkezi Açıldı | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = www.turkaf.org.tr | erişimtarihi = 26 Mayıs 2014 | arşivengelli = evet }}{{Ölü bağlantı|date=Ağustos 2023 }}</ref>

2018-2019 sezonu sonunda, futboldaki takımı: [[Sakaryaspor]] 2. Lig ply-off finalinde [[Fatih Karagümrük SK|Fatih Karagümrük]]'e yenilerek ligi 4. sırada bitirmiştir. 3 [[Bölgesel Amatör Lig]] takımı ve kadınlar 3. Ligindeki 2 takımı ligde kalmıştır. Basketbol erkekler süper liginde [[Sakarya Büyükşehir Belediyespor]], 1. Lige düşmüştür. Sakarya Gelişim Spor voleybolda kadınlar 1. Liginde kalırken, Akyazı Belediyesi 2. Ligde, Sakarya BB hentbol erkekler 2. Liginde yer almıştır.

[[Türkiye Kupası|Ziraat Türkiye Kupası]]'nda [[Sakaryaspor]], katıldığı 3. turda elenmiştir.

Önemli spor tesisleri: [[Yeni Sakarya Stadyumu]] (28.154), [[Sakarya Spor Salonu]] (5.000), Kentpark Olimpik Kapalı Yüzme Havuzu (500).

== Yönetim ==
{{Ana|Sakarya'nın ilçeleri}}
=== Merkezi Yönetim ===
Büyükşehir illerinde Merkezi yönetim Vali, İl Müdürleri ve İl Danışma Kurulundan oluşur.

Sakarya, bir ‘büyükşehir’dir. Bu özelliğine göre yönetimi belirlenmiştir. Protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır.

Büyükşehir yapılan illerde, '''İl Genel Meclisi''', yetki ve görevlerini '''Büyükşehir Belediye Meclisi'''’ne devretmiş ve kaldırılmıştır.

'''Sakarya Valisi''', 1969-Sivas doğumlu [[Rahmi Doğan|'''Rahmi DOĞAN''']] ''',''' Eylül 2024/321 sayılı kararla Maliye Müfettişi iken atanmıştır.<ref>https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2024/09/20240919-1.pdf {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240919091118/https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2024/09/20240919-1.pdf |tarih=19 Eylül 2024 }} {{Satır içi yalın URL|tarih=Eylül 2024}}</ref>

Vali ve Kaymakamlara ait bilgiler [[Sakarya'nın ilçeleri]] sayfasında gösterilmiştir.

=== Yerel yönetim ===

Büyükşehir Belediyelerinde Yerel yönetim, Büyükşehir Belediye Başkanı, Büyükşehir Belediye Meclisi ve Büyükşehir Belediye Encümeni'nden oluşur.

Yerel yönetimi temsil eden '''Büyükşehir Belediye Başkanı''', ildeki tüm seçmenlerin oy çokluğu ile seçilir. Yerel seçimlerde İlçe Belediye Başkanı ve İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanılarak ilçelerin belediye meclisleri oluşur. İlçe Belediye meclislerinden alınan üyelerle (başkan kontenjanı, ilçe nüfusu ve parti oy oranına göre) de '''Büyükşehir Belediye Meclisi''' oluşur. Bu mecliste ilçe belediye başkanları da yer alır.<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.tbb.gov.tr/storage/userfiles/rehber_ve_bilgi_notlari/6360_torba_personel_rehber.pdf |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=23 Mayıs 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150529015754/https://www.tbb.gov.tr/storage/userfiles/rehber_ve_bilgi_notlari/6360_torba_personel_rehber.pdf |arşivtarihi=29 Mayıs 2015 |ölüurl=evet }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/2150/22329.pdf |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=23 Mayıs 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20170910052531/http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/2150/22329.pdf |arşivtarihi=10 Eylül 2017 |ölüurl=evet }}</ref> Meclisin başkanı Büyükşehir Belediye Başkanı'dır.

