Musa sayfasının kaynağını görüntüle

{{ilknot|"Moşe", "Moses" ve "Hz. Musa" buraya yönlendirilmektedir. Diğer anlamları için [[Musa (anlam ayrımı)]] sayfasına bakınız.}}
{{Kişi bilgi kutusu
| onursal_önek       = 
| isim               = Musa<br />{{dil-he-n|etiket=h|משה}} ''Moşeh''
| resim              = Guido Reni - Moses with the Tables of the Law - WGA19289.jpg
| resim_boyutu       = 240px
| başlık             = Borghese Galerisi'nde bulunan bu görselde [[Sina Dağı]]'ndaki Musa, bir elinde [[On Emir]]'in yazılı olduğu taş tableti, diğer elinde [[Tevrat]]'ı tutuyor. ([[Guido Reni]] tarafından, 1624)
| doğum_adı          = Moşe ben Amram<br /><!--
---->{{dil-he-n|מֹשֶׁה בן עמרם|etiket=h}}
| doğum_tarihi       = 
| doğum_yeri         = [[Goşen]], [[Antik Mısır]]<br><!--
---->(günümüzde [[Mısır]])
| ölüm_tarihi        = 
| ölüm_yeri          = [[Nibu Dağı]], {{ill|Moab|en}}, Kenan<br /><!--
---->(günümüzde [[Ürdün|Batı Ürdün]])
| ölüm_sebebi        = 
| yattığı_yer        = 
| etkin_yılları      = MÖ 13'üncü yüzyıl
| diğer_adları       = {{yalın liste|
* ''Yekutiel''
* ''Ḥeber''
* ''Yeréd''
* ''Šemaĭah ben Netānél''
*{{nbsp|3}}([[#Yahudilikte|diğerleri]])
}}
| milliyet           = [[İbraniler|İbrani]]
| eş                 = [[Sippora]]<br />Kûşlu kadın<ref>{{Web kaynağı | soyadı1 = Filler | ad1 = Elad | başlık = Moses and the Kushite Woman: Classic Interpretations and Philo's Allegory | url = https://thetorah.com/moses-and-the-kushite-woman-classic-interpretations-and-philos-allegory/ | website = TheTorah.com | erişimtarihi = 11 Mayıs 2019 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20191230100248/https://thetorah.com/moses-and-the-kushite-woman-classic-interpretations-and-philos-allegory/ | arşivtarihi = 30 Aralık 2019 | ölüurl = hayır }}</ref>
| çocuklar           = {{yalın liste|
* {{Diller arası bağlantı|Gerşom|en|Gershom}}
* {{Diller arası bağlantı|Eliezer|en}}
}}
| ebeveynler         = {{yatayl|[[İmran]]|[[Yohebed]]}}
| aile               = {{yalın liste|
* [[Harun]] (erkek kardeş)
* [[Miryam]] (kız kardeş)
}}
| diğer              = <span style="float:left;">'''Öğrencileri'''{{nbsp|5}}[[Yuşa]] ve [[Eleazar]]</span>
}}
'''Musa''' ({{dil-he-n|מֹשֶׁה|m=Mōş´eh|iso3=Mošeh}}),{{refn|group=not|{{dil|syc|<big>ܡܘܫܐ</big>}}; {{dil|ar|موسى}}, ''M´ūsā''; {{dil|grc|Mωϋσῆς}}, ''Mōÿsēs''; {{dil|la|''Moses''}}}} [[Hristiyanlık]], [[İslam]] ve [[Bahâîlik]] gibi [[İbrahimî dinler]]de önemli bir peygamber, [[Yahudilik]]te ise en büyük [[Nevi'im|peygamber]]<ref name="aaa">{{Bibleref |Deuteronomy|34:10|KJV}}</ref><ref name="bbb">{{Kaynak | yazar= Maimonides |yazarbağı= Maimonides | başlık = 13 principles of faith |yer= 7th principle|başlıkbağı= Maimonedes#The 13 principles of faith }}.</ref> kabul edilen İbrani din büyüğüdür. [[Yakup|İsrail]]'in [[İsrailoğulları|on iki oğlundan]] biri olan [[Levi (Beni İsrail)|Levi]]'nin soyundan geldiğine inanılır. [[Tanah]]'taki anlatımlara göre [[İsrailoğulları]]'nın önderi ve [[Musa Kanunu|kanun koyucusu]] olan Musa, [[Tanah]]'ın ilk beş kitabının birleşimi olan [[Tevrat]]'ın ''gökten indiricisi'' olarak atfedilir.<ref name="Dever 2001">{{Kitap kaynağı |soyadı=Dever |ad=William G. |yazarbağı=William G. Dever |yıl=2001 |bölüm=Getting at the "History behind the History" |bölümurl=https://books.google.com/books?id=6-VxwC5rQtwC&pg=PA97 |başlık=[[:en:What Did the Biblical Writers Know and When Did They Know It?|What Did the Biblical Writers Know and When Did They Know It?: What Archeology Can Tell Us About the Reality of Ancient Israel]] |yer=[[Grand Rapids, Michigan]] and [[Cambridge|Cambridge, U.K.]] |yayıncı=[[Wm. B. Eerdmans]] |ss=97-102|isbn=978-0-8028-2126-3 |oclc=46394298}}</ref>