'''Büyükşehir belediye encümeni''', belediye başkanının başkanlığında, belediye meclisinin kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur. (5216 saylı kanun 16.madde)

Büyükşehir yapılan illerde, '''İl Genel Meclisi''', yetki ve görevlerini '''Büyükşehir Belediye Meclisi'''’ne devretmiş ve kaldırılmıştır.

'''Sakarya Büyükşehir Belediye Başkanı''', 1966-Trabzon doğumlu '''Yusuf Alemdar''' (AKPARTİ), 31 Mart 2024 seçimlerinde %47.19 oy oranıyla seçilmiştir. Alemdar, daha önce Serdivan Belediye Başkanıydı.<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.sakarya.bel.tr/tr/Baskanlik/Baskan |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=23 Mayıs 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200513165955/https://sakarya.bel.tr/tr/Baskanlik/Baskan |arşivtarihi=13 Mayıs 2020 |ölüurl=hayır }}</ref>

'''İlçe belediyeleri''', 2024 Türkiye yerel seçimleri'ne göre, altı değişik parti tarafından yönetilmektedir. Bu ilçelerden 8'i AK PARTİ, 3'ü YRP, 2'si BBP ve birer tanesi de CHP, MHP ve İYİ PARTİ'li belediye başkanıdır.<ref>{{Web kaynağı |url=https://biruni.tuik.gov.tr/secimdagitimapp/yerel.zul |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=23 Mayıs 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200101211359/https://biruni.tuik.gov.tr/secimdagitimapp/yerel.zul |arşivtarihi=1 Ocak 2020 |ölüurl=evet }}</ref>

'''Sakarya Büyükşehir Belediye Meclisi''' üye sayısı 76’dır (Büyükşehir Belediye Başkanı, 16 ilçe belediye başkanı ve 59 üye) Bunların 49'u AK PARTİ, 9'u MHP, 8'i YRP, 7'si CHP, 5'i BBP, 2'si İYİ P.'dir.<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.sakarya.bel.tr/tr/Kisiler-Kategori/meclis/11 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=23 Mayıs 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200703111212/https://www.sakarya.bel.tr/tr/Kisiler-Kategori/meclis/11 |arşivtarihi=3 Temmuz 2020 |ölüurl=hayır }}</ref>

Belediye başkanları ve meclislere ait bilgiler [[Sakarya'nın ilçeleri]] sayfasında gösterilmiştir.

== Eğitim ==
[[Dosya:Sakaryauniversityfaculty.jpg|küçükresim|upright=1.14|sağ|[[Sakarya Üniversitesi]]]]
Sakarya'da 889 okul, 6.456 derslik, 9.242 öğretmen ile 181.301 öğrenciye hizmet verilmektedir. Derslik başına ilköğretimde 28, ortaöğretimde 26, mesleki eğitimde 38 öğrenci düşmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://sakarya.meb.gov.tr/ | başlık = il istatistikleri | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı =  | erişimtarihi = 18 Ekim 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151212160733/http://sakarya.meb.gov.tr/ | arşivtarihi = 12 Aralık 2015 | ölüurl = evet }}</ref>

2013 yılı verilerine göre açıköğretime yerleşenler; %3,2, ön lisansa yerleşenler; %25,8, lisans programına yerleştirilen öğrenciler; %24,9 olmak üzere toplamda sınava giren öğrencilerin %53,97'si üniversiteye yerleşmiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://sakarya.meb.gov.tr/argebulten/ | başlık = Sınav Başarıları | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı =  | erişimtarihi = 18 Ekim 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141018180630/http://sakarya.meb.gov.tr/argebulten/ | arşivtarihi = 18 Ekim 2014 | ölüurl = evet }}</ref>
 
[[Sakarya Üniversitesi]]; 1992 yılında kurulmuştur, ilin ilk yükseköğretim kurumudur. 13 fakülte, 4 enstitü, 4 yüksekokul, 14 meslek yüksekokulu ve Devlet Konservatuvarı yer alır. Yarısı lisans (41.651), 26526 ön lisans, 9835 yüksek lisans ve 1673 doktora öğrencisi olmak üzere, yaklaşık 80.000 öğrencisi bulunmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.sakarya.edu.tr/tr/icerik/156/2/rektorden | başlık = Rektörden | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = sakarya.edu.tr | erişimtarihi = 18 Ekim 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160418002756/http://www.sakarya.edu.tr/tr/icerik/156/2/rektorden | arşivtarihi = 18 Nisan 2016 | ölüurl = evet }}</ref>

[[Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi]]; 2018 yılında Sakarya Üniversitesine bağlı meslek yüksekokullarının bir arada toplanmasıyla açılmıştır. Sakarya Üniversitesi'ne göre uygulamalı mesleki eğitim ağırlıklı eğitim vermektedir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.subu.edu.tr/tr/icerik/156/2/sunus |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=2 Kasım 2018 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20181115234701/http://www.subu.edu.tr/tr/icerik/156/2/sunus |arşivtarihi=15 Kasım 2018 |ölüurl=evet }}</ref>

== Medya ==
Sakarya'da ilk gazete Teorik adlı Ermeni bir vatandaşın çıkardığı Ermenice olan ''Yergir'' (Memleket) Gazetesi'dir. 1919 yılında ''Adapazarı'' Gazetesi yayın hayatına başlamıştır. 1916 yılında ''Zurna'' adlı bir mizah gazetesinin yayınlandığı söylenir. ''Halkevi'' Gazetesi 1943'te, ''Bize Göre '' 1947'de, ''Yeni Sakarya'' Gazetesi 1950 yılında yayınlanmaya başlanmıştır. 1954 yılında ise ''Sakarya Postası'' ile ''Demokrat Sakarya'' yayınlanmaya başlanmıştır. 1986'da ''Sakarya Gün'' (Yenigün) yayına başlamıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.sakaryagazetecilercemiyeti.org/icerik/21/sakarya-basin-tarihi.aspx | başlık = Sakarya Basın Tarihi | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = sakaryagazetecilercemiyeti.org | erişimtarihi = 20 Aralık 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160304134929/http://www.sakaryagazetecilercemiyeti.org/icerik/21/sakarya-basin-tarihi.aspx | arşivtarihi = 4 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref>

Sakarya'da aylık yayınlanan dergiler şunlardır: Zafer ve Çark. 
Sakarya'da ayrıca 12 radyo ve 1 televizyon kanalı yayın yapmaktadır.
{{sütun-başla}} 
|- 
|
=== Radyo ===
* Radyo Net (89.3)
* Ada FM (90.0)
* Hür FM (92.1)
* Romantik Ses (92.7)
* Kemençe FM (96.9)
* Radyo Mega Sakarya (102.2)
* Şehir FM (104.0)
* Akyazı FM (95.2)
* İmparator FM (100.7)
* Radyo Stop (94.0)
* Radyo Rota (101.0)
* Dolu Radyo (95.5)

=== Televizyon ===
* TV 264

=== Gazete ===
* Yeni Sakarya
* Bizim Sakarya
* Sakarya360
* Medya Rota
* Adapostası
* Adapazarı Akşam Haberleri
* Sakarya Yenigün
* Sakarya Yenihaber
* Söz Sakarya