[[Rabbânî Yahudilik]] Musa'nın MÖ 1391–1271 aralığında yaşadığını, tarihçi [[Hieronymus]] MÖ 1592, [[James Ussher]] ise MÖ 1571 aralığında yaşadığını iddia etmektedir.<ref>The 17th-century [[Ussher chronology]] calculates 1571 BC (''Annals of the World'', 1658 paragraph 164) {{en}}</ref>{{refn|group=not|Musa'nın doğumunu [[Augustinus]], eseri ''[[Tanrı'nın Şehri]]''{{'}}nde yorumlamıştır ve o doğduğu zamanki kralların isimlerini kaydetmiştir:<blockquote>"Safrus, [[Asur İmparatorluğu|Asur]]'un ondördüncü; Ortopolis, [[Sikyon]]'un onikinci; [[:en:Criasus|Kriasus]], [[Argos]]'un beşinci kralı olarak hüküm sürdüğünde Musa, [[Antik Mısır|Mısır]]'da doğdu..."</blockquote>Orthopolis, MÖ 1596&ndash;1533 yılları arasında 63 yıl boyunca 12. Sikyon Kralı olarak hüküm sürdü; Kriasus ise, 1637–1583 arasında 54 yıl boyunca Argos'un 5'nci Kralı olarak hüküm sürdü.}} Bilim dünyasının ortak fikir birliği Musa benzeri bir figürün yaşamış olma olasılığı göz önünde bulundururken, daha çok [[efsane]]vi bir figür olduğu yönündedir.<ref name="Archaeo">{{dergi kaynağı|başlık=What Remains of the House That Albright Built?|sayı=1|sayfalar=25-35|dergi=The Biblical Archaeologist|yayıncı=University of Chicago Press|alıntı=the overwhelming scholarly consensus today is that Moses is a mythical figure|yıl=1993|cilt=56|issn=0006-0895|doi=10.2307/3210358|soyadı=Dever|ad=William G.|jstor=3210358}}</ref><ref>{{kitap kaynağı|ad=Robert D.|soyadı=Miller II|başlık=Illuminating Moses: A History of Reception from Exodus to the Renaissance|url=https://books.google.com/books?id=bXZfAgAAQBAJ&pg=PA21|tarih=25 Kasım 2013|yayıncı=BRILL|isbn=978-90-04-25854-9|sayfa=21|alıntı=Van Seters concluded, 'The quest for the historical Moses is a futile exercise. He now belongs only to legend.'|erişimtarihi=1 Ekim 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200902014511/https://books.google.com/books?id=bXZfAgAAQBAJ&pg=PA21|arşivtarihi=2 Eylül 2020|ölüurl=hayır |dil=İngilizce}}</ref><ref name="Dever2001">{{kitap kaynağı|yazar=William G. Dever|başlık=What Did the Biblical Writers Know and When Did They Know It?: What Archeology Can Tell Us About the Reality of Ancient Israel|url=https://books.google.com/books?id=6-VxwC5rQtwC&pg=PA99|yıl=2001|yayıncı=Wm. B. Eerdmans Publishing|isbn=978-0-8028-2126-3|sayfa=99|erişimtarihi=19 Temmuz 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200724054620/https://books.google.com/books?id=6-VxwC5rQtwC&pg=PA99|arşivtarihi=24 Temmuz 2020|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{kitap kaynağı|yazar=Avraham Faust|başlık=Israel's Exodus in Transdisciplinary Perspective: Text, Archaeology, Culture, and Geoscience|url=https://www.academia.edu/11906343|yıl=2015|yayıncı=Springer|isbn=978-3-319-04768-3|sayfa=476|dil=İngilizce|erişimtarihi=1 Ekim 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20211021124507/https://www.academia.edu/11906343|arşivtarihi=21 Ekim 2021|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://www.turuz.info/Dil/0184-Sumerle%20turkler-muezziz%20ilmiye%20chigh%20(51d)(2.212KB).pdf |başlık=Sümerler Türkler |erişimtarihi=18 Temmuz 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20120505212923/http://turuz.info/Dil/0184-Sumerle%20turkler-muezziz%20ilmiye%20chigh%20(51d)(2.212KB).pdf |arşivtarihi=5 Mayıs 2012 |dil=İngilizce|ölüurl=evet}}</ref> [[Çıkış Kitabı]]'na göre Musa, halkının, yani köleleştirilmiş bir azınlık halk olan İsrailoğullarının nüfuslarının arttığı ve bu nedenle [[Firavun]]'un, İsrailoğlullarının Mısır'ın düşmanları ile iş birliği kuracağı endişesini duyduğu bir dönemde doğdu.<ref>{{bap|Çıkış|1:14–16}}</ref> Firavun, İsrailoğullarının nüfusunu azaltmak için tüm yeni doğan [[İbraniler|İbrani]] erkek çocuklarının öldürülmesini emrettiğinde, Musa'nın annesi [[Yohebed]] onu gizlice sakladı.

Firavun'un kızı {{Diller arası bağlantı|lt=Bithia|Firavun'un kızı (Çıkış)|en|Pharaoh's daughter (Exodus)}}'nın, Nil Nehri'nin yakınlarında bulunurken bebek olan Musa'yı bulması ve onu büyütmek istemesiyle Musa, firavun kraliyet ailesiyle birlikte büyüdü. Bir gün Musa, [[Mısırlılar|Mısırlı]] bir köle efendisinin bir İbrani'yi dövdüğünü gördü ve kimse olmadığını anlayınca yetkilerini kullanarak köle efendisini öldürtüp kuma gizletti. Ertesi gün iki İbrani'nin kavga ettiğini gördü ve haksız olana, "Niçin kardeşini dövüyorsun?" diye sordu. İbrani, "Kim seni başımıza yönetici ve yargıç atadı? Mısırlıyı öldürttüğün gibi beni de mi öldürtmek istiyorsun?" dedi. Musa korkuya kapılarak, "Bu iş ortaya çıkmış!" diye düşündü ve orada uzaklaşarak [[Medyen]]'a gitti.<ref>{{tanahref|url=https://kutsal-kitap.net/bible/tr/index.php?id=57&mc=1&sc=55|Çıkış|2:14–15}}</ref> Orada, 'ında, [[Yanan Çalı|yanan bir çalı]]nın ardında görünen  ile karşılaştı ve onunla konuştu.<ref>{{kitap kaynağı |yazar=Douglas K. Stuart |yıl=2006 |başlık=Exodus: An Exegetical and Theological Exposition of Holy Scripture |url= |yer= |yayıncı=B&H Publishing Group |ss=110-13|isbn= |dil=İngilizce}}</ref>

[[YHVH]], İsrailoğulları ve Firavun arasında barış yapmak için Musa'yı Mısır'a geri gönderdi. Lisanı daha düzgün olduğunu ve kendisini doğrulamasını sağlaması için<ref>{{tanahref|url=https://kutsal-kitap.net/bible/tr/index.php?id=59&mc=1&sc=55|Çıkış|4:10}}</ref> Musa'nın ağabeyi [[Harun]]'un da Musa'ya eşlik etmesini emretti.<ref>{{tanahref|url=https://kutsal-kitap.net/bible/tr/index.php?id=62&mc=1&sc=55|Çıkış|7:7}}</ref> [[On Bela]]'dan sonra Musa halkını, {{dab|lt=İsrailoğullarının Mısır'dan Çıktıkları|Çıkış|en|The Exodus}} yerin ötesine götürdü. Ardından Musa'nın [[On Emir]]'i aldığı [[Sina Dağı]]'na yerleştiler. Yaklaşık kırk yıl bu topraklarda yaşadıktan sonra Musa, [[Nibu Dağı]]'nda, [[Vadedilmiş Topraklar]] üzerinde öldü.

==Adının etimolojisi==
[[Dosya:Moses - Alta-Tadema.jpg|küçük|dikey=1.3|''Musa'nın Bulunuşu'' (1904), [[Lawrence Alma-Tadema]] tarafından]]

''Musa'' isminin kökeni hakkında çeşitli savlar öne sürülmüştür. Antik Mısır dilindeki ''mys'' ("oğlu", "çocuğu") kökünden türemiş olabileceği yüksek olası bir alternatiftir. {{Diller arası bağlantı|Thutmose|en}} ("[[Thoth]]'un çocuğu") veya [[I. Ramses|Ramses]] ("[[Ra]]'nın çocuğu") örneklerinde olduğu gibi [[teoforik isimler|teoforik bir isimdir]] ve kişi isimlerini birleştirildiği şekliyle geçmişte sıklıkla kullanılmıştır. Bu nedenden ötürü ''Musa'' isminin önündeki ilâh isminin düşmesi ile tek başına kullanılan bir isme dönüştüğü öne sürülmüştür.<ref name="Hays">Hays, Christopher B. 2014. [https://books.google.it/books?id=r5W7BwAAQBAJ&pg=PA116 ''Hidden Riches: A Sourcebook for the Comparative Study of the Hebrew Bible and Ancient Near East''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20200719174002/https://books.google.it/books?id=r5W7BwAAQBAJ&pg=PA116|tarih=19 Temmuz 2020}}. [[Presbyterian Publishing Corporation|Presbyterian Publishing Corp]]. p.&nbsp;116.</ref> {{Diller arası bağlantı|Abraham Yahuda|en}}, [[Tanah]]'taki yazımına bakarak ismin "su" veya "tohum" ile "göl, büyük miktarda su" anlamına gelen terimlerin birleştirilmesi ile ''mw-še'' sözcüğünden geldiğini öne sürmüş, bu ismin "[[Nil]]'in oğlu" manasında kullanıldığını iddia etmiştir.<ref>Ulmer, Rivka. 2009. [https://books.google.it/books?id=wKH3qsGzlb0C&pg=PA269 ''Egyptian Cultural Icons in Midrash''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20200719145438/https://books.google.it/books?id=wKH3qsGzlb0C&pg=PA269|tarih=19 Temmuz 2020}}. [[Walter de Gruyter|de Gruyter]]. p.&nbsp;269.</ref>

Musa'nın doğumunun [[Tanah]] anlatımı ise ''Musa'' ismini firavunun kızının verdiği yönündedir; Firavunun kızı çocuğu evlat edinir ve: "Onu sudan çıkardım" (''mešitihu'') diyerek adını ''Musa'' (''Moşeh'') koyar.<ref>Exodus 2:10</ref><ref name="Maciá2">Maciá, Lorena Miralles. 2014. "[https://books.google.it/books?id=AWMIBAAAQBAJ&pg=PA155 Judaizing a Gentile Biblical Character through Fictive Biographical Reports: The Case of Bityah, Pharaoh's Daughter, Moses' Mother, according to Rabbinic Interpretations] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20200719121500/https://books.google.it/books?id=AWMIBAAAQBAJ&pg=PA155|tarih=19 Temmuz 2020}}." ss. 145-75 in ''Narratology, Hermeneutics, and Midrash: Jewish, Christian, and Muslim Narratives from Late Antiquity through to Modern Times'', edited by C. Cordoni and G. Langer. [[Vandenhoeck & Ruprecht]].</ref> Bu açıklama genellikle [[halk etimolojisi]] olarak sınıflandırılır<ref>{{Kitap kaynağı |başlık=Hidden Riches: A Sourcebook for the Comparative Study of the Hebrew Bible and Ancient Near East |soyadı=Hays |ad=Christopher B. |yayıncı=[[Presbyterian Publishing Corporation|Presbyterian Publishing Corp]] |yıl=2014 |isbn=978-0-664-23701-1 |sayfa=116 |url=https://books.google.com/books?id=r5W7BwAAQBAJ&pg=PA116 |erişim-tarihi=29 Mayıs 2024 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20231024144746/https://books.google.com/books?id=r5W7BwAAQBAJ&pg=PA116 |arşivtarihi=24 Ekim 2023 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>Naomi E. Pasachoff, Robert J. Littman, [https://books.google.it/books?id=z4eaj09hscAC&pg=PA5 ''A Concise History of the Jewish People''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20200719115916/https://books.google.it/books?id=z4eaj09hscAC&pg=PA5 |tarih=19 Temmuz 2020 }}, Rowman & Littlefield, (1995) 2005 p.&nbsp;5.</ref> ve Musa'nın Mısırlı kökenlerini gizlemek için oluşturulmuş olabileceği düşünülür.<ref name="Greifenhagen">Greifenhagen, Franz V. 2003. [https://books.google.it/books?id=r1evAwAAQBAJ&pg=PA63 ''Egypt on the Pentateuch's Ideological Map: Constructing Biblical Israel's Identity''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20200719121102/https://books.google.it/books?id=r1evAwAAQBAJ&pg=PA63 |tarih=19 Temmuz 2020 }}. Bloomsbury Publishing. pp.&nbsp;60ff [62] n.65. [63].</ref>

Musa'nın ismi, [[Filon]] ve [[Josephus]] gibi Yahudi tarihçiler tarafından da Mısırca etimolojilere dayandırılmıştır. Filon, Musa isminin Mısırca "su" manasına gelen ''mōu'' sözcüğünden türediğini belirtmiş, bu ismi Nil'de bulunma hikâyesine bağlamıştır.<ref>{{Verse translation|εἶτα δίδωσιν ὄνομα θεμένη Μωυσῆν ἐτύμως διὰ τὸ ἐκ τοῦ ὕδατος αὐτὸν ἀνελέσθαι· τὸ γὰρ ὕδωρ μῶυ ὀνομάζουσιν Αἰγύπτιοι|"Sudan çıkarıldığı için prenses ona bundan türeyen bir isim verdi ve Musa dedi, çünkü Möu Mısır dilinde su anlamına geliyordu."|attr1=[[Filon|İskenderiyeli Filon]], ''De Vita Mosis'', I:4:17.|attr2=Colson, F. H., trans. 1935. ''On Abraham. On Joseph. On Moses'', (''[[Loeb Classical Library]]'' 289). Cambridge, MA: [[Harvard University Press]]. pp.&nbsp;284–85.}}</ref> Josephus ise ''[[Antiquitates Iudaicae]]'' eserinde, Filon ile aynı görüşü paylaşmış, ancak ismin sonunda yer alan ''-esês'' kısmının "kurtarılanlar" anlamına geldiğinden de bahsetmiştir.<ref name="Maciá2"/> Thermutis veya [[Bithiah]] olarak bilinen Mısırlı Firavun'un kızının nasıl İbranice konuşmuş olabileceği [[Abraham ibn Ezra]] ve [[Hezekiah ben Manoah]] gibi [[Orta Çağ]] Yahudi yorumcuları tarafından da irdelenmiştir.<ref>[[Benjamin Scolnic|Scolnic, Benjamin Edidin]]. 2005. [https://books.google.it/books?id=1afWPqclgHYC&pg=PA82 ''If the Egyptians Drowned in the Red Sea where are Pharaoh's Chariots?: Exploring the Historical Dimension of the Bible''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20200719110729/https://books.google.it/books?id=1afWPqclgHYC&pg=PA82|tarih=19 Temmuz 2020}}. [[University Press of America]]. p.&nbsp;82.</ref><ref>Harris, Maurice D. 2012. [https://books.google.it/books?id=AhNNAwAAQBAJ&pg=PA23 ''Moses: A Stranger Among Us''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20200719110727/https://books.google.it/books?id=AhNNAwAAQBAJ&pg=PA23|tarih=19 Temmuz 2020}}. [[Wipf and Stock Publishers]]. pp.&nbsp;22–24.</ref>

==Tarihsellik==
Musa'yla ilgili ilk yazılı kaynak [[Babil Sürgünü]] sırasında üretildiği düşünülen metinlerdir.<ref name="Coats">{{Kitap kaynağı|url=https://www.google.com/books/edition/_/bk7_CMIAQOsC?hl=en&gbpv=1&pg=PA10|başlık=Moses: Heroic Man, Man of God|sayfalar=10ff (p.&nbsp;11 Albright; pp.&nbsp;29-30, Noth)|yayıncı=A&C Black|yıl=1988|ad=George W.|soyadı=Coats|erişimtarihi=19 Temmuz 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210308001656/https://www.google.com/books/edition/_/bk7_CMIAQOsC?hl=en&gbpv=1&pg=PA10|arşivtarihi=8 Mart 2021|ölüurl=hayır}}</ref> Bu metinler Musa'nın yaşadığına inanılan dönemden yaklaşık olarak 1000 yıl sonrasına denk geliyor ve Musa veya Kutsal kitap ile ilgili bazı anlatıların Babil-Sümer anlatıları ile benzerliklerine de ışık tutabilir. Musa ile [[Çıkış Kitabı]] ve [[Tesniye Kitabı]]'nda yaşanan olaylar hakkında Antik Mısır kaynaklarında hiç atıf yer almamakta olup, Mısır ve [[Sina Yarımadası]]'nda keşfedilmiş arkeolojik deliller, Musa'nın ana figür olduğu hikâyeleri desteklememektedir.{{sfn|Meyers|2005|pp=5–6}} Musa'nın doğumu ve büyütülmesi ile ilgili anlatılan öykülerin bir kısmı [[Akad]] kralı [[Sargon (Akad kralı)|Sargon]], Hint [[Karna]] ve Yunan [[Oedipus]] öyküleri ile örtüşür.<ref>Otto Rank (1914). The myth of the birth of the hero: a psychological interpretation of mythology. {{en}}</ref> Sargon'un hikâyesi Akad kaynaklarında şu şekilde ele alınmıştır:

<blockquote><poem>Başrahibe annem hamile kaldı; beni gizlice doğurdu
Beni bir sepete koydu, bitümle kapağımı kapattı
Beni üstümden yükselen nehre attı.<ref>{{Kitap kaynağı |ad=Timothy D. |soyadı=Finlay |url=https://www.google.com/books/edition/_/pOigG8qtC8oC?hl=en&gbpv=1&pg=PA236 |başlık=The Birth Report Genre in the Hebrew Bible |seri=Forschungen zum Alten Testament |cilt=12 |yayıncı=Mohr Siebeck |yıl=2005 |sayfa=236 |isbn= |erişimtarihi=19 Temmuz 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210308084648/https://www.google.com/books/edition/_/pOigG8qtC8oC?hl=en&gbpv=1&pg=PA236 |arşivtarihi=8 Mart 2021 |ölüurl=hayır }}</ref></poem></blockquote>[[Dosya:Rembrandt Harmensz. van Rijn 079.jpg|küçük|<small>Moşe Rabbenu,(''[[On Emir]]'le Moşe'', [[Rembrandt]]){{nbsp|5}}</small>|sol|236x236pik]]

Modern bilimsel fikir birliği, Musa'nın efsanevi bir figür olduğu yönündedir,<ref name=Archaeo/> lakin Amerikalı arkeolog {{Diller arası bağlantı|William G. Dever|en}} MÖ 13'üncü yüzyıl civarında Musa benzeri bir figürün yaşamış olabileceği fikrini dile getirmiştir. Buna rağmen Dever tarafından arkeolojik delillerin var olmadığı da belirtilmiştir.<ref name="Dever20012">{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=6-VxwC5rQtwC&pg=PA99|başlık=What Did the Biblical Writers Know and When Did They Know It?: What Archeology Can Tell Us About the Reality of Ancient Israel|sayfa=99|yayıncı=Wm. B. Eerdmans Publishing|yıl=2001|isbn=978-0-8028-2126-3|yazar=William G. Dever|erişimtarihi=19 Temmuz 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200724054620/https://books.google.com/books?id=6-VxwC5rQtwC&pg=PA99|arşivtarihi=24 Temmuz 2020|ölüurl=hayır}}</ref>

[[Dosya:Senemut-KneelingStatue BrooklynMuseum.png|küçükresim|upright=0.68|[[Senenmut]]'un heykeli, [[Brooklyn Müzesi]], [[New York|NYC]].]]

[[Sigmund Freud]], Musa'nın Antik Mısır'ın [[Akhenaton]]'u tarafından oluşturulmuş ve monoteist ögeler taşıyan [[Atenizm]] dinine mensup bir rahip olduğunu ve Yahudi mistisizminin de bu dinin izlerini taşıdığını düşünüyordu. Akhenaton'un [[Aton]] için yazdığı düşünülen övgü şiiriyle [[Zebur|Mezmurlar]] 105 arasında paralel ifadeler bulunur.{{Kaynak belirt}} Mısırlı araştırmacı Ahmad Osman'a göre ise Musa, Aten'in kendisidir.<ref>{{Web kaynağı |url=https://issuu.com/sacittademir/docs/orhan_g__kdemir_-_din_ve_devrim |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=15 Mart 2017 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20170303201844/https://issuu.com/sacittademir/docs/orhan_g__kdemir_-_din_ve_devrim |arşivtarihi=3 Mart 2017 |ölüurl=hayır }}</ref>

[[Senenmut]] Mısırlı bir mimar ve hükûmet yetkilisiydi. Senenmut'un Musa olduğunu ileri süren görüşler de vardır.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.bilimveyaratilisagaci.com/2020/05/239-misir-kayitlarinda-hz-musa/ | başlık = "Mısır kayıtlarında Hz. Musa ve Musa dönemindeki Firavun" | erişimtarihi = 13 Ağustos 2021 | yayıncı = Bilim ve Yaratılış ağacı | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200602202028/https://www.bilimveyaratilisagaci.com/2020/05/239-misir-kayitlarinda-hz-musa/ | arşivtarihi = 2 Haziran 2020}}</ref><ref name="bible.ca">{{Web kaynağı |url=https://www.bible.ca/archeology/bible-archeology-exodus-date-1440bc.htm |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=13 Ağustos 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210810151533/https://www.bible.ca/archeology/bible-archeology-exodus-date-1440bc.htm |arşivtarihi=13 Ağustos 2021}}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://www.ancient-origins.net/history-famous-people/moses-0012411 |başlık=Has the Biblical Moses Been Identified in Secular Egyptian Records? - Ancient Origins, Annette Duckworth. |erişimtarihi=13 Ağustos 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210508145406/https://www.ancient-origins.net/history-famous-people/moses-0012411 |arşivtarihi=13 Ağustos 2021}}</ref>

[[Çıkış Kitabı|Mısır'dan çıkış]] ile [[Hiksoslar|Hyksos]]'un Firavun I'nci Ahmose tarafından Mısır'dan arkeolojik olarak kanıtlanan sürgünü arasında benzerlikler vardır. I'nci Ahmose döneminde, fırtına stelinde anlatılan bir doğal afet meydana geldi. Bu doğal afetin tanımı, Tanah'taki [[On Bela]]nın tanımını çok andırıyor. [[Ipuwer Papirüsü]] bu doğal afetin daha ayrıntılı bir tanımını içerir.<ref>Redford 1992, s. 412.</ref> Jan Assmann ve Donald B. Redford Mısır'dan çıkışın tarihselliğini savunanlar arasındadır.