|}

== Altyapı ==
=== Ulaşım ===
==== Demiryolu ====
[[Almanlar]]a yaptırılan [[İzmit]]-[[Ankara]] arası 486&nbsp;km'lik demiryolu inşaatı 1888-1890 arasında bitirilmiştir. Bu demiryolundan 9 kilometrelik hatla [[Arifiye]]'den [[Adapazarı]]'na bağlantı sağlanmıştır (1899).<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=351932 | başlık = Osmanlı Devleti'nin Demiryolu Siyaseti | yazar = ENGİN, Doç. Dr. Vahdettin | tarih =  | eser =  | yayıncı =  | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160514031328/http://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=351932 | arşivtarihi = 14 Mayıs 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> Günümüzdeki [[İstanbul]]'u [[Anadolu]]ya bağlayan demiryolu Sakarya topraklarından geçer. Arifiye'den Türkiye'nin demiryolu ulaşımı olan her noktasına gidilebilmektedir. [[Yüksek Hızlı Tren|YHT]]'den önce her gün Haydarpaşa-Adapazarı karşılıklı tren seferleri yapılırdı. [[Ankara-İstanbul yüksek hızlı demiryolu|Hızlı tren]] inşaatı gerekçesiyle seferler durduruldu. YHT çalışmaya başladığında ise Adapazarı istasyonu kaldırılmış oldu. Sakarya'dan Anadolu'ya gitmek için artık Arifiye istasyonu kullanılacak. Arifiye-Sakarya merkez arasında kalan hat Sakarya Büyükşehir Belediyesine bırakıldı. Bu hatta ADARAY adıyla şehir içi raylı sistem kuruldu. Demiryolundan Sakarya-İstanbul'a arası 141&nbsp;km, Sakarya-Ankara arası 436&nbsp;km'dir.
* ADARAY: [[Ankara-İstanbul yüksek hızlı demiryolu]] Adapazarı'nın dışından Arifiye'den geçtiği için boşta kalan hat üzerine kurulmuştur. Adapazarı Arifiye arasında yedi istasyonda, sabah 06.40 ile 22.15 arasında hizmet vermektedir. Sefer süresi 16-17 dakika sefer sayısı günlük 42 adettir. Belediye otobüsleri ve Özel Halk Otobüslerinde kullanılan Kart54, Adaray'da da kullanılmaktadır.
* Adapazarı-Karasu Demiryolu: Adapazarı'nda sona eren demiryolunun [[Karasu]]'ya kadar uzatılması projesidir. Proje ile Yapılmakta olan Karasu Limanı<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.dogumarmarabolgeplani.gov.tr/pdfs/6_ulasim_43_KarasuLimaniRaporu.pdf | başlık = BÖLGESEL ÖLÇEKTE KARASU LİMANI | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = T.C.DOĞU MARMARA KALKINMA AJANS | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160307231050/http://www.dogumarmarabolgeplani.gov.tr/pdfs/6_ulasim_43_KarasuLimaniRaporu.pdf | arşivtarihi = 7 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref> iç hatlara bağlanacaktır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.demiryolu.net/turkiye-devlet-demiryollari-haberleri/karasu-demiryolu-hatti-kisa-surede-tamamlanacak.html | başlık = Karasu Demiryolu Hattı Kısa Sürede Tamamlanacak | yazar =  | tarih = 25 Temmuz 2014 | eser =  | yayıncı = demiryolu.net | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160610140327/http://www.demiryolu.net/turkiye-devlet-demiryollari-haberleri/karasu-demiryolu-hatti-kisa-surede-tamamlanacak.html | arşivtarihi = 10 Haziran 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> Yapımına başlandıktan bir süre sonra çalışmalar durmuştur.
* Karasu-Bartın Demiryolu: Adapazarı-Karasu Demiryolunun bitiminden sonra yapılması planlanmaktadır. Bu demiryolu ile Bartın, Zonguldak, Ereğli ve Karasu limanları ve [[Kardemir]] ve [[Erdemir]] sanayi tesisleri Sakarya üzerinden ülke demiryollarına bağlanacaktır.