Ayrıca, [[Minos patlaması]]yla (Santaroni volkanik patlaması) Mısır'dan Çıkış ve On Bela arasında bağlantı kuranlar da mevcuttur.<ref>The Parting of the Sea: How Volcanoes, Earthquakes, and Plagues Shaped the Story of Exodus
Barbara J. Sivertsen</ref><ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com.tr/books?id=M5XIBAAAQBAJ&pg=PT108&lpg=PT108&dq=MISIRDAN+%C3%87IKI%C5%9E+SAZLIK+DEN%C4%B0Z%C4%B0&source=bl&ots=dw_mvQdxOm&sig=ACfU3U2MtvsSS82Q1_lzkJkQyCIrHz-obQ&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwiAj5CezavpAhU5xMQBHVY_CYIQ6AEwCHoECAwQAQ#v=onepage&q=MISIRDAN%20%C3%87IKI%C5%9E%20SAZLIK%20DEN%C4%B0Z%C4%B0&f=false |soyadı=Harbottle |ad=Rod |yıl=2005 |başlık=Kutsal Kitap Yerler Sözlüğü |erişimtarihi=25 Haziran 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200625091019/https://books.google.com.tr/books?id=M5XIBAAAQBAJ&pg=PT108&lpg=PT108&dq=MISIRDAN+%C3%87IKI%C5%9E+SAZLIK+DEN%C4%B0Z%C4%B0&source=bl&ots=dw_mvQdxOm&sig=ACfU3U2MtvsSS82Q1_lzkJkQyCIrHz-obQ&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwiAj5CezavpAhU5xMQBHVY_CYIQ6AEwCHoECAwQAQ#v=onepage&q=MISIRDAN%20%C3%87IKI%C5%9E%20SAZLIK%20DEN%C4%B0Z%C4%B0&f=false |arşivtarihi=25 Haziran 2020 |ölüurl=hayır }}</ref>

Hollandalı teolog {{Diller arası bağlantı|Cornelis Tiele|en}}, İbrahimî dinlerdeki Tanrı'nın atasını oluşturan YHVH'in aslen [[Medyen|Midyanlı]] bir tanrı olduğunu ve İsrailoğulları'na Musa vasıtasıyla tanıtıldığını öne sürmüştür.<ref>{{Bibleverse|Judges|1:16-3:11|ESV}}; {{Bibleverse|Numbers|10:29|ESV}}; {{Bibleverse|Exodus|6:2-3|ESV}}</ref> Musa'nın yaşamıyla Moav Kralı Meşa'ya atfedilen hikâyeler de paralellik göstermektedir. Meşa, Musa'ya atfedilen hikâyelerde olduğu gibi baskıya karşı direnmiş, kendi halkına İsrail'den çıkmaları için liderlik etmiş ve ilk doğan oğlu [[Kerek|Kir-hareseth]]'in duvarında öldürülmüştür.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.google.com/books/edition/_/Z_gvin9G7LgC?hl=en&gbpv=1&pg=PA181|başlık=1 & 2 Kings|sayfalar=178ff [181-82]|yayıncı=Brazos Press|yıl=2006|ad=Peter J.|soyadı=Leithart|erişimtarihi=19 Temmuz 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210308021009/https://www.google.com/books/edition/_/Z_gvin9G7LgC?hl=en&gbpv=1&pg=PA181|arşivtarihi=8 Mart 2021|ölüurl=hayır}}</ref>

== İbrahimî dinlerde Musa ==
{{ayrıca|İbrahimî dinler}}

=== Yahudilikte Musa ===
{{ana|Yahudilikte Musa}}
[[Yahudilik]]te '''Moşe ben Amram''' ({{dil-he-n|מֹשֶׁה בן עמרם|lit=Amram'ın oğlu Moşe}}) veya '''Moşe Rabbenu''' ({{dil-he-n|מֹשֶׁה רַבֵּנוּ|lit=Moşe Önderimiz|isim=h}}), gelmiş geçmiş tüm peygamberler arasında en önemlisi ve kanun koyucusu olarak kabul edilir.<ref name="aaa" /><ref name="bbb" /> [[Tanah]]'taki Moşe anlatılarının çoğu [[Çıkış Kitabı|Çıkış]], [[Levililer Kitabı|Levililer]], [[Sayılar Kitabı|Sayılar]] ve [[Tesniye Kitabı|Tesniye]] kitaplarından gelir.{{kdn|Van Seters|2004|s=194}} [[Bilim insanı|Bilim insanlarının]] birçoğu bu kitapların derlemesinin MÖ 538–332'deki [[Antik Pers halkı|Pers]] dönemine kadar gittiğini, ancak daha önceki yazılı ve sözlü geleneklere uyuştuğunu düşünmektedir.<ref>Finkelstein, I., Silberman, NA., ''The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Its Sacred Texts'', p.&nbsp;68</ref><ref>[[:fr:|Jean-Louis Ska]], [https://books.google.com./books?id=7g4yqsv0S0cC&pg=PA260 ''The Exegesis of the Pentateuch: Exegetical Studies and Basic Questions,''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20200803120620/https://books.google.com/books?id=7g4yqsv0S0cC&pg=PA260 |tarih=3 Ağustos 2020 }} Forschungen zum Alten Testament, Vol 66, Mohr Siebeck, 2009 p.&nbsp;260.</ref>[[Dosya:Aivazovsky Passage of the Jews through the Red Sea.jpg|upright=1.14|küçükresim|Bir görüşe göre, [[Tevrat]]'ta İsrailoğullarının [[Mısır'dan Çıkış]] hikâyelerinde bir dinlenme yeri olarak tanımlanan [[:en:Yam suph|sazlık suyu]] Tevrat tercümeleri üzerinden<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.youtube.com/watch?v=kS17dLuTPd0 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=29 Aralık 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210524235259/https://www.youtube.com/watch?v=kS17dLuTPd0 |arşivtarihi=24 Mayıs 2021 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Frp.liu233w.com%3A443%2Fhttp%2Fba.21.free.fr%2Fseptuaginta%2Fexode%2Fexode_13.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=30 Aralık 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210817103234/http://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Frp.liu233w.com%3A443%2Fhttp%2Fba.21.free.fr%2Fseptuaginta%2Fexode%2Fexode_13.html |arşivtarihi=17 Ağustos 2021 |ölüurl=hayır }}</ref> efsanevi Kızıldeniz geçişine dönüştürülüyor.]]
Yahudi apokrifinde ve [[Midraş]] olarak bilinen rabbinik tefsiri türünde ve ayrıca Yahudi sözlü yasasının başlıca eserleri olan [[Mişna]] ve [[Talmud]]'da Moşe hakkında çok sayıda hikâye ve ek bilgi vardır. Ayrıca Yahudi geleneğinde Moşe'ye bir dizi yan isim verilir. Midraş Moşe'yı, çeşitli isimlerle anılan, yedi İbrani Kutsal Kitabı kişiliğinden biri olarak tanımlar.<ref>Midrash Rabbah, Ki Thissa, XL. 3–3, Lehrman, p.&nbsp;463</ref> Moşe'nın diğer isimleri: ''Yekutiel'' (annesinin verdiği), ''Heber'' (babasının verdiği), ''Yered'' ([[Miriam]]'ın verdiği), ''Avi Zanoah'' ([[Harun]]'un verdiği), ''Avi Gedor'' ([[:en:Kehath|Kehah]]'ın verdiği), ''Avi Soco'' (süt hemşiresinin verdiği), ''Şemaiah ben Netanel'' (Yahudi halkının verdiği).<ref>Yalkut Shimoni, Shemot 166 to Chronicles I 4:18, 24:6; also see Vayikra Rabbah 1:3; Chasidah p.&nbsp;345</ref> Ayrıca Moşe için ''Toviah'' (ilkisimi) ve ''Levi'' (aileismi) (Vayikra Rabbah 1:3), ''Heman'',<ref>Rashi to Bava Batra 15s, Chasidah p.&nbsp;345</ref> veya ''Mechoqeiq'' (kanuni 'Kanunî')<ref>Bava Batra 15a on Deuteronomy 33:21, Chasidah p.&nbsp;345</ref> ve ''Ehl Gav Ish'' ({{bap|Sayılar|12:3}}) isimlerini de kullanılır.<ref>Rashi to Berachot 54a, Chasidah p.&nbsp;345</ref>