==== Karayolu ====
* [[TEM]]: İstanbul ile Ankara'yı birbirine bağlayan otoyol, Sakarya'yı batı-doğu ekseninde geçer. Otoyol [[Sapanca Gölü]]nün ve Sakarya merkezin güneyinden geçmektedir. Yol üzerinde Sakarya merkez, Hendek ve Akyazı çıkışları yer alır.
* [[E-5]] ([[D 100]]): Eski adı E-5 yeni adı D 100 olan, Ankara-İstanbul yolu Sakarya merkezin güneyinden, Sapanca Gölünün kuzeyinden geçer.
* İlin kuzey ilçelerini merkeze devlet yolları bağlamaktadır. [[Şile]], [[Kandıra]] istikametinden gelen yol [[Kaynarca, Sakarya|Kaynarca]]'yı merkeze bağlar. [[Zonguldak]], [[Karadeniz Ereğli|Ereğli]], [[Akçakoca]], istikametinden gelen yol ise önce [[Kocaali]]'ye sonra [[Karasu]]'ya ulaşır, [[Ferizli]] ile [[Söğütlü]] üzerinden merkeze varır. Bu yolun 2014 yılında Kocaali-Sakarya arası bölünmüş yol haline getirilmiştir.
* [[D 650]] (Karasu-Antalya bölünmüş yolu): Yolun bölünmüş hale getirilmesinde iki temel amaç vardır. Birincisi yapılmakta olan Karasu Limanını ulusal karayolu ağına bağlanması. İkincisi ise [[Karadeniz]] ile [[Akdeniz]]'i birbirine bağlanması. Bu yol Türkiye'nin kuzeyi ile güneyini bağlayacak 18 yol projesinden dördüncüsüdür.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.zaman.com.tr/ekonomi_akdeniz-ile-karadeniz-11-bin-kilometre-yolla-birlesiyor_1177815.html | başlık = Akdeniz ile Karadeniz, 11 bin kilometre yolla birleşiyor | yazar =  | tarih = 9 Eylül 2011 | eser =  | yayıncı = zaman.com.tr | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160514001937/http://www.zaman.com.tr/ekonomi_akdeniz-ile-karadeniz-11-bin-kilometre-yolla-birlesiyor_1177815.html | arşivtarihi = 14 Mayıs 2016 | ölüurl = evet }}</ref>
* [[Kuzey Marmara Otoyolu]]: Yapılmakta olan [[Yavuz Sultan Selim Köprüsü]]nün bağlantı yolu olarak planlanan yol, Sakarya merkezin kuzeyinden geçerek [[Akyazı]]'da TEM ile birleşecektir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/kuzey-marmara-otoyolu-icin-ihale-ilanina-cikildi-27483710 | başlık = Kuzey Marmara Otoyolu için ihale ilanına çıkıldı | yazar =  | tarih = 30 Ekim 2014 | eser =  | yayıncı = hurriyet.com.tr | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20181128230038/http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/kuzey-marmara-otoyolu-icin-ihale-ilanina-cikildi-27483710 |arşivtarihi= 28 Kasım 2018 | ölüurl = hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://emlakansiklopedisi.com/wiki/kuzey-marmara-otoyolu-projesi | başlık = Kuzey Marmara Otoyolu Projesi’nin özelliği nedir? | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = emlakansiklopedisi.com | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160609183256/http://emlakansiklopedisi.com/wiki/kuzey-marmara-otoyolu-projesi | arşivtarihi = 9 Haziran 2016 | ölüurl = hayır }}</ref>
* [[D 010|Karadeniz Sahil yolu]]: Zonguldak- İstanbul kısmı yapılmaya çalışılan yol Sakarya'nın kuzeyinden geçmektedir. Karadeniz sahilindeki [[Kocaali]], [[Karasu]], [[Kaynarca, Sakarya|Kaynarca]] ilçeleri arasında çalışmalar devam etmektedir.

Sakarya'daki 3.657&nbsp;km uzunluğundaki karayolu şu sınıflara aittir; 372&nbsp;km devlet yolu, 70&nbsp;km TEM, 197&nbsp;km il yolu, 3.016&nbsp;km il yolu.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.investinsakarya.gov.tr/content_cografi-durum-ve-ulasim?mode=2&MenuId=329 | başlık = Karayolları | yazar =  | tarih =  | eser = Sakarya COĞRAFİ DURUM VE ULAŞIM | yayıncı = investinsakarya.gov.tr | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160315221549/http://investinsakarya.gov.tr/content_cografi-durum-ve-ulasim?mode=2&MenuId=329 | arşivtarihi = 15 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref>

==== Denizyolu ====
Sakarya hâlen deniz yolu için olarak 40&nbsp;km uzaklıktaki [[İzmit körfezi]] limanlarını kullanmaktadır. 
*[[Karasu Limanı]]: Balıkçı barınağı olarak başlanan yapı büyütülerek limana çevrilmiştir. İstanbul'daki imalat sanayinin il dışına kaydırılması düşüncesi yapımında temel etkendir. Limanın karayolu ve demiryolu bağlantıları projeleri de yapım aşamasındadır. Liman bitirilince; İstanbul'a Karadeniz'den gelen trafiği azaltıp, Marmara bölgesinin Karadeniz'e açılan kapısı olacaktır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.dogumarmarabolgeplani.gov.tr/pdfs/6_ulasim_43_KarasuLimaniRaporu.pdf | başlık = BÖLGESEL ÖLÇEKTE KARASU LİMANI | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = dogumarmarabolgeplani.gov.tr | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160307231050/http://www.dogumarmarabolgeplani.gov.tr/pdfs/6_ulasim_43_KarasuLimaniRaporu.pdf | arşivtarihi = 7 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref>

===== Sakarya Nehir Taşımacılığı Projesi =====
[[Sakarya Nehir Taşımacılığı Projesi]]'nin hedefi [[Sakarya Nehri]]'ni ve [[Sapanca Gölü]]'nü kullanarak [[Karadeniz]] ve [[Marmara Denizi]]'ni birleştirmektir. Sakarya nehri ile Sapanca gölü açılacak bir kanal ile birleştirilecek. Sapanca Gölü ile [[İzmit Körfezi]] arasında kanal açılacaktı. Böylece Sakarya Nehri ağzından, Karadeniz'den giren gemiler İzmit Körfezi'ne geçebileceklerdi.

Osmanlılardan önce Roma ve Bizans zamanında da düşünülmüş bir projedir. Bölgeden getirilecek mermer ve kerestenin kolay taşınması hedeflenmişti.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.zaman.com.tr/mustafa-armagan/asil-cilgin-proje-osmanliyi-geri-getirmek-mi_1128179.html | başlık = Asıl "çılgın proje" Osmanlı'yı geri getirmek mi? | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = zaman.com.tr | erişimtarihi = 20 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150513065243/http://www.zaman.com.tr/mustafa-armagan/asil-cilgin-proje-osmanliyi-geri-getirmek-mi_1128179.html | arşivtarihi = 13 Mayıs 2015 | ölüurl = evet }}</ref> Proje Osmanlılar zamanında yedi kez gündeme gelmiştir. Her birinde ortaya çıkan engellerle sonuca ulaşmamıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.dogumarmarabolgeplani.gov.tr/pdfs/6_ulasim_49_SakaryaNehrindeTasimacilik.pdf | başlık = SAKARYA NEHRİ’NİN ULAŞIM VE TAŞIMA AMAÇLI KULLANILABİLİRLİĞİ RAPORU | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = dogumarmarabolgeplani.gov.tr | erişimtarihi = 20 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150421015444/http://www.dogumarmarabolgeplani.gov.tr/pdfs/6_ulasim_49_SakaryaNehrindeTasimacilik.pdf | arşivtarihi = 21 Nisan 2015 | ölüurl = evet }}</ref>
[[Kanal İstanbul]] kararı alınmadan önce Sakarya Nehri projesi hala gündemde tazeliğini koruyordu.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.ekonorm.com/guncel/istanbul_bogazi_ni_ferahlatacak_kanal_65769.htm | başlık = İstanbul Boğazı'nı ferahlatacak kanal | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı =  | erişimtarihi = 20 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150428144457/http://www.ekonorm.com/guncel/istanbul_bogazi_ni_ferahlatacak_kanal_65769.htm | arşivtarihi = 28 Nisan 2015 | ölüurl = hayır }}</ref>

==== Havayolu ====
Sakarya'ya 30&nbsp;km mesafe uzaklıkta olan [[Cengiz Topel Havalimanı]] en yakın havaalanıdır. [[Sabiha Gökçen Havalimanı]] 110&nbsp;km, Yeşilköy [[Atatürk Havalimanı]] 170&nbsp;km uzaklıktadır.