Başka bir [[tefsir]]de Moşe, Horeb Dağı'nda, [[Yanan Çalı]] arasında İlahi görüşü gördükten sonra Cennetin yedinci katına kadar yükselmiş, hatta [[Cennet]] ve [[Cehennem]]i canlı canlı ziyaret ettiği anlatılır.<ref>Ginzberg, Louis (1909). ''[http://www.swartzentrover.com/cotor/e-books/misc/Legends/Legends%20of%20the%20Jews.pdf The Legends of the Jews Vol. II : The Ascension of Moses; Moses Visits Paradise and Hell] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20200313050820/http://www.swartzentrover.com/cotor/e-books/misc/Legends/Legends |tarih=13 Mart 2020 }}'' (Translated by Henrietta Szold) Philadelphia: Jewish Publication Society.</ref>

=== Hristiyanlıkta Musa ===
[[Dosya:Transfigurationbloch.jpg|küçük|dikey=0.7|''[[İsa'nın başkalaşımı|Yeşua'nın başkalaşımı]] sırasında görünen Moşe'', [[Carl Bloch]]]]
[[Hristiyanlık]]ta Moşe, [[Yeni Ahit]]'te, [[Eski Ahit]] din büyükleri arasında en çok bahsedilen ve peygamber kabul edilen kişidir. Hristiyanlar için Moşe, [[İsa|Yeşua]]'nın öğretilerinde pekiştirildiği ve açıklandığı şekliyle, genellikle Tanrı'nın yasalarının bir sembolüdür. Yeni Ahit yazarları, Yeşua'nın misyonunu açıklamak için sık sık Yeşua'nın sözlerini ve yaptıklarını Moşe ile karşılaştırdılar. Örneğin {{url|1=https://kutsal-kitap.net/bible/tr/index.php?id=1612&mc=2&sc=1585|2=Elçilerin İşleri 7:39–43}} ve 51–53'te [[altın buzağı]]ya tapan [[Yahudiler]]in Moşe'yi reddetmesi, günümüzde geleneksel Yahudiliğin ve Yahudilerin Yeşua'yı reddetmesine benzetilir.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Acts (IVP New Testament Commentary Series)|url=https://archive.org/details/acts0000lark|soyadı=Larkin|ad=William J.|yayıncı=Intervarsity Press Academic|yıl=1995|isbn=978-0-8308-1805-1|yer=|alıntı=|ile=}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.biblegateway.com/passage/?search=Acts+7&version=NIV|başlık=Bible Gateway passage: Acts 7 – New International Version|website=Bible Gateway|erişimtarihi=8 Ocak 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200925100727/https://www.biblegateway.com/passage/?search=Acts+7&version=NIV|arşivtarihi=25 Eylül 2020|ölüurl=hayır}}</ref>

=== İslam'da Musa ===
{{Kişi bilgi kutusu
| isim               = Musa<br>{{Metin/Arapça|موسی}}
| honorific_suffix   = [[İslam peygamberleri|Peygamber]]
| resim              = Musa_(Moses)1_(cropped).png
| başlık             = {{daha küçük|[[Hat]] ile yazılmış "Musa" ve ardından "[[Aleyhisselam]]"}}
| doğum_tarihi       = 
| doğum_yeri         = 
| kaybolma_tarihi    = 
| kaybolma_yeri      = 
| ölüm_tarihi        = 
| ölüm_yeri          = 
| ölüm_sebebi        = 
| yattığı_yer        = Nebi Musa, Kudüs
| milliyet           = [[Yahudiler|Yahudi]]
| meslek             = 
| önce_gelen         = [[Şuayb]]
| sonra_gelen        = [[Harun]]
| çocuklar           = 
| ebeveynler         = [[Yohebed]] (Annesi) [[İmran]] (Babası)
| resim_boyutu       = 180px
| memleketi          = 
| din                = 
| diğer_adları       = 
| aktif yılları      = 
}}

[[İslam]]'da '''Mūsā Alėyhîssalam''' (موسى عليه السلام) şeklinde anılır, peygamber olarak kabul edilir. Musa [[Kur'an]]'da, [[Muhammed]] dahil diğer tüm [[İslam'da peygamberler ve elçiler|İslami peygamberler]]den daha çok kendisinden bahsedilen kişidir.<ref>{{kitap kaynağı|url=https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-1/taha-suresi-20/ayet-29/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1|bölüm=Taha suresi, 29.ayet|alıntı='Bana ailemden birini yardımcı yap,'|yayıncı=[[Diyanet İşleri Başkanlığı|Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı]]|başlık=Diyanet İşleri Başkanlığı Kur'an-ı Kerim Meali|erişimtarihi=7 Temmuz 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200707191053/https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-1/taha-suresi-20/ayet-29/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1|arşivtarihi=7 Temmuz 2020|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{kitap kaynağı|url=https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-1/furkan-suresi-25/ayet-35/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1|bölüm=Furkân suresi, 35.ayet|alıntı=Andolsun biz Musa'ya Kitab'ı(Tevrat'ı) verdik, kardeşi Harun'u da ona yardımcı yaptık.|yayıncı=[[Diyanet İşleri Başkanlığı|Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı]]|başlık=Kur'an-ı Kerim Meali|erişimtarihi=7 Temmuz 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200707191305/https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-1/furkan-suresi-25/ayet-35/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1|arşivtarihi=7 Temmuz 2020|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{kitap kaynağı|url=https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-1/meryem-suresi-19/ayet-53/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1|bölüm=Meryem suresi, 53.ayet|alıntı=Rahmetimizin bir sonucu olarak ona kardeşi Harun'u bir peygamber olarak armağan ettik.|yayıncı=[[Diyanet İşleri Başkanlığı|Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı]]|başlık=Diyanet İşleri Başkanlığı Kur'an-ı Kerim Meali|erişimtarihi=7 Temmuz 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200708054055/https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-1/meryem-suresi-19/ayet-53/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1|arşivtarihi=8 Temmuz 2020|ölüurl=hayır}}</ref>{{kdn | Keeler | 2005 | sa = 55-66}}{{kdn | Keeler | 2005 | ss = 55–56 | ps =, describes Moses from the Muslim perspective:
:"Among prophets, Moses has been described as the one 'whose career as a messenger of God, lawgiver and leader of his community most closely parallels and foreshadows that of Muhammad', and as 'the figure that in the Koran was presented to Muhammad above all others as the supreme model of saviour and ruler of a community, the man chosen to present both knowledge of the one God, and a divinely revealed system of law'. We find him clearly in this role of Muhammad's forebear in a well-known tradition of the miraculous ascension of the Prophet, where Moses advises Muhammad from his own experience as messenger and lawgiver."}}

Kur'an'da Mūsā, tıpkı Muhammed gibi hem nebî hem de resûl olarak tanımlanır; ikinci tanımlama Mūsā'nın, [[İsrailoğulları|kavmine]] ayetler ve kanunlar getiren peygamberlerden biri olduğuna işaret eder.<ref>Azadpur, M., 2009. Charity and the Good Life: On Islamic Prophetic Ethics. In Crisis, Call, and Leadership in the Abrahamic Traditions (pp.&nbsp;153–167). Palgrave Macmillan, New York.</ref>{{Sfn | Keeler | 2005 | p = 55}} [[Hadis]]lerden biri veya Muhammed'in yaşamıyla ilgili geleneksel anlatılar&mdash;[[Müslümanlar]]ın [[Namaz|5 vakitlik ibadetleri]] ile sonuçlanan&mdash;Mūsā ile Muhammed arasında, [[cennet]]te gerçekleşen bir karşılaşmayı anlatır.<ref>{{web kaynağı |url=https://sunnah.com/bukhari/97/142 |başlık=Sahih al-Bukhari, Book 97, Hadith 142 |yazar=<!--Note stated--> |website=Sunnah.com |erişimtarihi=13 Şubat 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200214001716/https://sunnah.com/bukhari/97/142 |arşivtarihi=14 Şubat 2020 |ölüurl=hayır }}</ref> [[Huston Smith]] bu buluşmanın, "Muhammed'in hayatındaki en önemli olaylardan biri" olduğunu söylüyor.<ref>{{Kaynak | soyadı = Smith | ad = Huston |yazarbağı= Huston Smith | url = https://books.google.com/books?id=eDMIwLHwKOcC | başlık = The World's Religions | yayıncı = Harper Collins | yıl = 1991 | sayfa = 245 | isbn = 978-0-06-250811-9 | erişimtarihi = 1 Ekim 2020 |arşivurl= https://web.archive.org/web/20200813221830/https://books.google.com/books?id=eDMIwLHwKOcC |arşivtarihi= 13 Ağustos 2020 | ölüurl = hayır }}.</ref>

[[Dosya:Nabi Musa jerico-Jerusalam.jpg|sol|küçük|{{Diller arası bağlantı|lt=Makam El-Nabi Mūsā|Nabi Musa|en|Nabi Musa}}, [[Eriha]]]]

Kur'an'da Mūsā'dan isimli veya isimsiz atıflarla 502 kere bahsedilir; bahsi geçen ayetler arasında [[Bakara Suresi|2]]:49–61, [[A'raf Suresi|7]]:103–60, [[Yunus Suresi|10]]:75–93, [[İsra Suresi|17]]:101–04, [[Tâhâ Suresi|20]]:9–97, [[Şu'ara Suresi|26]]:10–66, [[Neml Suresi|27]]:7–14, [[Kasas Suresi|28]]:3–46, [[:en:Al-Ghafir|40]]:23–30, [[Zuhruf Suresi|43]]:46–55, [[Duhan Suresi|44]]:17–31, [[Nazi'at Suresi|79]]:15–25 ve diğerleri bulunur. [[Kitâb-ı Mukaddes|Kutsal Kitap]]'ta anlatılan Mūsā'nın yaşamındaki kilit olayların çoğu ve Kutsal Kitap'ta bulunmayan [[Hızır]]'la karşılaşma hikâyesi Kur'an'ın farklı [[Sure]]lerine dağılmış olarak bulunur.{{kdn | Keeler | 2005 | pp = 55–66}}

Mūsā'nın Kur'an'daki hikâyelerinde, bebekken bir tekneye konulup Nil'in sularına saklaması ve böylece onun tamamen [[Allah]]'ın korumasına terk etmesi, annesine Allah tarafından emredilir.{{kdn | Keeler | 2005 | ss = 55–66}}<ref>{{Kur'an ayetleri|28|7|style= ref}}</ref> Ancak Kur'an'a göre, [[Tanah]] ve [[Kitâb-ı Mukaddes|Kutsal Kitap]]'takinin aksine Mūsā'yı [[Nil Nehri|Nil]]'in sularında yüzerken Firavun'un kızı değil karısı (Rivayetlere göre adı {{Diller arası bağlantı|Asiya|en}} idi) bulur. Asiye Firavun'u Mūsā'yı oğulları olarak sahiplenmeye ikna eder.<ref>{{Kur'an ayetleri|28|9|s=ns}}</ref><ref>{{kitap kaynağı|başlık=Prophets in the Quran: an introduction to the Quran and Muslim exegesis|url=https://archive.org/details/prophetsinqurani0000whee|soyadı=Wheeler|ad=Brannon M.|yayıncı=Continuum International Publishing Group|yıl=2002|isbn=0-8264-4957-3|kaynak=harv}}</ref><ref>{{kitap kaynağı|başlık=Noble Women of Faith: Asiya, Mary, Khadija, Fatima|yazar=Shahada Sharelle Abdul Haqq|sürüm=illustrated|yayıncı=Tughra Books|yıl=2012|isbn=978-1597842686|kaynak=harv}}</ref>

Kur'an'daki başlıca Mūsā anlatıları; Firavun'a, Allah'ın varlığını ve ilahi mesajlarını kabul ettirmeye çalışmasını,<ref>{{Kur'an ayetleri|79|17|end=19|style=ref}}</ref> ve İsrailoğullarının kurtuluşuna giden yolda liderlik misyonu yapmasını vurgulamaktadır.{{Sfn | Keeler | 2005 | pp = 55–66}}<ref>{{Kur'an ayetleri|20|47|end=48|style=ref}}</ref> Allah Mūsā ve kardeşi Haruna İsrailoğullarını Mısır'dan çıkartmalarını emreder. Çıkış sonrası Sina dağına ulaşırlar ve Mūsā, Onları [[Kenan]]'a girmeye teşvik eder, ancak İsrailliler Kenanlılarla savaşacakları ve bir ihtimal yenilgi yaşayacakları korkusuyla Kenan'a girmek istemezler. Bunun sonrasında İsrailliler için çölde 40 yıllık göçebe yaşamı başlar.<ref>{{Kur'an ayetleri|5|20|style= ref}}</ref>

Bazı [[İslami]] geleneklerin iddialarına göre M´ūsā, [[Eriha]]'daki Makam El-Nabi M´ūsā'ya gömülmüştür.<ref>{{kitap kaynağı |başlık= Primitive Semitic Religion Today |yazar= Samuel Curtiss |yıl= 2005 |yayıncı= Kessinger Publishing |isbn=1-4179-7346-3 |url= https://books.google.com/?id=qMTRCuk3gD0C&dq=%22nebi+musa%22 |sayfalar=163-4}}</ref>

=== Suhuf ===
{{Ayrıca|Suhuf}}Kur'an'da iki kez '''Suhuf'i Musa''' (Musa'nın sayfaları, {{dil|ar|dil_adı=hayır|صحف موسى}}) ibaresi geçer.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.kuranikerim.com/melmalili/necm.htm |başlık=Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dîni Kur'ân Dili, Necm Sûresi, 53/36-37 |erişimtarihi=5 Mart 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20120503160047/http://www.kuranikerim.com/melmalili/necm.htm |arşivtarihi=3 Mayıs 2012 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/A'l%C3%A2-suresi/5966/18-19-ayet-tefsiri | başlık = Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı A'lâ Suresi - 18-19 . Ayet Tefsiri | arşivurl = https://web.archive.org/web/20180503150503/https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/A'l%C3%A2-suresi/5966/18-19-ayet-tefsiri | arşivtarihi = 3 Mayıs 2018}}</ref>

Müslümanlar bu sahifelerin Musa'ya vahyolunduğuna, ancak zaman içerisinde bunların kaybolduğuna veya bozulduğuna inanırlar. Bu ibare(''Suhuf-i Musa'')'nin neye karşılık geldiği ([[:en:Tablets of Stone|Musa'nın taş tableti]], parşömenler veya Musa'nın beş kitabı) tamamen spekülatif bir yaklaşımdır.