== Kardeş şehirler ==
{{Div sütunu|3}}
* {{Bayraksimge|Almanya
}} [[Karlsruhe]], [[Almanya]]
* {{bayraksimge|Hollanda
}} [[Delft]], [[Hollanda]]<ref>{{Web kaynağı |url=http://home.wanadoo.nl/ctas/ActiviteitenTR2.htm |başlık=güncellenmesi gerekmektedir |erişimtarihi=29 Temmuz 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20090531105948/http://home.wanadoo.nl/ctas/ActiviteitenTR2.htm |arşivtarihi=31 Mayıs 2009 |ölüurl=evet }}</ref>
* {{bayraksimge|Bulgaristan
}} [[Şumnu]], [[Bulgaristan]] (2000-2008)<ref>[http://www.adapazarımerkez.bel.tr/bpi.asp?caid=174&cid=634 Adapazarı - Shoumen Kardeş Şehir Oldu]{{Ölü bağlantı|tarih=Nisan 2020 }}</ref>
* {{Bayraksimge|Kuzey Makedonya
}} [[Delft]], [[Hollanda]]
* {{bayraksimge|Libya
}} [[El Marj]], [[Libya]]
* {{Bayraksimge|Tunus
}} [[Tatavin]], [[Tunus]]
* {{bayraksimge|Yunanistan
}} [[Selanik]], [[Yunanistan]]
* {{bayraksimge|ABD
}} [[Chicago]], [[Amerika Birleşik Devletleri]]
* {{bayraksimge|Japonya
}} [[Tokyo]], [[Japonya]]
* {{bayraksimge|Güney Kore
}} [[Seul]], [[Güney Kore]]
* {{bayraksimge|Gürcistan
}} [[Sohum]], [[Gürcistan]]
* {{bayraksimge|ABD
}} [[New York]], [[Amerika Birleşik Devletleri]]
* {{bayraksimge|ABD
}} [[Teksas]], [[Amerika Birleşik Devletleri]]
* {{bayraksimge|İtalya
}} [[Roma]], [[İtalya]]
* {{bayraksimge|Japonya
}} [[Osaka]], [[Japonya]]
* {{bayraksimge|Fransa
}} [[Paris]], [[Fransa]]
* {{bayraksimge|Almanya
}} [[Münih]], [[Almanya]]<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.haberler.com/sakarya-nin-13-kardes-kenti-bulunuyor-4892550-haberi/ | başlık = Sakarya'nın 13 Kardeş Kenti Bulunuyor | yazar =  | tarih =  | eser =  | yayıncı = haberler.com | erişimtarihi = 20 Aralık 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20131012063542/http://www.haberler.com/sakarya-nin-13-kardes-kenti-bulunuyor-4892550-haberi/ | arşivtarihi = 12 Ekim 2013 | ölüurl = hayır }}</ref>
{{Div sütunu bitiş}}