Birçok bilgin "Musa'nın Kitapları"nın (parşömenler) Tevrat'a mı yoksa Musa'nın diğer kutsal yazılarına mı atıfta bulunduğu konusunda spekülasyonlar yapmıştır. Kur'an yorumcusu Abdullah Yusuf Ali bunun [[İsrailoğulları|İsraillilerin]] kayıp bir kitabına olası bir referans olabileceğinden bahsederek, {{bap|Sayılar|21:14}}'te atıfta bulunulan apokrif bir kitap olan [[:en:Book of the Wars of the Lord|"The Wars of the Lord"]] (Efendinin Savaşları) kitabını önerir.<ref>{{bap|Sayılar|21:14}}</ref>

Bununla birlikte, Yahudilerin genellikle Tevrat'a Musa'nın Beş Kitabı olarak atıfta bulundukları iyi bilinmektedir. En önemlisi Tesniye, beşinci kitap, birçok yönden farklıdır ve Tevrat'ın bir incelemesi 'Mishneh Tora' olarak anılır. Dini yazıcıların her kitap arasında dört boş satır bırakmasını gerektiren eski bir kılavuz da var. Bu gelenek (Babil Talmud'unda kayıtlıdır, bava batra sf. 13), [[Muhammed]]'den yüzlerce yıl önceye dayanmaktadır. Bu nedenle, Kur'an'ın, bilindiği gibi Musa'nın beş tomarına atıfta bulunduğunu varsaymak akla yatkındır.

===Mormonizm'de Musa===
[[İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi]] üyeleri (halk dilinde [[Mormonlar]] olarak adlandırılırlar) genellikle Moşe'ye diğer Hristiyanların bakış açısı gibi bakarlar. Bununla birlikte Mormonlar, [[Kitâb-ı Mukaddes|Hristiyan Kutsal Kitabı]]'ndaki Moşe anlatımını kabul etmenin yanı sıra, Kutsal Yazılar'ın bir parçası olarak {{dab|Musa'nın Kitabı|en|Book of Moses}}'ndan seçmeleri de kabul ederler.<ref>{{kaynak |soyadı=Skinner |ad=Andrew C. |authorlink=Andrew C. Skinner |katkı=Moses |bölümurl=http://contentdm.lib.byu.edu/cdm/ref/collection/EoM/id/3959 |sayfalar=958-59|editör1-soyadı=Ludlow |editör1-ad=Daniel H |editör1-bağ=Daniel H. Ludlow |başlık=Encyclopedia of Mormonism |yer=New York |yayıncı=[[Macmillan Publishing]] |yıl=1992 |isbn=978-0-02-879602-4 |oclc=24502140|başlıkbağı=Encyclopedia of Mormonism }}</ref> Bu kitabın, Moşe'ye tercüme edilmiş yazıları olduğuna inanılıyor ve {{Diller arası bağlantı|Büyük Bedelin İncisi|en|Pearl of Great Price (Mormonism)}}'nde yer alıyor.<ref>{{kaynak |soyadı=Taylor |ad=Bruce T. |katkı=Book of Moses |bölümurl=http://contentdm.lib.byu.edu/cdm/ref/collection/EoM/id/5555 |sayfalar=216-17|editör1-soyadı=Ludlow |editör1-ad=Daniel H |editör1-bağ=Daniel H. Ludlow |başlık=Encyclopedia of Mormonism |yer=New York |yayıncı=[[Macmillan Publishing]] |yıl=1992 |isbn=978-0-02-879602-4 |oclc=24502140|başlıkbağı=Encyclopedia of Mormonism }}</ref>

Son Zaman Azizleri, Moşe'nin ölümünü görmeden cennete götürüldüğüne inanma konusunda da benzersizdir. Ayrıca [[Joseph Smith]] ve [[:en:Oliver Cowdery|Oliver Cowdery]] 3 Nisan 1836'da, Moşe'nin kendilerine yüceltilmiş, ölümsüz ve fiziksel bir biçimde, {{diller arası bağlantı|lt=Kirtland Tapınağında|Kirtland Tapınağı|en|Kirtland Temple}} (Kirtland, [[Ohio]]'da) göründüğünü ve onlara, "dünyanın dört bir yanından İsrail'in toplanmasının anahtarlarını ve [[İsrail Krallığı (kuzey)|kuzey ülkesi]]nden [[kayıp on kabile]]nin önderliğini" verdiğini iddia ettiler.<ref>The [[Doctrine and Covenants]] [https://www.churchofjesuschrist.org/study/scriptures/dc-testament/dc/110.11?lang=eng 110:11] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20200804061034/https://www.churchofjesuschrist.org/study/scriptures/dc-testament/dc/110.11?lang=eng|tarih=4 Ağustos 2020}}</ref>

==Politika ve hukuktaki mirası==
Hristiyan geleneğinde "Musa", mecazi manada, insanları korkunç bir durumdan kurtaran ''lider'' olarak anılır. [[Amerika Birleşik Devletleri başkanları listesi|B.D. başkanları]] arasında Musa'nın sembolizmini kullandığı bilinen, seçmenlerinden "Musa nesli" olarak bahseden [[Harry S. Truman]] başta olmak üzere [[Jimmy Carter]], [[Ronald Reagan]], [[Bill Clinton]], [[George W. Bush]] ve [[Barack Obama]] vardır.<ref>{{Kaynak | soyadı = Ifil | ad = Gwen | başlık = The Breakthrough: Politics and Race in the Age of Obama | yayıncı = Random House | yıl = 2009 | sayfa = 58}}.</ref>

Bazı teologlar ise Musa'nın [[On Emir]]ler'ini erken [[demokrasi]]nin oluşumuyla ilişkilendirirler. İskoç teolog [[William Barclay (teolog)|William Barclay]] emirler için "Her şeyin ebedî temeli … emirlerin olmadığı bir durumda bir millet olmak mümkün değildir. Toplumumuz bunlar üzerine kurulmuştur." dedi.<ref>{{Kaynak | soyadı = Barclay | ad = William | başlık = The Ten Commandments | yayıncı = Westminster John Knox Press | özgünyıl = 1973 | yıl = 1998 | sayfa = 4}}.</ref> 2015'te [[Francis|Papa Francis]], [[Amerika Birleşik Devletleri Kongresi|Birleşik Devletler Kongresi]]'ne yaptığı ziyarete hitaben yaptığı konuşmada, tüm insanların "adil yasama yoluyla birlik duygularını canlı tutmaları" gerektiğini "… [ve] Musa figürünün bizi doğrudan [[İbrahimî dinlerde Tanrı|Tanrı]]'ya ve dolayısıyla sevginin haysiyetine götürdüğünü" belirtti.<ref>[https://www.vox.com/2015/9/24/9391549/pope-remarks-full-text "Pope Francis addresses Congress"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20220203194334/https://www.vox.com/2015/9/24/9391549/pope-remarks-full-text |tarih=3 Şubat 2022 }}, ''Vox'', September 24, 2015</ref>

==Ayrıca bakınız==
* [[Yahudilik]]
* [[İbrahimî dinlerdeki peygamberler tablosu]]
* [[Şablon:LevininOğluKehatınNesli|Musa'nın soyağacı]]
* [[Senenmut]]<ref name="bible.ca"/>

==Notlar==
{{kaynak listesi|group=not}}

== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}
{{kaynak listesi|2}}

{{Otorite kontrolü}}

{{dab|Horeb Dağı|en|Mount Horeb}}

{{dab|Rab'bin Meleği|en|Angel of the Lord}}

[[Kategori:Yahudilikteki peygamberler]]