== Galeri ==
[[Dosya:Adapazarı-Sakarya Panorama.jpg|küçükresim|upright=3.86|orta|Serdivan Kırantepeden panoramik Sakarya]]
[[Dosya:Sakarya Panorama.jpg|küçükresim|upright=3.86|orta|Sakarya merkez, Serdivan, sol üstte uzakta, Karaman, Camili, Sağda; Karşıyaka Cami, arkada Serdivan AVM, gerisinde Şeker farikası]]
[[Dosya:Harmantepe Kalesi Panorama.jpg|küçükresim|upright=3.86|orta|12-13 yüzyılda [[Bizans İmparatorluğu|Bizans]]'ın doğu sınırlarını korumak amacıyla yaptığı [[Harmantepe Kalesi]], [[Söğütlü]]]]
[[Dosya:Taşkısığı Gölü ve Doğalgaz Çevrim Santrali.JPG|küçükresim|upright=3.86|orta|[[Taşkısığı Gölü]] ve yakınında kurulu olan [[Enkapower Adapazarı-Gebze Kombine Çevrim Santralleri|Adapazarı Doğalgaz çevrim santrali]]]]
{|
|-
|[[Dosya:Eski Sakarya Köprüsü.JPG|none|küçükresim|upright=1.59|Güneşler'de Sakarya Nehri üzerindeki Eski Sakarya Köprüsü]]
|[[Dosya:Seyifler Kalesi.JPG|none|küçükresim|upright=0.68|12 yüzyıldan kalma Bizans'a ait Seyifler Kalesi, [[Seyifler, Ferizli|Seyifler Köyü]], Ferizli]]
|}

== Ayrıca bakınız ==
* [[Sakarya'daki yerleşim yerleri listesi]]
* [[Sakarya'daki kütüphaneler listesi]]

== Kaynakça ==
{{kaynakça|2}}

== Dış bağlantılar ==
* [http://www.sakarya.gov.tr/ T.C. Sakarya Valiliği]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070925181955/http://www.sakarya.gov.tr/ |tarih=25 Eylül 2007 }}
* [http://www.sakarya.bel.tr/ Sakarya Büyükşehir Belediyesi]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20081004201842/http://www.sakarya.bel.tr/ |tarih=4 Ekim 2008 }}
* [http://www.sakaryakulturturizm.gov.tr Sakarya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20150226174231/http://www.sakaryakulturturizm.gov.tr/ |tarih=26 Şubat 2015 }}
*[https://sakaryaism.saglik.gov.tr/ Sakarya İl Sağlık Müdürlüğü] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20210523112435/https://sakaryaism.saglik.gov.tr/ |tarih=23 Mayıs 2021 }}
*[https://sakarya.meb.gov.tr/ Sakarya Milli Eğitim Müdürlüğü] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20210523112439/https://sakarya.meb.gov.tr/ |tarih=23 Mayıs 2021 }}
*[https://sakarya.csb.gov.tr/ Sakarya Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20210523112435/https://sakarya.csb.gov.tr/ |tarih=23 Mayıs 2021 }}
*[https://sakarya.ktb.gov.tr/ Sakarya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20210211111644/https://sakarya.ktb.gov.tr/ |tarih=11 Şubat 2021 }}
*[https://www.sakarya.edu.tr/ Sakarya Üniversitesi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20210527112225/https://www.sakarya.edu.tr/ |tarih=27 Mayıs 2021 }}
*[https://sakarya.ticaret.gov.tr/ Sakarya Ticaret İl Müdürlüğü] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20210523113938/https://sakarya.ticaret.gov.tr/ |tarih=23 Mayıs 2021 }}
*[https://sakarya.afad.gov.tr/ Sakarya İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20210523112435/https://sakarya.afad.gov.tr/ |tarih=23 Mayıs 2021 }}

{{Coğrafi konum
|Merkez = Sakarya
|Kuzey = [[Karadeniz]]
|Kuzeybatı = [[Kandıra]]
|Kuzeydoğu = [[Akçakoca]] [[Cumayeri]]
|Güney= [[Gölpazarı]] [[Osmaneli]]
|Güneybatı = [[İznik]] [[Başiskele]]
|Güneydoğu = [[Mudurnu]] [[Göynük]]
|Batı = [[İzmit]] [[Kartepe]]
|Doğu = [[Gölyaka]] [[Gümüşova]]
}}

{{Sakarya}}
{{Türkiye'nin illeri}}
{{Sakarya ilçeler}}
{{Sakarya valileri}}

{{Koordinat|40|41|50|N|30|27|24|E|source:ptwiki_region:TR-54_type:adm1st|display=title}}

{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:Sakarya| ]]